Opcje wyszukiwania
Podstawy Media Warto wiedzieć Badania i publikacje Statystyka Polityka pieniężna €uro Płatności i rynki Praca
Podpowiedzi
Kolejność

Podsumowanie minionego roku

** Poniższa wypowiedź dotyczy działalności EBC w roku 2019 i powstała przed wybuchem pandemii wywołanej przez koronawirusa (COVID-19). Od tego czasu zarówno sytuacja gospodarcza, jak i strategiczne działania EBC istotnie się zmieniły. W granicach swojego mandatu EBC podejmie wszelkie możliwe działania, żeby pomóc strefie euro w przezwyciężeniu kryzysu. **

W 2019 obchodziliśmy dwudziestą rocznicę wprowadzenia euro, przy rekordowo wysokim poparciu społecznym dla wspólnej waluty: według listopadowego badania Eurobarometru w strefie euro wynosiło ono 76%.

Stopa wzrostu gospodarczego w strefie euro w 2019 obniżyła się jeszcze bardziej – wyniosła 1,2% w porównaniu do 1,9% w 2018. Do wciąż dodatniej dynamiki wzrostu przyczyniały się korzystne warunki finansowania, dalszy wzrost zatrudnienia oraz łagodnie ekspansywne nastawienie polityki fiskalnej, chociaż niepewność związana z handlem światowym odbijała się negatywnie zwłaszcza na przetwórstwie przemysłowym i inwestycjach.

Sytuacja na rynkach pracy w strefie euro w 2019 nadal się poprawiała. Stopa bezrobocia ponownie spadła – do 7,6%, a wzrost płac oscylował wokół średniej długookresowej, wciąż pozostając na znacznym poziomie.

Średnioroczna inflacja HICP w strefie euro w 2019 wyniosła 1,2%, w porównaniu do 1,8% w 2018. Jej spadek wynikał z mniejszego udziału cen energii i żywności, czyli bardziej zmiennych składowych. Inflacja po wyłączeniu tych składowych wyniosła w 2019 średnio 1,0%, tyle samo co w dwóch poprzednich latach.

W tej sytuacji w 2019 Rada Prezesów EBC trzykrotnie złagodziła politykę pieniężną. Zastosowane środki objęły rozpoczęcie nowej serii ukierunkowanych dłuższych operacji refinansujących, rozszerzenie zapowiedzi forward guidance, obniżenie stopy depozytowej i wznowienie programu skupu aktywów. Pod koniec roku pojawiły się wstępne oznaki stabilizacji tempa wzrostu gospodarczego i nieznacznego wzrostu inflacji bazowej.

W ramach oceny swojej polityki pieniężnej Rada Prezesów uwzględnia wpływ jej ewentualnych efektów ubocznych. W związku z tym wprowadziła dwupoziomowy system oprocentowania rezerw, w którym część zdeponowanej przez banki nadwyżki środków pieniężnych będzie zwolniona z ujemnej stopy depozytowej, żeby wspomóc transmisję polityki pieniężnej przez kanał bankowy.

Sytuacja kapitałowa sektora bankowego strefy euro jest zadowalająca – współczynnik kapitału podstawowego Tier I (CET1) wynosi 14,2% – ale wyzwaniem dla banków pozostaje strukturalnie niska rentowność. W 2019 silna tendencja do podejmowania ryzyka na rynku finansowym i rynku nieruchomości nadal powodowała narastanie podatności na szoki związane z cenami aktywów, przy jednoczesnym wzroście ryzyka w niebankowym sektorze finansowym. Żeby łagodzić ryzyka systemowe i zwiększać odporność sektora, kraje strefy euro w porozumieniu z EBC wdrożyły wiele środków makroostrożnościowych.

Eurosystem kontynuował działania na rzecz sprawnego funkcjonowania systemów płatności. Rozpoczął przygotowania do zastąpienia systemu TARGET2 nowym, ultranowoczesnym systemem rozrachunku brutto w czasie rzeczywistym oraz przyjął nową strategię w odniesieniu do płatności detalicznych. Polega ona na wsparciu zainicjowanego przez rynek ogólnoeuropejskiego rozwiązania płatniczego opartego na „punktach płatności bezgotówkowych”, stanowiącego uzupełnienie pomyślnie wdrożonego jednolitego obszaru płatności w euro (SEPA).

2 października EBC zaczął publikować nową stopę referencyjną overnight pod nazwą €STR (skrót od „euro short-term rate”), która do stycznia 2022 ma zastąpić stosowaną obecnie stawkę EONIA. Obliczanie dziennej stawki €STR przebiega prawidłowo i przyjęta metodyka się sprawdziła.

Europejski Bank Centralny nadal uważnie obserwuje, jaki wpływ na perspektywy stabilności cen i system finansowy ma zmiana klimatu. Stara się zorientować, jaka jest intensywność emisyjna portfeli kredytowych banków, oraz opracowuje schemat analizy do przeprowadzenia w sektorze bankowym strefy euro pilotażowego testu warunków skrajnych dotyczącego zmiany klimatu. Wnosi też wkład w walkę ze zmianą klimatu poprzez własne decyzje inwestycyjne i działania na rzecz ochrony środowiska. Od roku 2008 do 2018 zmniejszył emisję CO2 i zużycie energii na jedno stanowisko pracy odpowiednio o 74% i 54%.

W 2019 EBC nasilił działania komunikacyjne skierowane do szerszego kręgu odbiorców niż rynki finansowe i eksperci oraz zaczął jeszcze uważniej wsłuchiwać się w obawy społeczeństwa. Do inicjatyw z tym związanych należały konkurs #EUROat20, nowy cykl spotów edukacyjnych „EBC objaśnia” i comiesięczne podcasty.

Frankfurt nad Menem, maj 2020

Christine Lagarde

Prezes

Rok w liczbach

1 Spadek intensywności działalności gospodarczej w strefie euro przy umiarkowanej presji inflacyjnej

Po osiągnięciu maksymalnego wzrostu w połowie 2018 gospodarka światowa w 2019 znacznie spowolniła, czemu towarzyszył duży wzrost niepewności dotyczącej wymiany handlowej. Osłabienie działalności obserwowano na szeroką skalę i wystąpiło ono w różnych krajach w tym samym momencie. W takiej sytuacji wzrost gospodarczy w strefie euro uległ dalszemu osłabieniu z 1,9% w 2018 do 1,2% w 2019. Osłabienie wzrostu w 2019 było spowodowane w pierwszym rzędzie słabszą międzynarodową wymianą handlową towarzyszącą przedłużającej się niepewności globalnej. Jednocześnie spowolnienie amortyzowały korzystne warunki finansowania, dalszy wzrost zatrudnienia i rosnące płace oraz umiarkowanie ekspansywne nastawienie fiskalne w strefie euro, jak też utrzymujący się – choć wolniejszy – wzrost działalności gospodarczej. Nastąpiło dalsze ożywienie rynków pracy w strefie euro, podczas gdy wzrost produktywności znacznie spowolnił. Presja inflacyjna pozostała na ogół umiarkowana. Inflacja HICP spadła do 1,2% z powodu słabszego wzrostu cen energii i żywności, przy nadal umiarkowanej inflacji bazowej. Korzystne warunki finansowania wspierały akcję kredytową i przyrost podaży pieniądza. Rentowności obligacji skarbowych strefy euro spadły znacząco, podczas gdy ceny akcji w strefie euro rosły, głównie z powodu niższych stóp dyskontowych. Na majątek gospodarstw domowych korzystnie wpływała rosnąca wycena aktywów finansowych i niefinansowych.

1.1 Znaczne spowolnienie gospodarki światowej

Znaczące osłabienie działalności gospodarczej w 2019 obserwowano na szeroką skalę i wystąpiło ono w różnych krajach w tym samym momencie.

W roku 2019 gwałtownie osłabł globalny wzrost gospodarczy. Po osiągnięciu najwyższych wartości w połowie 2018 gospodarka światowa znacząco spowolniła i rosła w tempie wyraźnie niższym od historycznej średniej oraz najsłabszym od czasu globalnego kryzysu finansowego (zob. wykres 1). Osłabienie działalności obserwowano na szeroką skalę i wystąpiło ono w różnych krajach w tym samym momencie. W dużych gospodarkach zaawansowanych, takich jak Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Japonia, sytuacja ta odzwierciedlała spadek stóp wzrostu z osiągniętych wcześniej ponadprzeciętnych wartości. W przypadku Chin wzrost spowolnił do najniższego poziomu od 1990 i kształtował się w okolicach obecnie szacowanej stopy potencjalnej. W innych dużych gospodarkach wschodzących wzrost był na ogół słaby, co częściowo odzwierciedlało powolne wychodzenie z niedawnej recesji.

Wykres 1

Wzrost światowego PKB

(roczne zmiany w proc.; dane kwartalne)

Źródła: Haver Analytics, źródła krajowe oraz obliczenia EBC.
Uwagi: Dane zagregowane na poziomie regionalnym obliczane są na bazie PKB skorygowanego o wagi wynikające z parytetu siły nabywczej. Linie ciągłe oznaczają dane do IV kw. 2019. Linie przerywane oznaczają średnie długoterminowe (między I kw. 1999 a IV kw. 2019). Ostatnie dane pochodzą z 10 marca 2020.

Globalne spowolnienie gospodarcze było spowodowane spadkiem produkcji sektora przemysłowego oraz znacząco niższą wymianą handlową i istotnie słabszym wzrostem inwestycji. Natomiast spowolnienie wzrostu produkcji w sektorze usług było mniejsze dzięki stosunkowo dużemu wzrostowi konsumpcji i dalszej poprawie sytuacji na rynkach pracy.

Wzrost wymiany handlowej i inwestycji osłabł wyraźnie w 2019 z powodu gwałtownego wzrostu niepewności związanej z wymianą handlową.

Niepewność związana z wymianą handlową gwałtownie wzrosła i pozostała na podwyższonym poziomie, osłabiając gospodarkę światową. Napięcia w wymianie handlowej miedzy Stanami Zjednoczonymi a Chinami rosły, co sugeruje wiele różnych wskaźników[1]. Oba kraje podniosły wzajemnie cła na import towarów. Do końca 2019 większość dwustronnej wymiany handlowej miedzy tymi krajami została obłożona wyższymi cłami. Niepewność co do wymiany handlowej obniżyła się nieco po ogłoszeniu w grudniu porozumienia handlowego tzw. pierwszej fazy, które zostało poprzedzone dodatkowymi negocjacjami między tymi krajami toczącymi się od połowy października. Porozumienie podpisano 15 stycznia 2020. Przy zwiększonych napięciach w zakresie wymiany handlowej, wzrost ceł spowodował gwałtowny spadek handlu, a większa niepewność i pogarszające się nastroje gospodarcze przyhamowały w 2019 wzrost inwestycji (zob. wykres 2).

Wykres 2

Wzrost światowego PKB

(roczne zmiany w proc.; dane kwartalne)

Źródła: Haver Analytics, źródła krajowe oraz obliczenia EBC.
Uwagi: Wzrost globalnej wymiany handlowej jest definiowany jako wzrost globalnego importu, w tym w strefie euro. Linie ciągłe oznaczają dane do IV kw. 2019. Linie przerywane oznaczają średnie długoterminowe (między IV kw. 1999 a IV kw. 2019). Ostatnie dane pochodzą z 10 marca 2020.

Inflacja HICP spadła, ale inflacja bazowa pozostała generalnie stabilna.

Globalna inflacja w 2019 wykazała się niską dynamiką, co odzwierciedlało słaby wzrost na świecie (zob. wykres 3). W krajach OECD inflacja cen konsumenckich w ujęciu rocznym spadła z ok. 3% w drugiej połowie 2018 do 2,1% w grudniu 2019 w związku ze spadkiem cen energii i słabnącą inflacją cen żywności. Niemniej inflacja bazowa (z wyłączeniem energii i żywności) utrzymywała się przez cały rok na poziomie ok. 2%.

Wykres 3

Stopy inflacji krajów OECD

(roczne zmiany w proc.; dane miesięczne)

Źródło: Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju.
Uwaga: Ostatnie dane z grudnia 2019.

Ceny ropy naftowej wahały się pod wpływem dynamiki podaży tego surowca oraz oczekiwań dotyczących globalnego popytu.

Ceny ropy naftowej w ciągu roku wahały się, odzwierciedlając dynamikę podaży ropy w pierwszej połowie 2019 i oczekiwania dotyczące globalnego popytu w drugiej połowie roku. Ceny ropy wahały się w 2019 od 53 USD do 74 USD za baryłkę. W pierwszej połowie roku zarówno wyższe niż oczekiwano cięcia produkcji przez OPEC+ (grupę dużych producentów ropy naftowej), jak i napięcia geopolityczne wspierały rosnący trend cen ropy. W drugiej połowie roku, wraz z pojawieniem się istotnych obaw przed napięciami towarzyszącymi wymianie handlowej oraz ich możliwym wpływem na globalną gospodarkę, ceny ropy spadły. Skutki przestoju w produkcji w Arabii Saudyjskiej po ataku dronów z 14 września były krótkotrwałe, jako że duże zapasy oraz szybkie przywrócenie zdolności produkcyjnych pomogły zamortyzować ten szok.

Kurs euro spadał wobec walut partnerów handlowych strefy euro.

Nominalny efektywny kurs euro spadł w ciągu 2019 o 1,6% (zob. wykres 4). W ujęciu dwustronnym głównym czynnikiem wpływającym na taki rozwój sytuacji była deprecjacja kursu euro wobec dolara amerykańskiego i japońskiego jena. Kurs euro wobec funta szterlinga również spadł, ale wykazywał w 2019 znaczną zmienność, głównie z powodu zmiennych losów brexitu.

Wykres 4

Kurs walutowy euro

(dane dzienne; 1 stycznia 2015 = 100)

Źródła: Bloomberg i Hamburg Institute of International Economics (HWWI), EBC i obliczenia EBC.
Uwagi: Nominalny efektywny kurs walutowy wobec 38 głównych partnerów handlowych. Ostatnie dane pochodzą z 31 grudnia 2019.

Istniało ryzyko korekty w dół prognoz wzrostu.

Pod koniec 2019 prognoza globalnego wzrostu przewidywała osłabienie w zaawansowanych gospodarkach, w miarę dopełniania się cyklu koniunkturalnego i stopniowego wchodzenia Chin na ścieżkę niższego wzrostu. Natomiast w innych gospodarkach wschodzących ożywienie gospodarcze pozostawało pod znakiem zapytania. Prognoza ta obarczona była niepewnością, która – zważywszy na ryzyka dla globalnej gospodarki – skutkować mogły bardziej niekorzystnym rozwojem sytuacji[2]. Jeśli niedomagania sektora przemysłowego przeniosłyby się na sektor usług, globalna aktywność gospodarcza mogłaby spowolnić w większym stopniu niż wskazywały przewidywania. Głębsze spowolnienie w Chinach mogło mieć większe przełożenie na gospodarkę światową, natomiast eskalacja sporu handlowego tego kraju z USA wzmocniłaby negatywny wpływ na globalne przepływy handlowe. Szczególnie w przypadku Europy istniało ryzyko, że Stany Zjednoczone nałożą cła na niektóre towary sprowadzane z kilku krajów tego regionu. Podsumowując, istniało ryzyko, że wzmożone napięcia geopolityczne mogą wpłynąć ujemnie na globalny wzrost i handel. Ponadto pomimo uporządkowanego wyjścia Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej, istniała niepewność co do przyszłych relacji między UE a tym krajem, zaś wynik negocjacji niósł ze sobą ryzyko pogorszenia sytuacji. Oprócz tego gwałtowne przeszacowania aktywów na globalnych rynkach finansowych mogły zmniejszyć globalny apetyt na ryzyko i niekorzystnie wpłynąć na realną działalność gospodarczą.

1.2 Spowolnienie tempa działalności gospodarczej w strefie euro przy postępującej poprawie sytuacji na rynkach pracy

Roczny wzrost realnego PKB strefy euro w 2019 spowolnił jeszcze bardziej, sięgając 1,2%, podczas gdy w 2018 kształtował się na poziomie 1,9% (zob. wykres 5). W przeciwieństwie do spowolnienia z roku 2018 spowodowanego słabszym wzrostem zarówno popytu zewnętrznego jak i wewnętrznego, spowolnienie wzrostu w 2019 wynikało przede wszystkim z wyraźnego spadku handlu międzynarodowego na tle przeciągającej się niepewności w skali globalnej. Jednocześnie wzrostowi w strefie euro sprzyjały korzystne warunki finansowania, zwiększenie zatrudnienia, rosnące płace, umiarkowanie ekspansywna polityka fiskalna, jak też pewien – choć wolniejszy – wzrost globalnej działalności gospodarczej.

Wykres 5

Realny PKB strefy euro

(zmiany roczne w proc. i udziały w pkt proc.)

Źródła: Komisja Europejska i obliczenia EBC.
Uwaga: Roczny wzrost PKB w IV kw. 2019 odnosi się do wstępnych „szybkich” szacunków, podczas gdy ostatnie obserwacje jego składowych dostępne są dla III kw. 2019.

Sektory gospodarki nastawione na rynek wewnętrzny wykazały się w 2019 większa odpornością.

Wzrost produkcji w 2019 opierał się głównie na sektorze usług i budownictwie, które wykazały dużą odporność na wahania koniunktury, ze względu na wysoki popyt wewnętrzny w strefie euro. Działalność w sektorze przemysłowym strefy euro uległa dalszemu osłabieniu (zob. wykres 6), co odzwierciedlało ujemne reperkusje spadku popytu zewnętrznego. Z kolei niewiele było sygnałów świadczących o tym, że słabszy popyt zewnętrzny w 2019 miał wpływ na usługi[3].

Wykres 6

Realna wartość dodana brutto strefy euro, wg. rodzaju działalności

(indeks: I kw. 2010 = 100)

Źródła: Komisja Europejska i obliczenia EBC.
Uwaga: Najnowsze dane dotyczą III kw. 2019.

W 2019 popyt wewnętrzny pozostał czynnikiem wzrostu w strefie euro przy korzystnych warunkach finansowania i poprawie na rynkach pracy. Spożycie indywidualne i nastroje konsumentów utrzymywały się w 2019 na wysokim poziomie (zob. ramka 1). Wydatki gospodarstw domowych stymulowały rosnące zatrudnienie i płace, które powodowały wzrost zagregowanych dochodów z pracy. Po stopniowym spowolnieniu z roku 2018 inwestycje przedsiębiorstw w roku 2019 pozostały na niskim poziomie. Znacznie mniejsza dynamika w otoczeniu zewnętrznym i zwiększona niepewność globalna miały wpływ na decyzje inwestycyjne firm. Pomimo tego, a także pomimo nieznacznego zaledwie wzrostu rentowności przedsiębiorstw oraz spadku mocy produkcyjnych, inwestycje przedsiębiorstw, podtrzymywane przez korzystne warunki finansowania, wciąż wnosiły dodatni wkład do wzrostu gospodarczego. Wzrost inwestycji w dobra wymagające własności intelektualnej, którą to kategorię charakteryzuje zmienność, był szczególnie widoczny[4]. Jednocześnie wraz z osłabieniem dynamiki rynków mieszkaniowych w strefie euro nastąpiło osłabienie inwestycji mieszkaniowych, pomimo znacznego i długotrwałego ożywienia z poprzedniego roku. Spowolnienie odzwierciedlało coraz bardziej odczuwalne negatywne uwarunkowania podaży mieszkań – zwłaszcza w postaci braku pracowników, utrudnień regulacyjnych i procesu redukcji zadłużenia – które ograniczały wzrost w sektorze budownictwa w 2019.

Ramka 1
Konsumpcja i nastroje gospodarstw domowych nadal w dobrej kondycji

W roku 2019 sektor usług i handlu detalicznego pozostał w dobrej kondycji, podczas gdy gospodarka strefy euro spowolniła pomimo stabilizacji wzrostu na umiarkowanych poziomach w tych sektorach. Spożycie indywidualne stanowi istotną część popytu sektora usług i handlu detalicznego. Biorąc pod uwagę powyższe, niniejsza ramka przedstawia dokładną analizę wskaźników zaufania konsumentów w strefie euro, analizując przyczyny stosunkowo wysokiego poziomu wydatków na cele konsumpcyjne.

Nastroje wśród konsumentów ustabilizowały się i utrzymywały się na wyższym poziomie niż w pozostałych sektorach.

Spowolnienie gospodarcze w 2019 odzwierciedlało w głównej mierze słabość handlu międzynarodowego przy jednoczesnym wyższym poziomie niepewności globalnej, która z kolei w największym stopniu dotknęła sektor przemysłowy w strefie euro. Tymczasem sektor usług i handlu detalicznego pozostał w dobrej kondycji pomimo nieznacznego spowolnienia. Widać to na wykresie A, który przedstawia nastroje w poszczególnych sektorach gospodarki strefy euro. Wskaźnik nastrojów w gospodarce (ESI) publikowany przez Komisję Europejską jest średnią ważoną wskaźników zaufania w przemyśle z wyłączeniem budownictwa (o wadze 40%), usług (30%), budownictwa (5%), sektora handlu detalicznego (5%) oraz gospodarstw domowych (20%). Jak widać, spowolnienie w sektorach zorientowanych na rynek krajowy (takich jak budownictwo, usługi, handel detaliczny oraz gospodarstwa domowe) jest mniej widoczne niż w przemyśle.

Wykres A

Zaufanie w strefie euro - podział sektorowy

(uśrednione salda procentowe)

Źródła: Komisja Europejska i obliczenia EBC.

Spożycie indywidualne w 2019 pozostało zasadniczo na wysokim poziomie

W 2019 dynamika spożycia indywidualnego była wspierana ciągłym wzrostem realnych dochodów do dyspozycji, do którego z kolei przyczyniła się dobra kondycja rynku pracy. Wzrost dochodów z tytułu zatrudnienia wynikał zarówno z dalszego wzrostu wynagrodzeń oraz dalszego, aczkolwiek wolniejszego wzrostu liczby miejsc pracy. Ponadto, podatki bezpośrednie, składki na ubezpieczenie społeczne oraz transfery socjalne miały prawdopodobnie ogólnie nieznacznie dodatni wpływ na wzrost dochodów, w przeciwieństwie do 2018, kiedy ograniczały one dynamikę dochodów (zob. wykres B). Jednak udział nadwyżki operacyjnej oraz dochodów z nieruchomości, które są zazwyczaj ściśle powiązane z aktywnością gospodarczą, osiągnęły w roku 2019 nieznacznie ujemny poziom, po dodatnich poziomach notowanych od 2015.

Wykres B

Realne spożycie indywidualne i dochód do dyspozycji

(zmiany roczne w proc. i udziały w pkt proc.)

Źródła: Komisja Europejska i obliczenia EBC.

Determinanty zaufania konsumentów

Indeks zaufania konsumentów publikowany przez Komisję Europejską jest wynikiem uśrednienia czterech wskaźników częściowych dotyczących oceny przeszłych wydarzeń gospodarczych i finansowych oraz oczekiwań odnośnie gospodarki i finansów w najbliższych 12 miesiącach (zob. wykres C)[5]. Jeden z częściowych wskaźników dotyczy oceny ogólnej sytuacji gospodarczej w kraju, pozostałe przedstawiają sytuację gospodarstw domowych. Z analizy tych wskaźników częściowych wynika, że gospodarstwa domowe stosunkowo lepiej oceniały swoją sytuację, co było wynikiem utrzymującej się dobrej sytuacji na rynku pracy.

Wykres C

Spożycie indywidualne i zaufanie konsumentów

(zmiana roczna w proc. i wkład w pkt proc.)

Źródła: Eurostat i obliczenia EBC.
Uwaga: Dane ankietowe zostały wystandaryzowane średnim i standardowym odchyleniem rocznej dynamiki spożycia prywatnego od 2010

Dobra sytuacja na rynku pracy, przy jednoczesnym wzroście płac oraz sprzyjających warunkach finansowych, a także poprawie kondycji finansowej gospodarstw domowych w dużej mierze tłumaczy wciąż wysoki poziom zaufania konsumentów w strefie euro w 2019, wspierający spożycie indywidualne. W kontekście siły popytu krajowego i słabości popytu zagranicznego, EBC wciąż dokładnie analizuje napływające dane, aby ocenić ryzyko przeniesienia się negatywnych zjawisk z sektora zagranicznego na sektor krajowy.

Udział netto sektora zewnętrznego w produkcji strefy euro w 2019 był ujemny. Z wyjątkiem eksportu do Stanów Zjednoczonych, który rósł – choć w wolniejszym tempie – na szeroką skalę obserwowano spadek, głównie z powodu słabych wyników eksportu dóbr kapitałowych i samochodów. Wymiana handlowa wewnątrz strefy euro również spadła, przy czym dotyczyło to głównie dóbr pośrednich, co odzwierciedlało problemy łańcuchów produkcji w strefie euro.

Dalsze ożywienie rynków pracy w strefie euro przy znaczącym spowolnieniu wzrostu produktywności

Nastąpiło dalsze ożywienie rynków pracy w strefie euro w 2019.

W roku 2019 nastąpiło dalsze ożywienie rynków pracy w strefie euro (zob. wykres 7). Ożywienie to było kluczowym elementem wspierającym działalność gospodarczą w 2019.

Według analizy opartej na syntetycznych wskaźnikach rynku pracy, poziom aktywności na rynkach pracy w drugim kwartale 2019 był bliski szczytowego poziomu sprzed kryzysu. Ponadto trend wznoszący na rynku pracy kształtował się powyżej średniej długoterminowej, choć w ostatnim okresie nieco stracił na intensywności[6]. Rynek ten odnotowywał dobre wyniki w kontekście dalszego zwiększania podaży siły roboczej, która częściowo odzwierciedlała aktywność zawodową pracowników w starszym wieku, wynikającą z wcześniejszych reform podnoszących ustawowy wiek emerytalny[7].

Wykres 7

Wskaźniki rynku pracy

(odsetek siły roboczej; stopa wzrostu kw/kw; skorygowane o efekty sezonowe)

Źródło: Eurostat.
Uwaga: Najnowsze dane dotyczą IV kw. 2019.

Zatrudnienie w 2019 wzrosło o 1,2% , co jest dobrym wynikiem na tle wzrostu PKB. Stopa wzrostu wydajności pracy na osobę w 2019 wyniosła 0,0% podczas gdy w 2018 wyniosła ona 0,4%[8]. Pomimo wzrostu podaży siły roboczej, stopa bezrobocia wciąż spadała i w 2019 wyniosła 7,6%, a zatem zbliżyła się do wartości obserwowanych w roku 2007. Jednak zróżnicowanie stóp bezrobocia w krajach strefy euro pozostało wysokie.

Gospodarka cyfrowa wymaga stałej uwagi

Cyfryzacja ma wpływ na zmienne, które są istotne dla prowadzenia polityki pieniężnej.

Według literatury przedmiotu cyfryzacja ma wpływ na wiele zmiennych ekonomicznych istotnych dla polityki pieniężnej. Materiał empiryczny na temat skutków cyfryzacji świadczy o tym, że mogą one zwiększać aktywność i wydajność, podczas gdy jej ogólny wpływ na inflację nie jest jeszcze jasny[9]. W 2019 stopień cyfryzacji gospodarek UE wahał się od ok. 40 dla najmniej scyfryzowanych do ok. 70 dla najbardziej scyfryzowanych, według sporządzanego przez Komisję Europejską indeksu gospodarki cyfrowej i społeczeństwa cyfrowego (ang. Digital Economy and Society Index, DESI) (zob. wykres 8). Podczas gdy gospodarki UE miały podobne wyniki, jeśli chodzi o łączność, to różniły się, jeśli chodzi o kapitał ludzki, użytkowanie Internetu, integrację technologii cyfrowych i cyfrowe usługi publiczne.

Wykres 8

Indeks gospodarki cyfrowej i społeczeństwa cyfrowego za 2019

Źródło: Komisja Europejska.

Polityka strukturalna powinna pomóc zmierzyć się z kluczowymi wyzwaniami

Stopień wdrożenia rekomendacji dotyczących polityki strukturalnej w 2019 był niski.

Należy znacznie przyspieszyć realizację polityki strukturalnej w krajach strefy euro, aby poprawić wydajność i potencjał wzrostu w regionie, zmniejszyć bezrobocie strukturalne i zwiększyć odporność gospodarki. Do obszarów, którym należy poświęcić uwagę, należy poprawa funkcjonowania rynków pracy, wzrost konkurencyjności na rynkach produktowych i rynkach czynników produkcji oraz rozbudowa środowiska biznesowego[10]. Ponadto potrzebna jest polityka strukturalna pomagająca zmierzyć się z obecnymi i przyszłymi wyzwaniami stawianymi, na przykład, przez starzenie się społeczeństwa, cyfryzację i zmianę klimatu. Zalecenia dla poszczególnych krajów (ang. Country-Specific Recommendation, CSR) stanowią rekomendacje dostosowane do poszczególnych krajów i mające na celu zwiększenie wzrostu gospodarczego oraz odporności na wstrząsy. Zalecenia są zatwierdzane przez państwa członkowskie w Radzie Europejskiej. W lutym 2019 Komisja Europejska stwierdziła, że 95% rekomendacji w zakresie polityki strukturalnej albo w ogóle nie zostało wdrożonych, albo w najlepszym razie wdrożono je „do pewnego stopnia”[11].

Umiarkowanie ekspansywna polityka fiskalna jako pewne wsparcie dla działalności gospodarczej

Wskaźnik deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych strefy euro nieznacznie wzrósł z powodu umiarkowanie ekspansywnej polityki fiskalnej.

Po na ogół neutralnej polityce prowadzonej przez ostatnie pięć lat polityka fiskalna strefy euro[12] zmieniła się w 2019 na umiarkowanie ekspansywną (zob. wykres 9). Poluzowanie polityki fiskalnej stanowiło wsparcie dla działalności gospodarczej w strefie euro. Odzwierciedlało to ekspansywną politykę podjętą w niektórych dużych krajach członkowskich, w których dokonano cięć podatków bezpośrednich oraz podniesiono wydatki publiczne. Zgodnie z projekcją ekspertów makroekonomicznych Eurosystemu z grudnia 2019, wskaźnik deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych strefy euro w 2019 wzrósł nieco, do 0,7% PKB. Pogorszenie się salda budżetowego, które odzwierciedlało bardziej ekspansywną politykę fiskalną, zostało częściowo zrekompensowane oszczędnościami na spłacie odsetek, podczas gdy wkład pozycji cyklicznej pozostał w ogólnych zarysach niezmieniony.

Wykres 9

Saldo sektora instytucji rządowych i samorządowych oraz polityka fiskalna

(jako procent PKB)

Źródła: Komisja Europejska i obliczenia EBC.

Zagregowany wskaźnik relacji długu sektora instytucji rządowych i samorządowych do PKB w strefie euro w 2019 nadal spadał i pod koniec roku wyniósł 84,5% PKB. Niemniej wskaźniki relacji długu do PKB w pewnej liczbie krajów nadal były wysokie. Ograniczenie zagregowanego wskaźnika długu było możliwe dzięki korzystnym różnicom między stopami procentowymi a stopami wzrostu gospodarczego oraz dodatnim, lecz spadającym saldom pierwotnym. Choć pod koniec 2019 wobec żadnego z państw nie wdrożono działań naprawczych w ramach paktu na rzecz stabilności i wzrostu, Komisja Europejska oceniła, że projekty budżetów na 2020 w 8 krajach strefy euro, z których wiele ma wskaźniki długu oscylujące wokół 100% PKB, stwarzają ryzyko naruszenia wymogów paktu[13].

1.3 Presja inflacyjna pozostała na niskim poziomie

Inflacja HICP w strefie euro w 2019 wyniosła średnio 1,2%, co oznacza spadek z 1,8% w 2018[14]. Spadek ten odzwierciedlał zasadniczo niższy wkład 2 bardziej niestabilnych składników inflacji, cen energii i żywności. Inflacja HICP z wyłączeniem cen energii i żywności, będąca jedną z miar inflacji bazowej, utrzymywała się na niskim poziomie, wynoszącym średnio 1,0% w 2019, podobnie jak w latach 2018 i 2017, pomimo wzrostu odnotowanego pod koniec roku (zob. wykres 10).

Wykres 10

Inflacja HICP i udział poszczególnych składników

(zmiany roczne w proc. i działy w pkt proc.)

Źródła: Komisja Europejska i obliczenia EBC.

Spadek inflacji HICP był spowodowany niższą inflacją cen energii i żywności, natomiast inflacja bazowa pozostała na niskim poziomie.

Zmiany inflacji cen energii były w dużej mierze odpowiedzialne za spadek średniej inflacji HICP w 2019 w porównaniu z rokiem 2018. Udział całkowitej inflacji cen żywności w inflacji HICP spadł do 0,3 pkt proc. w roku 2019 z 0,4 pkt proc. w 2018. Zmiany całkowitej inflacji cen żywności w ciągu roku były w dużej mierze spowodowane zmianami cen żywności nieprzetworzonej będącej zmiennym komponentem koszyka konsumpcyjnego. Inflacja cen żywności przetworzonej wyniosła w roku 2019 około 1,9%, czyli nieco poniżej średniej odnotowanej w 2018. Wzrost cen producentów żywności konsumpcyjnej oraz cen towarów żywnościowych (uwzględniony w cenach surowców żywnościowych i cenach producentów rolnych w UE), czyli 2 czynniki wpływające na ceny żywności przetworzonej sugeruje, że w warunkach silnej konkurencji taki wzrost kosztów nie został w pełni przeniesiony na ceny żywności dla konsumentów.

Inflacja HICP z wyłączeniem cen energii i żywności, podobnie jak inne miary inflacji bazowej, przez większą część roku poruszała się w relatywnie wąskim przedziale i utrzymywała się poniżej swojej historycznej średniej, pomimo łagodnego wzrostu pod koniec 2019. W ramce 2 poniżej omówiono związek między inflacją bazową i działalnością gospodarczą, jak również szerszy kontekst rozwoju sytuacji gospodarczej od czasu światowego kryzysu finansowego. Niewielkie zmiany zarówno w zakresie cen towarów i usług przemysłowych z wyłączeniem cen energii, jak i cen usług przyczyniły się do obniżenia inflacji HICP z wyłączeniem cen energii i żywności. W 2019 inflacja cen towarów przemysłowych z wyłączeniem cen energii wyniosła średnio 0,3%, pozostając bez zmian w stosunku do roku 2018 i średniej od 2015. Wskaźniki presji cenowej na różnych etapach łańcucha cen pokazują, że roczne tempo zmian cen producentów w przypadku dóbr konsumpcyjnych z wyłączeniem cen żywności pozostawało zasadniczo stabilne przez cały rok, ale było znacznie wyższe niż jego średnia notowana od 2015. Sugeruje to, że niektóre wzrosty kosztów zostały wchłonięte na etapie sprzedaży detalicznej. Ponadto – inaczej niż w 2018 – średnie roczne tempo zmian cen importu towarów z wyłączeniem cen żywności było dodatnie w 2019, odzwierciedlając między innymi deprecjację euro. Inflacja cen usług wykazywała pewną zmienność związaną ze zmianami cen usług związanych z podróżami, które wynikały z efektu statystycznego.[15] Biorąc pod uwagę tę miesięczną zmienność, inflacja cen usług poruszała się w relatywnie wąskim przedziale i w roku 2019 wyniosła średnio 1,5%, pozostając na niezmienionym poziomie od 2018 i była tylko nieznacznie wyższa od średniej notowanej od 2015. Ogólnie rzecz biorąc wzrost cen usług, które w większości obejmują dużą część kosztów pracy, nadal nie nadążał za wzrostem płac.

Ramka 2
Interpretacja nowych zjawisk inflacyjnych dla strefy euro w ujęciu krzywej Phillipsa

Od roku 2013 poziom inflacji HICP z wyłączeniem cen energii i żywności utrzymuje się konsekwentnie poniżej długoterminowej średniej. Na początku można było to tłumaczyć niskim stopniem wykorzystania potencjału gospodarczego oraz innymi czynnikami osłabiającymi presję inflacyjną. Natomiast niski poziom inflacji w późniejszym okresie trudno wyjaśnić przy pomocy klasycznego modelu krzywej Philipsa, czego wyrazem jest składnik „niewyjaśnione” dekompozycji inflacji na wykresie A. Taka sytuacja skłania do ponownej analizy tej fundamentalnej relacji ekonomicznej[16].

Wykres A

Dekompozycja inflacji bazowej w oparciu o krzywą Phillipsa

(roczne zmiany w proc. i wkłady w pkt proc; wszystkie wartości jako odchylenia od średnich mierzonych od 1999)

Źródło: Obliczenia EBC.
Uwagi: Słupki pokazują przeciętne wkłady z wielu specyfikacji modelu (zob. E. Bobeica, E., A. Sokol „Drivers of underlying inflation in the euro area over time: a Phillips curve perspective”, Economic Bulletin, wyd. 4, EBC, 2019. Wkłady ustalono podobnie jak w J.L. Yellen „Inflation Dynamics and Monetary Policy”, wykład Philip Gamble Memorial Lecture, Uniwersytet Massachusetts, Amherst, 24 września 2015.

Uwarunkowania inflacji w ujęciu krzywej Philipsa

W skrócie, krzywa Philipsa wyraża zakładaną zależność pomiędzy poziomem aktywności gospodarczej, a więc i „rozgrzania” rynków produktów i pracy. Niskie wykorzystanie potencjału gospodarczego w konsekwencji globalnego kryzysu finansowego ograniczało poziom inflacji. Ponadto w latach 2011-2013 strefę euro dotknęła ponowna recesja, która wystarczająco uzasadniała słabość inflacji od początku roku 2013. Jednak pomimo tego, że do roku 2018 wiele miar aktywności gospodarczej i wykorzystania potencjału powróciło do średnich poziomów – a nawet wystąpiły oznaki nadmiernego popytu – inflacja bazowa nadal utrzymuje się poniżej średniej obserwowanej od roku 1999 (1,3%).

Oprócz poziomu aktywności gospodarczej, w analizie przebiegu inflacji kluczowe znaczenie mają inne czynniki, takie jak oczekiwania inflacyjne czy ceny zewnętrzne. Oczekiwania inflacyjne podmiotów gospodarczych może kształtować wiele okoliczności. Bieżące trendy inflacyjne (w szczególności zmiany cen energii) mają zwykle wpływ na oczekiwania inflacyjne w krótszej perspektywie. Natomiast poważne obawy o wiarygodność banku centralnego i realizację celu inflacyjnego mogą zaważyć na oczekiwaniach długoterminowych – choć te dwa czynniki trudno jest oddzielić empirycznie[17]. Zarówno rynkowe, jak i ankietowe miary oczekiwań inflacyjnych obniżyły się w latach 2014-2017, co znajduje odbicie w ich ujemnym udziale w inflacji bazowej w tych latach[18]. Ostatnio ankietowe miary długoterminowych oczekiwań inflacyjnych, zwłaszcza pozyskane od zawodowych prognostów w badaniu EBC, wykazują tendencję zniżkową. Jednak spadek inflacji, który można by przypisać tym najnowszym tendencjom jest mniejszy.

