Podsumowanie minionego roku

W 2023 roku EBC poczynił trwałe postępy w przeciwdziałaniu inflacji w strefie euro. Na początku roku inflacja konsumencka wciąż znajdowała się blisko rekordowo wysokich poziomów. Niekorzystne skutki wcześniejszych szoków podażowych i popytowych, choć coraz słabsze, nadal powodowały wzrost cen. W ciągu roku nastąpił jednak znaczny spadek inflacji – pod wpływem dwóch istotnych czynników.

Po pierwsze, wpływ wcześniejszych szoków zaczął zanikać. Doszło do gwałtownego spadku cen energii, po ich dużym wzroście wywołanym nieuzasadnioną wojną Rosji przeciwko Ukrainie, oraz dalszego zmniejszenia się globalnych zatorów podażowych. Za spadek inflacji w 2023 w połowie odpowiadały właśnie niższe ceny energii. Po drugie, EBC kontynuował zacieśnianie polityki pieniężnej, co pomogło dalej obniżyć inflację przez stłumienie popytu. W sumie od stycznia do września podnieśliśmy stopy procentowe o dodatkowe 200 punktów bazowych.

Przy podejmowaniu decyzji w sprawie stóp, z uwagi na wysoce niepewne otoczenie, w dalszym ciągu stosowaliśmy podejście oparte na danych. Na potrzeby dokładnej kalibracji skali niezbędnych podwyżek wprowadziliśmy trzy kryteria: perspektywy inflacji, dynamikę inflacji bazowej i siłę transmisji polityki pieniężnej. Do września odnotowaliśmy poprawę perspektyw inflacji i silne oddziaływanie polityki pieniężnej. Inflacja bazowa pozostała jednak podwyższona, a wewnętrzna presja cenowa była wciąż silna.

Na tej podstawie ustaliliśmy, że podstawowe stopy procentowe EBC znalazły się na poziomach, które – jeśli zostaną utrzymane przez dostatecznie długi okres – znacząco przyczynią się do szybkiego powrotu inflacji do docelowego poziomu. Jednocześnie zobowiązaliśmy się do utrzymania stóp na tych poziomach tak długo, jak będzie to konieczne, a przy tym do dalszego stosowania – przy ustalaniu odpowiedniego stopnia i czasu trwania restrykcyjności – podejścia opartego na danych, uwzględniającego te same kryteria.

Równolegle poczyniliśmy postępy w normalizowaniu bilansu Eurosystemu, by zapewnić jego spójność z ogólnym nastawieniem naszej polityki. W 2023 suma bilansowa zmniejszyła się o ponad 1 bln euro, co w znacznej mierze było skutkiem upływu terminów zapadalności i przedterminowych spłat w ramach ukierunkowanych dłuższych operacji refinansujących. W ciągu roku zakończyliśmy także reinwestycje w ramach programu skupu aktywów. A w grudniu ogłosiliśmy stopniowe wygaszanie reinwestycji w ramach nadzwyczajnego programu zakupów w czasie pandemii.

Trwałym postępom w przeciwdziałaniu inflacji towarzyszyły coraz bardziej zaawansowane prace nad uwzględnieniem ryzyka klimatycznego w naszych zadaniach. W marcu po raz pierwszy opublikowaliśmy informacje finansowe dotyczące utrzymywanych przez Eurosystem papierów wartościowych sektora przedsiębiorstw w kontekście zmian klimatycznych. W ciągu 12 miesięcy od października 2022, gdy zaczęliśmy ukierunkowywać reinwestycje na korzyść emitentów o lepszym oddziaływaniu na klimat, intensywność emisyjna reinwestycji aktywów przedsiębiorstw zmniejszyła się o około dwie trzecie.

W 2023 odnotowaliśmy znaczne postępy w kolejnym istotnym obszarze naszych prac, jakim są płatności. W marcu uruchomiliśmy T2 – nowy system płatności wysokokwotowych. System T2 wspiera harmonizację i efektywność europejskich rynków finansowych, dzięki wprowadzeniu nowego systemu rozrachunku brutto w czasie rzeczywistym – w miejsce systemu TARGET2, który działał od 2007 – oraz usprawnieniu zarządzania płynnością w pieniądzu banku centralnego.

Rozpoczęliśmy również etap przygotowawczy projektu cyfrowego euro. Etap ten, uruchomiony w listopadzie po dwóch latach owocnych prac analitycznych, położy fundamenty pod ewentualną emisję cyfrowego euro. Cyfrowe euro nie zastąpiłoby gotówki, tylko stanowiłoby jej uzupełnienie. Gotówka jest wciąż najczęściej używanym środkiem płatniczym w strefie euro, a dla zdecydowanej większości jej mieszkańców ważna jest możliwość płacenia gotówką.

To jeden z powodów, dla których EBC przygotowuje nową serię banknotów euro, będących najbardziej namacalnym, widocznym symbolem jedności Europy. Na podstawie wyników dwóch sondaży przeprowadzonych latem 2023 Rada Prezesów wybrała dwa potencjalne tematy przewodnie nowej serii: „Kulturę europejską” oraz „Rzeki i ptaki”. W dalszej perspektywie Europejczycy będą mogli wyrazić swoje preferencje co do wybranych możliwych wzorów, a ich ostatecznego wyboru EBC ma dokonać w 2026.

W roku, w którym obchodziliśmy 25-lecie EBC, powitaliśmy w strefie euro Chorwację. Po przyjęciu euro w styczniu przez Chorwację liczba krajów strefy euro wzrosła do 20 – to niemal dwukrotnie więcej niż w chwili wprowadzania wspólnej waluty. Rozszerzanie się strefy euro świadczy o niezmiennej atrakcyjności naszej unii walutowej w coraz bardziej nieprzewidywalnym świecie. W 2023 poparcie społeczne dla euro utrzymywało się blisko rekordowo wysokich poziomów.

Wszystko to nie byłoby możliwe bez ciężkiej pracy i zaangażowania pracowników EBC na rzecz naszej misji: utrzymania stabilności cen dla mieszkańców strefy euro. To zaszczyt kierować tą instytucją i jej pracownikami.

Frankfurt nad Menem, kwiecień 2024

Christine Lagarde

Prezes

Rok w liczbach

1 Inflacja spada gwałtownie, a zaostrzenie polityki pieniężnej EBC jest w dalszym ciągu mocno odczuwalne

W roku 2023 gospodarka światowa radziła sobie lepiej niż początkowo oczekiwano i nadal rozwijała się w umiarkowanym tempie. Wzrost ten wynikał głównie ze wzrostu gospodarczego w gospodarkach wschodzących i Stanach Zjednoczonych, podczas gdy w większości innych rozwiniętych gospodarek silniej dawały się odczuć trudne warunki finansowania i znaczna niepewność geopolityczna. Inflacja na świecie wyraźnie spadła wraz ze spadkiem cen surowców energetycznych, natomiast bazowa presja cenowa pozostała na podwyższonym poziomie. Euro umocniło się w ujęciu nominalnym i w stosunku do dolara amerykańskiego.

Wzrost gospodarczy w strefie euro w 2023 osłabł. Sektor przemysłowy szczególnie ucierpiał w wyniku zaostrzenia warunków finansowania, wysokich kosztów nakładów i słabego popytu światowego, podczas gdy sektorowi usług początkowo nadal sprzyjały utrzymujące się skutki ponownego otwarcia gospodarki po pandemii. Choć podniesienie stóp procentowych EBC przełożyło się z dużą siłą na aktywność gospodarczą, rynek pracy pozostał dość prężny. Rządy państw strefy euro w dalszym ciągu wycofywały środki wsparcia podjęte w odpowiedzi na pandemię, skoki cen energii i szoki inflacyjne, odchodząc częściowo od poprzedniego złagodzenia polityki fiskalnej. Inflacja HICP w strefie euro gwałtownie spadła, do czego przyczynił się w szczególności spadek inflacji cen energii do wartości ujemnych w miarę jak ceny energii powracały do poziomu sprzed gwałtownych wzrostów z 2022. Również inflacja bazowa zaczęła słabnąć, pod wpływem ogólnego procesu dezinflacji i w związku z wygasaniem wpływu wcześniejszych wstrząsów i coraz silniejszym wpływem zaostrzenia polityki pieniężnej. Jednak wewnętrzna presja cenowa zastąpiła presję zewnętrzną jako najważniejszy czynnik napędzający inflację – rynek pracy sprzyjał silnym zmianom płac nominalnych, jako że pracownicy szukali rekompensaty za wcześniejsze spadki siły nabywczej spowodowane przez inflację.

1.1 Światowa aktywność gospodarcza rosła w umiarkowanym tempie, wraz ze spadkiem inflacji konsumenckiej

W roku 2023 gospodarka światowa nadal rosła w umiarkowanym tempie: wzrost od 2022 zasadniczo się nie zmienił i wyniósł 3,5% (wykres 1.1)^[1]. Chociaż wzrost był niewielki w porównaniu z poprzednimi okresami, na początku roku był wyższy, niż oczekiwano, dzięki silnym rynkom pracy i wysokiemu popytowi na usługi utrzymującemu się pomimo dalszego zacieśniania polityki pieniężnej^[2]. Siłą napędową gospodarki światowej były przede wszystkim aktywność w gospodarkach wschodzących i Stanach Zjednoczonych, podczas gdy w większości innych gospodarek rozwiniętych zaostrzone warunki finansowania i utrzymujący się wpływ czynników geopolitycznych na ceny energii miały silniejsze negatywne konsekwencje dla popytu. Gospodarka Stanów Zjednoczonych była bardziej odporna niż się spodziewano, dzięki silnemu popytowi wewnętrznemu i dobrej sytuacji na rynku pracy. Zawirowania w amerykańskim sektorze finansowym na początku roku nie miały znaczących skutków makroekonomicznych. Ożywienie gospodarcze w Chinach na początku roku, po złagodzeniu w grudniu 2022 wysoce restrykcyjnych środków podjętych w związku z pandemią, zakończyło się ponownym spowolnieniem w sektorze mieszkaniowym oraz słabym popytem wewnętrznym i zewnętrznym. Jednakże chińska gospodarka osiągnęła deklarowany przez rząd cel wzrostu wynoszący około 5%.

Wykres 1.1

Światowy PKB i jego struktura

a) Globalny realny PKB	b) Struktura światowego wzrostu gospodarczego
(zmiany procentowe w ujęciu rocznym)	(udziały w pkt proc.)

Handel światowy był słaby w 2023, ponieważ dynamika importu spadła do 1,2%, czyli znacznie poniżej odnotowanej w poprzednim roku stopy wzrostu wynoszącej 5,5%, przy średniej sprzed pandemii wynoszącej 3,1%^[3]. Spowolnienie odzwierciedlało 3 główne tendencje. Po pierwsze popyt światowy przeniósł się ponownie z towarów na usługi, ponieważ całkowicie wycofano ograniczenia związane z pandemią. Po drugie zwiększył się udział konsumpcji w popycie krajowym, która zasadniczo generuje mniej wymiany handlowej niż inwestycje. Ponadto w 2023 gospodarki rynków wschodzących, w których handel w mniejszym stopniu reaguje na zmiany aktywności gospodarczej wniosły większy wkład w światową aktywność gospodarczą. Pomimo rosnących barier handlowych i wyników badań gospodarki wskazujących na możliwość przeniesienia łańcucha wartości, dowody na rozdrobnienie zagregowanych przepływów handlowych są jak dotąd ograniczone.

Wysokie wartości wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych (CPI) w ujęciu rocznym w krajach członkowskich OECD z wyłączeniem Turcji nie utrzymały się w 2023, do czego przyczyniły się niższe ceny energii. Wskaźnik ten w 2022 wyniósł 7,3%, w 2023 w ujęciu całościowym 5,3%, zaś w grudniu 2023 kształtował się na poziomie 3,9% (wykres 1.2, panel a). Inflacja z wyłączeniem cen energii i żywności również się obniżyła, ale w znacznie mniejszym stopniu, co świadczy o tym, że bazowa presja cenowa pozostawała wysoka i miała szeroki zasięg. Było to szczególnie widoczne w gospodarkach rozwiniętych, gdzie niedobór pracowników na rynkach pracy przyczynił się do wysokiego wzrostu płac, przez co inflacja cen usług była bardziej uporczywa (wykres 1.2, panel b).

Wykres 1.2

Stopa inflacji HICP i stopa inflacji bazowej w krajach OECD

a) inflacja HICP i jej składniki	b) inflacja w największych gospodarkach
(roczne zmiany w proc., dane miesięczne)	(roczne zmiany w proc., dane miesięczne)

Ceny surowców energetycznych spadały przez cały 2023 w wyniku niższego popytu. Ceny ropy naftowej spadły o 4%, ponieważ słaby popyt na ropę naftową w gospodarkach rozwiniętych przeważył wzrost popytu po złagodzeniu restrykcji pandemicznych w Chinach. Niski popyt na ropę naftową z nawiązką zrekompensował również skutki cięć produkcji ropy naftowej przez kraje grupy OPEC+, a także zagrożenia dla podaży wynikające z czynników geopolitycznych, w tym sankcji nałożonych na Rosję i konfliktu na Bliskim Wschodzie. Spadek cen gazu w Europie był znacznie silniejszy, ponieważ ceny gazu zaczęły spadać już od końca 2022 i zmniejszyły się o kolejne 58% w 2023. Zużycie gazu w Europie utrzymywało się poniżej wartości z lat ubiegłych z powodu niższego zapotrzebowania ze strony przemysłu, zmniejszonego zużycia gazu przez gospodarstwa domowe i łagodnych warunków pogodowych w miesiącach zimowych. Stabilne dostawy ciekłego gazu ziemnego (LNG) umożliwiły również państwom europejskim całkowite uzupełnienie zapasów przed początkiem sezonu grzewczego. Pomimo większej stabilności na europejskim rynku gazu w porównaniu z rokiem poprzednim, zagrożenia związane z dostawami, takie jak strajki na australijskich terminalach LNG, wciąż powodowały wysoką zmienność cen, co świadczy o wrażliwości europejskiego rynku gazu po wstrzymaniu importu gazu z Rosji.

Na podstawie danych z końca roku można stwierdzić, że euro umocniło się w ujęciu nominalnym (+3,9%) i w stosunku do dolara amerykańskiego (+3,4%), przy czym w ciągu roku występowały widoczne wahania. Na dynamikę kursową wpływ miały przede wszystkim zmieniające się oczekiwania rynku wynikające ze zmian w polityce pieniężnej i zmiennych perspektyw gospodarczych. W pierwszej połowie roku kurs euro początkowo umacniał się ze względu na poprawę warunków makroekonomicznych w strefie euro i szybsze zacieśnianie polityki pieniężnej, jednak w połowie lipca kurs euro w stosunku do dolara amerykańskiego zaczął spadać. Umocnienie się dolara, które miało szeroki zasięg, wynikało z niespodziewanie korzystnych danych gospodarczych oraz oczekiwań rynku dotyczących długofalowego zaostrzenia kursu polityki pieniężnej w Stanach Zjednoczonych. Rewizja oceny tego kursu pod koniec roku przy spadających stopach inflacji spowodowała ponowną aprecjację euro. Jeśli chodzi o waluty głównych partnerów handlowych, euro znacznie umocniło się w stosunku do liry tureckiej, rubla rosyjskiego, jena japońskiego i korony norweskiej. Euro odnotowało jednak spadek w stosunku do funta szterlinga, franka szwajcarskiego i złotego.

Główne zagrożenia dla perspektyw wzrostu gospodarczego na świecie pod koniec 2023 obejmowały dalszą eskalację napięć geopolitycznych, silniejsze spowolnienie gospodarki chińskiej oraz trwalszą presję inflacyjną, która wymagałaby większego zaostrzenia polityki pieniężnej niż oczekiwano. Materializacja tych rodzajów ryzyka zmniejszyłaby aktywność gospodarczą na świecie. Ponadto, światowe rynki surowców nadal były bardzo wrażliwe na ryzyko związane z podażą, co z kolei może doprowadzić do wzrostu inflacji i zaważyć na globalnym wzroście w nadchodzącym roku.

1.2 Stagnacja gospodarcza w strefie euro

Realny PKB strefy euro w 2023 wzrósł o 0,4%, po wzroście o 3,4% w 2022 (wykres 1.3). Wzrost odzwierciedlał dodatni wkład popytu krajowego i obrotów handlowych netto. Zmiana stanu zapasów obniżała wielkość wzrostu. Pod koniec roku produkcja w strefie euro była o 3,0% wyższa niż przed pandemią (w ostatnim kwartale 2019) i 1,4% powyżej poziomu z pierwszego kwartału 2022, kiedy to Rosja dokonała agresji zbrojnej na Ukrainę. Spowolnienie wzrostu w 2023 wynikało głównie z gospodarczych skutków wojny, która miała różne reperkusje w różnych krajach, odzwierciedlając odmienne struktury gospodarcze tych krajów. Podczas gdy sektor przemysłowy szczególnie ucierpiał w wyniku zaostrzenia polityki pieniężnej, wysokich cen energii i słabnącego popytu światowego, kondycja sektor usług pozostała stosunkowo dobra, w wyniku wciąż utrzymującego się efektu ponownego otwarcia gospodarki po pandemii. Jednak pod koniec roku ze względu na wpływ wyższych stóp procentowych na różne sektory oraz efekty uboczne słabej kondycji sektora przemysłowego oddziałujące na sektor usług, kolejne obszary zaczęły odnotowywać spadek dynamiki wzrostu.

Wykres 1.3

Realny PKB strefy euro

(zmiany roczne w proc. i udziały w pkt proc.)

W 2023 dynamika spożycia prywatnego znacznie się osłabiła. W pierwszej połowie roku kształtowała się na tym samym poziomie, ponieważ utrzymujący się spadek wydatków na towary odzwierciedlany w wolumenie handlu detalicznego (wykres 1.4) równoważył wciąż dodatni popyt na usługi. W trzecim kwartale spożycie prywatne wzrosło dzięki wydatkom na usługi gospodarstw domowych, które zostały zwiększone dzięki utrzymującym się skutkom ponownego otwarcia rynku oraz wzrostowi wydatków na dobra trwałe. Łączne wydatki na towary (w tym towary półtrwałe i nietrwałe) nadal malały w obliczu gorszych warunków finansowania. W sumie w 2023 wydatki gospodarstw domowych wzrosły o 0,5%. Realne dochody do dyspozycji sprzyjały wydatkom gospodarstw domowych w 2023, jako że nominalny wzrost płac przyspieszył, inflacja stopniowo spadała i utrzymywał się wzrost zatrudnienia. Niemniej jednak wydaje się, że przeniesienie zaostrzonych warunków finansowania na sferę realną gospodarki wpłynęło na wydatki gospodarstw domowych, gdyż poziom oszczędności pozostał wysoki.

Wykres 1.4

Produkcja i handel detaliczny w strefie euro

(indeks: czerwiec 22 = 100)

W roku 2023 spadła dynamika inwestycji niezwiązanych z budownictwem (wskaźnik zastępczy prywatnych inwestycji niemieszkaniowych)^[4]. W pierwszym kwartale tego roku miał miejsce wysoki wzrost dzięki złagodzeniu zatorów zaopatrzeniowych, ale w miarę osłabiania się popytu krajowego i zagranicznego, wywiązywania się kontrahentów z zaległych kontraktów oraz z powodu zmniejszającego się wzrostu zysków przedsiębiorstw i zaostrzających się warunków finansowania kwartalne stopy wzrostu stopniowo spadały. W czwartym kwartale stopa wzrostu była ujemna. Niepewność związana z wojna rosyjsko-ukraińską i konfliktem na Bliskim Wschodzie, wśród innych czynników, prawdopodobnie również ograniczyła apetyty inwestycyjne przedsiębiorstw. Niemniej jednak znaczne zyski, duże rezerwy gotówkowe i spadek zadłużenia doprowadziły w ostatnich latach do umocnienia bilansów przedsiębiorstw i przyczyniły się – wraz ze środkami z programu Next Generation EU (NGEU) wspierającego cyfryzację i inwestycje w przedsięwzięcia związane z klimatem – do zachowania pewnej stabilności dynamiki inwestycji w porównaniu z innymi składnikami wydatków. W sumie w 2023 inwestycje poza sektorem budowlanym wzrosły o 2,9%.

W 2023 inwestycje budowlane ogólnie spowalniały. Główną przyczyną był spadek inwestycji w budownictwo mieszkaniowe, spowodowany wysokimi kosztami budowy, dalszym wzrostem oprocentowania kredytów hipotecznych oraz zaostrzeniem warunków udzielania kredytów bankowych, co utrudniło gospodarstwom domowym dostęp do finansowania i osłabiło popyt na nieruchomości mieszkaniowe. Inne obszary budownictwa, takie jak inżynieria lądowa i wodna, pozostały bardziej odporne na koniunkturę, wspierane przez inwestycje w infrastrukturę publiczną. Pod koniec 2023 inwestycje mieszkaniowe były o 2,1% wyższe niż przed pandemią, niemniej w całym 2023 odnotowały spadek o 0,6%.

W 2023 saldo obrotów towarowych strefy euro znów wykazało nadwyżkę przy niższych cenach importu energii. W związku ze słabym popytem zewnętrznym wzrost eksportu pozostawał ograniczony. Eksportowi z sektora przetwórstwa przemysłowego sprzyjało ustępowanie zakłóceń w zaopatrzeniu, przy czym utrzymujące się skutki szoku w zakresie dostaw energii i faktyczna aprecjacja euro przyczyniły się do osłabienia eksportu. Słabe wyniki eksportu rozszerzyły się w drugiej połowie roku na eksport usług, w związku z wygasaniem wpływu ponownego otwarcia gospodarki światowej na wzrost popytu. Wraz ze słabnącym popytem wewnętrznym obniżył się również import strefy euro, co wynikało ze spadku importu dóbr zaopatrzeniowych w miarę zmniejszania się zapasów firm i spadku importu energii. Ogólnie, udział wymiany handlowej we wzroście PKB strefy euro w 2023 był nieznacznie dodatni.

1.2.1 Rynek pracy

Kondycja rynku pracy w strefie euro pozostała dobra, chociaż rozwój sytuacji na rynku pracy i wskaźniki z badań ankietowych pod koniec roku wskazywały na spowolnienie gospodarcze. Stopa bezrobocia w 2023 jako całości wyniosła średnio 6,5%. Spadła ona z 6,6% w styczniu 2023 do 6,5% w marcu i pozostała zasadniczo stabilna na tym poziomie przez resztę roku (wykres 1.5). Poziom całkowitego zatrudnienia i łączna liczba przepracowanych godzin nie spadły pomimo stagnacji gospodarczej, wzrastając w 2023 odpowiednio o 1,4% i 1,6% w porównaniu z ostatnim kwartałem 2022. Średnia liczba przepracowanych godzin wzrosła jedynie o 0,2% w ostatnim kwartale 2023 i była 1,3% poniżej poziomu sprzed pandemii, co prawdopodobnie wynikało z takich czynników jak gromadzenie siły roboczej na zapas (przedsiębiorstwa utrzymują większą liczbę pracowników niż jest to konieczne w okresach pogorszenia koniunktury) oraz wzrost liczby zwolnień chorobowych. Wskaźnik aktywności zawodowej w grupie wiekowej 15–74 lat wzrósł w czwartym kwartale 2023 do poziomu 65,7%, tj. 1,1 pkt proc. powyżej poziomu sprzed pandemii. W drugiej połowie roku popyt na pracę wykazywał pewne oznaki spowolnienia: wskaźnik wolnych miejsc pracy był wciąż wysoki, ale stopniowo obniżał się, po osiągnięciu szczytowego poziomu w drugim kwartale 2022. Ogólnie rzecz biorąc, mimo że wzrost stóp procentowych EBC nadal silnie przekładał się na gospodarkę, to całkowite zatrudnienie i kondycja rynku pracy w strefie euro – które stanowią te spośród celów Unii Europejskiej, do realizacji których EBC może się przyczyniać, o ile nie wpłynie to negatywnie na utrzymanie stabilności cen – utrzymały się na stosunkowo wysokim poziomie.

Chart 1.5

Rynek pracy

(skala po lewej stronie: zmiany proc. kwartał do kwartału; skala po lewej stronie: procenty)

1.3 Polityka fiskalna w trudnym otoczeniu makroekonomicznym

Wskaźnik deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych strefy euro nadal spadał w 2023, podążając ścieżką obraną w szczytowym momencie pandemii (wykres 1.6)^[5]. Stopniowe zacieśnianie polityki fiskalnej znajduje również odzwierciedlenie w kursie polityki fiskalnej, który w 2023 uległ umiarkowanemu zaostrzeniu trzeci rok z rzędu^[6]. Jednakże do tej pory luzowanie przeprowadzone w 2020 zostało cofnięte tylko w jednej trzeciej (wykres 1.6). Oznacza to, że cyklicznie dostosowywany bilans budżetowy pozostaje wyraźnie poniżej poziomu sprzed pandemii, w wyniku podjęcia w związku z pandemią z 2020 środków o długotrwałym charakterze oraz wsparcia dla odbiorców energii zapewnianego od roku 2022.