Na koniec miary cen zewnętrznych, takie jak indeksy cen ropy naftowej czy szersze indeksy cen importu mogą w znacznym stopniu wyjaśniać politykę cenową przedsiębiorstw, a tym samym zmiany poziomu inflacji wykraczające ponad to, co zapewne ujęły już miary wykorzystania potencjału i oczekiwań inflacyjnych. Podczas gdy ceny zewnętrzne, w szczególności ceny energii, szybko znajdują odbicie w inflacji całkowitej, ich pośredni wpływ na inflację bazową jest w ostatnich latach dość ograniczony[19]. Podsumowując, wydaje się, że standardowe czynniki inflacji bazowej dostatecznie dobrze wyjaśniają jej przebieg do roku 2017; natomiast na ich podstawie trudno jest wyjaśnić słabość inflacji w ostatnich latach.

Być może jest tak dlatego, że klasyczne miary wykorzystania potencjału gospodarczego nie ujmują wszystkich istotnych dla inflacji parametrów aktywności gospodarczej. Na potrzeby tej sytuacji Jarociński i Lenza (2018)[20] skonstruowali miarę wykorzystania potencjału gospodarczego wprost na potrzeby prognozowania inflację. Miara ta sugerowałaby znacznie niższy stopień wykorzystania potencjału niż tradycyjna miara luki popytowej.

Podsumowując, krzywa Philipsa pozostaje podstawowym narzędziem interpretacji i informowania o kształtowaniu się inflacji. Wymaga jednak uzupełnienia o informacje uzyskane przy wykorzystaniu innych narzędzi i metodyk, zwłaszcza w kontekście najnowszych zjawisk w przebiegu inflacji bazowej.

Krajowa presja kosztowa, mierzona wzrostem deflatora PKB, wzrosła średnio w 2019, w stopniu powyżej średniej z roku 2018 oraz średniej notowanej od roku 2005 (zob. wykres 11). Roczna stopa wzrostu wynagrodzeń w 2019 pozostała na wysokim poziomie osiągając średnio 2,0%, czyli nieco poniżej średniej z 2018, lecz powyżej średniej notowanej od 2015. Wzrost przeciętnego wynagrodzenia został zahamowany w wyniku zmian wysokości składek na ubezpieczenie społeczne[21]; jednocześnie w 2019 odnotowano wzrost dynamiki płac w porównaniu z rokiem 2018, przy jednoczesnym dalszym spadku stopy bezrobocia i pomimo stabilizacji wzrostu gospodarczego w strefie euro na umiarkowanym poziomie (zob. rozdział 1.2 powyżej). Wysokie średnie tempo wzrostu wynagrodzeń oznaczało jednakże wzrost jednostkowych kosztów pracy w warunkach stagnacji produktywności w 2019. Oprócz wyższego wzrostu jednostkowych kosztów pracy, wzrost deflatora PKB odzwierciedlał również poprawę rentowności (mierzoną nadwyżką operacyjną brutto), które uległy wyraźnemu osłabieniu w ciągu 2018. Biorąc pod uwagę fakt, że w 2019 produktywność utrzymywała się w stosunkowo wąskim przedziale, poprawa rentowności w 2019 najprawdopodobniej odzwierciedlała poprawę warunków handlowych i zmian w sektorach gospodarki, które w mniejszym stopniu odczuły skutki globalnego spowolnienia działalności gospodarczej i handlu[22]. Obejmowało to, na przykład, sektory budownictwa i nieruchomości, które również wykazywały wysokie tempo wzrostu deflatorów wartości dodanej, które w przypadku budownictwa wyniosło średnio 4,5% w 2019.

Wykres 11

Struktura deflatora PKB

(zmiany roczne w proc. i udziały w pkt proc.)

Źródła: Komisja Europejska i obliczenia EBC.

W ciągu roku 2019 odnotowano spadek długoterminowych oczekiwań inflacyjnych. Oczekiwania inflacyjne w horyzoncie 5 lat zgodnie z wynikami rynkowych badań ankietowych prowadzonych przez analityków EBC obniżyły się do 1,7% w czwartym kwartale roku 2019 z poziomu 1,9% odnotowanego w czwartym kwartale 2018. Spadły również rynkowe miary długoterminowych oczekiwań inflacyjnych, takie jak stopa 5-letniego swapa indeksowanego stopą inflacji z wyprzedzeniem 5 lat. Pomimo stabilizacji pod koniec roku, pozostały one na niskim poziomie.

1.4 Korzystne warunki finansowania wspierały akcję kredytową i wzrost podaży pieniądza

W roku 2019 sytuację na rynkach finansowych strefy euro kształtowało przede wszystkim spowolnienie aktywności gospodarczej obserwowane na tle utrzymującej się niskiej inflacji, niepewności związanej z czynnikami politycznymi w pewnych okresach roku zniechęcającej do podejmowania ryzyka i dalszego luzowania monetarnego. Zarówno stopy rynku pieniężnego, jak i rentowność obligacji o dłuższym terminie wykupu znacznie spadły, podczas gdy ceny akcji, wspierane przez niską stopę dyskontową, na ogół rosły. Przepływy do przedsiębiorstw niefinansowych (NFC) w roku 2019, związane z pozyskiwaniem finansowania zewnętrznego, zasadniczo ustabilizowały się na poziomie znacznie niższym od szczytów z roku 2017, ale kredyty bankowe i emisja instrumentów dłużnych pozostały na dość wysokim poziomie, a emisja netto udziałów w spółkach pozagiełdowych przebiegała energicznie w związku z rosnącą liczbą połączeń i przejęć przedsiębiorstw. Utrzymujący się wzrost akcji kredytowej na rzecz sektora prywatnego w połączeniu z niskim kosztem utraconych korzyści trzymania pieniądza z agregatu M3 sprzyjały dalszemu szybkiemu przyrostowi szerokiego pieniądza. Korzystne warunki finansowania odzwierciedlały akomodacyjne nastawienie polityki pieniężnej EBC oraz zdolność systemu bankowego do przekładania tego kursu na oprocentowanie kredytów dla firm i gospodarstw domowych. Rosnące wyceny posiadanych aktywów finansowych i nieruchomości zwiększały zamożność gospodarstw domowych, co z kolei sprzyjało wzrostowi konsumpcji.

Rentowność obligacji skarbowych strefy euro znacznie spadła w roku 2019. Od września wykazuje ponowny trend wzrostowy.

W roku 2019 znacznie spadła rentowność obligacji skarbowych strefy euro, a latem również obligacji długoterminowych – do ujemnych poziomów. Spadek ten odzwierciedlał narastające obawy o skalę i horyzont spowolnienia aktywności gospodarczej w strefie euro i jego inflacyjnych konsekwencji. Akomodacyjny kurs polityki pieniężnej w Stanach Zjednoczonych, wzrost globalnej awersji do ryzyka związany z napięciami w stosunkach handlowych pomiędzy Stanami a Chinami oraz brexitem, a także rosnące oczekiwania rynków finansowych co do dalszego luzowania polityki pieniężnej przez EBC przyczyniły się do spadku wolnych od ryzyka stóp procentowych w strefie euro. Po ogłoszeniu przez EBC pakietu luzowania polityki pieniężnej we wrześniu napływ nieco lepszych danych makroekonomicznych i pewna stabilizacja nastrojów na świecie w kontekście ryzyka pozwoliły na stopniowe odbicie rentowności obligacji. Pomimo tego, średnia rentowność 10-letnich obligacji skarbowych strefy euro ważona PKB wyniosła 0,28% na dzień 31 grudnia 2019, czyli o 74 pkt bazowe mniej niż na 1 stycznia 2019. Rozpiętości (tzw. spready) rentowności 10-letnich obligacji skarbowych w państwach strefy euro w stosunku do rentowności 10-letnich obligacji w Niemczech zmniejszyły się – w niektórych przypadkach w znacznym stopniu – w związku ze spadkiem niepewności co do polityki fiskalnej.

Wykres 12

Rentowność 10-letnich obligacji w strefie euro, Stanach Zjednoczonych i Niemczech

(w proc. rocznie; dane dzienne)

Źródła: Bloomberg, Thomson Reuters Datastream i obliczenia EBC.
Uwagi: Dane strefy euro dotyczą średniej dochodowości 10-letnich obligacji skarbowych ważonej PKB. Ostatnie dane pochodzą z 31 grudnia 2019.

Notowania akcji strefy euro rosły ze względu na niższą stopę dyskonta.

Ceny akcji w strefie euro znacznie wzrosły w roku 2019. Szeroki indeks cen akcji przedsiębiorstw niefinansowych strefy euro wzrósł o 20,7% w ciągu roku 2019, a indeks akcji banków strefy euro zyskał 9,7% (zob. wykres 13). Najważniejszym czynnikiem wspierającym ten wzrost były niższe stopy dyskontowe. Prognozy zysków pozostały jednak słabe, a wahania premii za ryzyko – zwłaszcza w kontekście sporów handlowych pomiędzy USA a Chinami i negocjacji dotyczących brexitu – ograniczały wzrost cen akcji

Wykres 13

Indeksy rynków akcji w strefie euro i Stanach Zjednoczonych

(indeks: 1 stycznia 2018 = 100)

Źródło: Thomson Reuters Datastream.
Uwagi: Indeks banków EURO STOXX i indeks rynku Datastream dla przedsiębiorstw niefinansowych dotyczą strefy euro; indeks banków S&P i indeks rynku Datastream dla przedsiębiorstw niefinansowych dotyczą Stanów Zjednoczonych. Ostatnie dane pochodzą z 31 grudnia 2019.

Utrzymała się dynamika akcji kredytowej dla przedsiębiorstw niefinansowych i emisja dłużnych instrumentów finansowych.

Zewnętrzne finansowanie dla przedsiębiorstw niefinansowych w roku 2019 osiągnęło generalnie stabilny poziom, znacznie poniżej szczytowego poziomo odnotowanego ostatnio w roku 2017 (zob. wykres 14). Jednocześnie dzięki korzystnym warunkom finansowania przyrost kredytów bankowych i emisja instrumentów dłużnych utrzymały się na wysokim poziomie, a emisja netto udziałów spółek pozagiełdowych przebiegała dynamicznie w związku z rosnącą liczbą połączeń i przejęć. Natomiast poziom finansowania z innych źródeł (w tym wzajemnych pożyczek firm i kredytu kupieckiego) pozostał umiarkowany, a emisja netto akcji firm notowanych na giełdzie zmniejszyła się (co odzwierciedlało podwyższony koszt kapitału własnego w porównaniu z innymi źródłami finansowania). Oprocentowanie kredytów bankowych w ciągu roku 2019 obniżało się nadal – zasadniczo w miarę zmian stóp rynkowych – osiągając historycznie niskie poziomy.

Dalsze luzowanie polityki pieniężnej przez EBC w roku 2019 przełożyło się na korzystniejsze warunki finansowania. Wynikało to częściowo z tego, że niektóre wprowadzone rozwiązania – np. trzecia seria dłuższych ukierunkowanych operacji refinansujących (TLTRO III) i dwuczłonowy system oprocentowania rezerw w banku centralnym – miały na celu wzmocnienie zdolności banków do pośrednictwa finansowego (zob. podrozdział 2.1). Jednocześnie system bankowy poczynił dalsze postępy w naprawie bilansów, dzięki wzmocnieniu pozycji kapitałowych i poprawie jakości aktywów.

Wykres 14

Przepływy netto przedsiębiorstw niefinansowych strefy euro związane z pozyskiwaniem finansowania zewnętrznego

(przepływy rocznie, mld EUR)

Źródła: Eurostat i EBC.
Uwagi: Pozostałe kredyty i pożyczki spoza sektora MIF (pozostałe instytucje pośrednictwa finansowego, zakłady ubezpieczeniowe i fundusze emerytalne) oraz z zagranicy. Kredyty i pożyczki od MIF (Międzynarodowych Instytucji Finansowych) i innych podmiotów są korygowane o sprzedaż kredytów i sekurytyzację. Pozycja „Pozostałe” to różnica pomiędzy kwotą całkowitą a wartością instrumentów przedstawionych na wykresie. Uwzględnia ona pożyczki pomiędzy spółkami i kredyty kupieckie. Najnowsze dane dotyczą III kw. 2019.

Na majątek gospodarstw domowych korzystnie wpływał wzrost wyceny aktywów finansowych i niefinansowych.

W pierwszych trzech kwartałach 2019 wzrósł majątek netto gospodarstw domowych, wspierając konsumpcję prywatną. Pomimo nieco niższej dynamiki cen nieruchomości mieszkaniowych, wzrost ich cen, istotnie podnoszący wycenę nieruchomości znajdujących się w posiadaniu gospodarstw domowych, zwiększał ich majątek netto. Gospodarstwa domowe odnotowały też znaczny wzrost wyceny aktywów finansowych w ich posiadaniu. Ponadto rosnące ceny nieruchomości mieszkaniowych i korzystne warunki finansowania przyczyniły się do podtrzymania wzrostowego trendu rocznej dynamiki kredytów mieszkaniowych dla gospodarstw domowych. Zadłużenie brutto gospodarstw domowych mierzone w relacji do nominalnego dochodu brutto do dyspozycji gospodarstwa domowego pozostało na poziomie znacznie powyżej średniej sprzed kryzysu.

Odbicie przyrostu pieniądza M3 w roku 2019.

Jej wzrost (skorygowany o sprzedaż kredytów, sekurytyzację i zarządzanie płynnością z wykorzystaniem wirtualnego łączenia środków pieniężnych – ang. notional cash pooling) wyniósł 3,7% w grudniu 2019, w porównaniu z poziomem 3,4% odnotowanym w grudniu roku 2018. Przyrost kredytów był nadal głównym czynnikiem przyrostu szerokiego pieniądza (zob. niebieskie części słupków na wykresie 16). Jednocześnie zewnętrzne przepływy pieniężne w coraz większym stopniu przyczyniały się do przyrostu pieniądza M3 (zob. żółte części słupków na wykresie 16). W związku z tym, roczny przyrost M3 odzyskał dynamikę w roku 2019 (zob. wykres 15). Podczas gdy zakończenie skupu netto w ramach program skupu aktywów pod koniec roku 2018 wywarło ujemny wpływ na przyrost M3 (zob. czerwone obszary słupków na wykresie 16), ich przywrócenie w listopadzie 2019 miało ograniczony wpływ na przyrost szerokiego pieniądza w roku 2019.

Wykres 15

M3 i kredyty i pożyczki dla sektora prywatnego

(roczne zmiany w proc.)

Źródło: EBC.
Uwagi: Wielkość skorygowana o sprzedaż kredytów, sekurytyzację i zarządzanie płynnością z wykorzystaniem notional cash pooling. Ostatnie dane z grudnia 2019.

Wykres 16

M3 i czynniki jego kreacji

(zmiany w ujęciu rocznym w proc.; wkład w pkt proc.; skorygowane o efekty sezonowe i kalendarzowe)

Źródło: EBC.
Uwagi: Kredyt dla sektora prywatnego obejmuje zarówno kredyty MIF dla sektora prywatnego, jak i papiery wartościowe MIF wyemitowane przez niemonetarne instytucje finansowe sektora prywatnego strefy euro. Tyn samym obejmuje on również skup dłużnych papierów wartościowych niemonetarnych instytucji finansowych w ramach CSPP. Ostatnie dane z grudnia 2019.

Większa część przyrostu M3 odzwierciedlała wyższe poziomy depozytów jednodniowych.

W kategoriach instrumentów, w środowisku bardzo niskich stóp procentowych i płaskiej krzywej dochodowości, czyli niskich kosztów utraconych korzyści związanych z trzymaniem depozytów płynnych, głównym czynnikiem dynamiki M3 pozostały depozyty jednodniowe (ang. overnight deposits). Przyrost depozytów jednodniowych odzwierciedla przyrost depozytów jednodniowych znajdujących się w posiadaniu gospodarstw domowych i przedsiębiorstw niefinansowych. W związku z tym wąski agregat pieniężny M1, który obejmuje gotówkę w obiegu i depozyty jednodniowe, przyrastał nadal w szybkim tempie.

2 Polityka pieniężna: determinacja do właściwego działania

W obliczu słabnącej gospodarki strefy euro, coraz bardziej realnego ryzyka pogorszenia koniunktury oraz prognoz inflacji pozostającej nadal poniżej średniookresowego celu inflacyjnego Rady Prezesów EBC, w roku 2019 Rada przeprowadziła 3 kolejne rundy dodatkowych dostosowań monetarnych. Te kolejne interwencje były wyrazem determinacji Rady Prezesów w podejmowaniu adekwatnych do potrzeb działań na rzecz powrotu inflacji na ścieżkę konsekwentnie zmierzającą do celu średniookresowego. Z uwagi na czas potrzebny na to, by wszystkie działania zaczęły w pełni oddziaływać na gospodarkę strefy euro, Rada Prezesów systematycznie i z uwagą śledziła trendy inflacyjne oraz stopień przełożenia podejmowanych działań monetarnych na gospodarkę. Przy tym zgodnie ze swoim zobowiązaniem do zachowania symetrii, Rada gotowa była dostrajać wszelkie instrumenty do wymogów chwili, tak, by inflacja mogła konsekwentnie zbliżać się do celu. Na koniec roku 2019 aktywa polityki pieniężnej stanowiły 70% sumy aktywów w bilansie Eurosystemu. Suma bilansowa ustabilizowała się w tym roku na poziomie z końca roku poprzedniego, czyli 4,7 bln EUR. Reguły zarządzania ryzykiem EBC w dalszym ciągu ograniczały zagrożenia związane z rozbudowanym bilansem.

2.1 Pierwsza runda działań polityki pieniężnej dla utrzymania dostatecznej akomodacji w obliczu narastających wyzwań zewnętrznych

Po tym, jak pod koniec roku 2018 pogorszyły się perspektywy gospodarcze, informacje z początku roku 2019 też nie spełniły oczekiwań ze względu na osłabienie popytu zewnętrznego oraz pewne czynniki właściwe dla danego kraju czy sektora. Sugerowało to, niższą niż wcześniej przewidywano, dynamikę wzrostu w krótkiej perspektywie. Jednocześnie panowała znaczna niepewność co do tego, czy czynniki hamujące wzrost w strefie euro będą miały charakter przejściowy, czy długotrwały, a więc, w jakim stopniu wolniejszy wzrost w krótkim okresie przełoży się na średniookresowe perspektywy tego wzrostu. Wobec tego Rada Prezesów uznała, że w warunkach utrzymującej się niepewności związanej z czynnikami geopolitycznymi, groźby protekcjonizmu, słabości rynków wschodzących i rozchwiania rynków finansowych, prawdopodobieństwo pogorszenia sytuacji zaczęło przeważać nad scenariuszami optymistycznymi. Rada Prezesów podkreślała, że w sprawowaniu polityki pieniężnej należy niezmiennie wykazać się cierpliwością, przezornością i konsekwencją. Wprawdzie sprzyjające warunki finansowania, korzystna dynamika rynku pracy i coraz wyższy wzrost płac nadal stwarzały warunki dla ekspansji w strefie euro i stopniowego wzrostu presji inflacyjnej, jednak Rada Prezesów podtrzymała stanowisko, że dla zapewnienia trwałej konwergencji inflacji do poziomów poniżej, ale blisko 2% w średnim okresie, istnieje potrzeba zastosowania istotnych bodźców monetarnych.

Spowolnienie tempa wzrostu gospodarczego zahamowało konwergencję inflacji do celu średniookresowego, co było impulsem do wprowadzenia pierwszego pakietu polityki.

Napływające wiosną dane gospodarcze były nadal słabe, wskazując na znaczne spowolnienie tempa ekspansji gospodarczej, które miało się przedłużyć na rok 2019. W szczególności wyraźnie spadła aktywność w sektorze przetwórczym, przede wszystkim pod wpływem czynników zewnętrznych, takich jak niezmienna słabość wzrostu gospodarczego na świecie i dynamiki handlu. Niższa dynamika gospodarki opóźniała z kolei powrót inflacji do średniookresowego celu Rady Prezesów.

W reakcji na znaczne pogorszenie perspektyw wzrostu i inflacji, na marcowym posiedzeniu Rada Prezesów podjęła decyzję o przyjęciu pakietu działań strategicznych dla zapewnienia dodatkowego luzowania pieniężnego. Miałoby ono podtrzymać wzrost krajowej presji cenowej, a zatem poziom inflacji HICP w perspektywie średnioterminowej, zwiększając zarazem odporność gospodarki strefy euro w środowisku globalnej niepewności. W szczególności Rada Prezesów postanowiła podjąć następujące działania: po pierwsze wydłużyć horyzont czasowy niektórych zapowiedzi przyszłej polityki pieniężnej (ang. forward guidance) co do stóp procentowych. Ściślej mówiąc Rada Prezesów wyraziła oczekiwanie utrzymania się podstawowych stóp procentowych EBC na bieżącym poziomie przynajmniej do końca roku 2019, a w każdym razie tak długo, jak będzie to konieczne do dalszego systematycznego zbliżania się inflacji do poziomów zgodnych z celem średnioterminowym. Po drugie Rada wyraziła zamiar kontynuowania pełnej reinwestycji kwot głównych zapadających papierów wartościowych, zakupionych w ramach program skupu aktywów (ang. Asset Purchase Programme, APP) przez dłuższy okres po rozpoczęciu podwyżek podstawowych stóp procentowych EBC, a w każdym razie, tak długo, jak będzie to konieczne dla utrzymania korzystnych warunków płynnościowych i wysokiego stopnia akomodacji polityki pieniężnej. Biorąc pod uwagę związek pomiędzy zapowiedziami przyszłej polityki pieniężnej co do podstawowych stóp procentowych a reinwestycjami, oczekiwany horyzont reinwestycji automatycznie się przesunął, co wzmocniło przekaz Rady w odniesieniu do podstawowych stóp procentowych, tym samym podkreślając jej determinację w podejmowaniu adekwatnych działań. Po trzecie oprócz zmiany forward guidance na temat podstawowych stóp procentowych, ogłoszono nową serię kwartalnych dłuższych ukierunkowanych operacji refinansujących (TLTRO III). Miały one rozpocząć się we wrześniu 2019, a zakończyć w marcu 2021, a termin zapadalności każdej operacji miał wynosić 2 lata. Nowa seria TLTRO miała na celu utrzymanie korzystnych warunków kredytowania dla podtrzymania nieprzerwanej dostępności kredytów bankowych na przystępnych dla klientów warunkach. Dostateczny dopływ kredytu do sektora prywatnego miał z kolei pomóc podtrzymać zamiary gospodarstw domowych i przedsiębiorstw w zakresie konsumpcji i inwestycji. Byłoby to zarazem wsparcie dla wzrostu gospodarczego i podążania inflacji do średniookresowego celu Rady Prezesów. Po czwarte Rada Prezesów zdecydowała o dalszym prowadzeniu operacji kredytowych Eurosystemu w formie przetargów o stałej stopie procentowej, z pełnym przydziałem, na tak długo, jak będzie to konieczne, a przynajmniej do końca okresu utrzymywania rezerwy rozpoczynającego się w marcu 2021.

Po ogłoszeniu nowej serii TLTRO na kolejnym posiedzeniu na temat polityki pieniężnej Rada Prezesów poinformowała, że szczegółowe warunki serii TLTRO III zostaną ogłoszone na jednym z najbliższych posiedzeń. W szczególności wycena operacji TLTRO III miała uwzględniać dokładną analizę bankowego kanału transmisji polityki pieniężnej, a także dalszą ewolucję perspektyw gospodarczych. Ponadto Rada Prezesów, mając na uwadze fakt, że środowisko ujemnych stóp procentowych miało zostać utrzymane dłużej, niż wcześniej przewidywano, stwierdziła, że w ramach okresowej oceny rozważy, czy utrzymanie korzystnych efektów gospodarczych ujemnych stóp procentowych wymagałoby złagodzenia ich ewentualnych skutków ubocznych dla pośrednictwa bankowego.

Druga runda dodatkowych akomodacyjnych działań monetarnych i słabnący optymizm w ocenie perspektyw inflacyjnych

W pierwszej połowie roku napływające informacje wskazywały, że globalne wyzwania będą nadal obniżać perspektywy strefy euro.

Informacje napływające w pierwszej połowie roku wskazywały, że perspektywy strefy euro nadal znajdują się pod wpływem niekorzystnych czynników o charakterze globalnym, związanych w szczególności z dalszą słabością światowego handlu oraz coraz bardziej wszechobecną i przedłużającą się niepewnością w otoczeniu zewnętrznym. Czynniki te miały w szczególności wpływ na sektor przetwórczy strefy euro. Ponadto inflacja HICP nadal spadała – głównie pod wpływem czynników przejściowych – a miary inflacji bazowej poruszały się w trendzie bocznym.

Wobec przedłużającej się niepewności i jej następstw dla perspektyw inflacji, Rada Prezesów po raz drugi w ciągu roku 2019 uznała potrzebę korekty kursu polityki pieniężnej i dodatkowej akomodacji pieniężnej w celu utrzymania inflacji na trwałym kursie ku celowi średniookresowemu. W związku z tym, na czerwcowym posiedzeniu Rada Prezesów zdecydowała o wzmocnieniu zapowiedzi przyszłej polityki pieniężnej w zakresie stóp procentowych poprzez dalsze przesunięcie horyzontu czasowego tych zapowiedzi. Ściślej mówiąc Rada Prezesów stwierdziła, że oczekuje utrzymania się podstawowych stóp procentowych EBC na obecnym poziomie przynajmniej do pierwszej połowy 2020, a w każdym razie tak długo, jak będzie to konieczne w celu zapewnienia dalszego konsekwentnego zbliżania się inflacji do poziomów zgodnych z celem średnioterminowym. Ponadto Rada powtórzyła swoje forward guidance dotyczące reinwestycji. Wreszcie Rada podjęła decyzję o ustaleniu cen aktywów serii TLTRO III. Stopa procentowa w każdej serii miała została określona na poziomie 10 pkt bazowych powyżej średniej stopy procentowej stosowanej w głównych operacjach refinansujących Eurosystemu. W przypadku banków, których kredyty netto spełniające wymogi programu przekraczają poziom referencyjny, stopa procentowa zastosowana w ramach TLTRO III byłaby niższa, nawet do tego stopnia, że równałaby się średniej stopie depozytu jednodniowego powiększonej o 10 pkt bazowych. Zauważono, że ceny te odzwierciedlały rozsądną równowagę pomiędzy działaniem na rzecz pożądanych trendów w akcji kredytowej banków z jednej strony, a wagą zachowania akomodacyjnego kursu monetarnego z drugiej.

Latem słabnąca dynamika światowego wzrostu i niskie obroty handlu międzynarodowego nadal determinowały perspektywy strefy euro. Ponadto panująca niepewność w dalszym ciągu tłumiła nastroje przedsiębiorców, zwłaszcza w sektorze przetwórczym. Z kolei ruchy cen pozostawały raczej niewielkie, a wskaźniki inflacji bazowej nadal poruszały się w trendzie bocznym. Od czerwcowego posiedzenia Rady rynkowe miary długoterminowych oczekiwań inflacyjnych utrzymywały się na historycznie niskim poziomie, badania zaś wykazały znaczny spadek oczekiwań długoterminowych.

Rada Prezesów stwierdziła, że zrealizowane i prognozowane stopy inflacji utrzymywały się stale poniżej poziomów zgodnych z jej celem.

W tej sytuacji Rada Prezesów na lipcowym posiedzeniu stwierdziła, że stopy inflacji (zarówno zrealizowane, jak i prognozowane) pozostają niezmiennie poniżej poziomów zgodnych z celem. Ponadto Rada uznawała symetrię średniookresowego celu inflacyjnego za istotny element wspierający osiągnięcie trwałego dostosowania inflacji do tego celu. Dlatego podkreślono wagę determinacji Rady i jej sprawczość oraz gotowość, w dążeniu do osiągnięcia celu inflacyjnego, do dalszego łagodzenia kursu polityki pieniężnej poprzez odpowiednie dostrojenie wszystkich instrumentów do okoliczności. Jednocześnie Rada Prezesów stwierdziła, że jeżeli średniookresowe perspektywy inflacji pozostaną poniżej założonego celu, będzie ona zdecydowana działać zgodnie ze zobowiązaniem do zachowania symetrii w realizacji celu inflacyjnego. W tym kontekście Rada Prezesów zdecydowała o ponownym wprowadzeniu tak zwanej preferencji do łagodzenia polityki pieniężnej do swoich zapowiedzi przyszłej polityki pieniężnej dotyczących podstawowych stóp procentowych, stwierdzając, że oczekuje utrzymania podstawowych stóp procentowych EBC na obecnym lub niższym poziomie. Ponadto zleciła odpowiednim Komitetom Eurosystemu przeprowadzenie analizy wariantów, w tym sposobów wzmocnienia zapowiedzi przyszłej polityki pieniężnej dotyczących podstawowych stóp procentowych, mechanizmów zabezpieczających (np. opracowanie niejednorodnego systemu dla oprocentowania rezerw obowiązkowych) oraz możliwości w zakresie wielkości i struktury potencjalnych nowych zakupów aktywów netto. Zapowiedzi te utorowały drogę do potencjalnego wdrożenia kompleksowego pakietu polityki pieniężnej na kolejnym posiedzeniu Rady Prezesów dotyczącym polityki pieniężnej, gdyby prognozy inflacji nie uległy poprawie zgodnie z jej celem.

Trzecia runda akomodacyjnej polityki pieniężnej; kompleksowy zestaw środków w reakcji na uporczywie niskie stopy inflacji

Prognozy makroekonomiczne ekspertów EBC z września 2019 roku wykazały dalsze pogorszenie perspektyw inflacyjnych. Ogólnie mówiąc Rada Prezesów stanęła w obliczu przedłużającego się spowolnienia w gospodarce strefy euro, utrzymującego się ryzyka pogorszenia koniunktury oraz perspektywy inflacji pozostającej w dalszym ciągu poniżej średniookresowego celu inflacyjnego. W szczególności kolejne znaczne korekty prognoz inflacyjnych skutkowały spadkiem prognozowanej inflacji w roku 2021 z 1,8% w prognozach z grudnia 2018 do 1,5% w prognozach z września 2019. Dalsze pogorszenie perspektyw inflacji – pomimo tego, że implikowane w prognozach warunki finansowe w znacznym stopniu uwzględniały już oczekiwania dodatkowego łagodzenia polityki pieniężnej – oznaczało, jeszcze znaczniejsze oddalenie się inflacji od poziomów uznawanych przez Radę Prezesów za zgodne z celem inflacyjnym. Miary inflacji bazowej pozostały niskie; wskaźniki oczekiwań inflacyjnych utrzymywały się na obniżonym poziomie. W tej sytuacji Rada Prezesów uzgodniła, że uzasadniona jest trzecia runda łagodzenia kursu polityki pieniężnej w celu wsparcia powrotu inflacji na pewną ścieżkę konwergencji do celu inflacyjnego. We wrześniu Rada Prezesów podjęła zatem następujące decyzje:

Uznano, że konieczna jest kompleksowa reakcja polityki pieniężnej w celu wsparcia powrotu inflacji na ścieżkę trwałej konwergencji prowadzącą do osiągnięcia celu średniookresowego.

Po pierwsze postanowiła obniżyć oprocentowanie depozytów jednodniowych o 10 pkt bazowych do -0,50% (zob. wykres 17). Obniżeniu stopy oprocentowania depozytu jednodniowego towarzyszyło przeformułowanie zapowiedzi Rady co do oczekiwanej ścieżki podstawowych stóp procentowych. Obecnie oczekuje się, że podstawowe stopy procentowe EBC pozostaną na obecnym poziomie lub będą niższe do czasu, gdy zapanuje przekonanie, że prognozowana inflacja podąża zdecydowanie ku poziomowi dostatecznie bliskiemu, ale niższemu od 2% w horyzoncie prognozy, a zbieżność ta będzie konsekwentnie odzwierciedlona w dynamice inflacji bazowej.

Wykres 17

Podstawowe stopy procentowe EBC

(proc. rocznie)

Źródło: EBC.
Uwaga: Ostatnie dane pochodzą z 31 grudnia 2019.

Po drugie Rada podjęła decyzję o ponownym uruchomieniu skupu netto obligacji w ramach programu skupu aktywów na poziomie 20 mld EUR miesięcznie od 1 listopada (zob. wykres 18), z perspektywą zakończenia skupu netto na krótko przed rozpoczęciem przez Radę Prezesów podwyżek podstawowych stóp procentowych EBC. Rada Prezesów potwierdziła również, że zamierza kontynuować reinwestycje kwot pochodzących ze spłaty kapitału z tytułu zapadających papierów wartościowych nabytych w ramach programu APP przez dłuższy okres po rozpoczęciu podwyżek podstawowych stóp procentowych EBC, a w każdym przypadku tak długo, jak będzie to konieczne dla utrzymania korzystnych warunków płynnościowych i wysokiego stopnia akomodacji polityki pieniężnej.

Wykres 18

Miesięczny skup i wykup aktywów netto w ramach APP w 2019

(mld EUR)

Źródło: EBC.
Uwagi: Miesięczny skup netto według wartości księgowej i miesięcznych kwot wykupu. W fazie reinwestycji Eurosystem przestrzega zasady neutralności rynkowej poprzez płynną i elastyczną realizację. W tym celu reinwestycje głównych wykupów są rozłożone na cały rok, aby umożliwić regularną i zrównoważoną obecność na rynku. Ponadto dodatkowe zakupy netto aktywów mogą być przypisywane do miesięcy poprzedzających i następujących w poszczególne miesiące, aby zrównoważyć spodziewaną słabszą aktywność rynku w niektórych miesiącach (np. w grudniu). W związku z tym miesięczny skup netto nie zawsze jest równy kwocie docelowej. Ostatnie dane pochodzą z 31 grudnia 2019.

Po trzecie Rada podjęła decyzję o modyfikacji trzeciej serii TLTRO, poprzez wprowadzenie bardziej atrakcyjnego oprocentowania dla uczestniczących banków (banki, które osiągnęły lepsze wyniki niż minimalny referencyjny poziom kredytowania mogą obecnie zaciągać kredyty oprocentowane na tak niskim poziomie jak średnie oprocentowanie depozytu jednodniowego obowiązujące w okresie trwania operacji) i z dłuższym okresem zapadalności (3 lata zamiast 2 lat). Uatrakcyjnienie warunków TLTRO miało na celu utrzymanie korzystnych warunków udzielania kredytów bankowych, zapewnienie niezakłóconej transmisji polityki pieniężnej oraz dalsze wspieranie akomodacyjnego kursu polityki pieniężnej.

Wreszcie, aby podtrzymać transmisję polityki pieniężnej za pośrednictwem banków, wprowadzono podwójny system oprocentowania rezerw, wyłączający część nadwyżki rezerw gotówkowych banków spod ujemnego oprocentowania depozytów.

Wszystkie elementy pakietu przyjętego na wrześniowym posiedzeniu Rady Prezesów w sprawie polityki pieniężnej miały uzupełniać się wzajemnie w dostarczaniu bodźców pieniężnych i wspieraniu konwergencji inflacji do celu wyznaczonego przez Radę Prezesów. Obniżenie stopy oprocentowania depozytu jednodniowego i wzmocnione zapowiedzi przyszłej polityki pieniężnej dostosowane do specyfiki danego kraju służyły utrzymaniu krótko- i średnioterminowych stóp procentowych, które są istotne dla wyceny pożyczek dla przedsiębiorstw w strefie euro. Wznowienie skupu aktywów netto i zapowiedziany horyzont reinwestycji zakotwiczył średnio- i długoterminowe stopy procentowe, które są istotne przy wycenie kredytów hipotecznych dla gospodarstw domowych. Operacje TLTRO III zostały zmodyfikowane w celu utrzymania korzystnych warunków kredytowania bankowego, zapewnienia sprawnej transmisji polityki pieniężnej oraz zachęcenia banków, by utrzymały dopływ kredytów do klientów. Wreszcie, opracowano podwójny system oprocentowania rezerw, by złagodzić bezpośrednie koszty ujemnych stóp procentowych ponoszone przez banki, z intencją wsparcia transmisji polityki pieniężnej przez kanał bankowy. W związku z tym luźniejsze rynkowe warunki finansowania przekładały się nadal na warunki kredytowania przedstawiane przedsiębiorstwom i gospodarstwom domowym.

Monitorowanie ścieżki inflacji w warunkach niepewnej stabilizacji perspektyw wzrostu i gotowość do działania

Do końca roku, po trzech rundach luzowania polityki pieniężnej w ciągu roku 2019, wskaźniki inflacji bazowej utrzymywały się zasadniczo na niskim poziomie, a dynamika wzrostu w strefie euro pozostała słaba pomimo pojawienia się pewnych początkowych oznak stabilizacji spowolnienia wzrostu i łagodnego wzrostu inflacji bazowej, zgodnie z wcześniejszymi prognozami. W świetle tych uwarunkowań oraz biorąc pod uwagę czas potrzebny na to, aby działanie wszystkich środków ujawniło się w pełni, Rada Prezesów ogłosiła na grudniowym posiedzeniu, że uważnie monitoruje przebieg inflacji oraz przełożenie na gospodarkę środków polityki pieniężnej zastosowanych we wrześniu. Rada podkreśliła, że nadal jest gotowa dostosowywać wszystkie instrumenty do okoliczności, aby zapewnić trwałe zbliżenie się inflacji do celu, zgodnie ze swoim zobowiązaniem do zachowania symetrii.

W związku z utrzymującą się niepewnością i ryzykiem pogorszenia się sytuacji, w roku 2019 zrealizowano istotne dodatkowe działania akomodacyjne. Poszczególne elementy podjętych kroków nadal działały w synergii, powodując dalszy spadek kosztów finansowania bankowego (zob. wykres 19). Bardzo korzystne warunki finansowania bankowego przenosiły się na gospodarkę, a warunki udzielania kredytów dla firm i gospodarstw domowych utrzymują się na historycznych minimach lub w ich pobliżu (zob. wykres 20). Wszystkie decyzje podjęte w 2019 roku wpisały się we realizowany od 2014 roku szeroki zakres działań akomodacyjnych polityki pieniężnej, nadal wspierając gospodarkę strefy euro na drodze do lepszych wyników.

Wykres 19

Łączny koszt finansowania dłużnego

(Łączny koszt finansowania depozytami i niezabezpieczonym długiem, procent rocznie)

Źródła: EBC, Markit iBoxx i obliczenia EBC.
Uwagi: Łączny koszt depozytów jest obliczany jako średnia stóp procentowych dla depozytów overnight, depozytów z uzgodnionym terminem zapadalności i depozytów wypłacanych na żądanie dla nowej działalności, ważona przez odpowiadające im zaległe kwoty. Ostatnie dane pochodzą z 31 grudnia 2019.

Wykres 20

Oprocentowanie kredytów i pożyczek bankowych dla przedsiębiorstw niefinansowych i gospodarstw domowych

(proc. rocznie)

Źródło: EBC.
Uwagi: Wskaźnik oprocentowania kredytów i pożyczek bankowych jest wyliczany poprzez agregację stóp krótko- i długoterminowych z wykorzystaniem 24-miesięcznej średniej ruchomej wielkości nowej działalności. Ostatnie dane pochodzą z 31 grudnia 2019.

2.2 Dynamika bilansu Eurosystemu w kontekście ponownego skupu netto aktywów

Wielkość bilansu Eurosystemu nie uległa zmianie w roku 2019.

Od wybuchu światowego kryzysu finansowego w latach 2007–2008 Eurosystem podjął wiele standardowych i niekonwencjonalnych działań w zakresie polityki pieniężnej, pod bezpośrednim wpływem których kształtowała się wielkość i struktura bilansu Eurosystemu. Działania niekonwencjonalne obejmowały operacje refinansujące na rzecz kontrahentów z pierwotnym terminem zapadalności do czterech lat, a także skup aktywów emitowanych przez podmioty prywatne i publiczne (w ramach APP). W grudniu roku 2018 Eurosystem zakończył skup aktywów netto w ramach APP, a w 2019 dokonał pełnej reinwestycji kwoty głównej płatności z tytułu zapadających papierów wartościowych. Z dniem 1 listopada 2019 roku Eurosystem ponownie uruchomił skup aktywów netto w miesięcznej kwocie średnio 20 mld EUR. Na koniec 2019 roku suma bilansowa Eurosystemu wynosiła 4,7 bln EUR, czyli tyle samo, co na koniec roku 2018.

Pod koniec 2019 roku pozycje związane z polityką pieniężną po stronie aktywów osiągnęły 3,3 bln EUR, co stanowiło 70% sumy aktywów bilansu Eurosystemu (spadek z 72% na koniec 2018). Te aktywa-instrumenty polityki pieniężnej obejmują pożyczki dla instytucji kredytowych strefy euro, stanowiące 13% sumy aktywów (spadek z 16% pod koniec 2018 roku) oraz aktywa skupowane dla celów polityki pieniężnej, które stanowiły około 56% sumy bilansowej (brak zmiany od końca roku 2018) (zob. wykres 21). Na pozostałe aktywa finansowe w bilansie składają się głównie portfele polityki niepieniężnej denominowane w walutach obcych i złocie w posiadaniu Eurosystemu oraz portfele niezwiązane z polityką pieniężną denominowane w euro.

Po stronie pasywów całkowita kwota rezerw kontrahentów i wykorzystania depozytu jednodniowego zasadniczo nie zmieniła się, pozostając na poziomie 2 bln EUR, co stanowiło 39% pasywów na koniec roku 2019, czyli tyle samo, co na koniec roku 2018. Po ogłoszeniu podwójnego systemu oprocentowania rezerw, obowiązującego od dnia 30 października 2019 roku, zasoby środków pieniężnych kontrahentów w Eurosystemie przesunęły się w kierunku zasobów rezerwowych kosztem wykorzystania depozytu jednodniowego. Na koniec roku 2019 stanowiły one 15% wszystkich środków pieniężnych kontrahentów w ramach Eurosystemu, co oznacza spadek z 34% na koniec roku 2018. Wartość banknotów w obiegu rosła zgodnie z historycznym trendem wzrostowym i stanowiła 28% pasywów na koniec roku 2019, czyli o 26% więcej niż na koniec roku 2018. Pozostałe pasywa, w tym kapitał i różnice z wyceny, stanowiły 34%; ich wartość nie zmieniła się od końca roku 2018 (zob. wykres 21).

Wykres 21

Zmiany skonsolidowanego bilansu Eurosystemu

(mld EUR)

Źródło: EBC.
Uwagi: Wartości dodatnie odnoszą się do aktywów, a ujemne do pasywów. Linia nadwyżki płynności reprezentuje wartość dodatnią, chociaż dotyczy ona sumy następujących pozycji pasywów: stanu rachunków bieżących powyżej wymaganego poziomu rezerwy obowiązkowej i wykorzystania depozytu jednodniowego.

Średnia zapadalność portfela APP; struktura według aktywów i jurysdykcji

APP obejmuje 4 aktywne programy skupu aktywów: trzeci program skupu obligacji zabezpieczonych (ang. third covered bond purchase programme, CBPP3), program skupu papierów wartościowych zabezpieczonych aktywami (ang. asset-backed securities purchase programme, ABSPP), program skupu aktywów sektora publicznego (ang. public sector purchase programme, PSPP) oraz program skupu aktywów sektora przedsiębiorstw (ang. corporate sector purchase programme, CSPP). Miesięczne zakładane kwoty skupu netto w ramach APP zmieniały się wraz z sukcesywnie podejmowanymi decyzjami Rady Prezesów.

Na koniec 2019 wartość aktywów zgromadzonych w ramach APP osiągnęła 2,6 bln EUR.

Na koniec roku 2019 wartość aktywów zgromadzonych w ramach APP osiągnęła 2,6 bln EUR (według kosztów zamortyzowanych). Na ABSPP przypadało 1% (28 mld EUR), na CBPP3 10% (264 mld EUR), a na CSPP przypadało 7% (185 mld EUR) łącznej wartości aktywów zgromadzonych w ramach APP na koniec roku. Wśród programów skupu skierowanych do sektora prywatnego, w roku 2019 do wzrostu aktywów APP przyczynił się w największym stopniu program CSPP, z kwotą skupu netto w wysokości 7,7 mld EUR. Skup CSPP prowadzony jest zgodnie z formułą odzwierciedlającą kapitalizację rynku wszystkich dostępnych na rynku papierów wartościowych kwalifikujących się do skupu.

Aktywa PSPP stanowiły 82% wszystkich zgromadzonych aktywów APP.

Program PSPP był największym elementem APP dysponującym aktywami o wartości 2,1 biliona EUR pod koniec roku 2019, co stanowiło 83% wartości całego portfela papierów APP, podobnie jak przy końcu roku 2018. W ramach PSPP alokacja zakupów do poszczególnych jurysdykcji odbywała się przy zastosowaniu klucza kapitałowego EBC. W ramach indywidualnej alokacji zakupów przypisanych do krajowych banków centralnych strefy euro (KBC), KBC miały swobodę wyboru pomiędzy zakupem papierów wartościowych rządu centralnego, rządów regionalnych, a także papierów emitowanych przez agencje z siedzibą w poszczególnych jurysdykcjach. Niektóre KBC nabywały również papiery wartościowe emitowane przez instytucje ponadnarodowe UE. EBC nie nabywał żadnych dłużnych papierów wartościowych emitowanych przez instytucje ponadnarodowe UE ani regionalnych obligacji rządowych. Średni ważony termin zapadalności zgromadzonych aktywów PSPP na koniec 2019 roku wynosił 7,12 roku, czyli nieco mniej niż 7,37 roku odnotowane na koniec 2018, przy pewnych różnicach między jurysdykcjami[23].

Eurosystem reinwestował spłaty kwot głównych zapadających papierów wartościowych zgromadzonych w portfelach APP. Wykupy w ramach programów skupu w sektorze prywatnym wyniosły 37,2 mld EUR w roku 2019, natomiast wykupy w ramach PSPP wyniosły 167,3 mld EUR[24]. Aktywa zakupione w ramach PSPP, CSPP i CBPP3 były nadal udostępniane na potrzeby pożyczek papierów wartościowych[25] w celu wsparcia płynności rynku obligacji i transakcji repo[26].

Sytuacja w zakresie operacji refinansujących Eurosystemu

Kwota należna z tytułu operacji refinansujących Eurosystemu zmniejszyła się o 109,3 mld EUR od końca roku 2018 i na koniec roku 2019 osiągnęła 624,1 mld EUR. Zmianę tę można w dużej mierze przypisać dobrowolnym spłatom TLTRO II w wysokości 208 mld EUR. Kwota 101,1 mld EUR przydzielona w pierwszych dwóch operacjach serii TLTRO III tylko częściowo zrekompensowała spadek kwoty należnej z tytułu operacji refinansujących w związku ze spłatami TLTRO II. Średni ważony termin zapadalności nierozliczonych operacji refinansujących zmniejszył się z około 1,8 roku na koniec roku 2018 do około 1,2 roku na koniec roku 2019.

2.3 Ryzyko finansowe związane z APP ograniczają odpowiednie ramy systemowe

Efektywność ryzyka jest kluczową zasadą funkcji zarządzania ryzykiem Eurosystemu.

Podstawowym celem wznowienia skupu aktywów netto w ramach APP jest wspieranie konsekwentnej konwergencji inflacji ku średniookresowemu celowi Rady Prezesów. Jednocześnie skup aktywów powinien być zarówno nieodzowny, jak i adekwatny do mandatu EBC i realizacji jego celu, jakim jest stabilność cen. Jeśli istnieje kilka wariantów realizacji tej polityki, wybrany wariant powinien być skuteczny zarówno pod względem operacyjnym, jak i z perspektywy ryzyka. W tym kontekście funkcja zarządzania ryzykiem w Eurosystemie dąży do uzyskania efektywności ryzyka, czyli do realizacji celów polityki pieniężnej przy najniższym poziomie ryzyka dla Eurosystemu[27].

Wszystkie instrumenty polityki pieniężnej, w tym bezpośredni skup aktywów, nieodłącznie wiążą się z ryzykiem finansowym, którym zarządza i które kontroluje Eurosystem. Bezpośredni skup aktywów wymaga szczególnych procedur zarządzania ryzykiem w celu ograniczenia ryzyka finansowego, które jest zależne od konkretnych celów polityki pieniężnej oraz cech i profilu ryzyka danego rodzaju aktywów. Każda z tych metod obejmuje kryteria kwalifikacji, procedury oceny kredytowej i należytej staranności, ramy cenowe, benchmarki i limity. Zasady kontroli ryzyka APP mają zastosowanie do skupu dodatkowych aktywów, reinwestycji kwot głównych zapadających aktywów zgromadzonych w ramach APP oraz aktywów w ramach APP, o ile pozostają one w bilansie Eurosystemu.

Bezpośredni skup aktywów wymaga określonych zasad kontroli ryzyka.

Procedury kontroli ryzyka nie tylko służą ograniczaniu ryzyka finansowego, ale też pomagają zrealizować cele polityki pieniężnej poprzez sterowanie skupem aktywów w kierunku zdywersyfikowanej, neutralnej rynkowo ich alokacji. Ponadto przy projektowaniu zasad kontroli ryzyka uwzględnia się również ryzyko niefinansowe, takie jak ryzyko prawne, operacyjne i utraty reputacji.

Poniżej opisano aktualne zasady zarządzania ryzykiem regulujące realizację APP[28]. Tabela 1 podsumowuje kluczowe elementy obowiązujących zasad.

Tabela 1

Kluczowe elementy metod kontroli ryzyka dla celów programu APP

Źródło: EBC.
Uwagi: CQS: : stopień jakości kredytowej według zharmonizowanej skali oceny kredytowej Eurosystemu (zob. Eurosystem credit assessment framework); CAC: klauzula wspólnego działania.
1) ABS o ocenie zdolności kredytowej poniżej stopnia 2 jakości kredytowej muszą spełniać dodatkowe wymogi, które obejmują: a) brak kredytów zagrożonych stanowiących zabezpieczenie ABS w chwili emisji lub dodanych w okresie obowiązywania ABS; b) aktywa generujące przepływy pieniężne i zabezpieczające ABS nie mogą być strukturyzowane, konsorcjalne lub lewarowane; oraz c) muszą być wdrożone przepisy dotyczące ciągłości obsługi.

2) Zob. strona "Implementation aspects of the public sector purchase programme (PSPP)" na stronie internetowej EBC.

Kryteria kwalifikacji do bezpośredniego skupu aktywów

Kryteria kwalifikacji mają zastosowanie do wszystkich klas aktywów.

Do bezpośredniego skupu aktywów kwalifikują się wyłącznie aktywa zbywalne, akceptowane jako zabezpieczenie operacji kredytowych Eurosystemu. Kryteria kwalifikacji zabezpieczeń dla operacji kredytowych Eurosystemu są określone w ogólnych zasadach dla instrumentów polityki pieniężnej. Aktywa kwalifikowane muszą, między innymi, spełniać wysokie standardy jakości kredytowej, czyli posiadać co najmniej jedną ocenę zdolności kredytowej[29] nadaną przez zewnętrzną instytucję oceny jakości kredytowej (ang. external credit assessment institution, ECAI), zatwierdzoną w ramach zasad oceny kredytowej Eurosystemu (ang. Eurosystem credit assessment framework, ECAF) i kwalifikującą się do stopnia 3 jakości kredytowej (CQS 3) według zharmonizowanej skali oceny zdolności kredytowej Eurosystemu lub wyższego (CQS 1 i CQS 2). Ponadto aktywa muszą być denominowane w euro oraz emitowane i rozliczane w strefie euro. W przypadku papierów wartościowych zabezpieczonych aktywami (ang. asset-backed securities, ABS) dłużnicy, do których odnoszą się odpowiednie roszczenia, muszą mieć swoją siedzibę głównie w strefie euro.

Oprócz powyższych kryteriów kwalifikacji, w zależności od programu skupu aktywów, stosuje się również szczególne kryteria kwalifikacji. Na przykład w przypadku PSPP i CSPP obowiązują minimalne i maksymalne ograniczenia zapadalności. W przypadku CSPP aktywa emitowane przez instytucje kredytowe lub przez emitentów, dla których jednostka dominująca jest instytucją kredytową, nie kwalifikują się do skupu. Ponadto, w przypadku CSPP i CBPP3 ze skupu wyłącza się aktywa wyemitowane przez podmioty w likwidacji i spółki zarządzające aktywami. W CBPP3 aktywa muszą spełniać warunki niezbędne do przyjęcia ich jako zabezpieczenia na własny użytek w operacjach kredytowych Eurosystemu, co oznacza, że mogą one być wykorzystane jako zabezpieczenie przez emitującą instytucję kredytową[30]. Ponadto obligacje zabezpieczone z warunkowym przedłużeniem okresu zapadalności od dnia 1 stycznia 2019 przestały się kwalifikować do skupu. Na koniec skup aktywów nie może stanowić obejścia przepisów zakazujących finansowania monetarnego władz publicznych, o którym mowa w art. 123 ust. 1 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

Oceny ryzyka kredytowego i procedury należytej staranności

Oceny ryzyka kredytowego i procedury należytej staranności są przeprowadzane na bieżąco.

W związku z programami skupu w sektorze prywatnym Eurosystem na bieżąco przeprowadza odpowiednie oceny ryzyka kredytowego i procedury należytej staranności w odniesieniu do szerokiej gamy zakupów. W systemie monitorowania wykorzystuje się określone wskaźniki ryzyka. Te oceny i procedury są zgodne z zasadą proporcjonalności, która nakazuje poddawać ryzykowne aktywa bardziej dogłębnej analizie. W uzasadnionych przypadkach mogą mieć zastosowanie dodatkowe środki zarządzania ryzykiem, również z zastrzeżeniem zasady proporcjonalności. Obejmują one w szczególności ograniczenia lub zawieszenie skupu oraz w wyjątkowych przypadkach, nawet sprzedaży aktywów, które wymagają indywidualnej oceny przez Radę Prezesów.

Zasady ustalania opłat

Zasady ustalania opłat gwarantują, że skup będzie przebiegał po cenach rynkowych.

Zasady ustalania opłat dla APP zapewniają dokonywanie zakupów po cenach rynkowych, co minimalizuje zniekształcenia rynku i przyczynia się do efektywności ryzyka. Zasady te uwzględniają znane ceny rynkowe, wiarygodność tych cen i wartości godziwe. Przeprowadzane są również kontrole cen ex post dla stwierdzenia czy ceny transakcyjne odzwierciedlały ceny rynkowe w czasie dokonywania transakcji.

Skup kwalifikowanych instrumentów dłużnych o ujemnej stopie zwrotu do terminu zapadalności jest dopuszczalny we wszystkich programach zakupu aktywów, w tym – w niezbędnym zakresie – takich, aktywów o dochodowości do zapadalności poniżej stopy oprocentowania depozytu[31].

Benchmarki

Benchmarki są stosowane w celu zapewnienia dywersyfikacji.

Benchmarki stosuje się w celu budowania zdywersyfikowanego portfela i ograniczania ryzyka. Benchmarki dla programów skupu w sektorze prywatnym opierają się na kapitalizacji rynkowej szerokiej grupy aktywów możliwych do nabycia, tj. na nominalnych nierozliczonych kwotach kwalifikowanych aktywów, które spełniają wymogi dotyczące ryzyka. W przypadku PSPP klucz kapitałowy EBC kieruje alokacją zakupów w poszczególnych jurysdykcjach w oparciu o stan zapasów.

Limity

Limity emisji i emitenta są skutecznym narzędziem ograniczania koncentracji ryzyka.

W odniesieniu do APP obowiązują ramy limitów. Kalibracja limitów emisji i emitenta[32] uwzględnia politykę pieniężną oraz aspekty operacyjne, prawne i zarządzania ryzykiem. Limity są precyzyjnie dostosowane do klasy aktywów, z rozróżnieniem pomiędzy aktywami sektora publicznego i aktywami sektora prywatnego.

Limity emisji PSPP i emitenta stosuje się w celu zabezpieczenia funkcjonowania rynku i kształtowania cen, ograniczenia koncentracji ryzyka oraz uniknięcia sytuacji, w której, Eurosystem stałby się dominującym wierzycielem rządów strefy euro. Limit emisji dla obligacji ponadnarodowych kwalifikujących się do PSPP wynosi 50% wartości emisji danego aktywa. Dla wszystkich innych obligacji kwalifikujących się do PSPP, limit emisji ustalono na poziomie 33% nierozliczonej kwoty emisji, z zastrzeżeniem indywidualnej weryfikacji, mającej zapobiec posiadaniu przez Eurosystem mniejszości blokującej w celu zastosowania klauzuli wspólnego działania. W innych przypadkach limit emisji wynosi 25%. Limit emitenta dla podmiotów ponadnarodowych wynosi 50% niespłaconej kwoty kwalifikowanych aktywów wyemitowanych przez daną instytucję; dla innych kwalifikowalnych emitentów wynosi on 33%.

W przypadku programów skupu w sektorze prywatnym limit emisji wynosi 70%. W CSPP niższe limity emisji mają zastosowanie w określonych przypadkach, na przykład w odniesieniu do aktywów emitowanych przez przedsiębiorstwa publiczne, które w ramach PSPP są traktowane zgodnie z procedurą. Oprócz tych limitów emisji stosuje się również limity emisji dla CBPP3 i CSPP. W szczególności w przypadku CSPP limity te są określane na podstawie alokacji opartej na benchmarku, związanej z kapitalizacją rynkową grupy emitentów w celu zapewnienia zróżnicowanej alokacji zakupów. Ponadto niższe limity mogą mieć zastosowanie, jeśli jest to uzasadnione na podstawie wyników oceny ryzyka kredytowego i procedur należytej staranności, jak wyjaśniono powyżej.

3 System finansowy strefy euro: rosnąca odporność banków w obliczu zagrożeń

W roku 2019 pozostały wyzwaniem zagrożenia, z jakimi mierzył się sektor finansowy strefy euro. Z jednej strony kilka czynników, takich jak rozwijająca się gospodarka i solidna pozycja kapitałowa banków strefy euro, wspierało stabilność finansową. Z drugiej strony narastające zagrożenia dla przyszłego wzrostu negatywnie wpływały na środowisko stabilności finansowej. Podejmowanie dużego ryzyka na rynku finansowym i rynku nieruchomości nadal przyczyniało się do narastania zagrożeń dla cen aktywów, chociaż nadal zwiększało się ryzyko w rozwijającym się niebankowym sektorze finansowym. W takiej sytuacji kraje strefy euro, w porozumieniu z EBC, wdrożyły wiele działań makroostrożnościowych, by złagodzić ryzyko systemowe i zwiększyć odporność na nie. Ponadto Nadzór Bankowy EBC podjął działania mikroostrożnościowe i przyczynił się do utrzymania stabilnego europejskiego sektora bankowego. W roku 2019 EBC również nadal aktywnie uczestniczył w dyskusjach o sfinalizowaniu unii bankowej i przyspieszeniu tworzenia unii rynków kapitałowych oraz podkreślił znaczenie opracowania narzędzi służących do łagodzenia zagrożeń w niebankowym sektorze finansowym.

3.1 Stabilność finansowa w roku 2019

Stabilność finansowa pozostawała poważnym wyzwaniem w roku 2019. Globalne perspektywy gospodarcze uległy pogorszeniu w ciągu roku, a podwyższony stan niepewności politycznej i niepewności związanej z przyjętą strategią stwarzał poważne zagrożenia. W takich warunkach na sytuację na rynkach finansowych coraz bardziej wpływały oczekiwania dalszego łagodzenia polityki pieniężnej oraz zwrot w kierunku bezpieczniejszych form inwestowania. Oczekiwania te doprowadziły do znaczących spadków rentowności obligacji skarbowych i obligacji przedsiębiorstw o wyższym ratingu. Niskie (lub ujemne) stopy procentowe i niska dochodowość bezpiecznych aktywów stanowiły wyzwanie dla rentowności instytucji finansowych. W odpowiedzi na taką sytuację fundusze inwestycyjne i zakłady ubezpieczeń podejmowały większe ryzyko. Pogarszająca się perspektywa wzrostu i związana z nią sytuacja, w której oczekuje się, że stopy procentowe będą „niższe przez dłuższy czas”, spowodowały dalsze osłabienie prognoz rentowności banków. Bankom sprzyjało jednak zmniejszone nasilenie problemów z finansowaniem w warunkach spadku kosztów finansowania i lepszego dostępu do rynku obligacji; kapitały banków pozostały na odpowiednim poziomie, a ich współczynnik kapitału podstawowego Tier I (CET1) wynosił 14,2%.

Cztery kluczowe zagrożenia dla stabilności finansowej zostały określone.

W roku 2019 EBC określił 4 kluczowe zagrożenia dla stabilności finansowej strefy euro w horyzoncie czasowym 2 lat, które omówiono w publikowanym co pół roku przez EBC „Financial Stability Review” (zob. rysunek 1):

Rysunek 1

Kluczowe zagrożenia dla stabilności finansowej w strefie euro

Źródło: EBC.
Uwaga: Ocena stabilności finansowej z 20 listopada 2019.

  • Po pierwsze zagrożenia dla cen aktywów pozostały znaczące w ciągu roku 2019, a EBC podkreślił ryzyko radykalnej korekty na światowych rynkach finansowych. Poszukiwanie inwestycji o wyższej rentowności uległo nasileniu, przy czym ceny akcji w strefie euro wzrosły o ok. 20% pomimo niższych zysków przedsiębiorstw i pogarszającej się sytuacji makroekonomicznej: mniej niż 10% dostępnych globalnie obligacji pozwalały na uzyskanie rentowności na poziomie 3% lub powyżej tego poziomu. Z tego względu gwałtowne korekty na rynku akcji i rynku instrumentów o stałym dochodzie i niższym ratingu nadal stanowiły ryzyko, zwłaszcza w obliczu dużej niepewności gospodarczej i politycznej. Ceny nieruchomości w strefie euro wciąż rosły, czemu sprzyjały niskie stopy procentowe. Ostrzeżenia i zalecenia Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego (ERRS) dotyczące podatności na zagrożenia w sektorze nieruchomości mieszkaniowych rzeczywiście wskazywały, że dalsza silna dynamika cen, w połączeniu ze stosunkowo prężnym wzrostem kredytowania hipotecznego i dużego zadłużenia gospodarstw domowych, stanowią kluczowe zagrożenia w wielu krajach (zob. podrozdział 3.2).
  • Po drugie w kilku krajach utrzymywały się obawy o zdolność obsługi zadłużenia publicznego i prywatnego, a dług w publicznym i/lub prywatnym sektorze niefinansowym był często na wysokim poziomie, zarówno w ujęciu historycznym, jak i według międzynarodowych standardów. Chociaż niskie koszty finansowania zmniejszyły presję na zdolność obsługi zadłużenia w krótkiej perspektywie czasowej, finanse publiczne i prywatne nadal były narażone na nagłą zmianę nastrojów rynkowych lub pogarszającą się sytuację makroekonomiczną. Nagła korekta w górę stóp procentowych z niskiego poziomu mogłaby być szczególnie dotkliwa dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw niefinansowych w krajach, w których większość stanowią kredyty o zmiennej stopie procentowej.
  • Po trzecie zwiększyła się podatność na zagrożenia w sektorze bankowym strefy euro. Rentowność banków strefy euro w roku 2019 pozostawała na niskim poziomie, a prognozy ich rentowności osłabły w kontekście pogarszającej się perspektywy wzrostu gospodarczego i utrzymujących się niskich stóp procentowych. Chociaż udział kredytów zagrożonych w portfelach banków nadal zmniejszał się w umiarkowanym tempie, istniała potrzeba dalszej poprawy w niektórych częściach sektora bankowego. W wielu przypadkach nadwyżka zdolności produkcyjnych i nieefektywność kosztowa nadal wpływały na perspektywy długoterminowej rentowności banków.
  • Po czwarte narastała podatność na zagrożenia w niebankowym sektorze finansowym, która była spowodowana podejmowaniem większego ryzyka. Fundusze inwestycyjne i ubezpieczyciele w dalszym ciągu podejmowali ryzyko w reakcji na spadającą rentowność wycenionych wyżej aktywów. Jednocześnie spadek dochodowości aktywów o dużej płynności oraz przypadki wysokiej dźwigni finansowej w sektorze funduszy inwestycyjnych wzbudziły obawy o prawdopodobieństwo wystąpienia znacznych umorzeń i zachowań inwestycyjnych, które mogłyby spotęgować wszelką zmienność rynkową.

W roku 2019 Europejski Bank Centralny zwrócił również uwagę na inne zagrożenia wykraczające poza horyzont krótko- i średnioterminowy, mające potencjalny negatywny wpływ na sektor finansowy. W szczególności zwiększono wysiłki na rzecz oceny skutków zmian klimatu dla stabilności finansowej, a także usprawniono działania komunikacyjne dotyczące tej kwestii. W ramach swego mandatu EBC zamierza uczestniczyć w ogólnych działaniach na rzecz łagodzenia potencjalnych negatywnych efektów zmian klimatu, skupiając swoją uwagę na kilku kluczowych obszarach (zob. ramka 3). Jeśli chodzi o wysiłki EBC na rzecz ograniczenia wpływu na środowisko bliżej swojej siedziby, emisję dwutlenku węgla na jedno stanowisko pracy zmniejszono o 74% od roku 2008 do 2018 (zob. również ramka 3). Ponadto w roku 2019 EBC przeanalizował konsekwencje rozwoju sytuacji w obszarze technologii finansowych, zarówno na poziomie mikro-, jak i makroostrożnościowym (zob. ramka 4).

Ramka 3
EBC a zmiany klimatu

Ryzyko związane z klimatem (znane również jako ryzyko związane z globalnym ociepleniem) staje się coraz ważniejsze dla systemu finansowego i całej gospodarki poprzez 2 główne kanały: ryzyko fizyczne i ryzyko związane z transformacją. Ryzyko fizyczne związane jest między innymi ze zwiększoną dotkliwością i częstotliwością występowania niekorzystnych zjawisk pogodowych. Urzeczywistnienie się tego ryzyka ma negatywny wpływ na wartość aktywów, ceny towarów i zabezpieczeń w dotkniętych obszarach, a tym samym powoduje straty dla wielu podmiotów, w tym firm ubezpieczeniowych, a także banków i innych instytucji finansowych. Ryzyko fizyczne już się urzeczywistnia i wzrasta na całym świecie[33]. Ryzyko związane z transformacją dotyczy możliwych skutków ubocznych i kosztów polityki mającej na celu ograniczenie ryzyka związanego z klimatem. Wynikające z tego dostosowanie do gospodarki niskoemisyjnej może odbywać się w sposób uporządkowany lub nieuporządkowany. Na przykład gwałtowne wprowadzenie polityki lub wpływ nowych technologii może spowodować ryzyko rynkowe dla banków i innych inwestorów ze względu na nieoczekiwany spadek cen aktywów i potencjalną, gwałtowną wyprzedaż aktywów generujących wysoką emisję. Ponadto zmiany lub związane z nimi strategie mogą obniżyć rentowność przedsiębiorstw wysokoemisyjnych, prowadząc do wyższego ryzyka kredytowego dla banków narażonych na ryzyko pochodzące z tych sektorów. Może to również prowadzić do strat w produkcji i względnych zmian cen.

Decydenci polityczni, rozważając przeciwdziałanie zmianom klimatu, muszą podjąć decyzję: mogą już teraz rozpocząć wdrażanie potencjalnie kosztownej polityki łagodzenia ryzyka związanego z klimatem, aby zapewnić terminowe i kontrolowane przejście na gospodarkę niskoemisyjną albo, zamiast tego, mogą nie podejmować działań i podjąć ryzyko w obliczu scenariusza „tragedii horyzontu", w którym zagrożenia związane z klimatem zostaną uwzględnione zbyt późno, a mogą się jednocześnie zmaterializować znaczne zmiany i zagrożenia fizyczne[34]. Uznano już, że o ile skutki zewnętrzne związane z ochroną środowiska powinny być w pierwszej kolejności korygowane przez najwłaściwsze polityki, takie jak podatki, wszystkie organy władzy muszą zastanowić się nad właściwą reakcją na zmiany klimatu i związane z nimi zagrożenia w swoim obszarze kompetencji[35]. W ramach przeglądu strategii polityki pieniężnej EBC dokona oceny możliwego zaangażowania Eurosystemu w przeciwdziałanie zagrożeniom związanym ze zmianami klimatycznymi i określi, czy i w jaki sposób – działając w ramach swojego mandatu – może się do tego przyczynić.

W tym kontekście EBC może w ramach swojego mandatu uczestniczyć w ogólnych działaniach na rzecz łagodzenia potencjalnych negatywnych skutków zmian klimatu w obszarach, w których może to być najbardziej skuteczne i w których jest to operacyjnie wykonalne. Dokładniej rzecz biorąc wysiłki EBC koncentrują się na następujących kluczowych obszarach: 1) udoskonalenie analizy ekonomicznej, modeli prognozowania i oceny ryzyka; 2) rozwój monitorowania i oceny zagrożeń dla stabilności finansowej, w tym testów warunków skrajnych związanych z ryzykiem zmian klimatu; 3) nadzór bankowy; 4) uwzględnianie kwestii związanych z ryzykiem zmian klimatu we własnych operacjach inwestycyjnych i biznesowych; 5) ocena wpływu zmiany klimatu na stanowisko w zakresie polityki pieniężnej; 6) wspieranie unijnych i międzynarodowych forów, prawodawców i podmiotów ustanawiających standardy w ich pracach nad ryzykiem zmiany klimatu i uwzględnianie kwestii związanych ze zrównoważonym rozwojem przy podejmowaniu decyzji finansowych oraz 7) ochrona środowiska poprzez system zarządzania środowiskiem banku.

1. Analiza ekonomiczna, modele prognozowania i ocena ryzyka

Ważne i coraz bardziej istotne jest, aby oceniając perspektywy stabilności cen w prowadzeniu polityki pieniężnej EBC brał pod uwagę skutki zmian klimatu i polityki w zakresie zmian klimatu. W tym kontekście zmiany klimatyczne będą częścią nadchodzącego przeglądu strategii polityki pieniężnej. EBC był już w stanie uwzględnić wpływ wstrząsów wynikających ze zmian klimatu i związanych z nimi działań w swojej podstawowej analizie ekonomicznej. Polityka technologiczna oraz polityka w zakresie łagodzenia skutków fiskalnych i dostosowywania się do nich, np. opodatkowanie emisji dwutlenku węgla, mają zazwyczaj bezpośredni wpływ na ceny. Wpływ na inflację może być również pośredni poprzez warunki podaży i popytu w gospodarce, co z kolei wpływa na inwestycje i wzrost wydajności. Niezbędna polityka przyjazna dla klimatu ma zatem również wpływ na równowagę budżetową krajów i koszty operacyjne przedsiębiorstw w narażonych sektorach, co ostatecznie oznacza następstwa dla kształtowania cen. Sama zmiana klimatu może również prowadzić do stopniowej przemiany zachowań i wzorców konsumpcji gospodarstw domowych, co będzie miało wpływ na dynamikę wzrostu, zarówno pod względem średniej, jak i zmienności wzrostu produkcji. Takie skutki przekładają się ostatecznie na wpływ na zamożność i produkt potencjalny. EBC w coraz większym stopniu analizuje makroekonomiczne skutki zmian klimatu i związanych z nimi polityk publicznych. Wyniki tych prac mają na celu lepsze uwzględnienie tych aspektów w regularnych analizach ekonomicznych EBC, modelach prognozowania i ocenie ryzyka. Rozważane są również skutki zmian klimatu dla kanałów transmisji polityki pieniężnej i analizy monetarnej, a zwłaszcza dla dostępności kredytu.

2. Monitorowanie i ocena zagrożeń dla stabilności finansowej

W ramach dostosowania do zmian klimatu EBC aktywnie monitoruje ryzyko fizyczne i ryzyko związane z transformacją dla banków, a także niebankowych instytucji finansowych. Wymagało to opracowania dostatecznie szczegółowego zrozumienia i monitorowania poziomu generowania emisji dwutlenku węgla przez portfele banków w oparciu o ekspozycje na przedsiębiorstwa niefinansowe i emisje dwutlenku węgla[36]. Równolegle skoncentrowano się na opracowaniu ram analitycznych dla przeprowadzenia pilotażowej analizy testów warunków skrajnych związanych z ryzykiem zmian klimatu dla sektora bankowego strefy euro, która będzie miała charakter makroostrożnościowy[37]. Co ważne prace te objęły wszystkie kraje Europejskiego Obszaru Gospodarczego pod auspicjami wspólnego zespołu projektowego ds. monitorowania ryzyka zmian klimatu. Zespół ten, podlegający Technicznemu Komitetowi Doradczemu Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego oraz Komitetowi Stabilności Finansowej Europejskiego Systemu Banków Centralnych, ma 2 cele: a) wdrożenie ram monitorowania ryzyka systemowego związanego z klimatem oraz b) określenie perspektywicznych scenariuszy oceny ryzyka zmian klimatu i kanałów transmisji w ramach testu warunków skrajnych. W świetle globalnego charakteru wyzwań związanych ze zmianami klimatu kluczowe znaczenie ma wypracowanie wspólnego rozumienia zagrożeń finansowych, jakie stwarzają zmiany klimatu. W tym zakresie EBC oraz kilka krajowych banków centralnych Eurosystemu są członkami Sieci na rzecz Ekologicznego Systemu Finansowego (Network of Central Banks and Supervisors for Greening the Financial System, NGFS) i wraz z Radą Stabilności Finansowej oraz Bazylejskim Komitetem Nadzoru Bankowego (BKNB) odgrywa ważną rolę w kształtowaniu powstających prac związanych z oceną zagrożeń dla stabilności finansowej wynikających ze zmian klimatu.

3. Nadzór bankowy

Zagrożenia związane ze zmianą klimatu są istotnym czynnikiem ryzyka dla systemu bankowego strefy euro[38]. Przeprowadzane w 2019 przez EBC badania banków (obejmujące około 44% wszystkich aktywów bankowych strefy euro) wykazało, że banki ze strefy euro coraz bardziej angażują się we wspólne inicjatywy branżowe mające na celu udoskonalenie ich własnych metod pomiaru ryzyka związanego ze zmianami klimatu i przyczyniają się do szerszego i bardziej porównywalnego ujawniania informacji. EBC wyraża pogląd, że banki powinny przyjąć terminowe i strategiczne podejście do uwzględniania tych zagrożeń, które jest zgodne z przesłaniami politycznymi i oczekiwaniami zawartymi w Planie działań EUNB w zakresie zrównoważonego finansowania opublikowanym w grudniu 2019. EBC aktywnie współpracuje z właściwymi organami krajowymi, finansowymi organami regulacyjnymi (np. Europejskim Urzędem Nadzoru Bankowego (EUNB) i BKNB oraz innymi bankami centralnymi i organami nadzoru (w szczególności za pośrednictwem NGFS) w celu dalszego rozwoju podejścia nadzorczego do zagrożeń związanych z klimatem[39].

4. Operacje inwestycyjne

Europejski Bank Centralny przyczynia się do walki ze zmianami klimatu poprzez własne decyzje inwestycyjne. Fundusz emerytalny pracowników EBC prowadzi zrównoważoną politykę inwestycyjną, która ma na celu zmniejszenie jego śladu węglowego. W przypadku portfela pracowniczego funduszu emerytalnego EBC, szeroki wachlarz inwestycyjny i długoterminowy horyzont inwestycyjny pozwalają na prowadzenie zrównoważonej i odpowiedzialnej polityki inwestycyjnej (ang. sustainable and responsible investment, SRI), opartej na wytycznych dotyczących selektywnego wykluczenia i głosowania przez pełnomocników. EBC przekazał pełnomocnictwo do głosowania w sprawie udziałów kapitałowych swoim zewnętrznym podmiotom zarządzającym jego inwestycjami, którzy podpisali Zasady Odpowiedzialnego Inwestowania wspierane przez ONZ, zobowiązując ich do włączenia standardów środowiskowych, społecznych i standardów zarządzania (ang. environmental, social and governance, ESG) do ich polityki głosowania. EBC postanowił również zastąpić obecne szerokie benchmarki dla portfeli akcji swojego funduszu emerytalnego przez niskoemisyjne wersje tych benchmarków. EBC pracuje również nad praktycznym wdrożeniem zasad SRI do portfela funduszy własnych, który składa się z jego opłaconego kapitału i ogólnego funduszu rezerwowego, w ramach uczestnictwa w NGFS i zgodnie z niedawno opublikowanym Przewodnikiem SRI dotyczącym zarządzania portfelem banków centralnych.

5. Operacje polityki pieniężnej

Zgodnie z zasadą neutralności rynkowej Eurosystem zakupił także ekologiczne obligacje w ramach swoich czterech programów skupu aktywów (tj. programu skupu papierów wartościowych zabezpieczonych aktywami, programu skupu aktywów sektora przedsiębiorstw, programu skupu aktywów sektora publicznego i trzeciego programu skupu listów zastawnych), wspierając tym samym bieżące działania na rzecz przeciwdziałania zmianom klimatu. EBC wspiera inicjatywy mające na celu poprawę wyceny ryzyka zmian klimatu oraz ocenę ryzyka związanego z transformacją przez podmioty prywatne. Wsparcie to obejmuje opracowanie i udoskonalenie przez zewnętrzne instytucje oceny kredytowej, uznane w ramach ram oceny jakości kredytowej Eurosystemu metod i standardów włączania kryteriów ESG do swoich ratingów, lub opracowanie innych, bardziej szczegółowych ocen związanych z ESG.

Europejski Bank Centralny krytycznie monitoruje, w jakim stopniu ryzyko związane ze zmianą klimatu jest wyceniane, a tym samym uwzględniane w warunkach udzielania kredytów oraz rozważa, czy konieczne są dodatkowe działania w celu odzwierciedlenia ryzyka związanego ze zmianą klimatu w środowisku zabezpieczeń kwalifikowanych dla operacji kredytowych Eurosystemu na podstawie zasad ramowych dla aktywów rynkowych. Ogólniej rzecz ujmując oczekuje się, że sposoby, w jakie zmiany klimatu mogą oddziaływać na operacje polityki pieniężnej EBC zostaną uwzględnione w przeglądzie strategii polityki pieniężnej EBC.