Wykres 1.6

Saldo sektora instytucji rządowych i samorządowych strefy euro oraz kurs polityki fiskalnej

(jako procent PKB)

Z perspektywy końca 2023 wyzwaniem dla władz fiskalnych będzie jak najbardziej umiejętne wycofanie się z polityki ekspansywnej prowadzonej przez ostatnie 4 lata (wykres 1.7) i obniżenie wskaźników zadłużenia, w szczególności biorąc pod uwagę fakt, że zmiany demograficzne, transformacja ekologiczna i cyfrowa, jak również otoczenie geopolityczne będą wymagały swobody działania w przyszłości. Budżety rządowe na rok 2024 wskazywały na kontynuację cyklu zacieśniania polityki fiskalnej na poziomie strefy euro. W dużej mierze odzwierciedlało to wycofanie środków dyskrecjonalnych polityki fiskalnej wprowadzonych w odpowiedzi na szoki energetyczne i inflacyjne. Szacuje się, że w 2023 ich koszt przekroczy 1% PKB, przy czym tylko niewielka ich część miała nadal obowiązywać w 2024. Warto jednak zauważyć, że niektóre z ekspansywnych działań podjętych przez rządy podczas pandemii wydawały się mieć bardziej długotrwały charakter i opierając się na budżetach na rok 2024 nie przewidywano ich wycofania w krótkim okresie. Dotyczyło to wyższych transferów i dotacji, ale w pewnym stopniu także obniżek podatków.

Wykres 1.7

Dekompozycja kursu polityki fiskalnej i działań dyskrecjonalnych w strefie euro

(jako procent PKB)

Dalsze zaostrzanie polityki fiskalnej wydaje się również właściwe z punktu widzenia polityki pieniężnej. Kryzys energetyczny w dużej mierze już minął, w związku z czym rządy powinny kontynuować wycofywanie środków wsparcia, co jest niezbędne aby zapobiec nasilaniu się średnioterminowej presji inflacyjnej. W przeciwnym razie wymagałoby to zaostrzenia polityki pieniężnej. Oprócz wycofywania środków wprowadzonych w związku z pandemią oraz środków wsparcia odbiorców energii, rządy powinny również dążyć do osiągnięcia większej stabilności fiskalnej w celu zapewnienia powrotu finansów publicznych na zrównoważoną ścieżkę.

Solidne unijne ramy koordynacji i nadzoru polityki gospodarczej i fiskalnej nadal mają istotne znaczenie. Po szeroko zakrojonych dyskusjach Rada Unii Europejskiej dokonała w 2023 uzgodnień dotyczących reformy ram zarządzania gospodarczego UE, co otworzyło drogę do rozmów trójstronnych między Komisją Europejską, Radą UE i Parlamentem Europejskim. Rok 2024 będzie ważnym rokiem dla ich wdrożenia^[7].

1.4 Gwałtowny spadek inflacji konsumenckiej w ciągu roku

W grudniu 2023 inflacja konsumencka w strefie euro, mierzona za pomocą zharmonizowanego wskaźnika cen konsumpcyjnych (HICP), wyniosła 2,9%, co stanowiło spadek o 6,3 pkt proc. w stosunku do grudnia 2022. Inflacja spadała systematycznie przez cały rok, a w miarę upływu roku proces dezinflacji stawał się coraz bardziej powszechny. W listopadzie inflacja zasadnicza chwilowo spadła do 2,4% - najniższego poziomu od ponad dwóch lat (gwałtowny spadek z najwyższego poziomu wynoszącego 10,6% w październiku 2022) (wykres 1.8). Jednakże w grudniu inflacja ponownie nieco wzrosła w wyniku obserwowanego rok wcześniej spadku cen będącego wynikiem działań fiskalnych podjętych w odpowiedzi na kryzys energetyczny. Wszystkie główne składniki inflacji odnotowały spadki rok do roku w drugiej połowie 2023, odzwierciedlając słabnący wpływ wcześniejszych wstrząsów kosztowych i słabszego popytu w warunkach zaostrzania polityki pieniężnej. Stopy inflacji rok do roku (z wyłączeniem cen energii) pozostawały jednak na koniec roku na poziomie znacznie przekraczającym długoterminowe średnie, podczas gdy stopy kwartał do kwartału w ujęciu rocznym zbliżyły się już wyraźnie do długoterminowych średnich. Dynamika cen towarów spadła szybciej niż dynamika cen usług, ponieważ złagodzenie zatorów podażowych i spadek kosztów nakładów znacznie zmniejszyły presję. Inflacja cen usług rosła do połowy roku, ze względu na wciąż silny popyt po pandemii, rosnące koszty pracy i tymczasowe czynniki związane z podjęciem środków fiskalnych. Wraz ze spadkiem inflacji cen energii i żywności, różnice w stopach inflacji w poszczególnych krajach strefy euro także wyraźnie się zmniejszyły.

Wykres 1.8

Inflacja HICP i jej składniki

(zmiany roczne w proc. i udziały w pkt proc.)

Zmiany cen energii odpowiadały za połowę spadku inflacji HICP w okresie od grudnia 2022 do grudnia 2023. W styczniu 2023 inflacja cen energii była wciąż wysoka, ale do końca roku spadła o 25,6 pkt proc. osiągając ujemny poziom. Odzwierciedliło to spowolnienie silnych wzrostów hurtowych cen energii, które miały miejsce w 2022. Inflacja cen energii pozostawała jednak zmienna, ponieważ hurtowe rynki energii były wrażliwe na wydarzenia takie jak konflikt na Bliskim Wschodzie. Tymczasem w marcu 2023 inflacja cen żywności osiągnęła szczytowy poziom wynoszący 15,5%. Następnie przez resztę roku znacznie spadła, choć pod koniec roku wynosiła nadal ponad 6% ze względu na utrzymujący się wpływ wcześniejszych wstrząsów kosztowych, wynikających z czynników takich jak ceny energii i ekstremalne zjawiska pogodowe, a także rosnące koszty pracy.

W pierwszym kwartale roku inflacja bazowa mierzona przy pomocy inflacji HICP, z wyłączeniem zmiennych cen energii i żywności, nadal rosła, ale następnie spadła ze szczytowego poziomu 5,7% do poziomu 3,4% w grudniu. Spadek ten był początkowo spowodowany inflacją cen towarów przemysłowych z wyłączeniem energii, ponieważ popyt na towary osłabł w wyniku zaostrzenia warunków finansowania (zob. podrozdział 1.2), a skumulowane presje wynikające z wcześniejszych zatorów podażowych i wysokich kosztów energii zaczęły zanikać. Tymczasem inflacja cen usług utrzymywała się na wysokich poziomach do sierpnia w wyniku wciąż silnego popytu po ponownym otwarciu gospodarki (w przypadku sektora usług wymagającego kontaktów, takich jak usługi związane z rekreacją i wypoczynkiem), a także rosnących kosztów pracy, w szczególności w związku z większym udziałem kosztów w pracy w strukturze kosztów sektora usług w porównaniu z sektorem przetwórstwa. Jednakże pod koniec roku inflacja cen usług również nieco spadła i potwierdziła ogólny proces dezinflacji. Ponadto, słaba dynamika inflacji cen usług odzwierciedlała fakt, że wiele składników usług zazwyczaj opóźnia inflację konsumencką (np. usługi mieszkaniowe, pocztowe i medyczne). W ciągu roku wszystkie inne wskaźniki inflacji bazowej również uległy znacznemu obniżeniu, odzwierciedlając słabnący wpływ wcześniejszych wstrząsów i rosnący wpływ zaostrzenia polityki pieniężnej. Jednakże, widać było duży rozrzut w ich poziomie, a większość wskaźników nadal była powyżej poziomu sprzed pandemii^[8].

Wzrost deflatora PKB (wiarygodna miara krajowej presji cenowej) wyniósł średnio 6,0% w 2023. Był on wyższy niż średni wzrost cen importu wynoszący 2,9%, wskazując na przewagę znaczenia krajowych czynników napędzających inflację nad czynnikami zewnętrznymi. Zyski nadal odgrywały istotną rolę w krajowej presji cenowej na przełomie 2022 i 2023 (zob. ramka 2), jednakże koszty pracy stały się stopniowo dominującym czynnikiem napędzającym inflację, przy znacznym wzroście płac i spadku wydajności pracy (wykres 1.9). Roczny wzrost wynagrodzeń na pracownika wzrósł średnio do 5,1% w 2023 z 4,5% w 2022, czyli znacznie powyżej średniej sprzed pandemii (2015-19) wynoszącej średnio 1,7%, czemu sprzyjały wciąż napięte rynki pracy (zob. podrozdział 1.2). Dalsze umocnienie odzwierciedlało po części dążenie pracowników do zrekompensowania spadku siły nabywczej płac nominalnych spowodowanych wcześniejszą inflacją. Dynamika wynegocjowanych wynagrodzeń wzrosła średnio do 4,5% w 2023; różnica w porównaniu z rzeczywistym wzrostem płac oznacza znaczny udział składnika dryfu płac w latach 2021-2022^[9]. Dynamika zarówno wynagrodzeń na pracownika, jak i negocjowanych wynagrodzeń zaczęła zwalniać pod koniec roku, ale poziomy tych wynagrodzeń pozostały wysokie, sygnalizując wciąż wysoką presję na wzrost wynagrodzeń nominalnych w 2024. Odzwierciedlało to raczej wzrost wynagrodzeń realnych niż destabilizującą dynamikę wzrostu płac i cen.

Wykres 1.9

Wynagrodzenie na pracownika w strefie euro

(dynamika roczna w proc. i wkład w pkt proc.)

Średnie długoterminowe oczekiwania inflacyjne profesjonalnych prognostów, które pod koniec 2022 wynosiły 2,2%, spadły do poziomu 2,1% w 2023. Z innych danych ankietowych, takich jak dane gromadzone w badaniach ankietowych EBC, takich jak Survey of Monetary Analysts czy Consensus Economics, również wynikało, że długoterminowe oczekiwania inflacyjne kształtowały się wokół 2% celu EBC. Rynkowa miara długoterminowej kompensacji inflacji (stopa pięcioletniego kontraktu terminowego forward na swapy indeksowane wskaźnikiem inflacji w perspektywie pięciu lat) osiągnęła szczytowy poziom 2,7% w sierpniu, ale spadła do 2,3% pod koniec grudnia z powodu informacji o niższej niż przewidywano inflacji HICP i nikłych perspektywach wzrostu gospodarczego (zob. podrozdział 1.2). W każdym razie miary rynkowe skorygowane o premię za ryzyko sugerowały „realistyczne” oczekiwania bardzo bliskie poziomowi 2%. Po stronie konsumentów oczekiwania inflacyjne pozostały nieco wyższe, kształtując się w grudniu na poziomie 2,5 % w perspektywie trzech lat, prawdopodobnie odzwierciedlając wysoką niepewność, pesymistyczne nastroje gospodarcze i wciąż wysoki poziom cen w stosunku do płac^[10].

1.5 Znaczne zaostrzenie warunków kredytowych i warunków finansowania przy wzroście stóp procentowych

Z uwagi na utrzymującą się znaczną presję inflacyjną w ciągu 2023 (zob. podrozdział 1.4), w celu zapewnienia powrotu stopy inflacji do celu wyznaczonego na poziomie 2% w średnim okresie, EBC kontynuował zdecydowane zaostrzanie polityki pieniężnej do września, a następnie utrzymał stopy procentowe EBC na ograniczonym poziomie (zob. podrozdział 2.1). Wolny od ryzyka 10-letni swap indeksowany stopą jednodniową (ang. overnight index swap, OIS) oscylował wokół 3% przez większość roku, osiągając szczytowy poziom 3,3% w październiku, a następnie spadł do średniego poziomu 2,5% w grudniu (wykres 1.10). Spadek stopy 10-letniego swapu indeksowanego stopą jednodniową pod koniec roku wynikał z gwałtownego spadku rynkowych oczekiwań dotyczących stóp procentowych, głównie po tym, jak inflacja okazała się niższa niż oczekiwano. Spadek oczekiwań został tylko częściowo zrekompensowany wzrostem premii terminowej. Rentowności długoterminowych obligacji skarbowych zmieniały się w sposób bardzo zbliżony do zmian stopy swapu indeksowanego stopą jednodniową. Proces normalizacji bilansów Eurosystemu nie miał znaczącego wpływu na ich spready (zob. podrozdział 2.1), a na koniec roku były one praktycznie takie same jak w grudniu 2022. Średnia nominalna rentowność 10-letnich obligacji skarbowych strefy euro, ważona PKB, wyniosła w grudniu 2023 średnio 2,7%, czyli o 10 pkt bazowych poniżej poziomu sprzed roku.