6. Unijne i międzynarodowe inicjatywy na rzecz zrównoważonego finansowania

Europejski Bank Centralny przyczynił się do realizacji różnych europejskich i międzynarodowych inicjatyw mających na celu poprawę wspólnej reakcji na zmiany klimatu poprzez promowanie zrównoważonego i „zielonego” finansowania. Na poziomie unijnym EBC z zadowoleniem przyjął plan działania Komisji Europejskiej w sprawie finansowania zrównoważonego wzrostu jako ważny krok do włączenia problematyki zrównoważonego rozwoju do procesu podejmowania decyzji finansowych oraz aktywnie wspierał proponowany rozwój wspólnej unijnej taksonomii zrównoważonych aktywów jako kluczowy krok w kierunku zwiększenia finansowania ekologicznego. Jako członek grupy ekspertów technicznych ds. zrównoważonego finansowania, która została powołana w celu wspierania inicjatyw Komisji Europejskiej wynikających z jej Planu działania, EBC przyczynił się do przygotowania raportu technicznego (opublikowanego w czerwcu 2019), w szczególności zapewniając wkład analityczny i wsparcie techniczne w zakresie oceny skutków gospodarczych taksonomii. EBC prowadzi szerszą współpracę z większą liczbą banków centralnych i finansowych organów regulacyjnych na całym świecie w celu uwzględniania tematyki „zielonego” finansowania i zwiększenia wkładu sektora finansowego w finansowanie przejścia na gospodarkę ekologiczną, w szczególności w ramach NGFS i na forach międzynarodowych, takich jak G7.

7. Ekologiczny EBC

Odnośnie do starań EBC na rzecz zmniejszenia jego oddziaływania na środowisko w 2019 roku EBC został pomyślnie poddany ponownej certyfikacji zgodnie z systemem ekozarządzania i audytu (Eco-management and Audit Scheme, EMAS) we Wspólnocie, wyznaczył nowe cele środowiskowe oraz podjął działania mające na celu wzmocnienie jego zaangażowania w ochronę środowiska i stałą poprawę jego efektywności w zakresie ochrony środowiska. W ciągu roku wdrożono kilka nowych działań mających na celu złagodzenie wpływu codziennej działalności na środowisko, takich jak elektroniczne składanie ofert w przetargach publicznych. EBC nawiązał również współpracę międzyinstytucjonalną z Parlamentem Europejskim w celu wspólnego wyrównania pozostałych emisji dwutlenku węgla, utrzymując jednocześnie działania w zakresie unikania i obniżania emisji jako strategiczne priorytety swojego systemu zarządzania środowiskiem. Głównym filarem działań EBC w zakresie zarządzania środowiskowego pozostają podnoszenie świadomości w zakresie naglących wyzwań związanych ze zmianami klimatu oraz potrzeba podjęcia konstruktywnych działań. EBC wziął udział w unijnym Tygodniu Mobilności i Tygodniu Redukcji Odpadów oraz zaoferował pracownikom szkolenia na temat zmian klimatu. W porównaniu z rokiem 2008 działania EBC w zakresie ochrony środowiska doprowadziły do zmniejszenia emisji dwutlenku węgla i zużycia energii w przeliczeniu na jedno miejsce pracy w roku 2018, odpowiednio o 74% i 54%. Więcej informacji na temat efektywności EBC w zakresie ochrony środowiska zawiera jego deklaracja środowiskowa.

3.2 Polityka makroostrożnościowa na rzecz budowania odporności całego sektora

Działania makroostrożnościowe są kluczowym instrumentem eliminacji zagrożeń dla stabilności finansowej.

Kwestię pojawienia się ryzyka systemowego w systemie finansowym można rozwiązać poprzez działania makroostrożnościowe, a rozporządzenie SSM przyznaje EBC w tym zakresie ważną rolę i nadaje mu szczególnie uprawnienia. W szczególności jego zadaniem jest ocena działań makroostrożnościowych na rzecz banków, przewidzianych w unijnych aktach prawnych i przyjętych przez władze krajowe w państwach objętych jednolitym mechanizmem nadzorczym (Single Supervisory Mechanism, SSM). EBC posiada również uprawnienie do uzupełniania działań krajowych. W reakcji na główne zagrożenia utrzymujące się w roku 2019 władze krajowe w państwach strefy euro, w porozumieniu z EBC, wdrożyły znacznie więcej środków makroostrożnościowych niż w roku poprzednim, mając na uwadze łagodzenie ryzyka systemowego i wzmocnienie odporności na nie.

Stałe działania makroostrożnościowe w celu zachowania stabilności finansowej

EBC ocenia działania makroostrożnościowe w krajach strefy euro.

Europejski Bank Centralny kontynuował szeroko zakrojone działania w obszarze polityki makroostrożnościowej, tym samym istotnie przyczyniając się do zachowania stabilności finansowej. Oprócz wniesionej pracy analitycznej poświęconej tej kwestii EBC udostępnił platformę dla wspólnej, regularnej oceny ryzyka i koordynacji polityki pomiędzy bankiem a władzami krajowymi państw strefy euro. EBC i władze krajowe nadal uczestniczyły w szerokich i otwartych dyskusjach na temat stosowania instrumentów makroostrożnościowych i udoskonalania zestawu narzędzi analitycznych w polityce makroostrożnościowej. Działania te usprawniały metody i procesy oceny ryzyka systemowego oraz adekwatność środków w zakresie polityki makroostrożnościowej w strefie euro.

Podlegające zniesieniu bufory makroostrożnościowe mogą odgrywać istotną rolę antycykliczną.

Dyskusje na tematy makroostrożnościowe prowadzone w roku 2019 skupiały się na znaczeniu, jakie ma fakt, by banki pozostały odporne i zdolne do odpierania wstrząsów niekorzystnych dla otoczenia makrofinansowego. Polityka makroostrożnościowa będzie odgrywać rolę antycykliczną tylko wtedy, gdy będą istniały bufory podlegające zniesieniu. W związku z tym antycykliczny bufor kapitałowy (ang. countercyclical capital buffer, CCyB) jest kluczowym instrumentem, który może być zniesiony, gdy wystąpią cykliczne zagrożenia. Większa dostępność podlegających zniesieniu buforów w postaci CCyB pozwoliłaby uniknąć jednoczesnego zmniejszenia dźwigni finansowej w całym systemie bankowym, co mogłoby spowodować zapaść kredytową i pogłębić dekoniunkturę. To podkreśla znaczenie nie tylko poziomu buforów kapitałowych, ale też zdolności do ich zniesienia w sytuacji napięcia finansowego. W takiej sytuacji w strefie euro wdrażane antycykliczne bufory kapitałowe wynoszą 0,1% aktywów ważonych ryzykiem i pozostają z reguły niskie w stosunku do innych wymogów buforów (zob. wykres 22).

Wykres 22

Rozkład buforów kapitałowych banków

(procenty)

Źródło: EBC.
Uwagi: Minimalne wymogi obejmują kapitał podstawowy Tier I (CET1) filaru I, wymóg w ramach filaru II i CET1 w celu uzupełnienia brakujących kapitałów Tier I i Tier II. Bufory strukturalne obejmują bufory zabezpieczające, bufory ryzyka systemowego oraz bufory G‑SII i OS-II. Bufory związane z zarządzaniem to takie, które banki posiadają ponad wymogi regulacyjne. Prawy słupek pokazuje poziom ogłoszonego antycyklicznego bufora kapitałowego na marzec 2020.

EBC kończy przegląd zasad ramowych bufora O-SII.

W roku 2019 EBC zakończył także pierwszy przegląd zasad ramowych dolnego limitu bufora dla innych instytucji o znaczeniu systemowym (ang. other systemically important institutions, O-SII) na obszarze objętym SSM. Celem tego bufora jest ograniczenie negatywnych efektów zewnętrznych, jakie może stanowić upadłość O-SII dla krajowego systemu finansowego i szeroko rozumianej sfery gospodarczej. Zmieniona metoda wyznaczania dolnych limitów dla O-SII jest bardziej szczegółowa i zwiększa minimalne wskaźniki bufora dla banków o największym znaczeniu systemowym (więcej szczegółów zawiera wydanie „Macroprudential Bulletin” z marca 2020). Nowe zasady ramowe ułatwią zagwarantowanie, że w niektórych jurysdykcjach banki o większym znaczeniu systemowym będzie można objąć podwyższonymi wymogami dotyczącymi bufora, co ograniczy ryzyko dla stabilności finansowej. Nowe zasady będą wprowadzane stopniowo, począwszy od 1 stycznia 2022.

Ponadto EBC nadal usprawniał działań komunikacyjnych dotyczących kwestii z zakresu polityki makroostrożnościowej, podnosząc poziom świadomości opinii publicznej przez przekazywanie w sposób bardziej przejrzysty informacji o bieżącej pracy banku oraz podejściu do tych kwestii. Wydanie „Financial Stability Review” z listopada 2019 zawierało podrozdział poświęcony sposobom eliminacji zagrożeń w systemie finansowym przez prowadzeniem działań w ramach polityki makroostrożnościowej. Oprócz przemówień, komunikatów prasowych i innych publikacji, w tym publikacji okolicznościowych, EBC nadal kontynuował publikację w cyklu półrocznym biuletynu makroostrożnościowego, który stanowi ważne narzędzie komunikacji służące wyjaśnianiu zasad polityki makroostrożnościowej EBC oraz procedur decyzyjnych, a także postępów w zakresie analiz i ocen analitycznych dotyczących tego obszaru. Na swojej stronie internetowej EBC nadal publikował przegląd obecnie realizowanych działań makroostrożnościowych w krajach objętych Nadzorem Bankowym EBC.

Decyzje w zakresie polityki makroostrożnościowej z roku 2019

EBC ocenił 106 decyzji w zakresie polityki makroostrożnościowej w roku 2019.

Zgodnie ze swoim mandatem prawnym EBC dokonał oceny powiadomień władz krajowych ze strefy euro o 106 decyzjach w zakresie polityki makroostrożnościowej, które dotyczyły instrumentów mających na celu przeciwdziałanie cyklicznemu i strukturalnemu ryzyku systemowemu oraz instrumentów zastosowanych w ramach art. 458 rozporządzenia w sprawie wymogów kapitałowych (Capital Requirements Regulation, CRR). Większość otrzymanych powiadomień odnosiła się do ustalenia antycyklicznych buforów kapitałowych lub określenia globalnych instytucji o znaczeniu systemowym i innych instytucji o znaczeniu systemowym oraz do kalibracji odnośnych buforów kapitałowych. Rada Prezesów EBC nie wyraziła sprzeciwu wobec żadnej z tych decyzji, o których władze krajowe powiadomiły EBC w ciągu roku.

Właściwe władze krajowe 7 krajów strefy euro ogłosiły uruchomienie wskaźnika antycyklicznego bufora kapitałowego powyżej 0% przed końcem roku 2019 – w roku 2018 uczyniły to 4 kraje. W 12 krajach nie aktywowano tego wskaźnika przed końcem roku. Kalibracja wskaźników antycyklicznego bufora kapitałowego opierała się na zasadzie „sterowanego uznania”, łączącego informacje z kluczowych wskaźników ryzyka oraz bardziej uznaniowe elementy odzwierciedlające konkretne warunki ekonomiczne i finansowe.

Analiza krajów, które ogłosiły podwyższone wskaźniki antycyklicznych buforów kapitałowych w roku 2019, pokazuje, że Wysoka Rada ds. Stabilności Finansowej we Francji zdecydowała o podniesieniu wskaźnika z 0,25% do 0,5% w marcu 2019 jako środka zapobiegawczego i uwzględniając trend wzrostowy zadłużenia francuskiego sektora prywatnego. Bank centralny Belgii zdecydował o podniesieniu wskaźnika CCyB z 0% do 0,5% w czerwcu 2019, a głównym celem tej decyzji było zwiększenie odporności banków na ryzyka cykliczne. Chociaż cykliczne ryzyka systemowe nie były postrzegane jako poważne, to bank uznał, że rozważne będzie wprowadzenie środka zapobiegawczego w celu zapewnienia ciągłości dostępności kredytu przez okres cyklu. W Niemczech Federalny Urząd Nadzoru Usług Finansowych zdecydował w czerwcu 2019 o wprowadzeniu dodatniego wskaźnika CCyB w wysokości 0,25%. Urząd ocenił, że narastanie cyklicznego ryzyka systemowego (w szczególności podatności na zagrożenia związane z niedoszacowaniem ryzyka kredytowego, zawyżeniem wartości zabezpieczeń oraz ryzykiem stopy procentowej) stworzyło potencjalne zagrożenie dla stabilności finansowej. W lipcu 2019 bank centralny Słowacji zdecydował o dalszym podniesieniu wskaźnika CCyB z 1,5% do 2%. Sektor bankowy i jego rentowność zostały w większym stopniu narażone na ryzyka cykliczne, a właściwy organ dostrzegł oznaki rozrzutności na rynkach finansowych. Wreszcie Komisja Nadzoru Sektora Finansowego w Luksemburgu zdecydowała o podniesieniu wskaźnika z 0,25% do 0,5% w grudniu 2019, uwzględniając duże wzrosty akcji kredytowej i cen na rynku nieruchomości.

Środki bezpieczeństwa wynikające ze statusu pożyczkobiorcy mogą ułatwić utrzymanie sensownych kryteriów udzielania kredytu.

Otoczenie niskich stóp procentowych mogłoby spowodować podjęcie większego ryzyka oraz łagodzenie kryteriów udzielania kredytu, szczególnie w sytuacji, gdy istnieje presja na rentowność banków. W roku 2019 dalsze wzrosty cen nieruchomości mieszkaniowych, w połączeniu z trendami występującymi w kredycie hipotecznym i niestabilnością sektora gospodarstw domowych spowodowały wzrost zagrożeń na rynku nieruchomości w wielu krajach strefy euro. W tej sytuacji wytyczne na temat sensownych kryteriów udzielania kredytów lub prewencyjnego zaostrzenia środków bezpieczeństwa wynikających ze statusu pożyczkodawcy za pomocą odpowiednich zwolnień pomogłyby powstrzymać potencjalne nasilenie ryzyka. Pod koniec 2019 13 krajów strefy euro wprowadziło środki, które wchodzą w wyłączną kompetencję władz krajowych.

W kwestii instrumentów makroostrożnościowych ukierunkowanych na inne rodzaje ryzyka EBC ocenił decyzje władz krajowych o buforach innych instytucji o znaczeniu systemowym, buforach ryzyka systemowego oraz działaniach o charakterze makroostrożnościowym wynikających z art. 458 rozporządzenia w sprawie wymogów kapitałowych. Jeśli chodzi o działania podjęte w roku 2019 w odniesieniu do ostatniej kategorii, bank centralny Estonii wprowadził nowy środek, by zapewnić odporność banków na ryzyka systemowe związane z kredytami mieszkaniowymi. Instytucje kredytowe stosujące metodę wewnętrznych ratingów muszą stosować ważoną ekspozycjami średnią wagę ryzyka o poziomie co najmniej 15% w stosunku do ekspozycji detalicznych zabezpieczonych hipoteką na nieruchomościach, udzielonych mieszkańcom Estonii. Środek ten zaczął obowiązywać od 30 września 2019. W czerwcu 2019 Fińska Komisja Nadzoru Finansowego także zdecydowała o wydłużeniu okresu obowiązywania minimalnego poziomu wynoszącego 15% dla poszczególnych instytucji kredytowych dla średniej wagi ryzyka kredytów mieszkaniowych obowiązujący instytucje kredytowe, które przyjęły metodę IRB. Wydłużenie minimalnego poziomu weszło w życie 1 stycznia 2020 i będzie obowiązywać przez jeden rok.

Współpraca z Europejską Radą ds. Ryzyka Systemowego

EBC kontynuował bliską współpracę z ERRS i nadal udzielał wsparcia temu organowi.

Europejski Bank Centralny nadal udzielał wsparcia analitycznego, statystycznego, logistycznego i administracyjnego Sekretariatowi Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego, który odpowiada za bieżące funkcjonowanie tego organu. ERRS jest odpowiedzialna za sprawowanie nadzoru makroostrożnościowego nad systemem finansowym oraz przeciwdziałanie ryzyku systemowemu i jego ograniczaniu.

Europejski Bank Centralny regularnie uczestniczył w określaniu i monitorowaniu potencjalnego ryzyka systemowego oraz udzielał ogólnego wsparcia działaniom ERRS. Przykładowo EBC uczestniczył w pracach nad uzupełnianiem luk w danych dotyczących sektora nieruchomości, co doprowadziło do zatwierdzenia zalecenia ERRS, oraz opracowaniem rozszerzonych zasad monitorowania dla istotnych państw trzecich. Ponadto EBC udzielał wsparcia ERRS w zakresie analiz podatności na zagrożenia o charakterze średnioterminowym w sektorze nieruchomości mieszkaniowych i działania te doprowadziły do wydania przez Radę 5 ostrzeżeń oraz 6 zaleceń dla wybranych krajów UE.

Europejski Bank Centralny miał także znaczący udział w przygotowaniu przez ERRS wstępnych założeń dotyczących ustanowienia wspólnych zasad kursu polityki makroostrożnościowej. W kwietniu 2019 opublikowano specjalny raport, który stanowił pierwszy krok na drodze do ustanowienia takich zasad. Ustanawiały one powiązanie między działaniami makroostrożnościowymi a celem stabilności finansowej. Ponadto EBC nadal uczestniczył w drugiej fazie tych przygotowań, współprzewodnicząc pracom grupy ekspertów ERRS, których zadaniem było opracowanie metod operacyjnych ułatwiających ocenę, dyskusję oraz komunikowanie tego nastawienia polityki makroostrożnościowej.

Co więcej EBC współprzewodniczy grupie analityków, których zadaniem jest ocena istotności pokrywania się makroekonomicznych buforów kapitałowych, minimalnego wskaźnika dźwigni finansowej oraz minimalnego wymogu w zakresie funduszy własnych i zobowiązań kwalifikowanych (ang. minimum requirement for own funds and eligible liabilities, MREL). Celem pracy grupy jest opisanie sposobu interakcji pomiędzy tymi wymogami oraz implikacji dla skuteczności buforów makroostrożnościowych.

W ciągu roku 2019 EBC przewodniczył także grupie redakcyjnej przygotowującej zalecenie ERRS w sprawie gromadzenia i wymiany informacji do celów makroostrożnościowych w odniesieniu do oddziałów instytucji kredytowych mających swoją siedzibę w innym państwie członkowskim lub w państwie trzecim.

Dalsze prace nad instrumentami makroostrożnościowymi do zastosowania poza sektorem bankowym.

Europejski Bank Centralny nieprzerwanie wspierał prace ERRS nad instrumentami makroostrożnościowymi, które mogą być zastosowane poza sektorem bankowym. EBC uczestniczył w analizie danych oraz zagrożeń, a zwłaszcza konsekwencji praktyk uzupełniania zabezpieczenia dla ubezpieczycieli, oraz w pracach nad kształtem nowych instrumentów makroostrożnościowych dla sektora ubezpieczeń, skupiając się nad niektórymi wariantami, które wstępnie znalazły się w przygotowanym w roku 2018 raporcie na temat przepisów, środków i instrumentów makroostrożnościowych dla sektora ubezpieczeń. Wyniki tych działań zostaną uwzględnione w toczącej się dyskusji na temat przeglądu dyrektywy Wypłacalność II, w celu wzmocnienia pod kątem makroostrożnościowym ram regulacyjnych zakładów prowadzących działalność ubezpieczeniową i reasekuracyjną.

Europejski Bank Centralny uczestniczył w dalszym opracowaniu wskaźników ryzyka dla instytucji niebankowych i redagowaniu czwartego wydania „EU Non-bank Financial Intermediation Risk Monitor”, który stanowi przegląd sytuacji w tym sektorze, ze szczególnym naciskiem na ocenę potencjalnych zagrożeń dla stabilności finansowej. Oprócz tego EBC wniósł cenny wkład w przygotowanie tymczasowego dokumentu na temat łagodzenia procykliczności depozytów zabezpieczających i redukcji wartości na rynkach instrumentów pochodnych i transakcji finansowanych z użyciem papierów wartościowych, zarówno na etapie przygotowania i opracowania podstaw tego analitycznego podejścia.

Większe znaczenie analiz skutków zmian klimatu dla sektora finansowego.

Ponadto EBC współpracował z ERRS nad opracowaniem i wdrożeniem metody dotyczącej przygotowania studium wpływu różnych scenariuszy zmian klimatu dla unijnego sektora finansowego. Bank przedstawił również analizę różnych metod, ocenę dostępności danych a także przegląd rodzajów ekspozycji instytucji finansowych, które mają być analizowane podczas badania ryzyka związanego ze zmianą klimatu.

Europejski Bank Centralny przewodniczył grupie zadaniowej ERRS ds. testów warunków skrajnych, która przygotowała niekorzystne scenariusze dla testu warunków skrajnych w obszarze funduszy emerytalnych Europejskiego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych (European Insurance and Occupational Pensions Authority, EIOPA) i dla testów warunków skrajnych w obszarze funduszy rynku pieniężnego i partnera centralnego Europejskiego Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (European Securities and Markets Authority, ESMA). W tym celu kilka dyrekcji generalnych EBC zapewniło grupie zadaniowej ERRS decydujące wsparcie techniczne i wsparcie w obszarze modelowania.

Na koniec EBC aktywnie uczestniczył w pracach europejskiej grupy ds. systemowego ryzyka cybernetycznego ERRS, która opracowała ramy analityczne dla oceny ryzyka cybernetycznego.

Bardziej szczegółowe informacje na temat ERRS można znaleźć na jej stronie internetowej i w jej raportach rocznych.

3.3 Działania o charakterze mikroostrożnościowym podjęte w celu zapewnienia dobrej kondycji poszczególnych banków

Rok 2019 był piątym rokiem działalności Nadzoru Bankowego EBC. Jego działania w zakresie nadzoru mikroostrożnościowego w tym czasie przyczyniły się do wspierania stabilnego europejskiego sektora bankowego i stworzenia równych warunków działania dla wszystkich banków w strefie euro. Dzięki postępowi dokonanemu po roku 2014 europejski nadzór bankowy staje się dojrzałą instytucją.

Ciągłość i dostosowanie priorytetów nadzorczych EBC.

Chociaż nastąpił znaczny postęp na drodze naprawy bilansów banków po kryzysie finansowym, temat ten nadal pozostawał na czołowym miejscu pośród priorytetów nadzorczych roku 2019. Inne skupiały się na czynnikach niskiej rentowności banków europejskich i kwestiach zarządczych, które obejmowały, między innymi, konwencjonalne możliwości zarządzania ryzykiem, oraz nowo powstające zagrożenia, zwłaszcza te dotyczące trwającej cyfryzacji usług finansowych i ich podatności na zagrożenia o charakterze informatycznym i cybernetycznym.

Dalsze doskonalenia narzędzi i metod nadzoru.

W roku 2018 Nadzór Bankowy EBC nadal doskonalił narzędzia i metody, którymi się posługuje. Realizując swoje poprzednie zobowiązanie w sierpniu 2019 EBC zrewidował oczekiwania nadzorcze dotyczące tworzenia rezerw ostrożnościowych na nowe ekspozycje zagrożone (ang. non-performing exposures, NPE), wyszczególnione w załączniku do wytycznych EBC dla banków, dotyczących sposobu rozwiązania problemu kredytów zagrożonych, by uwzględnić nowe wymogi w ramach filaru I[40]. Po przeprowadzeniu społecznych konsultacji i publikacji poradnika tematów ogólnych w listopadzie 2018 EBC opublikował w lipcu 2019 ostatnie rozdziały, poświęcone poszczególnym rodzajom ryzyka, swojego poradnika dla modeli wewnętrznych, obejmującego ryzyko kredytowe, ryzyko rynkowe i ryzyko kredytowe kontrahenta. W lutym 2019 EBC opublikował też zagregowane wyniki testu warunków skrajnych dla wszystkich uczestniczących w nim banków objętych jego nadzorem jako uzupełnienie ogólnounijnego testu warunków skrajnych z roku 2018. Wreszcie w październiku 2019 EBC opublikował wyniki własnej analizy wrażliwości ryzyka płynności z roku 2019 jako roczny test warunków skrajnych. Wyniki obu tych testów zostały uwzględnione w procesach przeglądu i oceny nadzorczej (Supervisory Review and Evaluation Process, SREP), odpowiednio z lat 2018 (publikacja w kwietniu 2019) i 2019.

Prace przygotowawcze wykonane przed opuszczeniem UE przez Wielką Brytanię.

Wprawdzie w 2019 liczba banków objętych bezpośrednim nadzorem EBC pozostawała w zasadzie stabilna, przeprowadzono istotne zmiany w strukturze grup wielu banków i ich działalności, ponieważ grupy te ulegają konsolidacji lub przenoszą działalność z Wielkiej Brytanii do krajów strefy euro. Banki, które wskutek tych działań stały się znaczące, zostały objęte bezpośrednim nadzorem EBC, a w przypadku niektórych z nich – obowiązkową kompleksową oceną rozpoczętą w drugiej połowie roku. W okresie niepewności, poprzedzającym opuszczenie UE przez Wielką Brytanię, Nadzór Bankowy EBC koncentrował się na monitorowaniu przygotowania banków i organów nadzoru na wszelkie możliwe sytuacje awaryjne oraz, w szczególności, na wdrożeniu planów banków dotyczących wyjścia Wielkiej Brytanii z UE, uzgodnionych między bankami i organami nadzoru. Chociaż w roku 2019 banki uczyniły pewien postęp w kierunku swoich docelowych modeli operacyjnych, EBC wielokrotnie ostrzegał przed dalszymi opóźnieniami i nadal przekazywał swoje oczekiwania nadzorcze w aktualizacjach w zakładce Często zadawane pytania na stronie internetowej Nadzoru Bankowego EBC, kilku artykułach w „Supervision Newsletter” i dwustronnych dyskusjach z nadzorowanymi podmiotami.

Postęp w nawiązaniu ścisłej współpracy z Bułgarią i Chorwacją.

W roku 2019 zaobserwowano postęp w rozszerzaniu obszaru jednolitego mechanizmu nadzorczego poza strefę euro, kiedy Bułgaria i Chorwacja poprosiły o nawiązanie ścisłej współpracy między EBC a ich właściwymi organami krajowymi. Nadzór Bankowy EBC zakończył w lipcu 2019 kompleksową ocenę 6 banków bułgarskich i zgodził się w sierpniu tego roku przeprowadzić podobną ocenę 5 banków chorwackich, co jest wymagane w ramach procesu nawiązywania ścisłej współpracy z tymi państwami członkowskimi UE, których walutą nie jest euro. Jednocześnie EBC współpracował ściśle z bankiem centralnym Bułgarii i bankiem centralnym Chorwacji, uwzględniając ich przyszłą rolę jako właściwych organów krajowych w jednolitym mechanizmie nadzorczym.

Bardziej szczegółowe informacje na temat Nadzoru Bankowego EBC można znaleźć na jego stronie internetowej i w „Raporcie rocznym EBC z działalności nadzorczej w 2019”.

Ramka 4
Technologie finansowe

Technologie finansowe (fintech) przynoszą znaczne korzyści bankom, ich klientom, systemowi finansowemu i szerszej gospodarce, ale wiążą się również z wyzwaniami i ryzykiem. Instytucje finansowe mogą swobodnie wprowadzać innowacje w odpowiedzialny sposób, ale związane z tym ryzyko musi być ograniczane poprzez skuteczne ramy zarządzania ryzykiem i nadzór.

Pojawienie się branży technologii finansowych i wyspecjalizowanych firm fintech doprowadziło do zmian w istniejących bankowych modelach biznesowych. W Unii Europejskiej firmy z sektora fintech nawiązywały do tej pory partnerstwo głównie z bankami, umożliwiając tym ostatnim poprawę obsługi klienta poprzez oferowanie szerszej gamy usług i produktów finansowych w sposób bardziej przystępny i efektywny. Ponadto rosnąca dostępność danych, wykorzystanie sztucznej inteligencji oraz zwiększona moc obliczeniowa do korzystania z tych danych sprawiają, że banki również w coraz większym stopniu wykorzystują technologie finansowe do usprawnienia własnych operacji wewnętrznych.

W rezultacie rosną wzajemne powiązania pomiędzy firmami z sektora fintech i bankami, zwłaszcza w zakresie świadczenia usług outsourcingowych, a ryzyko operacyjne wzrosło zarówno na poziomie instytucjonalnym, jak i systemowym. Niektóre firmy z sektora fintech oferują również nowe usługi finansowe, zwłaszcza w zakresie płatności, wywierając presję na banki. Co ważne firmy z sektora „big tech” z dużymi bazami klientów i ugruntowaną pozycją swoich platform technologicznych stopniowo wchodzą na rynek usług finansowych i już stały się dominującymi dostawcami usług przetwarzania w chmurze obliczeniowej.

Europejski Bank Centralny zareagował na zmieniające się wyzwania i zagrożenia związane z innowacjami finansowymi na wielu płaszczyznach. Na poziomie makroostrożnościowym EBC monitoruje i ocenia wpływ technologii finansowych na stabilność finansową. Presję na rentowność wynikającą z konkurencji z firmami z sektora fintech zwiększają potrzeby banków w zakresie inwestycji w obszarze cyfryzacji, które wymagają czasu, aby uzyskać korzyści netto. Rosnące powiązania z przedsiębiorstwami z sektora fintech mogą oznaczać, że zakłócenia w tych przedsiębiorstwach mogą mieć konsekwencje systemowe dla systemu finansowego, o ile nie zostaną wprowadzone odpowiednie zabezpieczenia.

Europejski Bank Centralny wnosi również swój wkład w politykę związaną z fintech i uczestniczy w pracach w obszarze stabilności finansowej za pośrednictwem różnych forów europejskich i międzynarodowych, takich jak Europejski Urząd Nadzoru Bankowego, Rada Stabilności Finansowej, Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego oraz Komitet ds. Płatności i Infrastruktury Rynkowej. Ponadto działa jako siła napędowa zmian, co widać na przykładzie uruchomienia systemu rozrachunku płatności natychmiastowych TARGET oraz trwających badań nad zastosowaniem nowych technologii w infrastrukturze rynkowej[41].

Na poziomie mikroostrożnościowym Nadzór Bankowy EBC prowadzi dalsze prace mające na celu wypracowanie wspólnego zrozumienia ryzyka związanego z technologiami finansowymi oraz zapewnienie spójnego podejścia nadzorczego do tego ryzyka w ramach jednolitego mechanizmu nadzorczego. Obejmują one ocenę wpływu tych technologii na modele biznesowe banków i główne związane z nimi ryzyka. W celu wzmocnienia swojego podejścia nadzorczego do fintech Nadzór Bankowy EBC współpracuje z bankami objętymi SSM, aby dowiedzieć się, w jaki sposób wykorzystują one innowacyjne technologie i rozwiązania oraz jakie są konsekwencje tych działań dla ich modeli biznesowych, a co ważniejsze, w jaki sposób – w ramach zarządzania ryzykiem – można ograniczać główne zagrożenia.

W dniach 21-22 maja odbył się pierwszy Dialog EBC z Branżą Fintech, w którym uczestniczyli bankierzy i organy nadzoru ze strefy euro, organy nadzoru z krajów trzecich a także przedstawiciele organów regulacyjnych, takich jak Komisja Europejska, Europejski Urząd Nadzoru Bankowego i Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych. Dialog skupił się na następujących problemach: a) ocena zdolności kredytowej z wykorzystaniem sztucznej inteligencji i dużych zbiorów danych; b) zautomatyzowane doradztwo inwestycyjne online (tzw. „robo-doradztwo”); oraz c) przetwarzanie w chmurze obliczeniowej. Wydarzenie to miało być pierwszym z kilku takich dialogów, podczas których banki mają możliwość przedstawienia organom nadzoru swoich opinii na temat zalecanych obszarów, na których powinien skoncentrować się nadzór. Dialog ten przyczynia się do dalszego opracowania podejścia do nadzoru nad bankami wykorzystującymi innowacyjne technologie.

Nadzór Bankowy EBC nadal rozwijał współpracę międzynarodową w sprawach związanych z fintech, zarówno w ramach SSM, jak i poza nim. Na przykład przygotowano inicjatywy w zakresie wymiany wiedzy, aby ułatwić organom nadzoru we wszystkich właściwych organach krajowych i w EBC uzyskanie szybkiego dostępu do istotnych informacji na temat technologii finansowych.

3.4 Wkład EBC w przygotowanie inicjatyw w zakresie polityki europejskiej

Możliwość dalszego rozszerzenia ram ustanowionych po światowym kryzysie finansowym.

Pięć lat temu rozpoczął działalność pierwszy filar unii bankowej, tzn. jednolity mechanizm nadzorczy, po przyjęciu zestawu ambitnych inicjatyw instytucjonalnych i regulacyjnych w następstwie globalnego kryzysu finansowego. Podejmując to konkretne działanie, państwa członkowskie i instytucje UE wspierały finansową integrację i stabilność oraz wzmacniały odporność ekonomiczną.

Jednak dzisiaj wciąż istnieje przestrzeń do dalszej integracji wspólnego rynku bankowego. Przyczyniłoby się to do jednolitej transmisji polityki pieniężnej i dalszego usuwania destabilizującego związku między bankami a rządami, który leżał u źródła kryzysu długu publicznego strefy euro. Konieczny jest także dalszy postęp w rozwijaniu i integrowaniu rynków kapitałowych w celu wzmocnienia zdolności systemu finansowego do dywersyfikowania zagrożeń i uzupełnienia unii bankowej. Ponadto należy łagodzić zagrożenia w niebankowym sektorze finansowym za pomocą odpowiednich narzędzi makroostrożnościowych.

Zakończenie tworzenia unii bankowej

W roku 2019 wykonano ogrom pracy, by zakończyć tworzenie unii bankowej.

W roku 2019 EBC był w pełni zaangażowany w prace na forach unijnych zmierzające do wzmocnienia unii bankowej. W czerwcu 2019 szczyt państw euro potwierdził w deklaracji postęp w pogłębianiu unii gospodarczej i walutowej (UGW) i poparł kontynuację prac technicznych nad wzmocnieniem unii bankowej. W drugiej połowie roku grupa robocza wysokiego szczebla ds. europejskiego systemu gwarantowania depozytów (European Deposit Insurance Scheme, EDIS) przeprowadziła dalsze prace poświęcone krótko- i długoterminowymi perspektywom ustanowienia takiego systemu, wariantom podejścia regulacyjnego do ekspozycji państwowych oraz sposobowi wzmocnienia stabilności finansowej i zarządzania kryzysowego oraz wspierania integracji. Ponadto Eurogrupa postanowiła kontynuować wysiłki na rzecz sfinalizowania pakietu w sprawie zmian do traktatu ustanawiającego europejski mechanizm stabilności, biorąc pod uwagę potrzebę zapewnienia wspólnego zabezpieczenia dla jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji (Single Resolution Fund, SRF)[42].

Europejski Bank Centralny intensywnie uczestniczył w dyskusjach technicznych prowadzonych na forach unijnych, wnosząc wkład w różne obszary prac. W odniesieniu do ramowych zasad zarządzania kryzysowego EBC nalegał na rozwiązanie kwestii istniejących przypadków pokrywania się regulacji dotyczących środków wczesnej interwencji[43]. EBC wspierał również dalsze badania nad utrudnieniami w transgranicznej integracji, w szczególności barierami dla wolnego przepływu kapitału i płynności w unii bankowej. Ogólniej rzecz ujmując EBC opowiedział się za kompromisowym pakietem, który obejmowałby pierwszy etap europejskiego systemu gwarantowania depozytów w formie wsparcia płynności, natomiast w perspektywie etapu końcowego – zapewniłby pełne pokrycie strat. Takie kompleksowe porozumienie pozwoliłoby obywatelom Europy w pełni skorzystać z dobrodziejstw unii bankowej, w tym integracji rynkowej i równej ochrony deponentów. Łączenie zasobów w celu gwarantowania depozytów na poziomie europejskim byłoby lepszym sposobem na utrzymanie zaufania deponentów niż systemy krajowe, przy czym te ostanie mogłyby być bardziej narażone w przypadku szoku idiosynkratycznego, co mogłoby ewentualnie osłabić ich wiarygodność, a co za tym idzie – zaufanie deponentów.

Zgodnie z koncepcją, według której podział ryzyka i jego ograniczanie to 2 wzajemnie wzmacniające się procesy, EBC przyczynił się do dalszego ograniczenia ryzyka w sektorze bankowym. W szczególności Nadzór Bankowy EBC kontynuował prace nad naprawą bilansów banków, podejmując dalsze działania dotyczące wytycznych o sposobie rozwiązania problemu kredytów zagrożonych, i ocenił jakość kryteriów przyznawania kredytów przez banki, ze szczególnym naciskiem na nowe pożyczki. W roku 2019 EBC nadal uczestniczył w przygotowaniu, wspólnie z Komisją Europejską i Jednolitą Radą ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji, sprawozdań monitorujących, poświęconych ograniczaniu ryzyka (zob. wydanie majowewydanie listopadowe), w których wskazano na dalszy postęp w tym obszarze.

Drugi filar unii bankowej był przedmiotem szczególnej uwagi w roku 2019. W grudniu 2018 uzgodniono, że europejski mechanizm stabilności zapewni wspólny mechanizm ochronny dla jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Jednakże ramy restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji nadal zawierają poważne niedociągnięcie, ponieważ rozwiązanie ramowe strefy euro dotyczące zapewniania płynności rentownym bankom, które wychodzą z procesu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, ma zostać dopiero opracowane. Chociaż w najważniejszych jurysdykcjach takie rozwiązanie, oparte głównie na gwarancjach rządowych dla banku centralnego jako podmiotu zapewniającego płynność, funkcjonuje, dotychczas nie było możliwe uzgodnienie równoważnego rozwiązania w strefie euro.

Przyspieszenie tworzenia unii rynków kapitałowych

Unia rynków kapitałowych może ułatwić transmisję polityki pieniężnej.

W roku 2019 EBC nadal opowiadał się za zakończeniem budowy unii rynków kapitałowych (ang. capital markets union, CMU). Projekt rzeczywistej unii rynków kapitałowych – jeśli zostanie skutecznie zrealizowany – znacząco pogłębiłby integrację finansową i wzmocnił UGW oraz umocnił międzynarodową rolę euro. To z kolei wspomagałoby sprawniejszą i bardziej jednorodną transmisję polityki pieniężnej.

Głęboko zintegrowane rynki kapitałowe zwiększyłyby odporność systemu finansowego przez ograniczenie zależności od banków i zachęcenie do korzystania z alternatywnych rynkowych źródeł finansowania. Jak podkreślono w 2019 w opracowaniu EBC „Financial Stability Review” zakończenie tworzenia unii rynków kapitałowych jest fundamentalnym warunkiem wstępnym, by zwiększyć podział ryzyka i zwiększyć odporność strefy euro na wstrząsy gospodarcze. Wydarzenia geopolityczne i gospodarcze, które miały miejsce od roku 2015 (wyjście Wielkiej Brytanii z UE, a także cyfryzacja i zmiany klimatu) wzmocniły potrzebę istnienia zintegrowanych rynków kapitałowych w Europie.

W związku z zakończeniem realizacji planu działania Komisji Europejskiej z roku 2015 na rzecz utworzenia unii rynków kapitałowych Komisja w czasie kadencji w latach 2014-2019 sfinalizowała znaczną liczbę projektów legislacyjnych i nielegislacyjnych w ramach programu na rzecz utworzenia CMU. Chociaż wiele osiągnięto na froncie legislacyjnym, potrzeba nowego ambitnego podejścia do kluczowych priorytetów, by pchnąć do przodu realizację tego projektu.

Potrzeba dalszych wysiłków na rzecz harmonizacji, by przyspieszyć tworzenie unii rynków kapitałowych.

W roku 2019 na forach unijnych EBC podkreślał kluczowe priorytety na rzecz przyspieszenia budowy unii rynków kapitałowych. Obejmowały one podkreślanie wagi dalszej harmonizacji krajowego prawa podatkowego i upadłościowego, co ma zasadnicze znaczenie dla dobrze funkcjonujących transakcji na transgranicznym rynku kapitałowym, a także dalszej konwergencji nadzoru w dążeniu do opracowania jednolitego zbioru przepisów, zwłaszcza dla instytucji niebędących bankami[44]. Na dłuższą metę przyznanie dodatkowych uprawnień nadzorczych Europejskiemu Urzędowi Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych wzmocniłoby powstanie rzeczywistej unii rynków kapitałowych i spójnego stosowania jednolitego zbioru przepisów w całej Unii Europejskiej.

Polityka makroostrożnościowa dla niebankowego sektora finansowego

Stały wzrost niebankowego sektora finansowego źródłem ewentualnych obaw o stabilność finansową.

Chociaż EBC w pełni popiera bardziej rynkowe finansowanie gospodarki strefy euro, to jednak nadal budzą jego zaniepokojenie szybki wzrost niebankowego sektora finansowego i jego ewentualne konsekwencje dla stabilności finansowej. Wprawdzie w części programu budowy CMU przewiduje się większą rolę pośrednictwa finansowego niebankowych instytucji finansowych w finansowaniu gospodarki, istotną kwestią pozostaje skuteczne monitorowanie tego sektora.

Zważywszy na tę sytuację, zapewnienie solidnych ramowych zasad ostrożnościowych dla niebankowych instytucji finansowych jest nieodzowne, by w odpowiedni sposób eliminować ryzyko systemowe, które może się pojawiać w tym sektorze. A zatem w roku 2019 EBC nadal opowiadał się za poszerzeniem ram makroostrożnościowych poza system bankowy i wniósł istotny wkład do dyskusji na temat kwestii technicznych prowadzonych na forach unijnych i międzynarodowych.

4 Sprawne funkcjonowanie infrastruktury rynkowej i płatności

Zapewnienie sprawnego funkcjonowania systemów płatności jest jednym z podstawowych zadań Eurosystemu. Jest ono ściśle związane z obowiązkami Eurosystemu w obszarze polityki pieniężnej i stabilności finansowej. Eurosystem odgrywa główną rolę w rozwoju, obsłudze i nadzorowaniu infrastruktur rynkowych oraz rozwiązań ułatwiających bezpieczny i skuteczny przepływ płatności, papierów wartościowych i zabezpieczeń w Europie.

4.1 Usługi systemu TARGET

Usługi systemu TARGET świadczone obecnie w ramach Eurosystemu obejmują 3 elementy składowe: TARGET2 – system rozrachunku brutto w czasie rzeczywistym (ang. real-time gross settlement system, RTGS) dla transakcji płatności w euro związanych z operacjami polityki pieniężnej Eurosystemu, jak również transakcjami międzybankowymi i transakcjami handlowymi; TARGET2- Securities (T2S) – jednolita, ogólnoeuropejska platforma rozrachunku papierów wartościowych oraz TARGET Instant Payment Settlement (TIPS) – system rozrachunku płatności natychmiastowych, pozwalający dostawcom usług płatniczych zaproponować swoim klientom dokonywanie przelewów środków finansowych w czasie rzeczywistym, całodobowo, przez cały rok.

Ponad 1000 banków korzysta z systemu TARGET2, by zainicjować transakcje w walucie euro w imieniu własnym lub w imieniu swoich klientów. Za pośrednictwem systemu TARGET2 można uzyskać dostęp do ponad 45 000 banków na całym świecie, w tym do ich oddziałów i spółek zależnych. W 2019 system TARGET2 przetwarzał średnio 344 120 płatności dziennie o średniej dziennej wartości 1,7 bln EUR.

TARGET2 jako systemowo istotny system płatności (ang. systemically important payment system, SIPS) ma kluczowe znaczenie nie tylko dla stabilności i efektywności sektora finansowego oraz gospodarki strefy euro, ale również dla sprawnej realizacji jednolitej polityki pieniężnej strefy euro oraz stabilności wspólnej waluty. Podobnie jak inne systemowo istotne systemy płatności TARGET2 podlega stałemu nadzorowi Eurosystemu, który stosuje podejście oparte na ryzyku, obejmujące monitorowanie bezpieczeństwa punktów końcowych i odporności cybernetycznej.

W roku 2019 Eurosystem wprowadził nowe, awaryjne narzędzie dla systemu TARGET2. W przypadku awarii systemu TARGET2 (nawet jeśli trwa ona dłużej niż 1 dzień) narzędzie to pozwala Eurosystemowi na kontynuowanie przetwarzania transakcji zaklasyfikowanych jako „krytyczne” i „bardzo krytyczne”. Nowe awaryjne narzędzie jest częścią szerszej strategii wzmacniania operacyjnej i cybernetycznej odporności infrastruktury rynkowej Eurosystemu.

Nowy system rozrachunku brutto w czasie rzeczywistym zastąpi system TARGET2 w roku 2021.

System TARGET2 działa sprawnie od ponad 10 lat. Jednak z powodu znaczących zmian, które w tym okresie nastąpiły w środowisku płatności, a wynikały z rozwoju technologii, wprowadzenia nowych wymogów regulacyjnych czy ze zmieniających się wymagań użytkowników, Eurosystem planuje zastąpić TARGET2 w listopadzie 2021 nowym systemem RTGS i jednocześnie zoptymalizować zarządzanie płynnością w ramach wszystkich usług systemu TARGET. Nowy system RTGS będzie wykorzystywał zawarty w normie ISO 20022 sposób wymiany komunikatów i ułatwiał realizowanie płatności w wielu walutach. Pod koniec roku 2019 – na podstawie opinii otrzymanych w drodze konsultacji społecznych – ogłoszono ulepszoną wersję szczegółowej specyfikacji funkcjonalnej użytkownika do obsługi przyszłego systemu RTGS. Ponadto 2 dostawcy usług sieciowych podpisali umowy z Eurosystemem na oferowanie użytkownikom łączności niezależnej od rodzaju sieci dla wszystkich usług infrastruktury rynkowej Eurosystemu za pośrednictwem nowego jednolitego interfejsu umożliwiającego dostęp do infrastruktury rynkowej Eurosystemu (Eurosystem Single Market Infrastructure Gateway, ESMIG).

W przypadku T2S upłynęły ponad 2 lata od zakończenia planowanych faz migracji centralnych depozytów papierów wartościowych (CDPW) na wspólną platformę. Aktualnie T2S wykorzystywany jest przez 21 CDPW obsługujących 20 rynków w całej Europie. W roku 2019 T2S przetwarzał średnio 606 938 transakcji dziennie o średniej dziennej wartości 1106,13 mld EUR.

W roku 2019 po raz pierwszy niezależna, zewnętrzna firma wskazana przez Radę Prezesów EBC przeprowadziła badanie usług T2S pod kątem technicznym i operacyjnym. Wyniki przeprowadzonego badania zostały omówione z Eurosystemem, CDPW oraz bankami centralnymi spoza strefy euro korzystającymi z T2S. Badania te będą powtarzane co roku.

Ponadto zgodnie ze wstępną oceną z roku 2015 w roku 2019 zakończono –rozpoczętą rok wcześniej – kompleksową ocenę nadzoru działającego systemu T2S. Stwierdzono, że T2S jest w znacznej mierze zgodny z zasadami zawartymi w CPMI--IOSCO Principles for financial market infrastructures, wskazując, że T2S jest bezpieczny i wydajny. Chociaż w czasie przeprowadzania oceny w pewnych obszarach stwierdzono niedociągnięcia, żadne z nich nie zostało uznane za stanowiące poważne ryzyko, jeśli nie zostanie natychmiast usunięte.

Po uruchomieniu systemu TIPS w listopadzie 2018 w pierwszym roku jego działania 7 rynków strefy euro podłączyło się do tej usługi, co oznacza, że za pośrednictwem systemu TIPS można uzyskać dostęp do ponad 1000 dostawców usług płatniczych. W 2020 więcej rynków ze strefy euro przygotowuje się, by dołączyć do tego systemu. Ponieważ system TIPS może obsługiwać różne waluty, bank centralny Szwecji wyraził zamiar włączenia korony szwedzkiej do tego systemu w roku 2022.

Ponadto Eurosystem opracowuje nowy element składowy systemu TARGET Services, a mianowicie system zarządzania zabezpieczeniami w Eurosystemie (Eurosystem Collateral Management System, ECMS). Ten wspólny system umożliwi zarządzanie aktywami wykorzystywanymi jako zabezpieczenie we wszystkich operacjach kredytowych Eurosystemu. Zgodnie z harmonogramem w 2019 zakończono etap tworzenia specyfikacji projektu. Uruchomienie systemu jest planowane na listopad 2022.

4.2 Innowacje i integracja infrastruktury rynkowej i płatności

Sektor finansowy przechodzi aktualnie znaczną transformację, której siłą napędową są innowacje i cyfryzacja. Na rynku płatności detalicznych, na przykład, nowe ustawodawstwo unijne zezwalające osobom trzecim na dostęp do rachunków płatniczych, uruchomienie płatności natychmiastowych oraz ogólnie innowacje techniczne doprowadziły do pojawienia się nowych uczestników rynku, nowych kanałów dostępu do usług płatniczych oraz nowych sposobów inicjowania płatności. (więcej informacji nt. kryptoaktywów, stablecoinów oraz cyfrowego pieniądza banku centralnego zob. ramka 5). W związku z tymi zmianami Eurosystem stoi przed podwójnym wyzwaniem: musi on wspierać integrację i innowacje pełniąc rolę katalizatora oraz, jako organ nadzoru, działać na rzecz bezpieczeństwa i sprawności infrastruktury rynkowej i płatności.

Ramka 5
Kryptoaktywa, stablecoiny, cyfrowy pieniądz banku centralnego

W ostatnich kilku latach było dużo szumu wokół bitcoina i innych kryptoaktywów oraz ich potencjału do bycia substytutem pieniądza. Kryptoaktywa pozwalają osobom oraz firmom na prowadzenie między sobą bezpośrednich transakcji bez potrzeby angażowania zaufanej strony trzeciej. Jednak fakt, że aktywa te nazywane są „kryptowalutami”, „cyfrowymi walutami” czy „wirtualnym pieniądzem” mógł przyczynić się do powstania błędnych oczekiwań dotyczących ich cech i funkcji. W szerokim rozumieniu kryptoaktywa to aktywa rejestrowane w formie cyfrowej, uznawane przez użytkowników za wartościowe jako inwestycja i/lub środek wymiany, ale nie stanowią ani roszczenia finansowego, ani zobowiązania finansowego osoby fizycznej lub osoby prawnej.

Podstawową wadą kryptoaktywów jest zmienność ich cen. W ostatnich latach aktywa wykazywały większą zmienność niż na przykład zmienność obserwowana na różnych rynkach towarowych. To pokazuje stopień, w jakim inwestorzy w kryptoaktywa narażeni są na ryzyko rynkowe. Ponadto ta wysoka zmienność oznacza, że kryptoaktywa nie mogą prawidłowo spełniać 3 funkcji pieniądza: miernika wartości, środka płatniczego oraz jednostki rozliczeniowej.

Próbując obejść problem wysokiej zmienności cen, dostawcy usług finansowych oraz firmy technologiczne wprowadziły nową kategorię kryptoaktywów, znanych jako stablecoiny − stabilne kryptowaluty (ang. stablecoins), które wykorzystują mechanizmy stabilizacyjne w celu minimalizowania fluktuacji cen. Zależnie od zastosowanego mechanizmu stabilizacyjnego wartość stablecoina może być zabezpieczona: a) zasobami pieniężnymi (w jednej walucie lub koszyku różnych walut), b) papierami wartościowymi lub towarami takimi jak złoto, c) kryptoaktywami lub d) mechanizmem dążącym do zrównoważenia popytu i podaży, np. stabilizowane waluty cyfrowe zabezpieczone algorytmem (ang. algorithmic stablecoins). W roku 2019 szczególną uwagę zwrócono na inicjatywy związane ze stablecoinami typu Libra, w przypadku których uważa się, że umożliwiają szybsze transakcje przy potencjalnie niższych kosztach, przeprowadzane w skali globalnej, ponieważ wprowadzają nową, oddzielną umowę dotyczącą płatności. Jednak stablecoinów jeszcze nie przetestowano na większą skalę i niosą one ze sobą wiele rodzajów ryzyka: prawne, regulacyjne i związane z nadzorem. Zanim inicjatywy związane ze stablecoinami wejdą w życie, należy zająć się tymi zagadnieniami poprzez stworzenie projektu odpowiedniego systemu, właściwe zarządzanie oraz wprowadzenie wymogów nadzorczych dostosowanych do skali ryzyka oraz odpowiednich regulacji.

Kryptoaktywa i stablecoiny wywołały szerszą dyskusję na temat innowacji w płatnościach oraz na temat roli sektorów prywatnego i publicznego w opracowaniu nowych sposobów uczynienia płatności bardziej przystępnymi, skutecznymi i sprzyjającymi włączeniu społecznemu. Emisja cyfrowego pieniądza banku centralnego (ang. central bank digital currency, CBDC) mogłaby ewentualnie zaspokoić społeczne zapotrzebowanie na nowe innowacyjne, skuteczne i solidne narzędzia dokonywania płatności. Niektóre jednak cechy CBDC mogą mieć dalekosiężne skutki dla systemu finansowego, które należy poddać dokładnej ocenie. W odniesieniu do środowiska płatności detalicznych konstrukcja CBDC nie powinna ani wykluczać możliwej współpracy z sektorem prywatnym, ani wypierać prywatnych rozwiązań rynkowych do realizowania szybkich i skutecznych płatności w strefie euro.

W 2019 EBC opublikował raport zatytułowany SEPA Migration Impact Assessment, który pokazał, że rozwój Jednolitego Obszaru Płatności w Euro (Single Euro Payments Area, SEPA) oraz migracja do systemów płatności paneuropejskich w przypadku poleceń przelewu i poleceń zapłaty przyniosły znaczny postęp w kierunku bezpiecznego, skutecznego i zintegrowanego europejskiego rynku płatności. Nie utworzono jednak SEPA dla kart płatniczych. Ponadto rozwiązania przeznaczone dla użytkownika końcowego w zakresie inicjowania płatności w całej Europie są nadal rozproszone. Podobnie w przypadku płatności w punktach płatności bezgotówkowej (ang. point-of-interaction, POI), czyli w punktach sprzedaży i handlu elektronicznym, nie powstało jeszcze rozwiązanie o zasięgu ogólnoeuropejskim odpowiadające potrzebom europejskich użytkowników.

Nowa strategia w zakresie płatności detalicznych, nowe ramowe zasady nadzoru nad instrumentami płatniczymi oraz nowe standardy zarządzania zabezpieczeniami.

Aby zająć się tą kwestią, Eurosystem przyjął w 2019 nową strategię w odniesieniu do płatności detalicznych. Wspiera ona opracowanie rozwiązania rynkowego o zasięgu ogólnoeuropejskim dla płatności w punkcie interakcji i ustala najważniejsze cele dla tego rozwiązania.

W obszarze nadzoru i opierając się na podejściu, w którym podmioty wykonujące te same funkcje powinny podlegać tym samym oczekiwaniom nadzorczym („to samo ryzyko, te same wymagania”), Eurosystem podejmuje kroki, by zrewidować swoją politykę nadzorczą i rozpocząć tworzenie nowych ram nadzoru nad instrumentami płatniczymi, systemami płatności oraz uzgodnieniami dotyczącymi płatności (ang. payment instruments, schemes and arrangements, PISA) – ramowe zasady nadzoru nad PISA. Te nowe całościowe, praktyczne i zorientowane na przyszłość ramowe zasady opracowano w celu zastosowania do już istniejących i nowych produktów płatniczych, dostawców i technologii i by przyczyniły się do bezpieczeństwa i sprawności całego systemu płatniczego.

Eurosystem działa na rzecz – obejmującej cały rynek – harmonizacji obsługi potransakcyjnej, by wspierać dalszą integrację rynków finansowych w Europie. W obszarze harmonizacji zarządzania zabezpieczeniami najważniejszym celem są działania na rzecz ustanowienia jednolitego zbioru przepisów dotyczących takiego zarządzania zabezpieczeniami w Europie, zawierającego standardy zarządzania zabezpieczeniami. W 2019 pierwszy zestaw takich standardów został przyjęty przez grupę doradczą EBC ds. infrastruktur rynkowych dla papierów wartościowych i zabezpieczeń. Obejmuje on trójstronne zarządzanie zabezpieczeniami, działania korporacyjne dotyczące instrumentów dłużnychprocesy rozliczeniowe. Standardy te powinny wejść w życie do listopada 2022. Krajowe grupy interesariuszy (National Stakeholders Groups) poproszono o przygotowanie odpowiednich planów adaptacyjnych w celu uzyskania zgodności z tymi standardami.

Eurosystem nadal działał na rzecz harmonizacji potransakcyjnej w zakresie rozrachunku papierów wartościowych, w szczególności poprzez ścisłe monitorowanie postępu we wdrażaniu standardów oraz śledzeniu wszelkich braków postępu. Pod koniec 2019 roku 90% rynków uczestniczących w systemie T2S spełniało podstawowe standardy harmonizacji (w porównaniu do 85% w roku 2018).

Eurosystem jest zaangażowany w udzielanie zezwoleń wszystkim CDPW w strefie euro.

Jeśli chodzi o infrastruktury obsługujące papiery wartościowe, Eurosystem − jako bank centralny emitujący euro − uczestniczy, na mocy rozporządzenia w sprawie centralnych depozytów papierów wartościowych (CDPW), w udzielaniu zezwoleń na ich działalność, dokonuje regularnych przeglądów tych instytucji i stale je monitoruje. W rzeczywistości Eurosystem jest jedynym organem, który jest obecnie zaangażowany w udzielanie zezwoleń na działalność CDPW i dokonywanie przeglądów wszystkich CDPW w strefie euro oraz jako taki umożliwia osiągnięcie jednolitego podejścia do tych zadań, odgrywając w ten sposób kluczową rolę w zachowania bezpieczeństwa i wydajności rozrachunku papierów wartościowych.

W odniesieniu do partnerów centralnych (ang. central counterparty, CCP) Eurosystem, jako bank centralny emitujący euro, nadal aktywnie uczestniczył w działalności kolegiów organów nadzoru utworzonych na mocy rozporządzenia w sprawie infrastruktury rynku europejskiego (European Market Infrastructure Regulation, EMIR), w tym w ocenie wniosków CCP o rozszerzenie zakresu świadczonych przez nie usług lub wprowadzeniu zmian do ich modeli ryzyka. Ponadto Eurosystem ma swoich przedstawicieli w grupach zarządzania kryzysowego, już istniejących lub powstających na całym świecie na potrzeby CCP, które są podmiotami o znaczeniu systemowym w więcej niż jednej jurysdykcji.

W roku 2019 Eurosystem angażował się w dyskusje na temat zmian zasad ramowych dotyczących EMIR, których celem jest wzmocnienie ram prawnych dla CCP, w szczególności tych spoza Unii Europejskiej, a które weszły w życie 1 stycznia 2020. Eurosystem uczestniczył również w przygotowaniu unijnego rozporządzenia w sprawie działań naprawczych oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji partnerów centralnych. Był również zaangażowany w przeprowadzanie ogólnounijnych testów warunków skrajnych CCP, w szczególności dotyczących ryzyka płynności.

5 Działania wspierające funkcjonowanie rynku i usługi finansowe świadczone na rzecz innych instytucji

W październiku 2019 EBC zaczął publikować krótkoterminową stopę procentową dla euro (Euro Short-Term Rate, €STR). Jest to nowa referencyjna stopa procentowa oparta wyłącznie na statystycznych danych sprawozdawczych dotyczących rynku pieniężnego. Stawka €STR będzie stopniowo zastępowała stopę referencyjną dla jednodniowych depozytów rynku międzybankowego (Euro Overnight Index Average, EONIA) i – zgodnie z oczekiwaniami – stanie się jedną z głównych stóp referencyjnych na rynkach strefy euro. Wprowadzenie nowej stopy referencyjnej było długo oczekiwane przez branżę finansową i nie spowodowało żadnych poważnych zakłóceń. Obliczanie dziennej stawki €STR przebiega prawidłowo i przyjęta metoda obliczania się sprawdziła. W 2019 EBC nadal był odpowiedzialny za zarządzanie różnymi operacjami finansowymi w imieniu UE i pełnił ogólną rolę koordynującą wynikającą z ramowych zasad usług świadczonych w ramach Eurosystemu w zakresie zarządzania rezerwami. Ponadto EBC postanowił rozpocząć od kwietnia 2020 publikowanie dodatkowych danych na temat swoich interwencji walutowych w celu poprawy komunikacji i przejrzystości w tej dziedzinie oraz zgodnie ze swoimi procedurami w zakresie rozliczalności odnoszącymi się do innych obszarów polityki (por. ramka 6).

5.1 Nowa stopa referencyjna overnight dla rynków pieniężnych strefy euro – €STR

Od 2 października 2019 EBC zaczął publikować nową referencyjną stopę procentową overnight dla rynków strefy euro. Stawka €STR odzwierciedla koszty ponoszone przez banki strefy euro w związku z niezabezpieczonymi pożyczkami w euro zaciąganymi na rynku międzybankowym. Ta solidna i wiarygodna stopa procentowa, obecnie obliczana codziennie na podstawie kwalifikowalnych transakcji o wartości powyżej 30 mld EUR zgłoszonych przez 50 różnych podmiotów sprawozdawczych, powinna stopniowo zastępować stawkę EONIA.

Metoda obliczania stawki €STR została opracowana tak, aby kompleksowo odzwierciedlała podstawową dynamikę rynku pieniężnego. Stawka ta jest oparta na szerokiej grupie transakcji kwalifikowanych, zgłoszonych przez banki, które zostały przeprowadzone z innymi bankami, jak również z pozabankowymi instytucjami finansowymi. To sprawia, że jest ona oporna na zmiany strukturalne na rynku transakcji niezabezpieczonych. W 2019 średni dzienny wolumen transakcji leżących u podstaw obliczeń €STR wyniósł 31,1 mld EUR. Polityka wystarczalności danych wykorzystywanych do obliczenia €STR zapewnia reprezentatywność tej stopy, ponieważ opiera się na następujących wymaganiach: a) co najmniej 20 instytucji spośród składających obecnie sprawozdania zgodnie z rozporządzeniem w sprawie sprawozdań statystycznych dotyczących rynku pieniężnego (ang. money market statistical reporting, MMSR) przekazuje swoje dane oraz b) 5 banków zgłaszających największy udział w wolumenie nie odpowiada za więcej niż 75% obrotów w danym dniu. Jeśli jedno z tych wymagań nie jest spełnione, uruchamiana jest krótkoterminowa procedura awaryjna, co zapewnia dostępność tej stopy procentowej. Wreszcie stopa jest obliczana jako średnia obcięta ważona wolumenem (ang. volume-weighted trimmed average), przy czym górne i dolne 25% wolumenu, odpowiadające transakcjom o najniższych i najwyższych stopach procentowych, jest odfiltrowywane w celu obliczenia tej stopy, co pomaga ograniczyć wpływ wartości odstających (więcej szczegółów na temat sposobu ustalania €STR przedstawiono w ramce 7 w rozdziale 7).

Stabilna i wiarygodna stopa procentowa €STR oparta na szerokiej gamie kwalifikowalnych transakcji zastąpi stawkę EONIA).

Stawka €STR stopniowo zastępuje stawkę EONIA, która 3 stycznia 2022. przestanie być stosowana. Zgodnie z zaleceniami grupy roboczej ds. wolnych od ryzyka stóp procentowych dla euro dla sektora prywatnego oraz w wyniku konsultacji publicznych 2 października 2019 administrator EONIA − Europejski Instytut Rynków Pieniężnych (European Money Markets Institute, EMMI) − zmienił metodę obliczania stopy EONIA tak, aby do momentu zaprzestania jej stosowania, tzn. do 3 stycznia 2022, stopa ta była ustalana jako €STR plus stały spread wynoszący 8,5 pkt bazowych. Grupa robocza ds. wolnych od ryzyka stóp procentowych dla euro, która została powołana w 2017 w celu określenia i zarekomendowania stóp wolnych od ryzyka, które mogłyby posłużyć jako podstawa alternatywy dla istniejących wskaźników referencyjnych, opracowała wskazówki dotyczące przejścia z EONIA na €STR. Obejmują one zalecenia dotyczące sposobu podejścia do umów powiązanych z EONIA, a także analizy wpływu, jaki ta zmiana będzie miała na produkty, procesy i modele oraz rachunkowość finansowązarządzanie ryzykiem.

Działania EBC w zakresie przekazywania użytkownikom informacji na temat wskaźników referencyjnych w ramach przygotowań do wprowadzenia €STR, a także przekazywanie wytycznych i zaleceń grupy roboczej ds. wolnych od ryzyka stóp procentowych w euro przyczyniły się do sprawnego wdrożenia €STR. Wprowadzenie nowej stopy referencyjnej i zmiana metody obliczania stawki EONIA były bardzo oczekiwane przez branżę finansową i nie spowodowały żadnych poważnych zakłóceń. Na przykład systemy wewnętrzne zostały dostosowane w taki sposób, aby uwzględniały różne terminy publikowania stopy referencyjnej, tj. rano w dniu następującym po dacie transakcji. Ponadto pomyślnie zakończono pierwsze transakcje rynkowe indeksowane stawką €STR, w tym pierwsze emisje papierów wartościowych. Na rynku instrumentów pochodnych pierwsze transakcje swap zawierane na rynku pozagiełdowym zostały zrealizowane wraz z wprowadzeniem stopy procentowej, natomiast niektórzy centralni partnerzy rozliczeniowi zaczęli oferować rozliczanie produktów opartych na €STR wkrótce potem, w październiku i listopadzie.

Codzienne obliczanie stawki €STR sprawdziło się, a metoda jej obliczania okazała się wiarygodna.

Codzienne obliczanie stawki €STR sprawdziło się i metoda jej obliczania okazała się wiarygodna. Wiarygodność tej metody można zilustrować dwoma przykładami. Po pierwsze obniżona 18 września 2019 stopa oprocentowania depozytów w EBC znalazła pełne i natychmiastowe odzwierciedlenie w danych stawki poprzedzającej €STR (ang. pre-€STR), a od początku publikowania stawki €STR oprocentowanie i rozkład transakcji podstawowych w średnim przedziale pozostały dość stabilne. Po drugie dzień ustawowo wolny od pracy w Niemczech, 3 października 2019, miał nieznaczny wpływ na tę stopę i jej różne wskaźniki. O ile wartość zgłoszonych transakcji zmniejszyła się w tym dniu o 4,3 mld EUR w porównaniu z dniem poprzednim, liczba uczestniczących banków, jak również koncentracja obrotów zgłoszonych przez 5 banków o największym udziale wolumenu transakcji, pozostawały w bezpiecznej odległości od progów określających politykę w zakresie wystarczalności danych, co wyjaśniono powyżej. Ponadto zmienność €STR była nadal ograniczona, co świadczy o stabilności metody w obliczu takich zdarzeń.

Wykres 23

Stawka €STR od 9 września 2019

(skala po lewej stronie: mld EUR; skala po prawej stronie: pkt bazowe)

Źródło: EBC.
Uwaga: Stawka poprzedzająca €STR (ang. pre-€STR), obowiązująca do 30 września 2019, stawka €STR począwszy od 1 października 2019.

Wykres 24

Stawka €STR od 9 września 2019

(skala po lewej stronie: procenty; skala po prawej stronie: liczba banków)

Źródło: EBC.
Uwaga: Stawka poprzedzająca €STR (ang. pre-€STR), obowiązująca do 30 września 2019, stawka €STR począwszy od 1 października 2019.

Konieczne są większe wysiłki ze strony uczestników rynku, aby zbudować wystarczająco płynne rynki kasowe i rynki instrumentów pochodnych dla €STR.

O ile wykorzystanie €STR nabiera coraz większego znaczenia, potrzeba większego wysiłku ze strony uczestników rynku, aby zbudować wystarczająco płynne rynki kasowe i rynki instrumentów pochodnych wykorzystujące €STR. Zastosowanie €STR powinno być szeroko zakrojone we wszystkich segmentach rynku, tj. stopa ta nie tylko powinna być postrzegana jako stawka zastępująca stawkę EONIA na rynku instrumentów pochodnych, ale również powinna być wykorzystana w przypadkach, w których normalnie stosowane byłyby inne stopy referencyjne. Przykłady takiego wykorzystania po obu stronach bilansu obejmują emisje obligacji i udzielanie pożyczek.

Stawka €STR mogłaby funkcjonować jako stopa rezerwowa w kontraktach powiązanych z EURIBOR oraz jako alternatywa dla stawki EURIBOR.

Stawka €STR oferuje również sposób reagowania na ryzyko związane ze „stopami procentowymi oferowanymi w operacjach międzybankowych” (ang. interbank offered rate, IBOR) w kontekście globalnej reformy tych wskaźników. Zgodnie z zaleceniem Rady Stabilności Finansowej[45] (Financial Stability Board, FSB) w odpowiednich przypadkach należy zachęcać do stosowania jednodniowych stóp procentowych wolnych od ryzyka (ang. overnight near-risk-free rates) na światowych rynkach stóp procentowych, a kontrakty odwołujące się do stawek IBOR powinny mieć solidne postanowienia awaryjne. W strefie euro upoważnienie administratora EURIBOR z 3 lipca 2019 pozwoliło na dalsze stosowanie wskaźnika referencyjnego; ponadto w przeciwieństwie do LIBOR nie planuje się zaprzestania stosowania EURIBOR. Niemniej jednak nie można uznać, że długoterminowa stabilność EURIBOR jest czymś oczywistym: po pierwsze zależy ona od stabilności grupy banków uczestniczących, a po drugie zależy od zmian w działalności na rynku pieniężnym, które EURIBOR ma mierzyć. O ile właściwe organy na mocy rozporządzenia UE w sprawie wskaźników referencyjnych mogą zapewnić tymczasową ochronę w formie obowiązkowego przekazywana danych na potrzeby wskaźnika referencyjnego lub obowiązkowego zarządzania takim wskaźnikiem, ochrona ta ma ograniczony charakter i jest ograniczona w czasie. W związku z powyższym €STR – i struktury terminowe oparte na €STR – mogłyby funkcjonować jako stopa rezerwowa w kontraktach powiązanych z EURIBOR oraz jako alternatywa dla stawki EURIBOR. W innych jurysdykcjach, takich jak Stany Zjednoczone, Wielka Brytania i Szwajcaria, istnieją już dobre przykłady stosowania stóp procentowych overnight podobnych do €STR, które są dobrze rozpropagowane jako sposób na rozwiązanie kwestii niepewności związanych ze stawką LIBOR.

5.2 Zarządzanie operacjami zaciągania i udzielania pożyczek przez UE

Europejski Bank Centralny odpowiada za zarządzanie operacjami zaciągania i udzielania pożyczek przez UE w ramach instrumentu średnioterminowej pomocy finansowej[46] (ang. medium-term financial assistance, MTFA) i europejskiego mechanizmu stabilizacji finansowej (European Financial Stabilisation Mechanism, EFSM)[47]. W 2019 EBC przetwarzał płatności odsetkowe związane z pożyczkami udzielonymi w ramach MTFA. Łączna kwota do zapłaty z tytułu tego instrumentu 31 grudnia 2019 wyniosła 200 mln EUR. W 2019 w związku z pożyczkami udzielonymi w ramach EFSM EBC przetwarzał też różne płatności i płatności odsetkowe. Łączna kwota pozostająca do spłaty w ramach tego mechanizmu 31 grudnia 2019 wyniosła 46,8 mld EUR.

Europejski Bank Centralny przetwarza płatności dla różnych programów pożyczkowych UE.

Podobnie EBC odpowiada za zarządzanie płatnościami wynikającymi z operacji w ramach europejskiego instrumentu stabilności finansowej (European Financial Stabilisation Facility, EFSF)[48]europejskiego mechanizmu stabilności (European Stability Mechanism, EMS)[49]. W 2019 w związku z dwoma pożyczkami udzielonymi w ramach EFSF EBC obsługiwał także różne płatności z tytułu odsetek i opłat. EBC przetwarzał również płatności związane z subskrypcją przez członków EMS statutowego kapitału akcyjnego EMS.

Wreszcie EBC odpowiada za obsługę płatności wynikających z umowy pożyczkowej zawartej z Grecją[50]. Łączne saldo z tytułu tego instrumentu 31 grudnia 2019 wyniosło 52,9 mld EUR.

5.3 Usługi Eurosystemu w zakresie zarządzania rezerwami

Wiele banków centralnych Eurosystemu świadczy usługi w ramach programu ERMS.

W 2019 Eurosystem w dalszym ciągu świadczył kompleksowe usługi finansowe, oferowane w ramach usług Eurosystemu w zakresie zarządzania rezerwami (Eurosystem Reserve Management Services, ERMS) wprowadzonych w 2005 w celu zarządzania aktywami rezerwowymi klientów, denominowanymi w euro. Wiele krajowych banków centralnych należących do Eurosystemu (dostawcy usług Eurosystemu) oferuje kompletny zestaw usług inwestycyjnych – na jednolitych warunkach zgodnych z ogólnymi standardami rynkowymi – bankom centralnym, władzom monetarnym i agencjom rządowym spoza strefy euro oraz organizacjom międzynarodowym. EBC pełni rolę ogólnego koordynatora, monitoruje sprawność realizacji usług, promuje zmiany mające na celu poprawę ram prawnych oraz przygotowuje odpowiednie sprawozdania dla Rady Prezesów EBC.

W 2019 jeden dodatkowy bank centralny rozpoczął oferowanie usług w ramach programu ERMS, zwiększając tym samym do 10 łączną liczbę dostawców usług Eurosystemu. Liczba rachunków klientów obsługiwanych w ramach ERMS na koniec 2019 wyniosła 273, w porównaniu z 277 na koniec roku 2018. Zagregowane zasoby ogółem (obejmujące aktywa pieniężne i papiery wartościowe) zarządzane w ramach ERMS zmniejszyły się w 2019 o ok. 7,5% w stosunku do wartości z końca 2018.

Ramka 6
Europejski Bank Centralny usprawnia sprawozdawczość w zakresie interwencji walutowych

Rada Prezesów EBC 26 września 2019 podjęła decyzję o publikowaniu dodatkowych danych dotyczących interwencji walutowych EBC (ang. foreign exchange interventions, FXI) począwszy od kwietnia 2020. Celem tej nowej publikacji jest poprawa komunikacji i przejrzystości w tej dziedzinie, zgodnie z praktykami rozliczalności w innych obszarach strategicznych, przy jednoczesnym zabezpieczeniu zdolności EBC do skutecznego przeprowadzania interwencji na rynku walutowym. W przypadku programu skupu aktywów, jako przykładu praktyk w zakresie rozliczalności, Eurosystem regularnie przekazuje dane na temat wielkości i rozkładu zakupów w poszczególnych programach i jurysdykcjach.

Kurs walutowy nie jest celem polityki pieniężnej EBC. Od wprowadzenia euro EBC interweniował na rynku walutowym dwukrotnie − w latach 2000 i 2011 (zob. tabela A). EBC interweniował po raz pierwszy w 2000. W związku z obawami dotyczącymi globalnych i krajowych skutków kursu wymiany euro, w tym jego wpływu na stabilność cen. Początkowo EBC oraz władze USA i Japonii podjęły skoordynowaną interwencję 22 września 2019, a następnie EBC jednostronną interwencję w listopadzie. Po drugie na wniosek władz Japonii 18 marca 2011 EBC oraz władze USA, Wielkiej Brytanii i Kanady podjęły skoordynowaną interwencję w reakcji na zmiany kursu wymiany jena związane z tragicznymi wydarzeniami w Japonii.

Tabela A

Dotychczasowe interwencje walutowe EBC

Źródło: EBC.

Wraz ze zmianą zasad publikowania danych EBC będzie przekazywać dane dotyczące FXI stosując zorganizowane i systematyczne podejście pod względem częstotliwości i zakresu danych. Najpierw EBC korzystał z kilku kanałów ujawniania informacji dotyczących FXI, w tym ze swoich tygodniowych sprawozdań finansowych, rocznych sprawozdań finansowych i raportu rocznego. W przyszłości EBC będzie publikował dane dotyczące FXI w tabeli na swojej stronie internetowej oraz w raporcie rocznym EBC. Tabela na stronie internetowej będzie aktualizowana co kwartał, z opóźnieniem wynoszącym 1 kwartał. Wraz z pierwszą publikacją w tabeli zostaną przedstawione wszystkie dane historyczne dotyczące FXI od 1999. Raport roczny EBC będzie odtąd zawierał również dodatkowe informacje ogólne oraz, w stosownych przypadkach, podsumowanie wszelkich nowych wydarzeń w zakresie FXI. Ponadto roczne sprawozdanie finansowe EBC wykaże, czy w ciągu danego roku przeprowadzano jakiekolwiek transakcje FXI. Komentarz do cotygodniowego sprawozdania finansowego będzie również zawierał ogólne odniesienie do wszelkich interwencji, które miały miejsce w poprzednim tygodniu, podobnie jak w przypadku poprzednich zdarzeń w latach 2000 i 2011.

Nowe ramy sprawozdawczości obejmą działania FXI przeprowadzane przez EBC jednostronnie i w koordynacji z innymi organami, jak również interwencje walutowe dokonywane w ramach europejskiego mechanizmu kursowego (ERM II) „na krańcach pasma”[51]. Będą one obejmowały całkowitą kwotę (netto i brutto), kierunek (sprzedaż lub zakup), podział na waluty oraz datę (daty) interwencji. W celu zapewnienia pełnej przejrzystości w tabeli kwartalnej zostanie również wyraźnie zaznaczony brak jakichkolwiek FXI.

Krok ten dostosowuje politykę komunikacyjną EBC dotyczącą FXI do praktyk rozliczalności, które rozwinął on na przestrzeni lat w innych obszarach. Te praktyki wykraczają poza ścisłe wymagania Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. W ten sposób EBC przekazuje istotne informacje na temat swojej strategii, ocen i decyzji związanych z prowadzoną polityką szerszym grupom społeczeństwa i rynkom finansowym. Przyczynia się to do zwiększenia wiarygodności EBC poprzez przejrzystość sposobu wykonywania przez niego zadań. Każdy bank centralny będący członkiem ERM II nadal jest odpowiedzialny za ujawnianie swoich danych dotyczących FXI zgodnie z własną praktyką.