Wykres 1.10

Długoterminowe stopy procentowe oraz koszt kredytu na zakup mieszkań przez przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe

(proc. rocznie)

W 2023 ceny akcji wzrosły zarówno w sektorze niefinansowym, jak i, w szczególności, w sektorze bankowym. Spadek premii za ryzyko związane z akcjami miał pozytywny wpływ na ceny akcji przy niskiej i zmniejszającej się zmienności pomimo podwyższonych napięć geopolitycznych. Indeks akcji banków strefy euro wzrósł w wyniku wzrostu zysków banków zarówno w długim, jak i krótkim okresie, przy czym marcowe zawirowania na rynku sektora bankowego w Stanach Zjednoczonych i Szwajcarii miały znaczny, ale tylko chwilowo niekorzystny wpływ. Na koniec 2023 indeksy cen akcji przedsiębiorstw niefinansowych i banków ze strefy euro zanotowały poziomy odpowiednio o 12% i 23% wyższe niż na koniec 2022. Rentowność obligacji przedsiębiorstw spadła i w grudniu 2023 była średnio na niższym poziomie w porównaniu z grudniem 2022, zarówno w segmencie obligacji o ratingu inwestycyjnym, jak i obligacji o ratingu spekulacyjnym (ang. high-yield), ze względu na niższe stopy wolne od ryzyka w połączeniu z kompresją spreadów obligacji przedsiębiorstw.

Szeroki pieniądz (M3) uległ stagnacji, głównie w wyniku zaostrzenia polityki pieniężnej. Jego roczna dynamika wyniosła zaledwie 0,1% w grudniu, po znacznym spadku w 2023 i tymczasowo ujemnym poziomie po raz pierwszy od powstania Unii Walutowej (wykres 1.11). Spadek wynikał z ograniczonej akcji kredytowej, wysokich kosztów alternatywnych utrzymywania płynnych aktywów oraz zmniejszenia sumy bilansowej Eurosystemu. Bilanse banków pozostawały generalnie solidne, natomiast spłata pożyczek zaciągniętych w ramach trzeciej serii celowych długoterminowych operacji refinansowania i kurczenie się portfeli aktywów Eurosystemu zmniejszyły nadwyżkę płynności. Koszty finansowania bankowego gwałtownie wzrosły, chociaż mniej niż stopy procentowe, ponieważ banki korzystały z droższych rynkowych źródeł finansowania i aktywniej konkurowały o depozyty klientów, oferując wyższe oprocentowanie.

W 2023 transmisja zacieśnienia polityki pieniężnej na szersze warunki finansowania pozostała znacząca. Jak wynika z badania akcji kredytowej banków w strefie euro (euro area bank lending survey), banki znacznie zaostrzyły swoje standardy kredytowe (tj. wewnętrzne wytyczne lub kryteria przyznawania kredytów) mające zastosowanie do kredytów dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw. Potwierdziło to badanie dostępu do finansowania przedsiębiorstw (survey on the access to finance of enterprises) przeprowadzone wśród firm oraz badanie oczekiwań konsumentów (Consumer Expectations Survey) przeprowadzone wśród gospodarstw domowych. W 2023 nominalne oprocentowanie kredytów bankowych znowu gwałtownie wzrosło, osiągając poziom najwyższy od prawie 15 lat. Wskaźnik oprocentowania kredytów i pożyczek bankowych dla gospodarstw domowych na zakup mieszkań na koniec roku wynosił 4,0%, co oznacza wzrost o 100 pkt bazowych w porównaniu z końcem 2022. W przypadku przedsiębiorstw niefinansowych analogiczny wskaźnik wzrósł o 180 pkt bazowych do poziomu 5,2%, co oznacza wzrost prawie dwukrotnie wyższy niż w przypadku gospodarstw domowych (wykres 1.10). Wzrosty oprocentowania pożyczek i kredytów były szybsze i wyższe niż w poprzednich okresach zacieśniania polityki pieniężnej, odzwierciedlając w dużej mierze szybsze i większe podwyżki stóp procentowych od lipca 2022. Dysproporcje między oprocentowaniem pożyczek i kredytów w poszczególnych krajach pozostały ograniczone, co wskazuje na to, że zmiany w polityce pieniężnej EBC były efektywnie przenoszone na oprocentowanie pożyczek i kredytów w całej strefie euro.

W 2023 akcja kredytowa dla gospodarstw domowych i firm znacznie spadła w wyniku zaostrzenia warunków kredytowych (wykres 1.11). W ostatnich trzech kwartałach roku miesięczne przepływy netto kredytów były prawie zerowe. Roczna dynamika kredytów bankowych dla gospodarstw domowych wyniosła 0,3% w grudniu, odzwierciedlając głównie spowolnienie dynamiki kredytów hipotecznych w związku ze spadkiem cen nieruchomości po raz pierwszy od 2014. Roczna dynamika kredytów bankowych dla przedsiębiorstw spadła i wyniosła 0,4% w grudniu, a przepływy netto całkowitego finansowania zewnętrznego dla podmiotów niefinansowych znajdowały się na historycznie niskim poziomie (wykres 1.12).

Wykres 1.11

Wzrost podaży pieniądza M3 i wzrost kredytów dla przedsiębiorstw i gospodarstw domowych

(roczne zmiany procentowe)

Wykres 1.12

Przepływy netto finansowania zewnętrznego dla przedsiębiorstw

(przepływy rocznie w mld EUR)

Ramka 1
Skutki makroekonomiczne zmian klimatycznych

Europejski Bank Centralny pracuje nad lepszym zrozumieniem makroekonomicznych skutków zmian klimatu i polityk w celu złagodzenia ich wpływu, zgodnie ze zobowiązaniami wynikającymi z przeglądu strategii na lata 2020-2021^[11]. Działania te są bardzo istotne z punktu widzenia głównego obowiązku EBC, jakim jest utrzymanie stabilności cen. Złożoność zmian klimatycznych oraz nieliniowy i wysoce niepewny charakter ich skutków wymagają pogłębionej analizy makroekonomicznej w celu ograniczenia błędów prognoz i zrozumienia zmian strukturalnych w gospodarce wywoływanych zmianami klimatycznymi.

Zmiany klimatu mają już wpływ na inflację w strefie euro. Według badań EBC, ekstremalne letnie upały w 2022 mogły zwiększyć inflację cen żywności w Europie o około 0,7 pkt proc. po okresie jednego roku, tj. w 2023 (wykres A)^[12]. Cieplejsze okresy letnie mogą również wpływać na inflację cen usług, prawdopodobnie poprzez wpływ na ceny żywności i wrażliwość usług turystycznych na temperaturę^[13]. Wpływ wyższych letnich temperatur na inflację może być większy w cieplejszym klimacie. Fala upałów podobna do tej z roku 2022, jeżeli wystąpi w roku 2035, może w pesymistycznym scenariuszu zwiększyć średnią inflację cen żywności o 1 pkt proc. W optymistycznym scenariuszu skutki podobnej fali upałów byłyby tylko nieznacznie mniej dotkliwe (0,8 pkt proc.). Rosnące temperatury będą miały większy wpływ na regiony, które już teraz są cieplejsze. Oznacza to różny wpływ na inflację w różnych krajach strefy euro, co utrudniłoby transmisję jednolitej polityki pieniężnej.

Wykres A

Rosnący wpływ fal upałów na inflację cen żywności w Europie

(rok, w którym wystąpiła fala upałów, pkt proc.)

Ekstremalne zjawiska pogodowe powodują zazwyczaj ograniczenie produkcji w krótkim okresie, ale całkowity efekt ekonomiczny obejmuje nie tylko bezpośrednie i natychmiastowe skutki będące wynikiem, na przykład, zniszczenia domów, fabryk czy maszyn. Przykłady obejmują zakłócenia w innych regionach lub sektorach będące wynikiem powiązań w łańcuchu dostaw lub niedostępności infrastruktury. Utrata przychodów w takich sektorach oraz niższa wydajność produkcyjna powodują zazwyczaj zmniejszenie popytu na produkty i usługi innych sektorów. Kolejnym skutkiem jest większa niepewność, która może skłonić gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa do zweryfikowania swoich poglądów na temat ryzyka wystąpienia katastrofy i która może prowadzić do ograniczenia wydatków.

W dłuższym horyzoncie czasowym zmiany klimatyczne mogą także ograniczać dynamikę produkcji w bardziej trwały sposób^[14]. Przykładowo, mniejsze opady śniegu zagrożą rentowności wielu obszarów narciarskich w Europie, a niektóre regiony śródziemnomorskie mogą stać się zbyt gorące dla celów turystyki letniej; z drugiej strony, niektóre regiony na północy Europy mogą na tym skorzystać. Plony w rolnictwie i leśnictwie ucierpią w wyniku wzrostu średnich temperatur. Zmiana upraw może złagodzić niektóre skutki, jednakże mniej przewidywalne wzorce temperatur i opadów również mogą mieć wpływ na produkcję rolną. Wyższe temperatury powyżej komfortu termicznego wynoszącego około 19-22°C, występujące częściej w cieplejszym klimacie, zmniejszają produktywność pracowników.

Adaptacja, tj. dostosowanie do cieplejszego klimatu, może pomóc ograniczyć skutki makroekonomiczne. Obejmuje to, na przykład, instalację klimatyzacji w celu zmniejszenia wpływu stresu cieplnego na wydajność pracy lub zmianę upraw w celu ograniczenia strat produkcji rolnej. Takie działania będą jednak prawdopodobnie miały wpływ na budżety rządowe i przestrzeń fiskalną^[15]. Ubezpieczenia stanowią kolejne narzędzie adaptacji, ale w Europie istnieje już znaczna luka w zakresie ochrony ubezpieczeniowej od ryzyka związanego z pogodą i klimatem^[16].

Osiągnięcie redukcji emisji w celu osiągnięcia celów porozumienia paryskiego i niedopuszczenia do bardziej katastrofalnego w skutkach globalnego ocieplenia wymaga szeroko zakrojonej transformacji strukturalnej gospodarki. Należy dokonać realokacji kapitału i siły roboczej pomiędzy sektorami i w ich obrębie, a nawet w obrębie poszczególnych przedsiębiorstw (np. producenci samochodów będą musieli przestawić fabryki z produkcji samochodów z silnikami spalinowymi na produkcję pojazdów elektrycznych o napędzie akumulatorowym). Powodzenie takiej realokacji będzie zależeć od wdrożenia skutecznej polityki transformacyjnej, elastyczności rynków, w szczególności zdolności gospodarki do finansowania oraz absorpcji niezbędnych znacznych inwestycji kapitałowych, oraz od rozwoju technologii o zerowej emisji dwutlenku węgla, a także od dostępności siły roboczej, która będzie wdrażać te technologie.

Analiza sugerująca łagodny wpływ działań podjętych do tej pory w ramach polityki klimatycznej na gospodarkę prawdopodobnie nie oddaje pełnego obrazu sytuacji^[17]. Dostępne modelowe oceny kształtowania się cen emisji dwutlenku węgla wykazują jedynie ograniczony wpływ na produkcję i inflację^[18]. Podjęte do tej pory działania są jednak nadal zdecydowanie niewystarczające do osiągnięcia unijnego celu ograniczenia emisji, a szerszy wpływ transformacji, w tym skutki zaostrzonych regulacji i ambitniejszych celów, może być trudny do oszacowania.

Tempo transformacji ma istotny wpływ na ostateczne skutki gospodarcze: opóźnianie transformacji będzie wymagało szybszych i bardziej radykalnych zmian polityki w późniejszym okresie, zwiększając prawdopodobieństwo powstania aktywów osieroconych i wyższego bezrobocia strukturalnego^[19]. Co więcej, różne polityki transformacji mają różny wpływ na produktywność^[20]. Narzędzia polityki opartej na rozwiązaniach rynkowych, takie jak podatki od emisji dwutlenku węgla, mają mniejszy wpływ na produktywność przedsiębiorstw emitujących duże ilości dwutlenku węgla niż narzędzia polityki, która nie jest oparta na rozwiązaniach rynkowych (takie jak zakaz wykorzystywania niektórych produktów lub procesów).

Na konkurencyjność gospodarki strefy euro mają również wpływ globalne decyzje w zakresie polityki transformacji. Obejmują one podwyższenie cen węgla, a także prowadzenie odpowiedniej polityki przemysłowej, co obejmuje uchwalenie w ostatnim czasie ustawy klimatyczno-inflacyjnej Inflation Reduction Act w Stanach Zjednoczonych. Unijny system handlu uprawnieniami do emisji (ETS) może powodować „ucieczkę emisji”, tj. przenoszenie wysokoemisyjnej produkcji do regionów o mniej restrykcyjnych wymogach dotyczących emisji o mniej restrykcyjnej polityce w zakresie ochrony środowiska. Zjawisko to można to ograniczyć poprzez staranną kalibrację Mechanizmu Dostosowywania Granic Emisji do istniejących mechanizmów zapobiegania wyciekom dwutlenku węgla do atmosfery^[21].