6 Więcej banknotów i niski poziom fałszerstw

Europejski Bank Centralny i krajowe banki centralne (KBC) ze strefy euro są odpowiedzialne za emisję banknotów euro wewnątrz strefy, zagwarantowanie dostępności gotówki i utrzymywanie zaufania społecznego do wspólnej waluty. Liczba i wartość banknotów euro w obiegu rosną od ich wprowadzenia w roku 2002 w tempie zasadniczo przewyższającym dynamikę wzrostu gospodarczego. W roku 2019 liczba fałszerstw pozostała na niskim poziomie wskutek wielu czynników, takich jak zwiększenie zabezpieczeń banknotów nowej serii Europa, ciągła współpraca z organami ścigania czy regularna komunikacja ze społeczeństwem i szkolenia dla podmiotów obsługujących obieg gotówki na poziomie ogólnoeuropejskim i krajowym. W maju 2019 wprowadzono do obiegu nowe banknoty o nominałach 100 euro i 200 euro wyposażone w nowe, innowacyjne zabezpieczenia, co stanowiło dopełnienie serii Europa.

6.1 Dalszy wzrost banknotów w obiegu

W roku 2019 liczba banknotów euro w obiegu wzrosła o ok. 6,4%, a ich wartość – o ok. 5,0%. Na koniec roku w obiegu znajdowało się 24,1 miliardów banknotów euro o łącznej wartości 1 293 mld EUR (zob. wykresy 25 i 26). Banknoty o nominale 50 euro stanowiły prawie połowę pod względem liczby i wartości banknotów w obiegu. Zdecydowanie najwyższą roczną stopę wzrostu miały banknoty 200 euro, która w roku 2019 wyniosła 61,4%, ponieważ wypełniły one część zapotrzebowania na banknot 500 euro, którego emisja została wstrzymana. Wartość ogółem banknotów 100 euro pozostających w obiegu na koniec roku 2019 wyniosła 305 mld EUR, czyli tyle, ile połączona wartość wszystkich nominałów banknotów euro będących w obiegu w lipcu 2002. Nadal odnotowywano silną dynamikę wzrostu banknotów o nominałach 100 euro i 50 euro, na poziomie odpowiednio 8,8% oraz 7,4%.

Wykres 25

Liczba i wartość banknotów euro w obiegu

(skala po lewej stronie: mld EUR; skala po prawej stronie: miliardy sztuk)

Źródło: EBC.

Wykres 26

Wartość banknotów euro w obiegu według nominału

(mld EUR)

Źródło: EBC.

W ujęciu wartościowym około jedna trzecia banknotów euro znajduje się poza strefą euro.

Szacuje się, że pod względem wartości około jedna trzecia banknotów euro w obiegu znajduje się poza strefą euro. Znajdują się one głównie w krajach z nią sąsiadujących i są to zwykle banknoty o wyższych nominałach. Banknoty te służą jako środek tezauryzacji oraz do rozliczania transakcji na rynkach międzynarodowych.

Produkcję banknotów euro prowadzą wspólnie krajowe banki centralne ze strefy euro, które w roku 2019 odpowiadały za produkcję około 3,7 miliarda banknotów.

Łączna liczba monet euro w obiegu wzrosła o 3,3% i na koniec roku 2019 wyniosła 135,1 miliardów sztuk. Wartość monet znajdujących się w obiegu wyniosła 30,0 mld EUR i była o 3,4% wyższa niż na koniec 2018.

W roku 2019 krajowe banki centralne ze strefy euro sprawdziły autentyczność i stan 30 miliardów banknotów; w rezultacie ok. 5 miliardów banknotów wycofano z obiegu. Eurosystem w dalszym ciągu udzielał wsparcia producentom urządzeń do obsługi banknotów w dostosowywaniu do standardów EBC w zakresie sprawdzania autentyczności i jakości obiegowej banknotów euro przed ich ponownym wprowadzeniem do obiegu. W roku 2019 instytucje kredytowe i inne podmioty obsługujące obieg gotówki sprawdziły ok. 38 miliardów banknotów euro pod względem ich autentyczności i stanu.

Wprowadzenie nowych banknotów 100 euro i 200 euro i wstrzymanie emisji banknotu 500 euro

Nowe banknoty o nominałach 100 euro i 200 euro trafiły do obiegu 28 maja 2019. Wprowadzenie nowych banknotów dopełniło serię Europa, którą rozpoczęła emisja banknotu 5 euro w roku 2013.

Emisja banknotu 500 euro została wstrzymana przez wszystkie KBC strefy euro między styczniem a kwietniem 2019. Podobnie jak wszystkie inne nominały pierwszej serii banknotów euro również banknoty 500 euro pozostaną prawnym środkiem płatniczym i nadal będzie można nimi płacić oraz trzymać je jako oszczędności. Banknoty pierwszej serii (w tym o nominale 500 euro) zachowują swoją wartość i będzie je można bezterminowo wymieniać w KBC strefy euro.

6.2 Nadal niski poziom fałszerstw banknotów euro w 2019

W roku 2019 liczba fałszywych banknotów euro pozostała na niskim poziomie, przy czym z obiegu wycofano ok. 559 000 sztuk falsyfikatów. Tak niska liczba fałszerstw wynika z wielu czynników, takich jak zwiększenie zabezpieczeń banknotów nowej serii Europa, współpraca z organami ścigania czy wymiana informacji oraz szkolenia na poziomie ogólnoeuropejskim i krajowym. W porównaniu z liczbą autentycznych banknotów euro w obiegu, odsetek falsyfikatów spadł i jest bardzo niewielki. Na wykresie 27 przedstawiono zmiany liczby fałszywych banknotów wycofanych z obiegu w perspektywie długoterminowej.

Wykres 27

Liczba falsyfikatów na milion autentycznych banknotów euro w obiegu

(liczba sztuk falsyfikatów na milion banknotów)

Źródło: EBC.

Fałszerze produkują głównie banknoty o nominałach 20 euro i 50 euro, na które w roku 2019 przypadało łącznie ponad 70% wszystkich falsyfikatów wycofanych z obiegu. Zmniejszył się natomiast udział podrobionych banknotów 50 euro.

EBC radzi obywatelom zachować czujność, gdy otrzymują banknoty i sprawdzać je metodą „sprawdź dotykiem, pod światło i pod kątem”.

Chociaż spada liczba oszustw dokonywanych za pomocą falsyfikatów wycofywanych z obiegu, Europejski Bank Centralny wciąż uczula obywateli, aby zachowali czujność, gdy otrzymują banknoty, stosowali metodę „sprawdź dotykiem, pod światło i pod kątem” oraz zawsze zwracali uwagę na więcej niż jedno zabezpieczenie. Ponadto w ramach wspierania walki Eurosystemu z fałszerstwami stale prowadzone są szkolenia dla osób mających zawodowo do czynienia z gotówką, zarówno w Europie, jak i poza nią, oraz udostępniane są aktualne materiały informacyjne. Dążąc do osiągnięcia wspomnianego celu, EBC współpracuje także z Europolem, Interpolem i Komisją Europejską.

6.3 Dążenie do bardziej ekologicznych banknotów

W roku 2004 Eurosystem przeprowadził ocenę cyklu życia banknotów euro opartą na serii norm ISO 14040, będąc pionierem analizowania wpływu banknotów na środowisko w całym cyklu ich życia. Ta kompleksowa ocena jest głównym źródłem informacji służących wdrożeniu środków, które zredukują wpływ banknotów euro na środowisko. Na przykład Eurosystem wprowadził system akredytacji producentów banknotów euro i ich komponentów, który obejmuje system zarządzania ochroną środowiska, i skupił się, między innymi, na stopniowym przechodzeniu do osiągnięcia celu stuprocentowego wykorzystania włókien z ekologicznej bawełny w papierze banknotów euro.

Eurosystem corocznie monitoruje podstawowe dane dotyczące zużycia i emisji otrzymywane od akredytowanych producentów, dążąc do poprawy wpływu, jaki proces produkcji banknotów wywiera na środowisko naturalne.

7 Statystyka

Europejski Bank Centralny z pomocą krajowych banków centralnych opracowuje, zbiera, zestawia oraz udostępnia różnego rodzaju statystyki oraz dane, które są potrzebne do wspierania polityki pieniężnej w strefie euro, stabilności finansowej oraz różnych zadań Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC) i Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego (ERRS). Z danych tych korzystają również instytucje publiczne, uczestnicy rynków finansowych, media i zwykli ludzie, co przyczynia się do osiągnięcia przez EBC celu przejrzystości.

Niniejszy rozdział koncentruje się na sposobie ograniczenia obciążenia sprawozdawczego banków oraz na statystyce związanej z technologiami finansowymi, w tym kryptoaktywami. Dwie ramki poświęcone są odpowiednio niezależnemu procesowi określania krótkoterminowej stawki dla euro (€STR) w oparciu o odpowiednie wytyczne (ramka 7) oraz średnioterminowej strategii statystyki rachunków finansowych, wyznaczającej cele na najbliższe lata (ramka 8).

7.1 Ograniczenie obciążeń sprawozdawczych

Kryzys finansowy doprowadził do wzrostu obciążeń sprawozdawczych.

Kryzys finansowy odsłonił niedostatki gromadzonych statystyk, jeżeli chodzi o dostarczanie przez nie informacji koniecznych dla podmiotów wyznaczających kierunki polityki w sytuacjach zwiększonej fragmentacji pomiędzy krajami, branżami i rynkami. Odpowiedzią EBC na te niedostatki było wprowadzenie nowych aktów prawnych, które pozwalają na uzyskanie dodatkowych danych granularnych spełniających potrzeby polityki pieniężnej, mikroostrożnościowej i makroostrożnościowej w zakresie danych, na przykład zbiorów danych statystycznych takich jak zbiór AnaCredit, statystyka inwestycji w papiery wartościowe i statystyka rynku pieniężnego. Efektem tych działań jest wzrost obciążenia banków sprawozdawczością.

Innym problemem, przed którym stoi branża bankowa jest brak harmonizacji między krajami w zakresie systemów sprawozdawczości, co jest następstwem tradycyjnego podejścia ESBC, zgodnie z którym KBC mogą wypełniać europejskie wymogi statystyczne poprzez własne, krajowe ramy sprawozdawcze.

Choć istnieje duży stopień konceptualnej harmonizacji sprawozdawczości statystycznej w całej strefie euro, w praktyce do krajowych banków centralnych składana jest duża liczba odrębnych sprawozdań statystycznych, które przekazywane są z różną częstotliwością i za różne okresy, a także na różnych poziomach agregacji.

Ponadto sprawozdania statystyczne częściowo pokrywają się z wieloma innymi sprawozdaniami wymaganymi przez nadzór bankowy. Prowadzi to do powtórzeń i częściowego pokrywania się sprawozdawczości oraz złożonych harmonogramów i procesów sprawozdawczych.

Co zrozumiałe branża bankowa zwróciła uwagę na tę sytuację i wezwała do bardziej ekonomicznego opracowania i wprowadzenia wymogów sprawozdawczych[52] przy zachowaniu efektywności nadzorczej i równocześnie dalszej poprawy jakości danych.

Ramy zintegrowanej sprawozdawczości konsolidują wymogi statystyczne ESBC w stosunku do banków.

W tej sytuacji w roku 2016 ESBC rozpoczął prace nad konsolidacją istniejących wymogów statystycznych wobec banków przez opracowanie ram zintegrowanej sprawozdawczości (Integrated Reporting Framework, IReF), służących wprowadzeniu zintegrowanego rozwiązania w zakresie sprawozdawczości statystycznej ESBC niezależnie od państwa czy obszaru statystyki. Zgodnie z nowym rozwiązaniem ramowym, które ma zostać wdrożone pomiędzy rokiem 2024 a 2027, zbierane będą bardziej szczegółowe dane niż w obecnych zbiorach danych[53], co pozwoli zawrzeć obecne wymogi w wyjątkowej konstrukcji oraz uniknąć powielenia wymogów tam, gdzie to możliwe. Oznacza to, że pomimo znacznego wzrostu wolumenu danych banki będą musiały wykonywać mniej klasyfikacji i agregacji statystycznych, które często są działaniami angażującymi znaczne zasoby; w zamian takie zadania będzie wykonywał ESBC, przy jednoczesnej ogólnej poprawie jakości danych. Ramy zintegrowanej sprawozdawczości będą wykorzystywać wyjątkowy model i słownik danych, który ma w pełni ujednolicić definicje i zapewnić trafność metodologiczną. Dane granularne są z natury elastyczne w takim sensie, że można je łączyć na różne sposoby, tworząc nowe produkty i usługi, i zakłada się, że działanie to ograniczy częstotliwość zmian w ramach prawnych sprawozdawczości a jednocześnie zmniejszy potrzebę próśb o dane wysuwanych ad hoc.

Słownik zintegrowanej sprawozdawczości banków dopełnia ramy zintegrowanej sprawozdawczości.

Jak pokazuje rysunek 2 ogólna strategia ESBC dotycząca zbierania danych od banków zakłada wsparcie podmiotów sprawozdającym w optymalizacji organizacji informacji przechowywanych w ich wewnętrznych systemach operacyjnych (np. dla celów księgowości, zarządzania ryzykiem, papierów wartościowych i depozytów) na „poziomie wejściowym”, co mogłyby stworzyć podstawę dla spełnienie wszystkich wymogów sprawozdawczych w oparciu o ujednolicone zasady transformacji. W tym celu grupa przedstawicieli EBC, niektórych KBC strefy euro oraz branży bankowej opracowuje słownik zintegrowanej sprawozdawczości banków (BIRD). Jego zakres wykracza poza zbiory danych statystycznych ESBC i obejmuje sprawozdawczość dla celów nadzoru i restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji banków.

Rysunek 2

Strategia ESBC dotycząca zbierania danych od banków

Uwagi: EUNB: Europejski Urząd Nadzoru Bankowego; SSM: Jednolity Mechanizm Nadzorczy; SRM: Jednolity mechanizm restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji.

ESBC prowadzi analizę kosztów i korzyści ram zintegrowanej sprawozdawczości.

W 2018 ESBC podjął decyzję o rozpoczęciu analizy korzyści i kosztów IReF w ścisłej współpracy z branżą bankową oraz innymi interesariuszami, której celem jest oszacowanie wpływu tej inicjatywy na dostawców i odbiorców danych. Pierwszym etapem był kwestionariusz inwentaryzacji jakościowej dotyczący stanu rzeczy w zakresie sprawozdawczości statystycznej w poszczególnych obszarach i krajach, aby określić główne źródła kosztów i potencjalne korzyści płynące z IReF. W roku 2019 Komisja ds. Statystyki ESBC oceniła wyniki kwestionariusza inwentaryzacji jakościowej i opracowała konkretne scenariusze dla IReF dotyczące różnych aspektów gromadzenia danych i tworzenia danych statystycznych. W roku 2020 kolejnym krokiem będzie oszacowanie, za pomocą kwestionariusza, kosztów i korzyści tych scenariuszy. Zostały one opracowane przez grupy projektowe złożone z ekspertów ds. statystyki z ESBC oraz – w niektórych kwestiach – przedstawicieli branży bankowej. Nowy kwestionariusz powstanie w oparciu o projekt IReF, co umożliwi respondentom ocenę scenariuszy opartych na konkretnych propozycjach wymogów sprawozdawczych. Następnie ESBC oceni te rezultaty i, jeżeli pokażą one poparcie dla IReF, określi optymalne cechy, które będą najbardziej odpowiadać branży, użytkownikom z ESBC i osobom odpowiedzialnym za zestawianie danych.

Jeżeli wynik całościowej analizy kosztów i korzyści będzie satysfakcjonujący, Rada Prezesów EBC może podjąć decyzję o kontynuacji prac nad IReF. Powstałby wówczas projekt rozporządzenia EBC dla celów konsultacji społecznych przed jego przyjęciem i wprowadzeniem. Wymogi związane z IReF byłyby obowiązkowe dla wszystkich banków strefy euro.

7.2 Nowa i rozszerzona statystyka strefy euro

Technologia finansowa i kryptoaktywa

EBC monitoruje zjawisko kryptoaktywów i branżę technologii finansowej (fintech).

Trwa opracowywanie i rozszerzanie statystyki innowacji technologicznych wykorzystywanych do wspomagania lub świadczenia usług finansowych (fintech), aby nadal spełniała potrzeby użytkowników w przekształconym cyfrowo świecie. Na początku roku 2019 Dyrekcja Generalna EBC ds. Statystyki założyła wewnętrzny zbiór danych o kryptoaktywach i wyznaczyła zbiór wskaźników w pierwszej kolejności opartych na publicznie dostępnych danych sumarycznych. Zbiory danych i zbiór wskaźników, które po przejściu analizy jakościowej zostaną uzupełnione o inne dane ze źródeł komercyjnych[54], dostarczyły danych wejściowych do monitorowania przez EBC zjawiska kryptoaktywów[55]. Wykorzystując technologie oparte na dużych zbiorach danych (big data), EBC zdołał stworzyć zautomatyzowany zbiór procedur regulujących zbieranie, przetwarzanie oraz integrowanie kilku zbiorów danych o kryptoaktywach. Ważnym elementem tej pracy jest ustalanie klasyfikacji statystycznej kryptoaktywów. W obszarze fintech, równolegle z dyskusjami na forach międzynarodowych[56] na temat definicji statystycznych branży fintech oraz potrzeb w zakresie odpowiednich danych, EBC tworzy eksperymentalny wewnętrzny zbiór danych o podmiotach tej branży w strefie euro[57], zgodnie z podobnymi inicjatywami wprowadzonymi w niektórych KBC strefy euro. Celem tego działania EBC jest uzyskanie wiedzy o wzajemnych zależnościach między sektorem finansowym a branżą fintech, szansach, jakie ta branża stwarza oraz związanych z nią ryzykach.

Ramka 7
Niezależny proces ustalania krótkoterminowej stawki euro (€STR)

Po dwóch latach intensywnych przygotowań Eurosystemu i banków sprawozdających 2 października 2019 EBC opublikował po raz pierwszy krótkoterminową stopę procentową dla euro (€STR) (zob. rozdział 5.1). Stawka €STR, która odzwierciedla hurtowe koszty niezabezpieczonego finansowania overnight w euro zawieranych przez banki strefy euro, jest obliczana i publikowana przez funkcję statystyczną EBC, co zapewnia oddzielenie ustalenia stopy od funkcji kształtowania polityki EBC. Zgodnie z Wytycznymi w sprawie €STR stworzono ramy kontroli mające na celu ochronę integralności i niezależności procesu decyzyjnego oraz rozwiązywanie wszelkich istniejących lub potencjalnych konfliktów interesów.

Wytyczne w sprawie €STR określają odpowiedzialność EBC za zarządzanie stopą procentową, jak również zadania i obowiązki EBC i KBC w odniesieniu do ich wkładu w proces ustalania stawki €STR i inne procedury biznesowe. Zgodnie z Wytycznymi w sprawie €STR utworzono wewnętrzny Komitet Nadzoru, który ponosi odpowiedzialność za odwołania, skargi i sprawozdania w zakresie wszystkich aspektów procesu ustalania stawki €STR. Ponadto proces ustalania stawki €STR podlega regularnym audytom wewnętrznym i zewnętrznym. W celu zapewnienia zgodności procedur stopy procentowej €STR z najlepszymi praktykami międzynarodowymi, zasady Międzynarodowej Organizacji Komisji Papierów Wartościowych (IOSCO) dotyczące finansowych wartości referencyjnych są transponowane do Wytycznych w sprawie €STR w zakresie, w jakim jest to istotne i właściwe.

Europejski Bank Centralny opublikował stawkę €STR po raz pierwszy 2 października 2019, odzwierciedlając transakcje z 1 października 2019. Stawka €STR jest publikowana na stronie internetowej EBC[58] o godzinie 08:00 czasu środkowoeuropejskiego (CET) w każdym dniu roboczym systemu TARGET2 na podstawie transakcji przeprowadzonych i rozliczonych w poprzednim dniu roboczym systemu TARGET2. W przypadku wykrycia błędów po publikacji €STR, które wpływają na nią o więcej niż 2 pkt bazowe, stawka €STR jest weryfikowana i ponownie publikowana tego samego dnia o godz. 9:00 czasu środkowoeuropejskiego. Po tym czasie €STR nie jest zmieniana. Bezpośrednio po opublikowaniu przez EBC stopa procentowa €STR jest udostępniana przez komercyjnych dostawców danych za pośrednictwem strumieni danych rynkowych w czasie rzeczywistym. W celu zwiększenia przejrzystości procesu ustalania benchmarków, EBC okresowo publikuje podsumowanie informacji o błędach większych niż 0,1 pkt bazowego, które zostały wykryte po standardowej publikacji i nie spełniają kryteriów ponownej publikacji.

Stawka €STR opiera się w całości na rzeczywistych transakcjach w euro, które są zgłaszane przez banki zgodnie z Rozporządzeniem w sprawie statystyki rynków pieniężnych (ang. Money Market Statistical Reporting (MMSR) Regulation) ostatnio zmienionym w celu zwiększenia dostępności wysokiej jakości statystyk dotyczących rynku pieniężnego euro[59]. Podmioty sprawozdające na podstawie MMSR, których liczba w dniu daty granicznej dla danych zawartych w niniejszym raporcie wynosi 50, przekazują dane pośrednio za pośrednictwem odpowiedniego KBC (bank centralny Niemiec, bank centralny Hiszpanii, bank centralny Francji lub bank centralny Włoch ) albo bezpośrednio do EBC przed godziną 07:00 czasu środkowoeuropejskiego (zob. rys. A). Dane przechodzą następnie przez proces zapewnienia jakości, który obejmuje wiele kontroli technicznych, dużą liczbę kontroli spójności oraz ukierunkowanych kontroli jakości danych w celu określenia, które transakcje, o ile takie istnieją, powinny być wyłączone z obliczeń stawki €STR. Proces potwierdzania transakcji odbywa się w godzinach 7:15 - 07:45 czasu środkowoeuropejskiego. W trakcie tego procesu EBC, we współpracy z KBC, zwraca się do instytucji sprawozdających o zweryfikowanie, czy zidentyfikowane transakcje są prawidłowe.

Rysunek A

Proces biznesowy €STR

Źródło: EBC.

Ramka 8
Średniookresowa strategia w zakresie statystyki rachunków finansowych

W roku 2019 Komitet Statystyczny ESBC zakończył opracowanie nowej średniookresowej strategii w zakresie statystyk kwartalnych rachunków finansowych. Celem tej inicjatywy było zaplanowanie dalszego rozwoju statystyki rachunków finansowych z uwzględnieniem nowych potrzeb analitycznych i trwającej poprawy możliwości statystyki (np. zwiększonej szczegółowości danych) oraz sposobów sprostania wyzwaniom związanym z globalizacją i zwiększonymi współzależnościami międzynarodowymi. Opracowanie strategii średnioterminowej wymagało dokładnego zbadania potrzeb analitycznych, źródeł danych i opcji zestawiania danych, w ścisłej współpracy z użytkownikami danych i ekspertami z różnych dziedzin statystyki, np. opracowującymi dane statystyczne na temat bilansu płatniczego lub dane bilansowe MIF.

W strategii określono pięć celów, którymi należy się zająć w nadchodzących latach. Po pierwsze wyzwania, jakie globalizacja stawia przed statystyką rachunków finansowych, związane z pogłębianiem się międzynarodowych współzależności i integracją gospodarczą, zostaną podjęte poprzez większe dostosowanie tej statystyki do statystyki bilansu płatniczego i międzynarodowej pozycji inwestycyjnej, zwiększenie granularności danych z zakresu działalności transgranicznej oraz szczególne ukierunkowanie statystyki na przedsiębiorstwa wielonarodowe. Po drugie potrzeba rzucenia dalszego światła na pozabankowe pośrednictwo finansowe zostanie zaspokojona poprzez bardziej szczegółowy podział sektorowy i większą szczegółowość danych dotyczących instrumentów finansowych. Po trzecie rosnące potrzeby analityczne związane ze zrozumieniem wzajemnych powiązań na poziomie makro, z naciskiem na współzależności inwestycyjne i finansowe, kanały rozprzestrzeniania się polityki i efekt domina, będą obsługiwane przez wzmocnienie zasad „od kogo do kogo”, które pokazują powiązania między wierzycielami a dłużnikami, poprzez bardziej szczegółowy podział sektorowy i/lub geograficzny. Po czwarte analiza statystyczna sektora gospodarstw domowych zostanie wzmocniona przez wprowadzenie pomiarów dystrybucji dotyczących zamożności i zadłużenia gospodarstw domowych, jak również opracowanie analizy mającej na celu określenie pośredniego zaangażowania gospodarstw domowych w inwestycje funduszy w papiery wartościowe, akcje i inne aktywa (znanej jako metoda oparta na ocenie ze względu na pierwotne ryzyko w odniesieniu do funduszy inwestycyjnych). Po piąte strategia ta ma na celu zwiększenie możliwości obsługi danych z zakresu rachunków finansowych, na przykład pod względem terminowości i dostępności danych historycznych.

Prace prowadzące do osiągnięcia tych celów uwzględniają wymogi drugiej fazy inicjatywy G-20 dotyczącej luk w danych[60] będą wykorzystywać bieżące inicjatywy wspierania dziedzin statystyki. Faza opracowywania, która rozpoczęła się w 2019, jest zasadniczo zaplanowana na najbliższe 3 do 5 lat i obejmie również przegląd istniejących rozporządzeń i wytycznych statystycznych EBC w przypadkach, kiedy jest to istotne dla wdrożenia nowych wyników statystycznych w zakresie rachunków finansowych. W szybko zmieniającym się środowisku strategia powinna być od początku postrzegana jako dynamiczna i możliwa do dostosowania.

Wdrożenie średniookresowej strategii w zakresie statystyki rachunków finansowych będzie stanowić wspólne działanie mające na celu sprostanie różnym wyzwaniom w sposób skoordynowany i z jasno określonymi celami, z wykorzystaniem możliwości wynikających ze zmian w dostępności danych i możliwościach statystycznych oraz dążenie do tego, aby statystyki rachunków finansowych były odpowiednie i przydatne do wyznaczonych celów.

8 Badania naukowe w EBC

Badania ekonomiczne stanowią solidną podstawę do analizy rozwoju sytuacji gospodarczej i przekazywania informacji na temat interwencji w ramach prowadzonej polityki pieniężnej, a tym samym stanowią podstawę do osiągnięcia celów tej polityki. Z uwagi na sytuację gospodarczą w roku 2019 dynamika inflacji, sytuacja finansowa gospodarstw domowych oraz interakcja pomiędzy polityką pieniężną, stabilnością finansową i gospodarką realną pozostały w centrum zainteresowań badawczych w 2019.

8.1 Sieci badawcze

Trzy zespoły badawcze i różne sieci badawcze odgrywają ważną rolę w koordynowaniu działalności naukowo-badawczej w ramach Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC) oraz w utrzymywaniu stosunków z naukowcami działającymi w środowisku akademickimi. W 2019 roku 3 zespoły badawcze ESBC zajmujące się polityką pieniężną, stabilnością finansową i konkurencyjnością gospodarek strefy euro zorganizowały kolejne warsztaty poświęcone tym zagadnieniom. Ponadto, w ramach Centrum Badań Polityki Gospodarczej utworzono Sieć Badań i Polityki Komunikacji Banku Centralnego (Research and Policy Network on Central Bank Communication), której współprzewodniczącym jest EBC (zob. również rozdział 11.2).

Jaka jest zależność między polityką pieniężną i makroostrożnościową?

Jednym z obszarów zajmujących istotne miejsce w badaniach EBC jest polityka makroostrożnościowa i jej interakcja z polityką pieniężną. Wśród zagadnień analizowanych przez grupę zadaniową w roku 2019 znalazła się kwestia zależności pomiędzy tymi dwoma rodzajami polityki, w tym wpływ polityki pieniężnej na stabilność finansową oraz wpływ polityki makroostrożnościowej na gospodarkę realną. Celem prac prowadzonych w roku 2020 jest zapewnienie optymalnej koordynacji pomiędzy tymi dwoma rodzajami polityki[61].

Jakich informacji na temat dynamiki inflacji dostarczają nam mikrodane dotyczące ustalania cen?

Sieć badawcza PRISMA (analiza danych mikroekonomicznych kształtowania cen) bada zachowania poszczególnych firm i sektora handlu detalicznego w zakresie ustalania cen przy użyciu zestawów mikrodanych kształtowania cen. Badania dotyczą związku pomiędzy ustalaniem cen przez poszczególne firmy i dynamiką inflacji zagregowanej, w szczególności, starają się znaleźć odpowiedź na pytanie, czy na zachowania związane z ustalaniem cen wpływ mają: niska inflacja, kurs polityki pieniężnej i fazy cyklu koniunkturalnego.

Co oznacza heterogeniczność gospodarstw domowych dla transmisji polityki pieniężnej?

Sieć ds. finansów i konsumpcji gospodarstw domowych (Household Finance and Consumption Network, HFCN) zakończyła prace nad trzecią rundą badania dotyczącego finansowania i konsumpcji gospodarstw domowych (Household Finance and Consumption Survey, HFCS), którego wyniki zostaną opublikowane w 2020. Badania dotyczyły, między innymi, implikacji zróżnicowania gospodarstw domowych dla transmisji polityki pieniężnej, w tym również roli tego zróżnicowania w transmisji polityki pieniężnej na podział dochodów. Wyniki badania prowadzonego przez sieć ds. finansów i konsumpcji gospodarstw domowych zostały również w dużej mierze wykorzystane w modelach mikrosymulacji, które kwantyfikują wpływ scenariuszy testów warunków skrajnych na gospodarstwa domowe.

Sieć badawcza ds. badań nad konkurencyjnością (Competitivess Research Network, CompNet), stanowiąca forum badań nad wydajnością i konkurencyjnością w krajach UE, zakończyła kolejny etap gromadzenia danych, którego celem jest poprawa konwergencji i porównywalności wskaźników na poziomie firm w poszczególnych krajach. W 2019 dane sieci badawczej CompNet zostały wykorzystane, między innymi, w badaniach na temat roli polityki handlowej, fiskalnej i polityki rynku pracy w realokacji kapitału i siły roboczej.

W 2019 EBC rozpoczął projekt poświęcony gromadzeniu informacji na temat oczekiwań konsumentów w strefie euro poprzez prowadzenie regularnych badań internetowych. Badanie zostanie przeprowadzone we współpracy z krajowymi bankami centralnymi i obejmie analizę oczekiwań dotyczących inflacji, rynku pracy, konsumpcji i zachowań oszczędnościowych oraz finansów konsumentów. Umożliwi to EBC zbadanie roli oczekiwań konsumentów w ich decyzjach gospodarczych i finansowych.

8.2 Konferencje i publikacje

EBC ponownie zorganizował wiele konferencji, w tym forum Sintra poświęcone dwudziestoleciu funkcjonowania UGW.

W 2019 EBC ponownie zorganizował wiele spotkań i konferencji naukowych na wysokim szczeblu. Podczas forum EBC poświęconego bankowości centralnej w Sintrze w 2019 omówiono wnioski i doświadczenia 20 lat istnienia Europejskiej Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW), koncentrując się na zróżnicowanych postępach w zakresie konwergencji gospodarczej oraz roli polityki fiskalnej i monetarnej w stabilizacji sytuacji makroekonomicznej (zob. również ramka 12 w rozdziale 12). Czwarta doroczna konferencja naukowa EBC poświęcona była innowacyjnym badaniom sekularnej stagnacji, struktury rynków finansowych oraz roli big data w gospodarce. Inne ważne konferencje dotyczyły reform strukturalnych w strefie euro, kształtowania się inflacji, światowego handlu, rynków pracy, polityki fiskalnej i zarządzania UGW, badań oczekiwań konsumentów, postępu w zakresie równości płci i kariery zawodowej oraz polityki monetarnej i makroostrożnościowej.

EBC opublikował swoje badania w różnych seriach publikacji naukowych.

W 2019 w ramach serii publikacji EBC „Working Paper Series" opublikowano łącznie 129 artykułów przygotowanych przez pracowników EBC. Ponadto na łamach serii publikacji EBC „Occasional Paper Series", „Statistics Paper Series" i „Discussion Paper Series", przedstawiono wyniki wielu badań koncentrujących się w większym stopniu na kwestiach strategii. Wyniki wielu prac badawczych EBC zostały również opublikowane w czasopismach naukowych. Ponadto wyniki badań zostały przedstawione szerszej grupie odbiorców, na przykład za pośrednictwem 12 artykułów opublikowanych w „Research Bulletin" EBC. Ramki 9 i 10 podsumowują dwie grupy wyników badań z roku 2019.

Ramka 9
Koncentracja rynku, siła rynkowa i dynamika zatrudnienia w strefie euro

Toczy się szeroko zakrojona debata publiczna na temat tego, czy w ostatnich latach przedsiębiorstwa nie zyskały nadmiernie na sile rynkowej. Badania przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych wykazały, że wzrosły wskaźniki koncentracji rynkowej, czyli że mniejsza liczba przedsiębiorstw kontroluje większy udział w rynku. W związku z tym obniżył się poziom konkurencji, co pozwoliło firmom podnosić marże cen dodawane do kosztów krańcowych, przy jednoczesnym osłabieniu dynamiki zatrudnienia.

W niedawnym badaniu EBC[62] przeanalizowano sytuację w czterech największych gospodarkach strefy euro (Niemcy, Francja, Włochy i Hiszpania). Nie znaleziono dowodów na wzrost siły rynkowej firm w tych krajach począwszy od lat 90. XX wieku. Co więcej, o ile w Stanach Zjednoczonych narzut cenowy wzrósł do ponad 20% kosztów, z niecałych 15% w latach 90. XX wieku, to w strefie euro marża cen nieznacznie spadła (zob. wykres A). Jest to w dużej mierze wynik zmian w przemyśle przetwórczym, spowodowanych być może oddziaływaniem zaawansowanej wymiany handlowej i integracji walutowej w strefie euro. Ponadto w odróżnieniu od sytuacji w Stanach Zjednoczonych, w strefie euro wskaźniki koncentracji pozostawały w ostatnich latach zasadniczo niezmienne, zarówno na poziomie zagregowanym, jak i poszczególnych krajów.

Wykres A

Zmiany narzutów cenowych w strefie euro i w Stanach Zjednoczonych

(narzuty cenowe na koszty produkcji)

Źródło: Cavalleri i in. (2019).
Uwaga: Narzut w wysokości 15% odpowiada wartości narzutu brutto w wysokości 1,15, jak pokazano na wykresie.

O ile koncentracja rynku jest na ogół uznawana za czynnik ograniczający dobrobyt (powoduje bowiem podnoszenie cen przez firmy i zmniejszanie produkcji), może mieć również korzystne skutki w sektorach innowacyjnych, ponieważ perspektywa zwiększenia siły rynkowej jest podstawową motywacją dla przedsiębiorstw do wprowadzania innowacji. Badanie wykazało, że w branżach zaawansowanych technologicznie, wysoka koncentracja wiąże się z wyższymi stopami wzrostu całkowitej produktywności czynników produkcji.

Wreszcie dynamika rynku pracy, mierzona stopą powstawania i likwidacji miejsc pracy, znacznie osłabła w Stanach Zjednoczonych w ciągu ostatnich dwóch dekad, natomiast pozostała stabilna w strefie euro. Nadal jednak rynek pracy w Stanach Zjednoczonych pozostaje znacznie bardziej dynamiczny niż w strefie euro. Podsumowując, w dużych gospodarkach strefy euro brak oznak poważnych zmian w sile rynkowej i dynamice zatrudnienia.

Ramka 10
Równowaga płci w przebiegu kariery zawodowej w EBC

W ostatnich latach coraz większą uwagę zwraca się na nierówności w traktowaniu płci na rynkach pracy. Niedawno opublikowany dokument roboczy EBC[63] analizuje tę lukę w bankowości centralnej, która zgodnie ze stereotypem jest miejscem pracy zdominowanym przez mężczyzn. W dokumencie przeanalizowano przebieg kariery zawodowej mężczyzn i kobiet w EBC z wykorzystaniem poufnych, anonimizowanych danych osobowych dotyczących pracowników merytorycznych w latach 2003-2017. W analizie skupiono się na personelu eksperckim w czterech różnych przedziałach płacowych, w porównywalnych obszarach działalności związanych z analizą ekonomiczną, osiągając w ten sposób próbkę personelu jednolitą pod względem kapitału ludzkiego i doświadczenia[64].

Z badania wynika, że przed rokiem 2011 kobiety miały mniejsze szanse na awans do wyższego przedziału płac niż mężczyźni. Różnica ta w dużej mierze zanikła po 2011, kiedy EBC podjął wiele działań na rzecz wspierania równowagi płci i wydał publiczne oświadczenie popierające różnorodność. Wykres A przedstawia ewolucję różnicy płci pod względem prawdopodobieństwa awansu do wyższego przedziału płac w ciągu dziesięciu lat od wejścia do przedziału płac F/G (początkowy przedział płac dla ekspertów w EBC). Dziesięć lat po wejściu do tego przedziału płac luka ta wynosiła 36% przed 2011, a następnie zmniejszyła się do 8%.

Wykres A

Luka w awansowaniu według płci przed i po 2011

(w procentach; liczba lat od wejścia do przedziału płac F/G)

Źródło: Hospido, Laeven i Lamo (2019).
Uwagi: Wykres przedstawia ewolucję luki awansu według płci w średnim rocznym prawdopodobieństwie awansu z przedziału płac F/G w ciągu dziesięciu lat od wejścia do tego przedziału płac przed i po roku 2011. Luka awansu według płci jest definiowana jako przeciętna różnica w prawdopodobnym tempie awansu kobiet w relacji do mężczyzn.

Dane po roku 2011 pozwalają na bardziej szczegółową analizę procesu awansowania. Pokazują one, że po ubieganiu się o awans, w rzeczywistości prawdopodobieństwo awansu było większe w przypadku kobiet niż w przypadku mężczyzn. Kobiety wypadały również lepiej na późniejszych etapach awansu płacowego, co sugeruje, że zwiększone prawdopodobieństwo awansu wynikało z kompetencji, a nie z dyskryminacji pozytywnej.

Kobiety były natomiast mniej skłonne w ogóle do ubiegania się o awans. Niektóre dane wskazują, że taka rozbieżność we wnioskowaniu o awans odzwierciedla niechęć kobiet do zabiegania o to, gdy spodziewają się ostrej konkurencji. Na przykład, kobiety były mniej skłonne do ubiegania się o awans w konkurencji otwartej dla kandydatów z zewnątrz, albo z dużą liczbą bezpośrednich współpracowników o stosunkowo wysokim poziomie wynagrodzenia. Podsumowując, wyniki te sugerują, że wysiłki instytucjonalne na rzecz wspierania równowagi płci być może będą musiały obejmować działania mające na celu obniżenie barier dla kobiet poszukujących i ubiegających się o możliwości awansu. (Zob. podrozdział 12.1, zawierający informację o działaniach EBC na rzecz zwiększenia równouprawnienia płci w roku 2019).