Podsumowując, zmiany klimatu i polityka łagodzenia ich skutków wywierają wpływ na prawie wszystkie aspekty analizy makroekonomicznej przeprowadzanej przez banki centralne. Kluczowe pytania dotyczące na przykład sposobu, w jaki powinna przebiegać transformacja i wynikających z niej zmian strukturalnych w gospodarce, lub makroekonomicznego wpływu ekstremalnych warunków pogodowych i zagrożeń związanych z przyspieszonymi zmianami klimatu, a także pytania dotyczące roli kapitału naturalnego i usług ekosystemowych, pozostają bez odpowiedzi.

Ramka 2
Wpływ jednostkowej marży zysku na obserwowaną niedawno krajową presję cenową

Niniejsza ramka opisuje sposób, w jaki zyski jednostkowe przyczyniły się do dynamiki krajowej presji cenowej w 2023 z punktu widzenia rachunkowości.

Krajowa presja cenowa była bardzo silna w 2023, ale ustąpiła w ciągu roku wraz ze spadkiem zysków jednostkowych

Dynamikę deflatora PKB, który wykazuje silną współzależność z kształtowaniem się inflacji HICP z wyłączeniem cen żywności i energii (HICPX), można rozłożyć na składowe odpowiadające udziałowi kosztów jednostkowych pracy, zysków jednostkowych i podatków jednostkowych (po odjęciu dotacji) (wykres A)^[22],[23]. Roczna dynamika deflatora PKB dalej silnie wzrastała w 2023, średnio do poziomu 6,0% z 4,7% w 2022. Kontrastuje to ze średnim poziomem dynamiki wynoszącym 1,6% w latach 1999-2021. Zaczęła ona spadać z historycznie wysokiego poziomu wynoszącego 6,4% w pierwszych dwóch kwartałach 2023 i osiągnęła poziom 5,3% w czwartym kwartale. Przez kilka kwartałów w latach 2022 i 2023 zyski jednostkowe przyczyniały się do gwałtownego wzrostu deflatora PKB, odpowiadając za około połowę podwyższonej dynamiki. Oznacza to, że w okresie 1999-2019 średni wkład kształtował się na poziomie nieco powyżej jednej trzeciej obecnego wkładu. Wkład zysków jednostkowych silnie spadł w 2023, co pomogło zrównoważyć zwiększony wkład jednostkowych kosztów pracy w tym okresie.

Wykres A

Deflator PKB i składki

(zmiana roczna w proc. i wkład w pkt proc.)

Nietypowy rozwój sytuacji gospodarczej po pandemii tłumaczy silny wzrost zysku jednostkowego w roku 2022 i na początku 2023

Zyski jednostkowe zmieniają się zazwyczaj w sposób zbliżony do zmian wskaźników cyklicznych, takich jak realny PKB. Ponadto, mają na nie zazwyczaj wpływ istotne zmiany warunków wymiany handlowej będące, na przykład, wynikiem silnych wahań cen importu lub cen ropy naftowej. Dlatego też odzwierciedlają one sytuację, w której gdy popyt jest silniejszy niż potencjalna podaż, podmiotom ustalającym ceny łatwiej jest podnosić ceny i zyski jednostkowe bez utraty udziału w rynku, podczas gdy w okresach wstrząsów związanych z kosztami nakładów, np. cen energii, zyski są zazwyczaj wykorzystywane przynajmniej tymczasowo do uniknięcia przeniesienia całkowitego wzrostu kosztów na ceny sprzedaży. Osłabienie gospodarcze w latach 2022 i 2023, jeśli było spowodowane spadkiem popytu w stosunku do podaży, oraz gwałtownym pogorszeniem warunków handlowych w 2022, związanym ze wzrostem cen importu, wskazywałyby na mniejsze zmiany zysków jednostkowych niż obserwowano (wykres B). Sugeruje to, że w tym okresie mogły działać inne mechanizmy i bardziej niestandardowe czynniki. Jednym ze źródeł znaczenia jednostkowej marży zysku w tych latach była nierównowaga popytu i podaży w wielu sektorach gospodarki. Zakłócenia łańcuchów dostaw podczas pandemii doprowadziły do powszechnie obserwowanych ograniczeń podaży, natomiast finansowane długiem środki rządowe ograniczyły wpływ spowolnienia wzrostu na dochody do dyspozycji i przyczyniły się do znacznych oszczędności. Takie oszczędności i związany z nimi stłumiony popyt zwiększyły popyt na towary i usługi w wielu sektorach po lockdownie. W środowisku silnego zagregowanego popytu w stosunku do podaży, istotny wzrost kosztów nakładów może skłonić podmioty ustalające ceny do podniesienia cen bez konieczności zmiany strategii ustalania marży zysku. To oznacza przeniesienie kosztów nakładów i duży udział zysków jednostkowych w krajowej presji cenowej, które niedawno obserwowano^[24].

Wykres B

Zyski jednostkowe, realny PKB i deflator importu

(roczne zmiany procentowe)

W miarę ustępowania wpływu czynników niestandardowych, zyski jednostkowe dostosowały się do cyklu gospodarczego i swojej typowej roli bufora

Wraz z ustaniem nierównowagi popytowo-podażowej po pandemii oraz znacznym złagodzeniem presji związanych z kosztami energii i innych nakładów w trakcie roku 2023, wzrost jednostkowej marży zysku zaczął zwalniać i stopniowo powracać do bardziej normalnych poziomów. Likwidacja nierównowagi spowodowanej niedoborem podaży ograniczyła możliwości podniesienia marż zysku bez utraty udziału w rynku i przyczyniła się do bardziej ograniczonego wzrostu jednostkowej marży zysku. Zwrot w kierunku bardziej umiarkowanej presji na koszty nakładów pozwolił na ograniczenie dynamiki cen sprzedaży. Oznaczało to, że wzrost zysku jednostkowego miał się zmniejszyć, nawet jeśli przedsiębiorstwa kontynuowałyby przenoszenie kosztów nakładów i ustalanie marż zysku. Spadek presji na podnoszenie kosztów nakładów mógł jednak ułatwić firmom tworzenie buforów na presję związaną z kosztami pracy. Mniejsze jednostkowe marże zysku są również zgodne z otoczeniem gospodarczym stosunkowo słabo reagującym na zmiany koniunktury w 2023. Podsumowując, wydaje się, że zyski jednostkowe ponownie pełnią typową rolę bufora, przeciwdziałając dalszemu przenoszeniu presji wysokich jednostkowych kosztów pracy na ceny krajowe.

2 Restrykcyjny charakter polityki pieniężnej

W roku 2023 EBC kontynuował politykę podwyżek podstawowych oficjalnych stóp procentowych i utrzymywania ich na poziomie dość wysokim, by sprowadzić inflację do średniookresowego celu 2% w przewidzianym terminie. W ciągu pierwszych dziewięciu miesięcy roku EBC podniósł stopy procentowe o 200 pkt bazowych, podwyższając stopę depozytową do 4%, w gospodarce bowiem coraz szerzej obserwowano wyjątkowo silną presję inflacyjną związaną ze wzrostem kosztów energii. Innym ważnym czynnikiem wzrostu inflacji były wysokie ceny żywności. Ponadto skutki – wprawdzie słabnące – „wąskich gardeł” w zaopatrzeniu i ujawnienia się odłożonego popytu po zniesieniu ograniczeń pandemicznych podtrzymywały wzrost cen. Przyspieszył również wzrost płac. EBC przyjął zasadę „kierowania się danymi”, a decyzje podejmowano w oparciu o ocenę średnioterminowych perspektyw inflacyjnych w świetle aktualnych danych gospodarczych i finansowych, dynamiki inflacji bazowej oraz siły transmisji polityki pieniężnej. Informacje napływające w ciągu roku coraz wyraźniej wskazywały na to, że zaostrzenie kursu polityki pieniężnej wyraźnie przekłada się na funkcjonowanie gospodarki. Ponadto napływające dane o inflacji sugerowały, że proces dezinflacji – sygnalizowany zwłaszcza przez spadek miar inflacji bazowej – postępował nadal. Ostatecznie na posiedzeniach w październiku i grudniu Rada Prezesów zdecydowała o pozostawieniu podstawowych oficjalnych stóp procentowych EBC na niezmienionym poziomie.

W ramach zapoczątkowanej w roku 2022 normalizacji polityki pieniężnej kontynuowano redukcję sumy bilansowej Eurosystemu, niezależnie od włączenia w nią, w kwocie 45 mld EUR, bilansu Hrvatska narodna banka po przyjęciu euro przez Chorwację 1 stycznia 2023. Na koniec roku bilans Eurosystemu osiągnął 6,9 bln EUR, co oznacza spadek o ponad 1 bln EUR w ciągu jednego roku i o prawie 2 bln EUR względem maksimum odnotowanego w połowie 2022. Spadek ten wynikał przede wszystkim z zapadania i wcześniejszych spłat środków pożyczonych przez banki na długi termin w ramach trzeciej serii ukierunkowanych dłuższych operacji refinansujących (TLTRO III); złożyło się na to zakończenie fazy zarówno pełnej, jak i częściowej reinwestycji w ramach programu zakupu aktywów (APP), w okresach rozpoczynających się, odpowiednio, w marcu i lipcu. W grudniu 2023 Rada Prezesów podjęła decyzję o przyspieszeniu normalizacji bilansu Eurosystemu, sygnalizując zamiar stopniowego wygaszania reinwestycji w ramach interwencyjnego programu skupu związanego z pandemią (PEPP) począwszy od lipca 2024. W roku 2023, po komunikacie z grudnia 2022, Eurosystem pracował nad przeglądem swoich operacyjnych zasad kontrolowania krótkoterminowych stóp procentowych, zakończonym w marcu 2024.

Ponadto w roku 2023 EBC kontynuował rozpoczęte w poprzednim roku stopniowe wygaszanie pandemicznych rozwiązań łagodzących kryteria zabezpieczeń kredytów, a rating kredytowy Republiki Greckiej podniesiono do poziomu inwestycyjnego. W trosce o skuteczną realizację swojej polityki, w ciągu 2023 roku Eurosystem przywiązywał wyjątkową wagę do zarządzania ryzykiem, m.in dywersyfikując akceptowane przez siebie źródła oceny kredytowej. W związku z podwyżką głównych oficjalnych stóp procentowych w walce z inflacją, EBC poniósł straty z tytułu ujemnych dochodów odsetkowych, częściowo zrekompensowane wcześniej utworzonymi buforami finansowymi. W przyszłości oczekuje się ponownego wzrostu dochodów pieniężnych EBC, co będzie się przyczyniać do jego skuteczności operacyjnej.

2.1 Realizacja restrykcyjnej polityki pieniężnej: sprowadzić inflację do celu 2%

Po wyraźnym spowolnieniu obserwowanym od połowy roku 2022, z początkiem roku 2023 w strefie euro nastąpiła stagnacja wzrostu gospodarczego. Jednak w obliczu poważnych wyzwań, takich jak osłabienie globalnej aktywności gospodarczej, niepewność geopolityczna w kontekście agresji Rosji na Ukrainę, wysoka inflacja oraz zaostrzone warunki finansowania, gospodarka wykazała pewną odporność. W styczniu, dzięki spadkowi cen energii, nieznacznie obniżyła się inflacja całkowita – choć nadal pozostała wysoka (8,6%), m.in. ze względu na wysokie ceny żywności. Uporczywość inflacji wynikała po części z przemożnego wpływu wysokich kosztów energii na całą gospodarkę, kształtujących także na ceny żywności oraz utrzymujących się – choć słabnących – czynników wywołanych pandemią, takich jak zakłócenia w łańcuchach dostaw czy odłożony popyt. Obserwowano również przyspieszony wzrost płac.

W świetle średnioterminowych perspektyw inflacji Rada Prezesów podtrzymała zamiar prowadzenia restrykcyjnej polityki pieniężnej, podnosząc na lutowym posiedzeniu 3 podstawowe oficjalne stopy procentowe EBC o 50 pkt bazowych. Ponadto Rada stwierdziła, że zamierza podnieść stopy procentowe o kolejne 50 pkt bazowych na posiedzeniu w marcu, a następnie rozważyć dalszy kurs polityki pieniężnej. Rada Prezesów systematycznie i w stałym tempie podnosiła stopy procentowe, do poziomu wystarczająco wysokiego, by zapewnić odpowiednio szybkie obniżenie się inflacji do średnioterminowego celu na poziomie 2%. Utrzymywanie restrykcyjnych stóp procentowych powinno – poprzez ograniczenie popytu i zapobieżenie trwałemu wzrostowi oczekiwań inflacyjnych – powodować stopniowy spadek inflacji.