9 Działania i obowiązki prawne

Niniejszy rozdział poświęcony jest orzecznictwu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawach związanych z EBC, raportom na temat opinii EBC oraz przypadkom nieprzestrzegania obowiązku konsultowania z EBC projektów aktów prawnych z zakresu jego kompetencji, a także raportom na temat monitorowania przez EBC przestrzegania zakazu finansowania ze środków banku centralnego i zakazu uprzywilejowanego dostępu.

9.1 Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej dotyczące EBC

Trybunał Sprawiedliwości unieważnił decyzję łotewskiego urzędu antykorupcyjnego w zakresie, w jakim nakłada ona na Ilmārsa Rimšēvičsa zakaz wykonywania obowiązków prezesa banku centralnego Łotwy.

26 lutego 2019 Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) unieważnił decyzję Korupcijas novēršanas un apkarošanas birojs (łotewskiego urzędu antykorupcyjnego) z 19 lutego 2018 w zakresie, w jakim nakłada ona na Ilmārsa Rimšēvičsa zakaz wykonywania obowiązków prezesa banku centralnego Łotwy. Oddzielne skargi wniesione przez Rimšēvičsa (C-202/18) i EBC (C-238/18) przeciwko tej decyzji były pierwszymi sprawami rozpatrywanymi przez TSUE w oparciu o kompetencje przyznane mu w art. 14.2 akapit drugi Statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego (Statut ESBC). Po pierwsze TSUE stwierdził, że zakaz, nawet tymczasowy, jak w tym przypadku, wykonywania obowiązków prezesa krajowego banku centralnego stanowi zwolnienie go z urzędu i w związku z tym ocena zgodności tego zakazu z prawem należy do TSUE. Po drugie TSUE wyraził opinię, że skarga, o której mowa w art. 14.2 akapit drugi Statutu ESBC, miała na celu unieważnienie krajowego aktu prawnego z powodu „szczególnego kontekstu instytucjonalnego”, w którym funkcjonuje ESBC. Po trzecie TSUE uznał, że Łotwa nie wykazała, iż zwolnienie Rimšēvičsa z urzędu było oparte na istnieniu wystarczających przesłanek świadczących o tym, iż dopuścił się on poważnego uchybienia w rozumieniu art. 14.2 akapit drugi Statutu ESBC.

Sąd oddalił skargę o odszkodowanie przeciwko EBC w związku z opinią EBC wydaną w świetle restrukturyzacji zadłużenia Grecji w 2012.

23 maja 2019 Sąd Unii Europejskiej (Sąd) oddalił skargę o odszkodowanie przeciwko EBC wniesioną przez kilku posiadaczy obligacji (sprawa T-107/17). Dochodzone odszkodowanie dotyczyło redukcji wartości niektórych greckich papierów dłużnych w świetle częściowej restrukturyzacji greckiego długu publicznego w 2012 roku. Skarżący wykazywali, że w swojej opinii z 17 lutego 2012 (CON/2012/12) EBC nie wskazał niezgodności z prawem planowanej restrukturyzacji długu państwowego Republiki Greckiej. Opinia EBC dotyczyła projektu greckiej ustawy, wstecznie wprowadzającej mechanizm klauzul wspólnego działania do obligacji skarbowych podlegających prawu greckiemu. Sąd stwierdził, że restrukturyzacja nie naruszyła podstawowego prawa własności skarżących, chronionego w oparciu o artykuł 17 Karty Praw Podstawowych. Ponadto Sąd odrzucił wszystkie pozostałe twierdzenia o niezgodności z prawem zgłoszone przez skarżących. W związku z tym Sąd stwierdził, że EBC nie jest zobowiązany do wypłaty odszkodowania za niezwrócenie w swojej opinii uwagi na zarzucaną niezgodność z prawem greckim. Od wyroku wniesiono apelację do Trybunału Sprawiedliwości.

Sąd orzekł, że dokonana przez EBC ocena instytucji kredytowej pod względem tego, czy jest ona na progu upadłości lub zagrożona upadłością, jest działaniem przygotowawczym, którego nie można kwestionować przed sądami UE.

6 maja 2019 Sąd w dwóch różnych sprawach (T-283/18 Bernis i inni przeciwko EBC i T-281/18 ABLV Bank przeciwko EBC) orzekł, że stwierdzenie o byciu „na progu upadłości lub zagrożeniu upadłością” w odniesieniu do restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji instytucji kredytowej jest środkiem przygotowawczym, który nie podlega niezależnemu zaskarżeniu. Skargi w tych sprawach zostały wniesione przez instytucję kredytową oraz jej bezpośrednich i pośrednich udziałowców przeciwko dokonanej przez EBC ocenie dotyczącej tego, czy ABLV Luxembourg był na progu upadłości lub zagrożony upadłością w rozumieniu art. 18 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 806/2014 z 15 lipca 2014 ustanawiającego jednolite zasady i jednolitą procedurę restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji instytucji kredytowych i niektórych firm inwestycyjnych w ramach jednolitego mechanizmu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Sąd podtrzymał stanowisko EBC, zgodnie z którym ocena taka powinna być uznana jako ocena wyłącznie faktów, która sama w sobie nie niesie żadnych skutków prawnych i stąd nie może być kwestionowana przed sądami UE.

Trybunał Sprawiedliwości potwierdził wyłączną kompetencję EBC w zakresie sprawowania nadzoru nad wszystkimi instytucjami kredytowymi w ramach Jednolitego Mechanizmu Nadzorczego (SSM).

8 maja 2019 TSUE w sprawie C-450/17 P (Landeskreditbank Baden-Württemberg przeciwko EBC) podtrzymał wyrok Sądu, na mocy którego Sąd oddalił powództwo o unieważnienie decyzji EBC. W decyzji tej EBC poinformował Landeskreditbank, że ze względu na swój rozmiar podlega on wyłącznemu nadzorowi EBC, a nie nadzorowi dzielonemu w ramach SSM, zgodnie z art. 6 ust. 4 rozporządzenia Rady (UE) nr 1024/2013 z 15 października 2013 powierzającego Europejskiemu Bankowi Centralnemu szczególne zadania w ramach polityki sprawowania nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi. Zakwestionowanie tej decyzji przez Landeskreditbank zostało oddalone przez Sąd. TSUE potwierdził, że EBC jest wyłącznym organem kompetentnym w zakresie sprawowania nadzoru nad wszystkimi instytucjami kredytowymi na podstawie art. 4 rozporządzenia nr 1024/2013. Właściwe organy krajowe wspomagają EBC w wykonywaniu zadań powierzonych mu na mocy rozporządzenia nr 1024/2013 poprzez zdecentralizowane wykonywanie niektórych z tych zadań w odniesieniu do mniej istotnych instytucji kredytowych w rozumieniu art. 6 ust. 4 akapit pierwszy tego rozporządzenia.

Trybunał częściowo zmienił orzeczenie Sądu, na mocy którego udziałowcom instytucji kredytowej przyznano legitymację do zakwestionowania decyzji EBC o cofnięciu tej instytucji kredytowej zezwolenia na prowadzenie działalności bankowej.

5 listopada 2019 TSUE częściowo zmienił orzeczenie Sądu, na mocy którego udziałowcom instytucji kredytowej przyznano legitymację do zakwestionowania przed sądami UE decyzji EBC o cofnięciu tej instytucji kredytowej zezwolenia na prowadzenie działalności bankowej (połączone sprawy C-663/17 P, C-665/17 P i C-669/17 P, Trasta Komercbanka i inni przeciwko EBC). Po odwołaniu złożonym przez EBC TSUE po raz pierwszy musiał orzekać w sprawie dopuszczalności skargi o stwierdzenie nieważności wniesionej przez udziałowców instytucji kredytowej przeciwko decyzji nadzorczej EBC dotyczącej instytucji kredytowej, w której posiadają udziały. TSUE orzekł, że decyzja nie dotyczyła bezpośrednio akcjonariuszy w rozumieniu art. 263 akapit czwarty Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej oraz, co za tym idzie, skarga wniesiona w ich imieniu została uznana za niedopuszczalną. TSUE ponadto orzekł, że skarga wniesiona w imieniu Trasta Komercbanka przez przedstawiciela prawnego dawnego zarządu powinna zostać uznana za dopuszczalną, aby zapewnić poszanowanie prawa do skutecznej ochrony sądowej określonego w art. 47 Karty praw podstawowych.

9.2 Opinie EBC i przypadki naruszenia obowiązku zasięgania opinii

Artykuł 127 ust. 4 i art. 282 ust. 5 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej stawiają wymóg zasięgania opinii EBC w sprawie każdego projektowanego aktu UE lub projektu regulacji krajowych w dziedzinach podlegających jego kompetencji. Wszystkie wydane przez EBC opinie są publikowane na stronie internetowej EBC. Opinie EBC w sprawie projektów unijnych aktów prawnych są również ogłaszane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej.

W 2019 Europejski Bank Centralny wydał 6 opinii na temat projektów unijnych aktów prawnych i 40 opinii w sprawie projektów regulacji krajowych wchodzących w zakres jego kompetencji.

Oczywiste i ważne przypadki naruszenia obowiązku zasięgania opinii EBC.

Odnotowano 8 przypadków naruszenia obowiązku zasięgania opinii EBC w sprawie projektów krajowych aktów prawnych, z czego 7 uznano za ewidentne i ważne[65]. Opinii EBC nie zasięgnęły: a) władze bułgarskie w sprawie ustawy zmieniającej ustawę o instytucjach kredytowych w odniesieniu do uprawnień nadzorczych Българска народна банка (banku centralnego Bułgarii) i jego uprawnienia do nakładania kar administracyjnych; b) władze włoskie w sprawie dekretu z mocą ustawy dotyczącego pilnych kwestii fiskalnych i innych pilnych potrzeb; c) władze litewskie w sprawie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych dla uczestników rynku finansowego; d) władze portugalskie w sprawie ustawy zmieniającej zasady tajemnicy bankowej w kontekście parlamentarnych komisji śledczych i decydującej o ujawnieniu działań obejmujących wykorzystanie funduszy publicznych w instytucjach kredytowych, oraz w sprawie ustawy reformującej i poszerzającej Państwowy System Organizacji i Informacji (SOIS); e) władze rumuńskie w sprawie ustawy zmieniającej Regulamin Banca Naţională a României (banku centralnego Rumunii) w zakresie rezerw złota zarządzanych przez bank centralny Rumunii; oraz f) władze szwedzkie w sprawie ustawy o obowiązkach zapewnienia obsługi kasowej przez niektóre instytucje kredytowe i oddziały. Nie zarejestrowano żadnego przypadku naruszenia obowiązku zasięgania opinii EBC w sprawie projektów unijnych aktów prawnych.

EBC wydał opinie na temat projektów unijnych i krajowych aktów prawnych.

Europejski Bank Centralny wydał opinie w sprawie projektów unijnych dotyczących ram zarządzania instrumentem budżetowym na rzecz konwergencji i konkurencyjności w strefie euro, podpisania umowy o wyjściu Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej i mianowania nowego prezesa EBC oraz nowych członków zarządu EBC.

Europejski Bank Centralny wydał opinie na temat projektów krajowych aktów prawnych dotyczących KBC, w tym: reform struktur zarządzania banku centralnego Belgii, banku centralnego Cypru, banku centralnego Włoch, banku centralnego Łotwy i banku centralnego Portugalii; uczestnictwa banku centralnego Bułgarii w jednolitym mechanizmie restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji; niezależności finansowej banku centralnego Cypru; wymogów dotyczących lobbingu w odniesieniu do banku centralnego Czech; własności rezerw złota Włoch; roli banku centralnego Luksemburga w ochronie euro przed fałszowaniem i sprawdzaniu autentyczności monet euro; nadzoru nad usługami płatniczymi przez bank centralny Malty; wymogów w zakresie wolności informacji w odniesieniu do banku centralnego Holandii; wynagrodzeń członków zarządu i wyższego kierownictwa Narodowego Banku Polskiego; wymogów w zakresie audytu w banku centralnym Portugalii; odpowiedzialności banku centralnego Słowenii za środki nadzwyczajne dotyczące bankowych odpisów aktualizacyjnych; oraz nałożenia nowych zadań na KBC w związku z nadzorem nad pożyczkodawcami udzielającymi mikrokredytów (bank centralny Grecji), agencjami informacji kredytowej (centralny bank Malty) oraz przestrzeganiem przez instytucje kredytowe wymagań dotyczących restrukturyzacji kredytów denominowanych we frankach szwajcarskich (bank centralny Słowenii).

Europejski Bank Centralny wydał opinie na temat projektów krajowych aktów prawnych dotyczących nadzoru ostrożnościowego i finansowego, w tym: ustanowienia porozumień o ścisłej współpracy między EBC a bankiem centralnym Chorwacji w ramach jednolitego mechanizmu nadzorczego; reform instytucjonalnych ram nadzoru bankowego i finansowego w Austrii, na Łotwie i w Portugalii; reform instytucjonalnych ram nadzoru makroostrożnościowego w Portugalii i Hiszpanii; reform nadzoru nad podmiotami kupującymi i sprzedającymi kredyty (w tym kredyty zagrożone) na Cyprze, dostawcami mikrokredytów w Grecji i agencjami informacji kredytowej na Malcie oraz wymiany informacji między EBC a władzami duńskimi na temat prania pieniędzy.

Europejski Bank Centralny wydał opinie na temat projektów krajowych aktów prawnych dotyczących środków płatności, w tym ograniczeń płatności gotówkowych w Grecji, Hiszpanii i Holandii, zakazu używania banknotów 500 euro w Danii oraz zapewnienia rozszerzonej obsługi kasowej w Szwecji.

Europejski Bank Centralny wydał opinie na temat projektów krajowych aktów prawnych dotyczących regulacji działalności bankowej i finansowej, w tym: ram prawnych dotyczących obligacji zabezpieczonych w Estonii; systemu gwarancji sekurytyzacji kredytów zagrożonych pochodzących z instytucji kredytowych w Grecji; ochrony głównego miejsca zamieszkania w Grecji i Irlandii; ograniczeń w zakresie przekazywania kredytów mieszkaniowych zabezpieczonych hipoteką w Irlandii i Polsce; specjalnych podatków lub opłat nakładanych na banki i/lub instytucje finansowe na Litwie, w Rumunii i Słowacji; narzędzi makroostrożnościowych dotyczących hipotek w Luksemburgu; wymagań dotyczących zasad wynagradzania w przedsiębiorstwach finansowych w Holandii; benchmarku oprocentowania umów kredytów konsumenckich w Rumunii oraz restrukturyzacji kredytów konsumenckich we frankach szwajcarskich w Słowenii. Ponadto EBC wydał opinie na temat wpływu projektów krajowych aktów prawnych w zakresie bezpieczeństwa cyfrowego na infrastruktury rynkowe i instytucje kredytowe na Cyprze i w Hiszpanii.

9.3 Przestrzeganie zakazu finansowania ze środków banku centralnego i uprzywilejowanego dostępu

Zgodnie z art. 271 ust. d Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zadanie monitorowania krajowych banków centralnych państw członkowskich UE w zakresie przestrzegania zakazów określonych w artykułach 123 i 124 Traktatu oraz w rozporządzeniach Rady (WE) nr 3603/93 i 3604/93 powierzono Europejskiemu Bankowi Centralnemu. Artykuł 123 zabrania EBC i krajowym bankom centralnym udzielania kredytów w rachunku bieżącym i wszelkich innych rodzajów kredytu instytucjom rządowym bądź instytucjom i organom UE, a także nabywania na rynku pierwotnym instrumentów dłużnych emitowanych przez te instytucje. Artykuł 124 zakazuje podejmowania jakichkolwiek działań, które nie wynikają z przesłanek ostrożnościowych, a które umożliwiałyby instytucjom rządowym oraz instytucjom i organom UE uprzywilejowany dostęp do instytucji finansowych. Komisja Europejska, równolegle z Radą Prezesów EBC, monitoruje przestrzeganie powyższych postanowień przez państwa członkowskie UE.

Europejski Bank Centralny monitoruje także dokonywane przez banki centralne państw UE na rynku wtórnym zakupy instrumentów dłużnych emitowanych przez krajowy sektor publiczny, sektor publiczny innych państw członkowskich UE oraz instytucje i organy UE. Zgodnie z preambułą rozporządzenia Rady (WE) nr 3603/93 nabycie instrumentów dłużnych sektora publicznego na rynku wtórnym nie może być wykorzystane do obejścia art. 123 Traktatu. Transakcje te nie powinny stać się formą pośredniego finansowania sektora publicznego.

Zakazy zawarte w artykułach 123 i 124 Traktatu były na ogół respektowane.

Monitorowanie prowadzone przez EBC w roku 2019 potwierdziło, że artykuły 123 i 124 Traktatu były na ogół respektowane.

Monitorowanie wykazało, że w 2019 większość KBC stosowało zasady oprocentowania depozytów sektora publicznego, które były w pełni zgodne z limitami oprocentowania. Jednak kilka KBC powinno dopilnować, aby stopa oprocentowania depozytów sektora publicznego nie przewyższyła tych limitów.

W odpowiedzi na obawy wyrażane w Raportach Rocznych EBC od 2014 EBC kontynuował monitorowanie programów uruchomionych przez bank centralny Węgier w 2014 i 2015. W 2019 bank centralny Węgier kontynuował działania w celu zmniejszenia obaw EBC w związku z zakresem jego zaangażowania w Pallas Athéné Public Thinking Programme. Przypadek ten nie powinien jednak służyć za precedens. EBC nadal będzie monitorować zaangażowanie banku centralnego Węgier w Giełdę Papierów Wartościowych w Budapeszcie, gdyż zakup większościowego pakietu udziałów w tej giełdzie przez bank centralny Węgier w 2015 wciąż może budzić obawy co do finansowania ze środków banku centralnego.

Redukcja przez bank centralny Irlandii aktywów związanych z Irish Bank Resolution Corporation w ciągu 2019 roku poprzez sprzedaż długoterminowych obligacji o zmiennym oprocentowaniu jest znaczącym krokiem w kierunku koniecznego całkowitego zbycia tych aktywów. Dalsza sprzedaż prowadzona w odpowiednim tempie zmniejszyłaby ponadto utrzymujące się poważne obawy związane z finansowaniem ze środków banku centralnego.

10 EBC w kontekście unijnym i międzynarodowym

W 2019 EBC prowadził ścisłą współpracę z różnymi instytucjami europejskimi, w tym z Parlamentem Europejskim, który odgrywa kluczową rolę w rozliczaniu EBC z jego decyzji. Na forach międzynarodowych EBC konstruktywnie uczestniczył w dyskusjach grupy G20 na temat perspektyw dla gospodarki światowej, a na forum Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW) EBC aktywnie przyczynił się do kształtowania europejskiej perspektywy w kwestiach międzynarodowego systemu walutowego i finansowego, jak również przeglądów polityki MFW w zakresie nadzoru i zasad kredytowania. EBC nadal współpracuje z bankami centralnymi spoza UE na całym świecie i udziela im pomocy.

10.1 Odpowiedzialność EBC wobec społeczeństwa

Odpowiedzialność demokratyczna jest niezbędnym odpowiednikiem niezależności.

Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej jednoznacznie upoważnia EBC do utrzymania stabilności cen w strefie euro i stanowi, że EBC jest niezależny w stosowaniu w tym celu odpowiednich instrumentów. Mandat i niezależność EBC zostały zapisane w Traktacie w drodze procesu demokratycznego. Będąc niezależnym, EBC jest w stanie wykonywać swoje zadania bez nacisków politycznych i kierowania się względami krótkoterminowymi, które mogłyby odwrócić jego uwagę od wypełniania mandatu. Jednocześnie odpowiedzialność demokratyczna jest niezbędnym uzupełnieniem niezależności EBC. Aby zapewnić legitymizację swoich decyzji, EBC ma obowiązek wyjaśniania ich opinii publicznej i wybranym przez nią przedstawicielom. Uzupełnieniem tego jest kontrola sądowa decyzji EBC przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Innymi słowy, niezależność i odpowiedzialność demokratyczna zapewniają odpowiednio, że EBC może działać i działa zgodnie ze swoim mandatem. W kontekście, w którym ponownie zwrócono uwagę na niezależność banku centralnego, w 2019 członkowie Zarządu EBC wygłosili kilka przemówień na temat związku pomiędzy niezależnością a odpowiedzialnością demokratyczną[66].

EBC odpowiada przed Parlamentem Europejskim poprzez wiele kanałów.

Parlament Europejski odgrywa główną rolę w rozliczaniu EBC. W 2019 Komisja ds. Gospodarczych i Monetarnych Parlamentu Europejskiego (Committee on Economic and Monetary Affairs, ECON) przeprowadziła trzy ze swoich regularnych wysłuchań z udziałem prezesa EBC, w tym pierwsze z Christine Lagarde (zob. rysunek 3 poniżej)[67]. W styczniu 2019 przewodniczący Mario Draghi wziął również udział w debacie plenarnej Parlamentu na temat Raportu Rocznego EBC za rok 2017, po której Parlament Europejski wydał rezolucję. EBC przekazał odpowiedź dotyczącą tej rezolucji. W 2019 do EBC wysłano 28 interpelacji posłów do Parlamentu Europejskiego zawierających pytania pisemne, a odpowiedzi na nie opublikowano na stronie internetowej EBC, co było okazją do wyjaśnienia stanowiska EBC w wielu kwestiach. EBC odpowiada za swoje działania w zakresie nadzoru bankowego zarówno przed Parlamentem Europejskim, jak i przed Radą UE[68]. Ponadto Europejski Trybunał Obrachunkowy i EBC uzgodniły porozumienie, w którym zawarto praktyczne ustalenia o wymianie informacji między obiema instytucjami w zakresie kontroli zadań nadzorczych EBC.

Rysunek 3

Liczba pytań skierowanych do Prezesa EBC podczas regularnych wysłuchań ECON w 2019 według tematów

Źródło: Obliczenia przez personel EBC.

W 2019 poparcie dla euro osiągnęło rekordowy poziom.

W 2019, roku dwudziestej rocznicy wprowadzenia euro, w sondażach Eurobarometru stwierdzono, że poparcie obywateli strefy euro dla tej waluty osiągnęło nowy, rekordowy poziom - ponad 75% respondentów opowiedziało się za wspólną walutą. Ta tendencja jest zachęcająca dla EBC, który będzie nadal wzmacniał swój dialog z obywatelami i ich przedstawicielami.

10.2 Współpraca międzynarodowa

G20

W 2019 dyskusje grupy G-20 podczas prezydencji japońskiej koncentrowały się na perspektywach dla gospodarki światowej i działaniach politycznych, które mogą być wykorzystane do rozwiązania problemu zsynchronizowanego spowolnienia w warunkach niepewności geopolitycznej, konfliktów handlowych i zmniejszającego się pola manewru dla polityki makroekonomicznej. Napięcia w handlu były omawiane na każdym posiedzeniu G-20, jednak postępy były ograniczone. Choć przywódcy wyrażali wspólne obawy dotyczące zagrożeń dla gospodarki światowej, byli podzieleni w wielu tematach, w tym w kwestii potrzeby dalszych działań w zakresie zmian klimatu. Grupa G-20 kontynuowała wysiłki na rzecz wspierania silnego, trwałego, zrównoważonego i inkluzywnego wzrostu gospodarczego w celu poprawy średniookresowych perspektyw gospodarczych. Grupa uznała postępy w realizacji programu reformy regulacji finansowych, ale również określiła wyzwania, jakie należy jeszcze podjąć, w tym ryzyko związane z rosnącym pozabankowym pośrednictwem finansowym. Grupa G-20 wspierała znaczne postępy w międzynarodowej współpracy podatkowej, mając na celu sfinalizowanie porozumienia do końca 2020.

Grupa G20 podjęła również działania następcze w związku z raportem Grupy Wybitnych Osobistości Świata Finansów (EPG) zatytułowanym „Making the Global Financial System Work for All”, koncentrując się w roku 2019 na kwestiach rozwoju. Prace są kontynuowane w ramach obecnej prezydencji G20. Wśród propozycji EPG szczególne zainteresowanie EBC budzą te, które mają na celu poprawę globalnej odporności finansowej.

Zagadnienia polityki pieniężnej związane z MFW oraz międzynarodową architekturą finansową

EBC nadal odgrywał aktywną rolę w dyskusjach na temat międzynarodowego systemu monetarnego i finansowego toczących się w MFW i na innych forach, promując wspólną perspektywę europejską z perspektywy banku. Kluczowym tematem debaty w roku 2019 były zasoby Funduszu. EBC opowiada się za wyposażeniem MFW, jako kluczowego elementu globalnej sieci bezpieczeństwa finansowego, w odpowiednie zasoby. W październiku 2019 członkowie MFW zatwierdzili pakiet działań dotyczących zasobów MFW i reformy zarządzania, w ramach którego wyrazili poparcie dla utrzymania obecnego poziomu zasobów poprzez podwojenie liczby nowych porozumień pożyczkowych (New Arrangements to Borrow, NAB) oraz kolejną tymczasową rundę pożyczek dwustronnych po roku 2020. Pakiet działań musi zostać wdrożony w ciągu 2020 roku, aby uniknąć zmniejszenia zasobów MFW. Rada Wykonawcza MFW zaproponowała swojej Radzie Gubernatorów rezolucję kończącą 15. Przegląd udziałów członkowskich bez zwiększenia udziałów członkowskich, która została przyjęta w lutym 2020. W ramach 16. Przeglądu udziałów członkowskich, który zakończy się w połowie grudnia 2023, zostanie przeprowadzony przegląd adekwatności udziałów członkowskich i kontynuowany będzie proces reformy zarządzania MFW.

MFW kontynuował wiele ważnych przeglądów polityki w ramach swojego systemu nadzoru i zasad kredytowania. Po pierwsze zakończył niedawno swój przegląd warunkowości i modelu programów wspieranych przez Fundusz, w odniesieniu do których raport Komitetu ds. Stosunków Międzynarodowych (International Relations Committee) Europejskiego Systemu Banków Centralnych pomógł w ukształtowaniu stanowiska europejskiego. W przeglądzie zalecono, aby uwarunkowania programu były bardziej realistyczne, stopniowe i oszczędne, z ostrzejszą analizą zdolności obsługi zadłużenia, przy jednoczesnym zapewnieniu silnego zaangażowania krajowego i uznaniu warunków specyficznych dla danego kraju. Po drugie osiągnięto postępy w zakresie przeglądu ram zdolności obsługi zadłużenia dla krajów mających dostęp do rynku, tj. krajów mających istotny dostęp do międzynarodowych rynków kapitałowych. Po trzecie MFW rozpoczął również pięcioletni kompleksowy przegląd nadzoru oraz przegląd programu oceny sektora finansowego.

Międzynarodowa współpraca banków centralnych

Europejski Bank Centralny kontynuował współpracę z bankami centralnymi spoza UE na całym świecie. Odzwierciedla to globalne zainteresowanie opiniami, ramami analitycznymi i procesami roboczymi EBC. Dyskusje, w których uczestniczyli również decydenci polityczni, dotyczyły podstawowych zadań EBC, a także kwestii technicznych i zarządzania. Stosunki z kluczowymi bankami centralnymi Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej były nadal rozwijane w oparciu o istniejące porozumienia dwustronne, natomiast współpraca z organizacjami regionalnymi i MFW była kontynuowana w ramach istniejących uzgodnień. Ponadto w listopadzie w Kolumbii miał miejsce dialog polityczny na wysokim szczeblu z bankami centralnymi z Ameryki Łacińskiej.

Europejski Bank Centralny nadal przyczyniał się do procesu rozszerzenia UE, jako instytucja unijna, poprzez ukierunkowane dyskusje z bankami centralnymi w krajach regionu Bałkanów Zachodnich, które dążą do przystąpienia do UE. Główną platformą tych działań jest seria warsztatów regionalnych, w trakcie których organizowane są dyskusje, w ścisłej współpracy z krajowymi bankami centralnymi UE, wszędzie gdzie jest to możliwe. Ponadto w marcu 2019 uruchomiono program finansowany przez UE na rzecz tych banków centralnych. Jego celem jest wzmocnienie potencjału banków centralnych w regionie Bałkanów Zachodnich, mając na uwadze integrację tych banków centralnych z ESBC.

Ramka 11
Następstwa brexitu

Chociaż EBC nie był stroną negocjacji, uważnie śledził rozwój sytuacji związanej z brexitem i oceniał zagrożenia dla gospodarki i systemu finansowego strefy euro wynikające ze wszystkich możliwych scenariuszy. EBC podjął działania w celu zapewnienia swojej gotowości operacyjnej przed pierwotnie przewidywaną datą końcową procesu przewidzianego art. 50, tj. 29 marca 2019, jak również przed datami końcowymi wielokrotnie wydłużanego procesu w ramach art. 50 (12 kwietnia 2019, 31 października 2019 i 31 stycznia 2020). Po uporządkowanym wycofaniu się Wielkiej Brytanii z Unii Europejskiej w dniu 31 stycznia 2020 EBC skupił się na monitorowaniu negocjacji dotyczących przyszłych stosunków między UE a Wielką Brytanią oraz na ocenie konsekwencji brexitu dla sektora finansowego UE, w szczególności w kontekście potrzeby zakończenia prac nad utworzeniem unii rynków kapitałowych.

W analizie zawartej w wydaniach raportu EBC „Financial Stability Review” z majalistopada 2019 omówiono zagrożenia wynikające z potencjalnego scenariusza brexitu bez umowy w 2019 oraz zakres przygotowania sektora prywatnego na takie wydarzenie.

W obszarze nadzoru bankowego EBC i krajowe organy nadzoru nadal przekazywały informacje na temat oczekiwań organów nadzoru w kwestiach związanych z brexitem, oceniały gotowość operacyjną banków do realizacji scenariusza zakładającego wyjście bez umowy, zakończyły większość procedur udzielania zezwoleń związanych z brexitem i monitorowały realizację planów banków dotyczących brexitu (zob. Raport roczny EBC z działań nadzorczych za rok 2019).

W marcu 2019 Bank of England podjął decyzję o zaoferowaniu bankom brytyjskim pożyczek w euro w ramach cotygodniowych operacji na podstawie stałej linii swapowej w EBC. W komunikacie prasowym dotyczącym tej sprawy Eurosystem wyraził gotowość do udzielenia w razie potrzeby pożyczek w funtach szterlingach bankom strefy euro. Jak dotąd EBC nie uruchomił tych operacji udzielania pożyczek w funtach szterlingach. Podczas wysłuchania w Parlamencie Europejskim we wrześniu 2019 prezes EBC Mario Draghi podkreślił ciągłą współpracę pomiędzy EBC a bankiem centralnym Wielkiej Brytanii w rozwiązywaniu wszelkich problemów, w tym w sprawie brexitu bez umowy.

Według stanu na dzień daty granicznej dla danych zawartych w niniejszym raporcie, obie strony ratyfikowały umowę o wyjściu Wielkiej Brytanii z UE, co doprowadziło do rozpoczęcia okresu przejściowego.

11 Wzmacnianie komunikacji

"EBC musi słuchać i rozumieć ludzi. Waluta jest przecież dobrem publicznym, które należy do ludzi”. – Prezes Christine Lagarde.

Komunikacja jest podstawowym elementem zestawu narzędzi polityki EBC. Udostępnienie ekspertom rynku finansowego informacji na temat aktualnego kursu polityki pieniężnej oraz oczekiwanej ścieżki podejmowania przyszłych decyzji zwiększyło skuteczność polityki EBC. Istnieje wiele dowodów na to, że komunikacja EBC z rynkami finansowymi i ekspertami jest udana. Nowym frontem w komunikacji banku centralnego jest zaangażowanie ogółu społeczeństwa. Banki centralne, w tym EBC, muszą być lepiej zrozumiane przez społeczeństwo, któremu ostatecznie służą. Jest to klucz do odbudowy zaufania do EBC, zwłaszcza w kontekście zwiększonej kontroli publicznej i kontrowersyjnych debat nad decyzjami z zakresu polityki prowadzonej przez EBC.

Wraz ze zmianą w kierownictwie EBC w 2019, komunikacja banku z odbiorcami spoza tradycyjnej grupy ekspertów i specjalistów rynku finansowego nabrała nowego rozpędu. EBC zainwestował w dalsze wzmacnianie komunikacji, aby być lepiej rozumianym i wyjaśnić, dlaczego jego działania mają znaczenie dla ludzi i ich życia. Bazował również na swoich wysiłkach na rzecz dotarcia do grup społecznych, które nie były tradycyjnie przedmiotem komunikacji EBC, takich jak młodzi ludzie czy organizacje społeczeństwa obywatelskiego i zaczął uważniej wsłuchiwać się w ich obawy. Patrząc w przyszłość, istnieje ogromny potencjał w powiązaniu EBC z tematami, które są szczególnie ważne dla społeczeństwa, takimi jak nierówność społeczna, waluty cyfrowe czy zmiana klimatu, oraz w udzielaniu jaśniejszych odpowiedzi na temat tego, w jaki sposób EBC, w ramach swojego mandatu, może wnieść wkład w tych obszarach. Komunikacja będzie również kluczowym elementem przeglądu strategii polityki pieniężnej EBC.

11.1 Innowacje w komunikacji EBC

W celu dotarcia do szerszej i młodszej grupy odbiorców, EBC stosuje innowacyjne formy komunikacji.

Na przykład na początku 2019, w ramach inicjatyw z okazji 20. rocznicy wprowadzenia euro, EBC rozpoczął kampanię korzystając z popularnej aplikacji Quizwanie EBC. Celem konkursu #EUROat20 było zwiększenie świadomości i zrozumienia misji EBC, zwłaszcza wśród młodych ludzi. W quizie wzięło udział ponad 1,6 mln osób z całej Unii Europejskiej, angażując się i poznając problemy związane z euro i EBC poprzez zabawne interakcje.

Konkurs #EUROat20 na aplikacji Quizwanie EBC

Zapewnienie EBC istotnego znaczenia dla szerszej opinii publicznej poprzez powiązanie jego działalności z tematami, którymi zainteresowani są ludzie, za pomocą prostych, zrozumiałych komunikatów.

Choć kampania okazała się wielkim sukcesem pod względem zasięgu, ujawniła również pewne błędne wyobrażenia i luki w wiedzy na temat struktury instytucjonalnej i misji EBC. Pokazało to, że EBC musi wypełnić te luki, łącząc swoją działalność z tematami, którymi ludzie są zainteresowani, za pomocą prostych, zrozumiałych komunikatów. We wrześniu 2019 uruchomiono nową serię jednominutowych filmów wideo „EBC objaśnia”, w których pracownicy EBC wyjaśniają prostym i przystępnym językiem poszczególne tematy, takie jak kryptoaktywa czy odpowiedzialność demokratyczna oraz opisują dlaczego ich praca ma znaczenie dla społeczeństwa. Seria jest udostępniona na koncie EBC w aplikacji Instagram, co samo w sobie stanowi innowację mającą na celu zwiększenie zrozumienia EBC wśród szerszych kręgów opinii publicznej, które w 2019. osiągnęły roczny poziom.

We wrześniu 2019 EBC uruchomił również comiesięczny „ECB Podcast”. Biorąc pod uwagę szybko rosnącą popularność podcastów, stanowi to dla EBC okazję do nawiązania kontaktu z nowymi odbiorcami, poprzez angażowanie się w pogłębione dyskusje na temat kluczowych dla EBC problemów, jednocześnie umożliwiając zastosowanie bardziej nieformalnego stylu.

W roku 2019 w komunikatach EBC starano się poruszać tematy i trendy wykraczające poza bazową politykę pieniężną, które są ważne dla EBC i mają znaczenie dla obywateli strefy euro. Na przykład w maju EBC udostępnił stronę internetową poświęconą zmianom klimatycznym. Strona internetowa zawiera informacje na temat działań EBC na rzecz łagodzenia skutków zmian klimatycznych, zawiera wykaz inicjatyw wewnętrznych, a także odpowiednie publikacje (zob. ramka 3).

Cel EBC, polegający na komunikowaniu się z odbiorcami niebędącymi ekspertami, przewiduje również zwiększone użycie języków narodowych w celu wspierania bliższych kontaktów z obywatelami strefy euro. Chcąc uczynić to w sposób efektywny kosztowo, EBC przyjął technologię wykorzystującą uczenie maszynowe w celu wsparcia wewnętrznych procesów tłumaczeniowych.

Na Twitterze i LinkedIn, konta Christine Lagarde ponad dwukrotnie zwiększyły zasięg EBC do ponad 2,5 miliona obserwujących.

Wraz z objęciem przez Christine Lagarde stanowiska prezesa EBC w listopadzie 2019 znacznie zwiększył się cyfrowy ślad i zasięg działalności banku. Na przykład, na Twitterze i LinkedIn, gdzie EBC był już obecny jako instytucja, konta osobiste Christine Lagarde ponad dwukrotnie zwiększyły zasięg EBC do ponad 2,5 miliona obserwujących. Ponadto obecność pani Lagarde na chińskiej platformie Weibo dodała kolejnych 5,8 mln obserwujących. Konta te służą jako potężne wzmocnienie wysiłków EBC na rzecz uczynienia instytucji bardziej zrozumiałą.

11.2 Analityka mająca na celu zwiększenie oddziaływania komunikacji EBC

Dane i analiza stanowiące podstawę projektowania działań komunikacyjnych EBC opartych na dowodach.

Skuteczność komunikacji EBC i osiągnięcie pożądanego oddziaływania wymaga lepszego zrozumienia kim są docelowi odbiorcy, co jest dla nich ważne i jakie są najbardziej przydatne kanały dotarcia do nich. Ponadto potrzebna jest głębsza analiza całego procesu komunikacji, tj. analiza, co dzieje się pomiędzy wysłaniem i odebraniem komunikatów banku centralnego, związanej z tym dynamiki i mechanizmów informacji zwrotnej oraz roli pośredników, takich jak media czy rynki finansowe. Wreszcie, dzięki zaawansowanej analizie, EBC może uzyskać solidny wgląd w wyniki własnych działań komunikacyjnych, dowiadując się, czy jego komunikaty rzeczywiście „docierają” i prowadzą do zmiany postaw i większego zaufania.

W roku 2019 EBC zintensyfikował swoją wewnętrzną działalność badawczą i analityczną oraz rozszerzył zewnętrzną współpracę badawczą.

Badanie EBC wskazuje, że młodzi ludzie mają powierzchowne pojęcie o EBC i wykazują niewielkie zainteresowanie sprawami gospodarczymi i finansowymi.

W celu uzyskania informacji na temat tego, w jaki sposób jego komunikacja ma wpływ na ogół społeczeństwa, a w szczególności na osoby młodsze, EBC rozpoczął badania w grupach fokusowych wśród uczestników w wieku od 18 do 35 lat w sześciu krajach strefy euro. Oprócz oceny świadomości, wiedzy i postrzegania EBC przez młodych ludzi, badania miały również na celu określenie tematów będących przedmiotem zainteresowania w kwestiach gospodarczych, finansowych i społecznych, a także preferowanych sposobów zaangażowania. Ustalenia te sugerują, że młodzi ludzie nie tylko bardzo powierzchownie rozumieją EBC, ale także wykazują ograniczone zainteresowanie sprawami gospodarczymi i finansowymi. Za bardziej istotne uważają kwestie takie jak zmiany klimatyczne i odpowiedzialność społeczna. Badanie wykazało również, że większość młodych ludzi woli angażować się w działalność EBC za pośrednictwem mediów społecznościowych, które - wraz z własnymi sieciami kontaktów (word-of-mouth) - są dla nich głównym źródłem informacji.

Skuteczne „wielopłaszczyznowe” przedstawianie głównych komunikatów z publikacji EBC w celu zwiększenia zainteresowania.

Oceniając własne działania w zakresie komunikacji, EBC sprawdził i przeanalizował również, w jaki sposób najlepiej przedstawiać informacje za pośrednictwem platform cyfrowych. Na przykład w swoich publikacjach stosował podejście „kilkupoziomowe”, zgodnie z którym publikacja kluczowych raportów EBC jest dopełniona przez przekierowania na odpowiednie strony poświęcone poszczególnym kwestiom na stronie internetowej EBC i kampanie w mediach społecznościowych, dzięki czemu wyniki wyszukiwania są bardziej dostępne, wizualne i łatwo przyswajalne. Wyniki analizy dostarczają empirycznych dowodów na to, że takie podejście jest sukcesem, ponieważ skłania więcej osób do uzyskania dostępu do rzeczywistej publikacji, a po uzyskaniu dostępu do niej, do spędzenia 50% więcej czasu na jej czytanie. Takie spostrzeżenia są podstawą przyszłej, dostosowanej komunikacji.

Nowa strona Przeglądu Stabilności Finansowej EBC

Owocne współdziałanie ze środowiskiem akademickim w celu rozwoju interdyscyplinarnych badań nad komunikacją banku centralnego.

Rozszerzając i pogłębiając swoje wysiłki badawcze dotyczące komunikacji banku centralnego EBC zainicjował i współprzewodniczy Sieci Badań i Polityki Komunikacji Banku Centralnego, utworzonej w ramach Centrum Badań nad Polityką Gospodarczą (zob. punkt 8.1). W październiku 2019 EBC był gospodarzem dwudniowych warsztatów sieci, które zgromadziły praktyków komunikacji z EBC i innych banków centralnych, analityków rynków finansowych, dziennikarzy i pracowników naukowych z różnych dziedzin, takich jak ekonomia, psychologia i socjologia. Dyskusje koncentrowały się na zagrożeniach i możliwościach związanych z komunikowaniem się z szerszymi kręgami opinii publicznej, granicach przejrzystości banku centralnego oraz zmieniającej się roli mediów, jako pośredników komunikacji banku centralnego. W tym kontekście w październiku 2019 EBC był pierwszym - i jak dotąd jedynym - bankiem centralnym, który udostępnił wstępny, łatwy w użyciu i regularnie aktualizowany zbiór danych zawierający wszystkie wypowiedzi osób kształtujących politykę EBC. Dostarczając zbiór danych, EBC zamierza zachęcać do podejmowania i ułatwiać prowadzenie nowatorskich badań dotyczących komunikatów Banku, na przykład poprzez analizę tekstu.

12 Organizacja i dobre zarządzanie

Europejski Bank Centralny jest unijną instytucją będącą filarem Eurosystemu i Jednolitego Mechanizmu Nadzorczego. W EBC pracuje ponad 3 500 pracowników z całej Europy. EBC jest zobowiązany do inspirowania i angażowania swoich pracowników oraz do ich rozwoju, a w roku 2019 kontynuował wysiłki na rzecz wspierania różnorodności i włączenia społecznego jako kluczowych czynników wpływających na poprawę wyników organizacji. Ponadto EBC jeszcze bardziej wzmocnił swoje zaangażowanie na rzecz najwyższego poziomu etyki zawodowej i standardów zarządzania. Wejście w życie jednolitego kodeksu postępowania dla urzędników wysokiego szczebla EBC 1 stycznia 2019 było kamieniem milowym w tym zakresie. Wreszcie, co nie mniej ważne, w roku 2019 EBC z dumą świętował 20. rocznicę wprowadzenia euro, wspólnej waluty 340 milionów Europejczyków (zob. ramka 12).

12.1 Uwolnienie potencjału doskonałości poprzez przywództwo, integrację i rozwój zasobów ludzkich

Wspieranie zróżnicowanych zespołów i zachowań sprzyjających integracji ma zasadnicze znaczenie dla zapewnienia, aby EBC mógł osiągnąć możliwie najlepsze wyniki dla swoich pracowników i dla UE. Z tego względu różnorodność, szacunek, kultura etyczna i dobrostan pracowników są strategicznymi celami EBC.

Różnorodność i włączenie społeczne to kluczowe czynniki stymulujące poprawę wyników organizacji.

Ponadto w roku 2019 EBC kontynuował starania na rzecz wspierania różnorodności i włączenia społecznego jako kluczowych czynników stymulujących poprawę wyników organizacji. EBC posiada wiele istniejących od dawna sieci ds. różnorodności, które często angażują się w działalność związaną z zasobami ludzkimi i mają na celu zaspokajanie potrzeb wszystkich aspektów różnorodności. W roku 2019 utworzono nową sieć pod nazwą DiversAbility, tzn. sieć zawodową EBC dla osób z długotrwałym upośledzeniem zdrowia i osób, które je wspierają.

Na poziomie Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC) i SSM Europejski Bank Centralny kontynuuje wymianę informacji z krajowymi bankami centralnymi i krajowymi organami nadzoru na temat najlepszych praktyk w zakresie różnorodności i integracji, czego przykładem było czwarte doroczne spotkanie Sieci ds. różnorodności Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Jednolitego Mechanizmu Nadzorczego we wrześniu 2019, którego gospodarzem był centralny bank Niemiec w Eltville nad Renem. W maju 2019 EBC uczestniczył również w szczycie na temat różnorodności płci, w którym do szefów kadr banków centralnych G7 dołączyli koledzy z całego Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Jednolitego Mechanizmu Nadzorczego oraz Międzynarodowego Funduszu Walutowego.

W roku 2019 kompleksowy program działań EBC na rzecz integracji obejmował po raz pierwszy udział w paradzie równości obchodzonej przez społeczność LBGT we Frankfurcie oraz organizację imprez z okazji Międzynarodowego Dnia Osób Niepełnosprawnych, Dnia Wychodzenia z Szafy i Międzynarodowego Dnia Pamięci Ofiar Holocaustu. W kalendarzu najważniejszych wydarzeń EBC regularnie pojawiają się te organizowane z okazji Międzynarodowego Dnia Kobiet oraz Międzynarodowego Dnia przeciw Homofobii, Bifobii, Interfobii i Transfobii (IDAHOBIT).

Europejski Bank Centralny kontynuuje prace nad stworzeniem bardziej zrównoważonego pod względem płci środowiska pracy i w roku 2019 został poddany niezależnej ocenie w tym zakresie, uzyskując w lutym certyfikat ASSESS (poziom 1) Economic Dividends for Gender Equality (EDGE), który uznaje zaangażowanie EBC w promowanie równości płci w miejscu pracy.

W celu poprawy równowagi płci Zarząd EBC wyznaczył cele na koniec roku 2019. Kobiety zajmowały 30,3% stanowisk kierowniczych z końcem roku, w porównaniu z założonym celem 35%. W przypadku stanowisk kierowniczych wyższego szczebla udział ten wyniósł 30,8%, w stosunku do celu na poziomie 28% (zob. tabela 2). Ogólny udział kobiet w personelu EBC na wszystkich szczeblach wynosi 45,3%. Więcej na temat równowagi płci w awansie zawodowym w EBC można znaleźć w ramce 10 w rozdziale 8.

Tabela 2

Cele dotyczące reprezentacji płci i udział kobiet w personelu EBC

Źródło: EBC.
Uwagi: Udział kobiet w personelu jest mierzony liczbą pracowników zajmujących stanowiska na czas określony i nieokreślony. Dane na 1 stycznia 2020.

W celu przyciągnięcia różnorodnych talentów w roku 2019 EBC przemodelował strukturę ogłoszeń o wolnych stanowiskach tak, aby były one bardziej inkluzywne, wyraźnie zachęcając kandydatów do składania wniosków niezależnie od wieku, niepełnosprawności, pochodzenia etnicznego, płci, tożsamości płciowej, wyznania, orientacji seksualnej lub innych cech. EBC nadal docierał do kandydatów za pośrednictwem integracyjnych platform rekrutacyjnych, w tym uczestniczył w Sticks & Stones, największych w Europie targach karier społeczności LGBT+ oraz w europejskiej konferencji o kobietach w technologiach (European Women in Tech Conference).

Europejski Bank Centralny jest zobowiązany do zapewnienia wzrostu i rozwoju swoich pracowników i konsekwentnie oferuje im szeroki wachlarz możliwości kształcenia i rozwoju, aby wspierać ich w stawianiu czoła wyzwaniom stale zmieniającego się świata. W ciągu ostatniego roku EBC pracował na poziomie ESBC i SSM nad opracowaniem spójnej, ogólnosystemowej strategii uczenia się i rozwoju, aby wspierać swoich pracowników w całym systemie w realizacji celów dla Europy. Strategia ta opiera się na istniejących lokalnych inicjatywach edukacyjnych, które były otwarte dla współpracowników w całym ESBC i SSM, i ma na celu wspieranie kultury uczenia się, która łączy uczenie się i rozwój z wydajnością, możliwościami i skutecznością.

Przywódcy odgrywają kluczową rolę w zwiększaniu wydajności zarówno jednostek, jak i zespołów, z korzyścią dla organizacji. Mając to na uwadze, w ciągu ostatnich kilku lat EBC z powodzeniem przeprowadził modułowy program rozwoju liderów, który zakończył się w listopadzie 2019 roku. W ramach programu nawiązano kontakt z ponad 600 liderami na wszystkich szczeblach, w tym z liderami zespołów składających się z pracowników niezajmujących stanowisk kierowniczych, w celu wzmocnienia zachowań przywódczych, a tym samym poprawy wyników organizacji i budowania silnych zespołów wokół wspólnej wizji, celu i dążenia do stworzenia silniejszego EBC.

W 2019 EBC przeprowadził gruntowny przegląd sposobów wspierania rozwoju zawodowego swojego personelu, w wyniku którego wdrożono nowe, kompleksowe ramy kariery zawodowej. Obejmują one nowe metody awansowania pracowników oraz zmiany w procesach i polityce, które ułatwiają i motywują do mobilności (tzn. zmiany ról w ramach banku lub zdobywania doświadczenia poza bankiem) jako szansy na wzrost. Zmiany te pozycjonują EBC jako pracodawcę z wyboru przy jednoczesnym utrzymaniu zaangażowania pracowników i wspieraniu rozwoju osób, które tworzą EBC.

12.2 Dalsze wzmocnienie standardów etyki zawodowej i zarządzania

EBC publikuje na swojej stronie internetowej miesięczne kalendarze i deklaracje o braku konfliktu interesów wszystkich urzędników wysokiego szczebla.

Wraz z wejściem w życie 1 stycznia 2019 Jednolitego kodeksu postępowania dla urzędników wysokiego szczebla Europejskiego Banku Centralnego („Jednolity kodeks”) EBC potwierdził swoje zaangażowanie na rzecz zapewnienia najwyższego poziomu etyki zawodowej i standardów zarządzania. Wprowadzając konkretne zasady działalności po ustaniu okresu zatrudnienia, prywatnych transakcji finansowych i relacji z grupami interesów, Jednolity kodeks zobowiązuje również wszystkich członków organów EBC wysokiego szczebla do publikowania swoich miesięcznych kalendarzy (od stycznia 2019) oraz do corocznego składania podpisanych deklaracji o braku konfliktu interesów Komitetowi ds. Etyki w celu ich oceny i późniejszej publikacji na stronie internetowej EBC.

Ponadto Komitet ds. Etyki[69] doradza członkom organów EBC wysokiego szczebla we wszystkich innych sprawach związanych z etyką zawodową, w szczególności w odniesieniu do działalności zawodowej po ustaniu zatrudnienia oraz działalności zarobkowej członków rodziny[70]. Odpowiednio do rosnącej wagi kwestii związanych z dobrym postępowaniem i dobrym zarządzaniem EBC wprowadził dla wszystkich nowo powołanych i ustępujących członków organów EBC wysokiego szczebla specjalne spotkania na początku i na końcu ich kadencji z Dyrektorem Biura ds. Zgodności i Ładu Wewnętrznego EBC w celu omówienia obowiązków wynikających z Jednolitego kodeksu.

Współpraca pomiędzy bankami centralnymi strefy euro i krajowymi organami nadzoru za pośrednictwem grupy zadaniowej najwyższych rangą osób ds. etyki i zgodności (ECTF) w roku 2019 nabrała dalszego tempa. Grupa ta stała się centrum wymiany informacji i forum wspierającym spójne wdrażanie Jednolitego kodeksu w ramach Eurosystemu i europejskiego nadzoru bankowego. W celu stworzenia dodatkowych możliwości wzajemnego uczenia się ECTF zorganizowała sesje tematyczne z zewnętrznymi odpowiednikami, w tym z Biurem ds. Etyki ONZ, Biurem Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich i Europejskim Trybunałem Obrachunkowym, przy czym ten ostatni przedstawił swoje sprawozdanie na temat ram etycznych wybranych kontrolowanych instytucji UE.

Jeśli chodzi o pracowników, w roku 2019 roczna kontrola zgodności ich prywatnych transakcji finansowych obejmowała losowo wybraną próbę obejmującą 10% całego personelu, w tym członków organów EBC wysokiego szczebla. Ponadto EBC skorzystał z porad swojego zewnętrznego dostawcy usług i przeprowadził doraźną kontrolę zgodności, która koncentrowała się na określonej grupie pracowników.

Zgodnie ze swoim mandatem Komitet ds. Audytu EBC nadal wspierał Radę Prezesów w wykonywaniu jej zadań i obowiązków związanych z rzetelnością informacji finansowych, nadzorem nad systemem kontroli wewnętrznej, przestrzeganiem obowiązujących przepisów ustawowych i wykonawczych oraz kodeksów postępowania, a także wykonywaniem funkcji kontrolnych. W 2019 Komitet ds. Audytu skoncentrował się w szczególności na ryzyku cybernetycznym, adekwatności zasad zarządzania ryzykiem finansowym w Eurosystemie oraz zachęcaniu do proaktywnego podejścia przy monitorowaniu działań podejmowanych w następstwie zaleceń pokontrolnych.

Kierując się zasadami przejrzystości i odpowiedzialności, członkowie organów EBC wysokiego szczebla utrzymują regularne kontakty i interakcję ze społeczeństwem, jak również ze specjalistyczną opinią publiczną sektora publicznego i prywatnego, środowiskiem akademickim, grupami interesów i stowarzyszeniami przedstawicielskimi. Te dialogi i debaty odbywają się na podstawie ugruntowanych i publicznych ram, które gwarantują stabilny poziom przejrzystości i dobre zarządzanie.

W odpowiedzi na 113 wniosków obywateli UE o udzielenie publicznego dostępu do dokumentów w roku 2019 EBC udzielił takiego dostępu do ponad 200 dokumentów (niektóre z nich zostały częściowo ujawnione).

Ponadto w ramach stałego dążenia do dobrego zarządzania i przejrzystości w roku 2019 EBC postanowił wprowadzić nową politykę, zgodnie z którą dokumenty Komitetu Prezesów i Europejskiego Instytutu Walutowego – poprzedzające utworzenie EBC w czerwcu 1998 – byłyby uznawane za dokumentację historyczną, co ułatwiłoby opinii publicznej dostęp do nich.

Ramka 12
Euro ma 20 lat

1 stycznia 2019 nasza wspólna waluta, euro, obchodziła 20. rocznicę swojego istnienia. Dwadzieścia lat wcześniej, czyli 1 stycznia 1999, 11 państw Unii Europejskiej (UE) ustaliło swoje kursy walutowe i przyjęło wspólną politykę pieniężną, której prowadzenie zostało powierzone EBC. Euro zaczęło funkcjonować jako waluta elektroniczna, wykorzystywana do płatności bezgotówkowych i przez rynki finansowe. Banknoty i monety euro wprowadzono do obiegu 3 lata później, 1 stycznia 2002. Obecnie euro jest walutą 19 krajów UE i ponad 340 milionów Europejczyków. Jako druga najważniejsza waluta na świecie – po dolarze amerykańskim – jest ona częścią naszego codziennego życia i najbardziej namacalnym symbolem projektu europejskiego. Poparcie dla euro wśród obywateli strefy euro utrzymuje się na wysokim poziomie – 76% respondentów badania Eurobarometru uważa, że wspólna waluta jest dobra dla UE (badanie Eurobarometru, listopad 2019).

20 lat wspólnej waluty

Kraje UE, które przyjęły euro 1 stycznia 1999, oraz te, które przystąpiły do UE później, przebyły razem długą drogę. Ostatnie 20 lat było wyjątkowe dla strefy euro. Pierwsza dekada może być postrzegana jako kulminacja 30-letniego ożywienia w światowym cyklu finansowym. Natomiast w drugiej dekadzie mieliśmy do czynienia z najgorszymi od lat 30. ubiegłego wieku kryzysami gospodarczymi i finansowymi: najpierw z globalnym kryzysem finansowym, a następnie z kryzysem związanym z długiem państwowym.

Europejski projekt obejmujący unię gospodarczą i walutową (UGW) jest procesem, który ewoluuje w czasie. Przyglądając się bliżej strukturom gospodarczym po 20 latach istnienia euro można stwierdzić, że światowy kryzys finansowy i kryzys zadłużenia publicznego ujawniły odporność struktur gospodarczych strefy euro. Państwa należące do strefy euro podjęły znaczne wysiłki w celu zareagowania na kryzys i wzmocnienia tej odporności. Dynamika kryzysu została również wykorzystana do wzmocnienia UGW. W szczególności dużym osiągnięciem było ustanowienie europejskiego nadzoru bankowego. Jednakże budowa unii gospodarczej i walutowej nadal nie została ukończona. Konieczne są dalsze postępy w celu optymalizacji korzyści płynących ze wspólnej waluty dla wszystkich Europejczyków.

EBC świętował #EUROat20

Dwudziesta rocznica wprowadzenia euro była ważnym kamieniem milowym dla EBC, który obchodził ją wielokrotnie. Przedstawienia artystyczne i muzyczne (w ramach Europejskich Dni Kultury EBC poświęconych wspólnej kulturze i tożsamości Europy w roku 2019), kampanie prowadzone w mediach społecznościowych – zob. konkurs Quizwanie EBC – i konferencje wysokiego szczebla dotyczące bankowości centralnej, w szczególności forum bankowości centralnej EBC w Sintrze od 17 do 19 czerwca 2019, sprawiły, że 20. urodziny euro były dobrą okazją do nawiązania kontaktu z obywatelami Europy.

Tematem wspomnianego wyżej forum EBC w Sintrze było przede wszystkim „20 lat europejskiej unii gospodarczej i walutowej”. Dotyczyło ono dotychczasowych doświadczeń UGW oraz czynników decydujących o jej sukcesie w przyszłości. Uczestnicy dyskutowali o zróżnicowanym postępie konwergencji gospodarczej, roli polityki fiskalnej w stosunku do polityki pieniężnej w stabilizacji makroekonomicznej w nieukończonej unii walutowej oraz o wybranych kluczowych czynnikach determinujących przyszły wzrost w strefie euro (takich jak siły demograficzne). Główne tematy przedstawiono na poniższej ilustracji.

20 lat europejskiej unii gospodarczej i walutowej – ilustracja graficzna z forum bankowości centralnej EBC w Sintrze.

Źródło: EBC.

Roczny raport finansowy

https://www.ecb.europa.eu/pub/annual/annual-accounts/html/ecb.annualaccounts2019~9eecd4e8df.pl.html

Skonsolidowany bilans Eurosystemu na dzień 31 grudnia 2019

https://www.ecb.europa.eu/pub/annual/balance/html/ecb.eurosystembalancesheet2019~fed8c5244a.pl.html

Część statystyczna (dostępna jedynie w języku angielskim)

https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/annrep/ecb.ar_annex2019_statistical_section~bf923b8ecc.en.pdf

© Europejski Bank Centralny, 2020

Adres do korespondencji 60640 Frankfurt am Main, Germany

Telefon +49 69 1344 0

Internet www.ecb.europa.eu

Wszelkie prawa zastrzeżone. Zezwala się na wykorzystanie do celów edukacyjnych i niekomercyjnych pod warunkiem podania źródła.

Dane zawarte w niniejszym Raporcie obejmują okres do 10 marca 2020.

Terminologię fachową i skróty zawiera Słowniczek EBC (dostępny jedynie w języku angielskim).

HTML ISBN 978-92-899-4119-8, ISSN 2443-4884, doi:10.2866/801191, QB-BS-20-001-PL-Q

  1. Więcej informacji na temat niepewności związanej z wymianą handlową można znaleźć w artykule „Tracking global economic uncertainty: implications for global investment and trade”, Economic Bulletin, wyd 1, EBC, 2020.
  2. Prognozy na 2019 nie przewidywały wpływu epidemii koronawirusa ani ryzyka z nim związanego, ponieważ informacja ta nie była wówczas dostępna.
  3. Przegląd wzajemnych powiązań między sektorem przemysłowym a usług można znaleźć w ramce zatytułowanej „Developments in the services sector and its relationship with manufacturing”, Economic Bulletin, wyd. 7, EBC, 2019.
  4. Na przykład inwestycje w dobra wymagające własności intelektualnej w Irlandii wypaczyły dane dotyczące wzrostu w strefie euro w drugim i trzecim kwartale 2019.
  5. Zob. „A revised consumer confidence indicator”, European Commission, 21 grudnia 2018.
  6. Więcej informacji na temat konstrukcji tych wskaźników można znaleźć w sekcji „Indicators of labour market conditions in the euro area”, Economic Bulletin, wyd. 8, EBC, 2019.
  7. Więcej informacji na temat podaży siły roboczej w strefie euro zawiera artykuł „Labour supply and employment growth”, Economic Bulletin, wyd. 1, EBC, 2018.
  8. Więcej informacji na temat relacji między zatrudnieniem i produktywnością w obecnej fazie wzrostu zatrudnienia zawiera ramka „Employment growth and GDP in the euro area”, Economic Bulletin, wyd. 2, EBC, 2019, oraz ramka „How does the current employment expansion in the euro area compare with historical patterns?”, Economic Bulletin, wyd. 6, EBC, 2019.
  9. Zob. np. K. Charbonneau, A. Evans, S. Sarker, i L.Suchanek „Digitalization and inflation: A Review of the Literature”, Staff Analytical Note 2017-20, Bank of Canada, listopad 2017.
  10. Zob. np. K. Masuch, R. Anderton, R. Setzer i N. Benalal. (wydawcy), „Structural policies in the euro area”, Occasional Paper Series, nr 210, EBC, czerwiec 2018.
  11. Więcej szczegółów nt. wdrożenia zaleceń CSR, zob. ramka zatytułowana „Country-specific recommendations for economic policies under the 2019 European Semester”, Economic Bulletin, wyd. 5, EBC, 2019.
  12. Polityka fiskalna odzwierciedla kierunek i rozmiar bodźca fiskalnego wykraczającego poza automatyczną reakcję finansów publicznych na fazy cyklu koniunkturalnego. Mierzony jest on jako zmiana skorygowanego cyklicznie pierwotnego salda budżetowego pomniejszonego o pomoc publiczną dla sektora finansowego. Więcej informacji na temat koncepcji polityki fiskalnej w strefie euro można znaleźć w artykule „The euro area fiscal stance”, Economic Bulletin, wyd. 4, EBC, 2016.
  13. „The review of draft budgetary plans for 2020 – some implications for a reform of fiscal governance”, Economic Bulletin, wyd. 8, EBC, 2019.
  14. Średnia inflacja HICP w roku 2018 została skorygowana do 1,8% z 1,7% przez Eurostat po dacie granicznej dla danych w raporcie rocznym za rok 2018. Zmiana nastąpiła po wdrożeniu przez Eurostat zmian metodologicznych w zharmonizowanym indeksie cen konsumpcyjnych (HICP). Zmiany te oznaczały również korektę w górę do średniej stopy inflacji cen usług w 2018 do 1,5% z 1,3% oraz korektę w dół do średniej stopy inflacji cen nieenergetycznych towarów przemysłowych w roku 2018 do 0,3% z 0,4%. Zmiany te miały jednak tylko niewielki wpływ na średnią inflację HICP z wyłączeniem cen energii i żywności w roku 2018, która pozostała na niezmienionym poziomie 1,0%. W przeciwieństwie do tych raczej łagodnych skutków wpływ na miesięczne i roczne stopy inflacji w roku 2015 był szczególnie silny. Średnia inflacja HICP w roku 2015 została skorygowana w górę o 0,2 pkt proc., a inflacja HICP z wyłączeniem cen energii i żywności o 0,3 pkt proc. Zob. „A new method for the package holiday price index in Germany and its impact on HICP inflation rates”, Economic Bulletin, wyd. 2, EBC, 2019, oraz Monthly Report, Deutsche Bundesbank, marzec 2019, s. 8-9.
  15. Zmiany statystyczne miar zorganizowanych wakacji w Niemczech wywarły przejściowo wpływ hamujący na inflację cen usług w strefie euro; zob. Monthly Report, Deutsche Bundesbank, sierpień 2019, s. 57-59.
  16. Zob. E Bobeica, A. Sokol „Drivers of underlying inflation in the euro area over time: a Phillips curve perspective”, Economic Bulletin, wyd. 4, EBC, 2019. Analiza ta koncentruje się na dekompozycji inflacji w próbie. Analizę zdolności prognostyczną modeli tego typu oraz moc prognostyczną różnych typów zmiennych dla inflacji przedstawiono w: L. Moretti, L. Onorante i S. Zakipour Saber „Phillips curves in the euro area”, Working Paper Series, nr. 2295, EBC, lipiec 2019.
  17. Zob. M. Ciccarelli, C. Osbat (wydawcy), „Low inflation in the euro area: Causes and consequences”, Occasional Paper Series, nr. 181, EBC, styczeń 2017.
  18. Uwzględnione w wykresie A miary oczekiwań dotyczą zarówno krótko- jak i długoterminowych oczekiwań inflacyjnych ujawnionych w ankietowych badaniach EBC zawodowych prognostów oraz dane Consensus Economics.
  19. Zewnętrzne czynniki nie muszą oczywiście ograniczać się do tego, co odzwierciedlają ceny importu i energii. Omówienie innych mechanizmów przedstawia P. Lane „Globalisation and monetary policy”, referat wygłoszony na Uniwersytecie Kalifornijskim 30 września 2019.
  20. M. Jarociński, M Lenza „ An Inflation-Predicting Measure of the Output Gap in the Euro Area”, Journal of Money, Credit and Banking, t. 50(6), 2018, s. 1189-1224.
  21. Dynamika wzrostu przeciętnego wynagrodzenia została zahamowana w wyniku obniżenia wysokości składek na ubezpieczenie społeczne pracodawców we Francji w związku ze zmianą legislacyjną (zastąpienie ulgi podatkowej CICE przez trwałe obniżenie składek na ubezpieczenie społeczne pracodawców).
  22. Zob. ramka zatytułowana „How do profits shape domestic price pressures in the euro area?”, Economic Bulletin, wyd. 6, EBC, 2019.
  23. Eurosystem dąży do neutralnej rynkowo alokacji aktywów, skupując papiery wartościowe o wszystkich kwalifikujących się terminach zapadalności we wszystkich jurysdykcjach, w sposób odzwierciedlający strukturę rynku obligacji skarbowych strefy euro.
  24. EBC publikuje oczekiwane miesięczne kwoty wykupu dla APP w dwunastomiesięcznym okresie kroczącym.
  25. Zob. „General APP securities lending framework” w celu uzyskania informacji na temat udzielania pożyczek papierów wartościowych w ramach CBPP3 i ABSPP. Należy zauważyć, że papiery wartościowe zakupione w ramach programu dotyczącego rynków papierów wartościowych, CBPP i CBPP2 są również udostępniane do kredytowania przez Eurosystem.
  26. EBC publikuje raz w miesiącu zbiorcze średnie miesięczne saldo kredytów dla Eurosystemu w ramach PSPP oraz zbiorczą średnią miesięczną kwotę otrzymanych zabezpieczeń gotówkowych.
  27. Zob. „The financial risk management of the Eurosystem’s monetary policy operations”, EBC, lipiec 2015.
  28. Por. zakładkę „Programy skupu aktywów” na stronie internetowej EBC.
  29. ABS muszą posiadać co najmniej 2 oceny zdolności kredytowej wydane przez instytucję ECAI.
  30. Zob. art. 138 ust. 3 lit. b) wytycznych Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2015/510 z dnia 19 grudnia 2014 w sprawie wdrożenia ram polityki pieniężnej Eurosystemu (ECB/2014/60) (Dz.U. L 91 z 2.4.2015, s. 3).
  31. Rada Prezesów zdecydowała, 12 września 2019, o rozszerzeniu możliwości nabywania aktywów o stopie zwrotu poniżej oprocentowania depozytu w ramach wszystkich części jej APP w niezbędnym zakresie. Więcej informacji na ten temat znajduje się w komunikacie prasowym EBC z 12 września 2019: „ECB provides additional details on purchases of assets with yields below the deposit facility rate”.
  32. Limit emitenta odnosi się do maksymalnego udziału nierozliczonych papierów wartościowych emitenta, jakie mogą znajdować się w posiadaniu Eurosystemu.
  33. Zob. wydanie specjalne „Climate change and financial stability”, Financial Stability Review, EBC, maj 2019.
  34. Zob. M. Carney, „Breaking the Tragedy of the Horizon – climate change and financial stability”, przemówienie wygłoszone w Lloyd's of London, 29 września 2015.
  35. Zob. B. Cœuré, „Monetary policy and climate change”, przemówienie wygłoszone na konferencji „Scaling up Green Finance: The Role of Central Banks”, zorganizowanej przez Sieć na rzecz Ekologicznego Systemu Finansowego, centralny bank Niemiec i Council on Economic Policies, Berlin, 8 listopada 2018.
  36. Zob. wydania Financial Stability Review EBC z maja 2019 i listopada 2019.
  37. Zob. L. de Guindos, „Implications of the transition to a low-carbon economy for the euro area financial system”, przemówienie wygłoszone na konferencji Europejskiej Grupy ds. Oszczędności i Bankowości Detalicznej na temat „Tworzenia zrównoważonych struktur finansowych poprzez stawianie obywateli na pierwszym miejscu", Bruksela, 21 listopada 2019.
  38. Zob. Mapa ryzyka w SSM na rok 2020.
  39. Więcej informacji na temat działań nadzorczych EBC w odniesieniu do zmian klimatu można znaleźć w ramce „,Zielone’ finansowanie” w Raporcie rocznym EBC z działalności nadzorczej za 2019.
  40. Nowym rozporządzeniem UE, które przedstawia sposób traktowania NPE w ramach filaru I, jest rozporządzenie 2019/630 Parlamentu Europejskiego i Rady (EU) z dnia 17 kwietnia 2019 zmieniające rozporządzenie (UE) nr 575/2013 w odniesieniu do minimalnego pokrycia strat z tytułu ekspozycji nieobsługiwanych (Dz.U. L 111 25.4.2019, s.4). Nowe rozporządzenie weszło w życie 26 kwietnia 2019.
  41. Więcej szczegółów można znaleźć w rozdziale 4.
  42. Wspólne zabezpieczenie dla jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, które zostanie zapewnione przez europejski mechanizm stabilności, jest siecią bezpieczeństwa, gwarantującą, że fundusz ten posiada dodatkowe zasoby, by wspierać wszelkie niezbędne działania w zakresie restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji.
  43. Zob. także opinię Europejskiego Banku Centralnego z 8 listopada 2017 w sprawie zmian unijnych ram zarządzania kryzysowego CON/2017/47.
  44. Dalsza harmonizacja i standaryzacja, które bazują na jednolitym zbiorze przepisów jako zharmonizowanych ramach regulacyjnych, są kluczowe dla utworzenia rzeczywistej unii rynków kapitałowych.
  45. Zob. Reforming major interest rate benchmarks – Progress report Rada Stabilności Finansowej, 18 grudnia 2019.
  46. Zgodnie z art. 141 ust. 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, art. 17, 21.2, 43.1 i 46.1 Statutu ESBC oraz art. 9 rozporządzenia Rady (WE) nr 332/2002 z 18 lutego 2002.
  47. Zgodnie z art.122 ust. 2 i art. 132 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, art. 17 i 21 Statutu ESBC oraz art.8 rozporządzenia Rady (UE) nr 407/2010 z dnia 11 maja 2010.
  48. Zgodnie z art. 17 i 21 Statutu ESBC (w związku z art.3 ust. 5 umowy ramowej EFSF).
  49. Zgodnie z art. 17 i 21 Statutu ESBC (w związku z art. 5.12.1 warunków ogólnych dotyczących umów pomocy finansowej w ramach EMS).
  50. W kontekście umowy pożyczkowej między państwami członkowskimi, których walutą jest euro (oprócz Grecji i Niemiec) i Kreditanstalt für Wiederaufbau (instytucją pożytku publicznego, działającą według wytycznych Republiki Federalnej Niemiec i korzystającą z jej gwarancji) jako pożyczkodawcami a Republiką Grecką jako pożyczkobiorcą i  Bankiem Grecji jako przedstawicielem pożyczkobiorcy, a także na podstawie art. 17 i 21.2 Statutu ESBC i art. 2 decyzji EBC/2010/4 z 10 maja 2010.
  51. Interwencje w ramach europejskiego mechanizmu kursowego (ERM II) na krańcach pasma, to interwencje, które mają miejsce, gdy kurs wymiany danej waluty w stosunku do euro osiągnie krańcowe granice wcześniej uzgodnionego przedziału wahań (tj. przedziału, w którym waluty członków ERM II mogą się wahać w stosunku do euro). Takie interwencje są w zasadzie automatyczne i nieograniczone.
  52. Zob. na przykład „Boosting Europe”, European Banking Federation, 2019.
  53. Odnosimy się tu przede wszystkim do zbiorów danych związanych z obowiązkami sprawozdawczymi przedsiębiorstw przyjmujących depozyty, które zostały określone w: rozporządzeniach EBC dotyczących statystyki pozycji bilansowych i statystyki stóp procentowych monetarnych instytucji finansowych; moduł branżowy rozporządzenia w sprawie statystyki inwestycji w papiery wartościowe; oraz regulacja AnaCredit w sprawie danych granularnych dotyczących ekspozycji kredytowych i ryzyka kredytowego.
  54. Zob. artykuł ekspertów EBC zatytułowany „Dataset and indicators to monitor the crypto-assets phenomenon” na podstawie prezentacji ekspertów EBC na ten temat będzie opublikowany w raporcie Irving Fisher Committee on Central Bank Statistics (IFC) Working Group on Fintech data (pierwsze półrocze roku 2020).
  55. Zob. ECB Crypto-Assets Task Force: „Crypto-Assets: Implications for financial stability, monetary policy, and payments and market infrastructures”, Occasional Paper Series, nr. 223, EBC, maj 2019, i artykuł zatytułowany „Understanding the crypto-asset phenomenon, its risks and measurement issues”, Economic Bulletin, wyd. 5, EBC, 2019.
  56. Zob. 2018 IFC Annual Report, Irving Fisher Committee on Central Bank Statistics, Bank for International Settlements, marzec 2019.
  57. Zob. „Characterisation of the euro area fintech scene”, Financial Integration and Structure in the Euro Area, EBC, marzec 2020.
  58. €STR jest publikowana na stronie internetowej EBC, za pośrednictwem platformy Market Information Dissemination (MID) EBC, oraz w Statistical Data Warehouse (SDW) EBC , przy czym głównym kanałem publikacji jest platforma MID.
  59. Wymogi sprawozdawcze dotyczące MMSR, jak również wykaz aktualnych podmiotów sprawozdających są dostępne na stronie internetowej EBC. Regularne gromadzenie danych MMSR rozpoczęło się 1 lipca 2016.
  60. Więcej szczegółów można znaleźć w „G20 Data Gaps Initiative (DGI-2): The Fourth Progress Report - Countdown to 2021”, Rada Stabilności Finansowej i Międzynarodowy Fundusz Walutowy, 2019.
  61. Zob.G. Cozzi i inni „Macroprudential policy measures: macroeconomic impact and interaction with monetary policy”, Working Paper Series nr. 2376ECB, luty 2020, oraz U. Albertazzi i inni „Monetary policy and bank stability: the analytical toolbox reviewed”, Working Paper Series, nr. 2377, EBC, luty 2020.
  62. M. C. Cavalleri, A. Eliet, P. McAdam, F. Petroulakis, A Soares. i I.Vansteenkiste „Concentration, market power and dynamism in the euro area”, Working Paper Series nr. 2253, EBC.
  63. L. Hospido, L Laeven. i A. Lamo „The gender promotion gap: evidence from central banking”, Working Paper Series, nr. 2265, EBC, kwiecień 2019.
  64. Bardziej precyzyjnie, analiza obejmuje Dyrekcje ds. Ekonomii Ogólnej, Polityki Makroostrożnościowej i Stabilności Finansowej, Stosunków Międzynarodowych i Europejskich, Infrastruktury Rynkowej i Płatności, Operacji Rynkowych, Polityki Pieniężnej, Badań i Statystyki oraz Dyrekcję Zarządzania Ryzykiem.
  65. Przykłady naruszeń obowiązku zasięgania opinii EBC obejmują: a) przypadki, w których organ krajowy nie przedstawił EBC do zaopiniowania projektu przepisów, które wchodzą w zakres jego kompetencji, oraz b) przypadki, w których organ krajowy formalnie zasięgnął opinii EBC, ale nie zapewnił mu wystarczającego czasu na analizę projektu przepisów i wydanie opinii przed ich uchwaleniem.
  66. W szczególności Yves Mersch przedstawił, w EBC i na organizowanej w marcu we Frankfurcie przez EBC konferencji „Watchers XX”, swoje uwagi dotyczące zasad konieczności, proporcjonalności i uczciwości w odniesieniu do niezależności banku centralnego. Podczas dyskusji przy okrągłym stole, która odbyła się w listopadzie we Frankfurcie, przedstawił on również perspektywę EBC w odniesieniu do międzynarodowych trendów w zakresie niezależności banku centralnego.
  67. Więcej informacji na temat konsekwencji brexitu, który był jedną z kwestii omawianych w trakcie wysłuchań, znajduje się w ramce 11.
  68. Bardziej szczegółowe informacje można znaleźć w Raporcie rocznym EBC z działalności nadzorczej 2019.
  69. Latem 2019 Patrick Honohan zastąpił Jeana-Claude Tricheta na stanowisku przewodniczącego Komisji ds. Etyki.
  70. Zob. decyzja Europejskiego Banku Centralnego (UE) 2015/433 z 17 grudnia 2014 r. w sprawie ustanowienia Komitetu ds. Etyki Zawodowej i jego regulaminu (EBC/2014/59).