Na lutowym posiedzeniu Rada Prezesów ustaliła również zasady redukcji portfela papierów wartościowych w dyspozycji Eurosystemu w ramach APP. Miało to związek z decyzją z grudnia 2022 o zaprzestaniu pełnej reinwestycji spłat kapitału z zapadających papierów wartościowych począwszy od marca redukcji portfela o średnio 15 bln EUR między marcem a czerwcem; tempo redukcji w kolejnych miesiącach miano określić później. Przy reinwestycjach obligacji przedsiębiorstw zamierzano silniej preferować emitentów o lepszych parametrach klimatycznych. Strategia ta, nie tracąc z pola uwagi podstawowego celu EBC – czyli stabilności cen – miała w większym stopniu uwzględnić ryzyko finansowe związane z klimatem i dążyć do stopniowej „dekarbonizacji” obligacji przedsiębiorstw, zgodnie z drugim celem EBC – wsparciem dla ogólnej polityki gospodarczej UE, w tym wysiłków na rzecz łagodzenia skutków zmian klimatu (zob. ramka 8).

W marcu, w obliczu zakłóceń w sektorze bankowym w Stanach Zjednoczonych i Szwajcarii, znacznie nasiliły się napięcia na rynkach finansowych i wzrosła niepewność co do perspektyw wzrostu gospodarczego i inflacji w strefie euro. Ponadto marcowe projekcje makroekonomiczne ekspertów EBC przewidywały utrzymanie się wysokiego poziomu inflacji – w szczególności inflacji z wyłączeniem cen energii i żywności – aczkolwiek w nadchodzących latach spodziewano się niższej dynamiki cen. W związku z prognozami utrzymywania się nadmiernej inflacji przez zbyt długi okres, Rada Prezesów postanowiła podnieść trzy podstawowe oficjalne stopy procentowe EBC o 50 pkt bazowych. Ponadto panująca podwyższona niepewność uwypukliła znaczenie konsekwentnego kierowania się danymi przy podejmowaniu przez Radę Prezesów decyzji o stopach procentowych. W związku z tym Rada wyjaśniła też zasady swojego procesu decyzyjnego: podejmując decyzje o oficjalnych stopach procentowych, będzie kierować się trzema kryteriami: prognozą inflacji w świetle napływających danych gospodarczych i finansowych, dynamiką inflacji bazowej oraz siłą transmisji polityki pieniężnej. Rada Prezesów nadal uważnie monitorowała napięcia rynkowe, gotowa w razie potrzeby interweniować na rzecz utrzymania stabilności cen i stabilności finansowej w strefie euro. W kolejnych miesiącach sektor bankowy strefy euro okazał się odporny na napięcia płynące spoza strefy euro.

W miarę upływu roku stawało się coraz bardziej oczywiste, że restrykcyjna polityka stóp procentowych Rady Prezesów ma istotny wpływ na gospodarkę. Wcześniejsze podwyżki stóp procentowych w wysokim stopniu przekładały się na warunki monetarne i finansowe strefy euro, czyli początkowe etapy mechanizmu transmisji, stopniowo wywierając wpływ na całą gospodarkę – chociaż skala opóźnień i siła przenoszenia impulsów monetarnych do gospodarki realnej pozostawały niepewne. W kwietniu oprocentowanie kredytów na działalność gospodarczą oraz kredytów hipotecznych osiągnęło najwyższy poziom od ponad dekady. Związany z tym spadek popytu na kredyt, wraz z zaostrzonymi kryteriami udzielania kredytów, doprowadził do stopniowego spowolnienia przyrostu kredytów. Ponadto w czerwcu banki spłaciły największą kwotę środków pożyczonych w ramach TLTRO III, powodując znaczną redukcję nadpłynności. Spadek ten nie zakłócił sprawnej transmisji zmian stóp procentowych polityki pieniężnej na stopy wolne od ryzyka na rynkach pieniężnych, chociaż pojawiła się asymetria w reakcji rozpiętości (spreadu) między krótkoterminową stopą euro (€STR) a stopą depozytową EBC. Rozpiętość ta nie zmniejszyła się po spadku nadpłynności – choć uprzednio wzrosła po jej przyroście (zob. ramka 3).

Nastąpił wyraźny spadek inflacji całkowitej. W maju obniżyła się ona do 6,1%, z poziomu 8,5% w lutym, 6,9% w marcu i 7,0% w kwietniu. Tym niemniej, chociaż oczekiwano dalszego spadku inflacji i zbliżania się jej do celu – przede wszystkim dzięki równoczesnemu zaostrzeniu warunków finansowania, które coraz silniej tłumiło popyt – nadal przewidywano utrzymywanie się nadmiernie silnej presji cenowej przez zbyt długi okres. Dlatego też Rada Prezesów zdecydowała o dwóch kolejnych podwyżkach stóp procentowych o 25 pkt bazowych, odpowiednio w maju i czerwcu.

Po zmniejszeniu ich tempa w marcu, w lipcu reinwestycje w ramach APP zakończono. Reinwestycje w ramach PEPP miały być kontynuowane co najmniej do końca roku 2024. Jednocześnie rozwój sytuacji od ostatniego posiedzenia Rady Prezesów dotyczącego polityki pieniężnej potwierdził oczekiwania, że przez resztę roku inflacja będzie się obniżać, utrzymując się jednak przez dłuższy czas powyżej celu. Biorąc to wszystko pod uwagę, Rada Prezesów postanowiła kontynuować dotychczasowy kurs i podwyższyć stopy procentowe o kolejne 25 pkt bazowych w lipcu.

W lipcu Rada Prezesów podjęła także decyzję o obniżeniu oprocentowania rezerwy obowiązkowej ze stopy depozytowej do poziomu 0%. Decyzja ta miała na celu utrzymanie skuteczności polityki pieniężnej dzięki zachowaniu kontroli nad kursem polityki pieniężnej, przy jednoczesnym zapewnieniu pełnego przełożenia decyzji dotyczących stóp procentowych na rynki pieniężne. Zwiększyło to również skuteczność polityki pieniężnej poprzez obniżenie całkowitych kosztów oprocentowania rezerw, przy zachowaniu tego samego stopnia restrykcyjności.

W związku z tym, że stopa inflacji w sierpniu nie była zauważalnie niższa od poziomu 5,3% odnotowanego w lipcu, a prognozy inflacji we wrześniowych projekcjach ekspertów EBC na lata 2023 i 2024 skorygowano w górę – głównie ze względu na wyższą ścieżkę cen energii – na wrześniowym posiedzeniu Rada Prezesów podniosła podstawowe stopy procentowe EBC o kolejne 25 pkt bazowych. W wyniku tego łączny wzrost stóp procentowych w ciągu 2023 wyniósł 200 pkt bazowych, a stopa depozytowa osiągnęła 4% (zob. wykres 2.1)

Wykres 2.1

Zmiany podstawowych oficjalnych stóp procentowych EBC

(pkt proc.)

Przy tym po stagnacji gospodarki w pierwszej połowie roku oczekiwano, że w kolejnych miesiącach aktywność będzie ograniczona. Coraz wyraźniejsza reakcja popytu krajowego na „zaostrzające” decyzje Rady Prezesów, w połączeniu z trudną sytuacją w handlu międzynarodowym, skłoniły ekspertów EBC do znacznego obniżenia prognoz wzrostu gospodarczego we wrześniu 2023. Ponadto, choć utrzymywała się silna presja cenowa, większość wskaźników zaczęła się powoli obniżać, a prognozowana ścieżka inflacji – z wyłączeniem cen energii i żywności – została także nieznacznie skorygowana w dół. Na podstawie tej uaktualnionej oceny Rada Prezesów uznała, że podstawowe oficjalne stopy procentowe EBC osiągnęły poziom, którego utrzymanie przez wystarczająco długi okres znacznie przyczyniłoby się do terminowego sprowadzenia inflacji do celu.

Po dziesięciu kolejnych podwyżkach stóp procentowych, na październikowym posiedzeniu Rada Prezesów postanowiła utrzymać podstawowe oficjalne stopy procentowe EBC na niezmienionym poziomie. Od początku serii podwyżek stóp procentowych EBC podniósł stopę depozytową z -0,50% w lipcu 2022 do 4% we wrześniu 2023. Chociaż oczekiwano, że inflacja pozostanie wysoka ze względu na silną wewnętrzną presję cenową, we wrześniu kontynuowała ona spadek, osiągając 4,3%. Towarzyszyło temu nieznaczne obniżenie miar inflacji bazowej. To, jak bardzo istotna była zasada „kierowania się danymi” przy określaniu przez Radę Prezesów właściwego stopnia i czasu trwania restrykcyjnych oficjalnych stóp procentowych stało się tym bardziej oczywiste począwszy od października, na tle podwyższonego ryzyka geopolitycznego w związku z konfliktem na Bliskim Wschodzie.

Pod koniec roku inflacja pozostawała w trendzie spadkowym, osiągając 2,4% w listopadzie. Jednak na grudniowym posiedzeniu Rada Prezesów doszła do wniosku, że w najbliższej przyszłości inflacja może ponownie przejściowo wzrosnąć na skutek efektu bazy. Inflacja bazowa obniżała się nadal. Projekcje makroekonomiczne ekspertów Eurosystemu sugerowały, że w 2024 inflacja zacznie ponownie stopniowo spadać. Jednocześnie wewnętrzna presja cenowa pozostawała silna, głównie ze względu na znaczny wzrost jednostkowych kosztów pracy.

W tych okolicznościach, na grudniowym posiedzeniu Rada Prezesów postanowiła utrzymać podstawowe oficjalne stopy procentowe na niezmienionym poziomie.

W grudniu Rada Prezesów podjęła także decyzję o przyspieszeniu normalizacji bilansu Eurosystemu. Wyraziła ona zamiar pełnej reinwestycji spłat kapitału z zapadających papierów wartościowych PEPP do połowy roku 2024, a następnie redukcji portfela średnio o 7,5 mld EUR miesięcznie do końca roku i zaprzestania reinwestycji po tym okresie.

2.2 Zmiany w bilansie Eurosystemu w miarę dalszego zaostrzania polityki pieniężnej

W ramach rozpoczętej w roku 2022 normalizacji polityki pieniężnej, w roku 2023 sumę bilansową Eurosystemu nadal stopniowo redukowano. Zmniejszyła się ona wraz z zakończeniem fazy pełnej i częściowej reinwestycji APP, odpowiednio w lutym i w czerwcu. W ramach PEPP Eurosystem kontynuował pełne reinwestycje przez cały rok. Do końca 2023 suma bilansowa obniżyła się do 6,9 bln EUR, głównie w wyniku zapadania operacji TLTRO III, przedterminowych spłat, a do pewnego stopnia także z powodu rozpoczęcia likwidacji portfela APP.

Na koniec roku 2023 wartość aktywów związanych z polityką pieniężną w bilansie Eurosystemu osiągnęła 5,1 bln EUR, co oznaczało spadek o 1,2 bln EUR w porównaniu z końcem 2022. Kredyty dla instytucji kredytowych strefy euro stanowiły 6% sumy aktywów (spadek z 17% na koniec roku 2017), natomiast aktywa skupowane dla celów polityki pieniężnej stanowiły około 68% tej sumy (wzrost z 62% na koniec roku 2022). Na pozostałe aktywa finansowe w bilansie składały się głównie aktywa denominowane w walutach obcych, złoto oraz denominowane w euro portfele niezwiązane z polityką pieniężną.

Po stronie pasywów suma rezerw instytucji kredytowych i wykorzystania depozytu jednodniowego zmniejszyła się na koniec roku 2023 do 3,5 bln EUR (z 4,0 bln EUR pod koniec roku 2022), co stanowiło 51% pasywów (w porównaniu z 50% na koniec roku 2022). Wartość banknotów w obiegu praktycznie nie uległa zmianie i wyniosła 1,6 bln EUR, co stanowiło 23% pasywów (wzrost z 20%).

W roku 2023, po komunikacie z grudnia 2022, Eurosystem pracował nad przeglądem swoich operacyjnych zasad kontrolowania krótkoterminowych stóp procentowych, zakończonym w marcu 2024.

Wykres 2.2

Ewolucja skonsolidowanego bilansu Eurosystemu

(mld EUR)

Przyjęcie euro przez Chorwację 1 stycznia 2023 i włączenie bilansu Hrvatska narodna banka do skonsolidowanego bilansu Eurosystemu powiększyło jego aktywa i pasywa o 45 mld EUR.

Struktura portfeli APP i PEPP według kategorii aktywów i jurysdykcji

APP obejmuje 4 aktywne programy skupu aktywów: trzeci program skupu listów zastawnych (third covered bond purchase programme, CBPP3), program skupu papierów wartościowych zabezpieczonych aktywami (asset-backed securities purchase programme, ABSPP), program skupu aktywów sektora publicznego (public sector purchase programme, PSPP) oraz program skupu aktywów sektora przedsiębiorstw (corporate sector purchase programme, CSPP). Program PEPP uruchomiono w 2020 w reakcji na pandemię. Wszystkie kategorie aktywów kwalifikowane do APP spełniają również kryteria PEPP (papiery wartościowe emitowane przez Republikę Grecką objęto tymczasowo zwolnieniem z obowiązku spełnienia wymogów kwalifikujących w ramach PEPP)^[25].

W grudniu 2021 Rada Prezesów potwierdziła zamiar stopniowego rozpoczęcia normalizacji polityki pieniężnej poprzez zmniejszenie tempa zakupu papierów wartościowych w ramach PEPP, a następnie APP. Rada ogłosiła zakończenie skupu aktywów netto w ramach PEPP, a w marcu 2022 podała przewidywaną datę zakończenia skupu netto w ramach APP. Eurosystem zakończył skup netto w ramach PEPP 1 kwietnia 2022 i kontynuował reinwestycję (w całości) spłat kapitału z zapadających papierów wartościowych zakupionych w ramach programu. 1 lipca 2022 zakończył też skup netto w ramach programu APP i zaczął reinwestować (w całości) jedynie spłaty kapitału z zapadających papierów wartościowych. Następnie podjęto decyzję o zmniejszeniu, w miarowym i przewidywalnym tempie, inwestycji Eurosystemu w ramach APP poprzez częściową reinwestycję spłat kapitału z zapadających papierów wartościowych między marcem a czerwcem 2023, zapewniając utrzymanie stałej obecności Eurosystemu na rynku w tym okresie w ramach APP. Wreszcie, 15 czerwca 2023 Rada Prezesów potwierdziła, że począwszy od lipca 2023 zaprzestanie reinwestycji w ramach APP. W przypadku PEPP pełne reinwestycje kontynuowano do końca roku 2022 i przez cały rok 2023. 14 grudnia 2023 Rada Prezesów ogłosiła zamiar dalszej reinwestycji w całości spłat kapitału z zapadających papierów wartościowych zakupionych w ramach programu PEPP w pierwszej połowie roku 2024 i zmniejszania portfela PEPP średnio o 7,5 mld EUR miesięcznie w drugiej połowie roku 2024, przed zaprzestaniem reinwestycji w ramach PEPP pod koniec tego roku. Skup w ramach reinwestycji nadal przebiegał sprawnie, z uwzględnieniem warunków panujących na danym rynku.

Podczas fazy pełnej reinwestycji od lipca 2022 do lutego 2023 wielkość portfela APP pozostała stabilna. W fazie reinwestycji częściowej, od marca do czerwca 2023, zmniejszyła się ona o 60 mld EUR, w średnim tempie 15 mld EUR miesięcznie, zaś w lipcu 2023 rozpoczęła się ostateczna likwidacja portfela. Ogólnie, wartość aktywów APP spadła z 3 254 bln EUR (według kosztu zamortyzowanego) na koniec roku 2022 do 3 026 bln EUR na koniec roku 2023. Największym składnikiem APP był program PSPP, dysponujący na koniec roku aktywami o wartości 2 403 bln EUR, co stanowiło wówczas 79% wartości całego portfela papierów APP. W ramach PSPP umorzenia zasadniczo reinwestowano w jurysdykcji, w której przypadały spłaty kapitału. Ponadto niektóre krajowe banki centralne skupowały papiery wartościowe emitowane przez instytucje ponadnarodowe UE. Średni ważony termin zapadalności aktywów w ramach PSPP na koniec roku 2023 wynosił 7,0 lat, przy pewnych różnicach między jurysdykcjami. Na koniec roku aktywa ABSPP stanowiły 1% (13 mld EUR) całkowitych zasobów APP, CBPP3 – 9% (286 mld EUR), a CSPP – 11% (324 mld EUR). Skup obligacji przedsiębiorstw i listów zastawnych prowadzono według wskaźników odniesienia (benchmarks), które odzwierciedlają strukturę kapitalizacji rynkowej wszystkich kwalifikowanych, odpowiednio, obligacji przedsiębiorstw i listów zastawnych pozostających w obiegu. Eurosystem kontynuował skup papierów wartościowych przedsiębiorstw z ukierunkowaniem na emitentów o lepszych wskaźnikach w zakresie realizacji celów klimatycznych i opublikował swoje pierwsze informacje finansowe związane z klimatem dla papierów wartościowych przedsiębiorstw w ramach CSPP i PEPP, a także dla swoich portfeli polityki niemonetarnej (zob. podrozdział 11.5). Skup papierów wartościowych w ramach programu APP przebiegał sprawnie przez całą pierwszą połowę roku 2023. Faza reinwestycji częściowych, a następnie zaprzestanie skupu zostały dobrze przyjęte przez rynki finansowe i nie spowodowały większych zakłóceń.

Na koniec roku 2023 wartość aktywów zgromadzonych w PEPP sięgnęła 1,7 bln EUR (według kosztów zamortyzowanych). Kwota listów zastawnych stanowiła mniej niż 1% (6 mld EUR) całkowitej wartości zakupionych instrumentów, obligacji sektora przedsiębiorstw – 3% (46 mld EUR), a sektora publicznego – 97% (1 614 mld EUR).^[26] Średni ważony termin zapadalności papierów wartościowych sektora publicznego w ramach PEPP na koniec roku 2023 wynosił 7,3 roku, przy pewnych różnicach między jurysdykcjami.

Umorzenia papierów wartościowych sektora prywatnego w 2023 wyniosły 80 mld EUR, a sektora publicznego w ramach PSPP i PEPP 438 mld EUR. Reinwestycje w ramach APP i PEPP wyniosły 36 mld EUR w przypadku papierów wartościowych sektora prywatnego i 271 mld EUR w przypadku papierów wartościowych sektora publicznego. Ze względu na duże kwoty i nierównomierny rozkład umorzeń, reinwestycje sektora publicznego zróżnicowano odpowiednio w poszczególnych jurysdykcjach i okresach, aby zapewnić stałą i wyważoną obecność na rynku, z należytym uwzględnieniem poziomu cen rynkowych i kwestii związanych z funkcjonowaniem rynku. Mechanizm wyrównawczy przejściowo zwiększył odchylenia struktury aktywów PEPP od alokacji zgodnej z kluczem kapitałowym Eurosystemu, były one jednak w przeważającej mierze wygaszane do końca „okresu wyrównania”, czyli roku kalendarzowego, w którym mają miejsce umorzenia.

Aktywa zakupione w ramach PSPP, CSPP, CBPP3 i PEPP udostępniano nadal na potrzeby pożyczek papierów wartościowych w celu wsparcia płynności rynku obligacji i repo. W roku 2023 warunki na rynku repo znacznie się poprawiły w porównaniu z rokiem poprzednim, co znalazło odzwierciedlenie w mniejszych wolumenach pożyczek i kredytów.

Zmiany w operacjach refinansujących Eurosystemu

Na koniec roku 2023 kwota nierozliczonych operacji refinansujących Eurosystemu wynosiła 410 mld EUR, czyli o 914 mld EUR mniej niż na koniec roku 2022. Zmiana ta wynikała głównie z dobrowolnych spłat przedterminowych (312,5 mld EUR) oraz zapadania operacji (612,9 mld EUR) w ramach serii TLTRO III. Średni ważony termin zapadalności operacji refinansujących Eurosystemu do spłaty skrócił się z około 10,5 miesięcy na koniec roku 2022 do około 5,2 miesięcy na koniec roku 2023.

Stopniowe wygaszanie pandemicznych rozwiązań łagodzących kryteria zabezpieczeń kredytu

W marcu 2022 EBC ogłosił stopniowe wygaszanie pandemicznych rozwiązań łagodzących kryteria zabezpieczeń. Rozwiązania te stanowiły główny element reakcji EBC na pandemię w ramach polityki pieniężnej. Poszerzały one dostęp kontrahentów do operacji kredytowych Eurosystemu, zwiększając pulę akceptowanych zabezpieczeń. Polegały one przede wszystkim na tymczasowym ograniczeniu redukcji wyceny zabezpieczenia (haircut) o stały współczynnik 20% oraz tymczasowemu rozszerzeniu zbioru zasad dodatkowych należności kredytowych (ACC) dla niektórych krajowych banków centralnych.

Stopniowe ich wygaszanie rozpoczęło się w lipcu 2022. W drugim etapie, który wszedł w życie 29 czerwca 2023, tymczasowe ograniczenie redukcji wartości wyceny aktywów rynkowych i nierynkowych całkowicie zlikwidowano wprowadzając nowy system redukcji wyceny wartości, co oznaczało powrót do tego samego poziomu tolerancji ryzyka EBC dla operacji kredytowych, jaki obowiązywał przed pandemią^[27].

Trzecim etapem wygaszania rozwiązań łagodzących zabezpieczenia pandemiczne będzie kompleksowy przegląd zbiorów zasad ACC. W ciągu roku 2023 niektóre banki centralne wycofały się, w całości lub części, ze swoich zbiorów zasad dodatkowych należności kredytowych^[28]. W listopadzie EBC ogłosił zaprzestanie stosowania krótkoterminowych instrumentów dłużnych jako zabezpieczeń, zgodnie z wytycznymi w sprawie tymczasowych środków zabezpieczających (Wytyczne EBC w sprawie dodatkowych tymczasowych środków dotyczących operacji refinansujących Eurosystemu^[29]), a także niektórych szczególnych cech w ramach ACC. Ponadto zdecydował o przywróceniu minimalnego progu 25 000 EUR dla wierzytelności kredytowych akceptowanych jako zabezpieczenie, a także o przedłużeniu obowiązywania ACC z ich pozostałymi elementami co najmniej do końca 2024. Decyzje te mają zostać wdrożone w ciągu roku 2024.

We wrześniu 2023 odpowiedni rating kredytowy Republiki Greckiej podniesiono ze stopnia jakości kredytowej 4 do stopnia 3 w zharmonizowanej skali ratingowej Eurosystemu (od BB+ do BBB-), przyznając wszystkim instrumentom dłużnym emitowanym przez rząd centralny Republiki Greckiej poziom inwestycyjny^[30]. Instrumenty dłużne wyemitowane przez rząd centralny Republiki Greckiej, które wcześniej korzystały ze zwolnienia z wytycznych w sprawie tymczasowych środków zabezpieczających, od września 2023. podlegają zatem kryteriom kwalifikacji zgodnie z ogólnymi ramami zabezpieczeń.

Sytuacja w zakresie kwalifikowanych aktywów zbywalnych i przedłożonych zabezpieczeń

Nominalna kwota kwalifikowanych aktywów zbywalnych w 2023 wzrosła o 1,2 bln EUR, osiągając na koniec roku poziom 18,3 bln EUR (wykres 2.3). Papiery wartościowe instytucji rządowych szczebla centralnego nadal stanowiły największą kategorię aktywów (9,9 bln EUR). Pozostałe klasy aktywów obejmowały obligacje przedsiębiorstw (1,9 bln EUR), bankowe listy zastawne (1,8 bln EUR) i niezabezpieczone obligacje bankowe (2 bln EUR). Obligacje samorządowe (603 mld EUR), papiery wartościowe zabezpieczone aktywami (600 mld EUR) i inne aktywa zbywalne (1,4 bln EUR) stanowiły stosunkowo niewielką część aktywów.

Wykres 2.3

Zmiany kwalifikowanych aktywów zbywalnych

(mld EUR)

Pomiędzy zmianami stóp procentowych mających zastosowanie do TLTRO III w listopadzie 2022 i na koniec 2023, kontrahenci spłacili 80% nieuregulowanych zobowiązań kredytowych, czemu towarzyszyło znaczne zmniejszenie aktywnych zabezpieczeń o ponad 900 mld EUR (wykres 2.4). Po przedterminowych spłatach w okresie od listopada 2022 do stycznia 2023 kontrahenci wycofywali zwłaszcza obligacje skarbowe, które mają stosunkowo wysoki koszt alternatywny i mogą być wykorzystane w prywatnym finansowaniu z przyrzeczeniem odkupu. Ponadto w 2023 wycofali oni z puli aktywów listy zastawne i papiery wartościowe zabezpieczone aktywami o wartości ponad 250 mld EUR. Także zapadaniu operacji TLTRO III w czerwcu 2023 towarzyszył również znaczny spadek aktywnych zabezpieczeń (około 300 mld EUR), co odpowiadało 60% kredytów netto spłaconych w tym dniu. Jednak dwie trzecie tego spadku wynikało z częściowego wygaszenia pandemicznych środków łagodzących zabezpieczenia, w szczególności wygaszania niektórych puli ACC we Francji, jak również odwrócenia pozostałej 10% redukcji wartości.

Wykres 2.4

Zmiany wartości aktywnych zabezpieczeń

(mld EUR)

2.3 Zarządzanie ryzykiem finansowym instrumentów polityki pieniężnej

Eurosystem na bieżąco zarządza ryzykiem finansowym, nieodłącznie towarzyszącym przeprowadzaniu operacji polityki pieniężnej. Zespół odpowiedzialny za zarządzanie ryzykiem dąży do optymalizacji operacji pod kątem ryzyka, tj. realizacji celów polityki pieniężnej przy możliwie najniższym jego poziomie^[31].

Dążąc do obniżenia poziomu inflacji do średniookresowego celu Rady Prezesów w wysokości 2%, w roku 2023 EBC kilkakrotnie podnosił podstawowe stopy procentowe. Na skutek tych decyzji koszt zobowiązań w bilansach banków centralnych Eurosystemu, wzrósł, gdy tymczasem portfele papierów wartościowych APP, PEPP i TLTRO III przynosiły niewielkie przychody. W związku z tym przychody odsetkowe systemu okazały się ujemne, jednak po części można je było je zrównoważyć czerpiąc z finansowych buforów zgromadzonych w poprzednich latach. Po wyczerpaniu tych buforów wszelkie pozostałe straty zostaną zapisane w bilansach. Straty te mogą być jednak pokrywane przyszłymi zyskami, toteż nie wpływają na zdolność banków centralnych Eurosystemu do efektywnego działania. Z czasem oczekuje się zmniejszenia niedopasowania aktywów i pasywów Eurosystemu, co podniesie jego rentowność^[32].

Najważniejsze zmiany zasad zarządzania ryzykiem Eurosystemu w 2023 polegały na dalszej dywersyfikacji źródeł oceny kredytowej i silniejszej preferencji w skupie papierów wartościowych sektora przedsiębiorstw dla emitentów o lepszych parametrach klimatycznych.

Dalsza dywersyfikacja źródeł oceny kredytowej

W roku 2023 do Europejskiego Systemu Oceny Kredytowej Eurosystem Credit Assessment Framework (ECAF) włączono dodatkowe źródła oceny kredytowej. ECAF są to ramowe zasady zarządzania ryzykiem stosowane przez Eurosystem dla ograniczania ryzyka kredytowego aktywów wykorzystywane w operacjach polityki pieniężnej. Definiują one procedury, konkretne zasady i techniki, dzięki którym wymogi Eurosystemu w zakresie wysokiej jakości kredytowej wszystkich kwalifikowanych aktywów są zawsze spełniane. Obejmuje to ocenę, akceptację i monitorowanie różnego rodzaju źródeł oceny zdolności kredytowej.

W kwietniu 2023 Rada Prezesów postanowiła zaaprobować wewnętrzny system oceny zdolności kredytowej banku centralnego Grecji, który dokonuje takich ocen podmiotów prawnych sektora niefinansowego w Grecji, jako swoje źródło oceny zdolności kredytowej. Na podstawie tych ocen można obecnie stwierdzać, czy dane zobowiązania greckiego sektora przedsiębiorstw niefinansowych można zakwalifikować jako zabezpieczenie operacji kredytowych Eurosystemu oraz w jakim stopniu należy zastosować redukcję ich wartości. Wewnętrzny system oceny Banku Grecji jest jednym z dziewięciu krajowych systemów oceny kredytowej banków centralnych akceptowanych obecnie przez Radę Prezesów.

W listopadzie Rada Prezesów postanowiła zaakceptować Scope Ratings GmbH w roli zewnętrznej instytucji oceny kredytowej (External Credit Assessment Institution, ECAI), po szczegółowej ocenie przez Eurosystem złożonego przez firmę wniosku, na podstawie swoich kryteriów aprobaty ECAI. W ocenie uwzględniono kryteria ilościowe i jakościowe, a także wszelkie istotne informacje zwrotne od Europejskiego Urzędu Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych. Oceny przedstawione przez Scope Ratings będą stosowane w połączeniu z ocenami poprzednio zatwierdzonych ECAI (DBRS Morningstar, Fitch Ratings, Moody’s oraz S&P Global Ratings) w celu określenia możliwości kwalifikowania aktywów do operacji polityki pieniężnej i redukcji wartości ich wyceny, po zakończeniu procesu integracji Scope Ratings z infrastrukturą informatyczną Eurosystemu.

Zarządzanie ryzykiem skupu aktywów w programach APP i PEPP

W ramach realizacji polityki pieniężnej w roku 2023 kontynuowano reinwestycję spłat kapitału z tytułu zapadających papierów wartościowych nabytych w ramach programu PEPP, a do końca czerwca, także APP. W zarządzaniu ryzykiem finansowym tych programów wykorzystuje się konkretne mechanizmy kontroli ryzyka, uwzględniające cele poszczególnych programów oraz charakterystykę i profile ryzyka różnych rodzajów skupowanych aktywów. Zasady te obejmują kryteria kwalifikacji, ocenę ryzyka kredytowego i procedury należytej staranności, zasady ustalania cen, benchmarki i limity. Stosowane uprzednio do skupu aktywów netto, obowiązują one nadal przy reinwestycji spłat kapitału z tytułu zapadających aktywów oraz samych aktywów, o ile pozostają one w bilansie Eurosystemu. Najważniejsze elementy tych mechanizmów, opisane w skrócie w Rozdziale 2.3 Raportu rocznego EBC 2022, tabela 2.1, nadal obowiązują. W odniesieniu do obligacji przedsiębiorstw, wraz z początkiem częściowej reinwestycji APP w marcu 2023, Eurosystem zastosował ściślejsze ukierunkowanie reinwestycji spłat kapitału z tytułu zapadających papierów wartościowych na emitentów o lepszych parametrach klimatycznych.

Ramka 3
Zmiany poziomu nadpłynności i ich wpływ na niezabezpieczoną rynkową stopę procentową rynku pieniężnego w euro

W tej ramce rozważamy konsekwencje redukcji sumy bilansowej Eurosystemu dla rynku pieniężnego w euro. Spadek nadpłynności spowodowany zmniejszeniem sumy bilansowej nie zakłócił transmisji zmian podstawowych stóp procentowych EBC do niezabezpieczonej stopy procentowej rynku pieniężnego. Jednak w 2023 pojawiła się asymetria w reakcji rozpiętości (spreadu) pomiędzy krótkoterminową stopą euro (€STR) a stopą depozytową EBC, która zareagowała słabiej na absorpcję nadpłynności niż na pierwotny zastrzyk płynności. Wstępna analiza sugeruje, że zjawisko to jest prawdopodobnie przejściowe.

Ponowne zacieśnienie polityki pieniężnej ograniczyło nadpłynność

Ponieważ od 27 lipca 2022, czyli modyfikacji warunków TLTRO III, stopa depozytowa przestała być ujemna, poziom nadpłynności zmniejszył się z 4,4 bln EUR 27 lipca 2022 do 3,3 bln EUR 31 grudnia 2023 (wykres A, panel a). Spadek ten, w wysokości 1,1 bln EUR, wynikał przede wszystkim ze spłaty przez banki kredytów w ramach TLTRO III na kwotę 1,7 bln EUR. Przyczynił się do niego także upływ terminów zapadalności papierów z programu APP Eurosystemu; niezainwestowane kwoty wykupu oznaczały absorpcję nadpłynności w kwocie 0,3 bln EUR. Z drugiej strony zmiany czynników autonomicznych spowodowały ponowny wzrost nadpłynności o 0,9 bln EUR, co odzwierciedlało spadek – niezwiązanych z polityką pieniężną – depozytów klientów instytucjonalnych w Eurosystemie. Spadek ten przebiegał etapami, w miarę zmian oprocentowania tych depozytów.

Spadek nadpłynności nie spowodował zmniejszenia rozpiętości pomiędzy €STR a stopą depozytową

Dane historyczne wskazują, że znaczny spadek nadpłynności powinien skutkować zmniejszeniem się rozpiętości pomiędzy €STR a stopą depozytową. Jednak wspomniany spadek nadpłynności nie przyniósł takiego efektu (wykres A, panel b); rozpiętość rosła do drugiej połowy roku 2022 , by od listopada 2022 ustabilizować się na poziomie ok. -10 pkt bazowych. To odstępstwo od historycznych wzorców nasuwa pytanie, czy jest to zjawisko przejściowe, czy też zmiana strukturalna.

Wykres A

Zmiany poziomu nadpłynności

a) Nadpłynność i jej składniki	b) Nadpłynność i rozpiętość €STR/stopa depozytowa
(bln EUR)	(oś x: nadpłynność w bln EUR; oś y: spread w pkt bazowych)

Przyczyny

Faktyczna likwidacja dwufilarowego systemu oprocentowania nadwyżek rezerw banków w lipcu 2022 sprawiła, że dodatkowy 1 bln EUR uwolniono do transakcji (wykres B, panel a). W okresie ujemnych stóp procentowych, a także po uruchomieniu systemu dwufilarowego w październiku 2019, nadpłynność do wykorzystania w transakcjach była mniejsza od jej nominalnej kwoty, ponieważ część środków znajdująca się w depozycie Eurosystemu korzystała z uprzywilejowania w postaci zwolnienia z oprocentowania ujemnego. Zakończenie polityki ujemnych stóp procentowych położyło kres temu przywilejowi. Uwolnienie dodatkowych środków spowodowało między innymi wzrost wolumenu transakcji międzybankowych niezabezpieczonymi depozytami overnight.

Zgodnie z danymi ze sprawozdań statystycznych rynku pieniężnego, kwota udzielanych niezabezpieczonych kredytów wzrosła ze średnio 120 mld EUR dziennie w okresie ujemnej depozytowej stopy procentowej w latach 2021 i 2022 do 210 mld EUR pod koniec roku 2023. Wzrost dotyczył wszystkich sektorów kontrahentów. Powrót dodatnich stóp procentowych i likwidacja dwufilarowego systemu oprocentowania doprowadziły więc do znacznego wzrostu podaży w segmencie kredytów niezabezpieczonych.

W warunkach nadwyżki podaży, banki wykorzystały swoją mocniejszą pozycję przetargową w negocjacjach stóp procentowych z klientami, na co wskazuje wzrost zróżnicowania wkładu stóp procentowych w obliczenie €STR. W większości przypadków stopy procentowe zostały obniżone. Bowiem gdy inwestorzy finansujący transakcje preferowali krótkie zapadalności oczekując podwyżki stóp procentowych przez EBC, banki przejawiały umiarkowany apetyt na aktywa krótkoterminowe, te bowiem, stanowiąc kosztowny sposób zwiększenia sumy bilansowej, nie przynosiły korzyści z punktu widzenia wymaganych prawem wskaźników płynności. Banki zwykle proponują takim deponentom niekorzystne warunki, aby zrekompensować negatywny wpływ takich depozytów na wskaźnik dźwigni. W wyniku tego wystąpiła presja na deprecjację €STR, zwłaszcza w okresach sprawozdawczych przypadających na koniec kwartału i koniec roku.

Wykres B

Poziom operacji

a) Nadpłynność zbywalna i rozpiętość €STR/stopa depozytowa	b) Niezabezpieczone kredyty wg sektora kontrahentów
(lewa oś: nadpłynność w bln EUR; prawa oś: rozpiętość w pkt bazowych)	(mld EUR)

Brak redukcji rozpiętości może być zjawiskiem przejściowym

Podsumowując, brak redukcji rozpiętości między stopą €STR a stopą depozytu w banku centralnym może być zjawiskiem przejściowym, ponieważ w warunkach nadwyżki podaży banki dysponują siłą przetargową do negocjowania ceny depozytów krótkoterminowych, co pozwala im rekompensować wpływ na wskaźniki regulacyjne. Zbliżenie stopy €STR i stopy depozytu w banku centralnym może jeszcze nastąpić w miarę dalszego spadku poziomu nadpłynności, który może wpływać na równowagę sił między popytem na gotówkę a jej podażą.

3 Europejski sektor finansowy: odporny, ale funkcjonujący w warunkach kruchej stabilności finansowej

Banki w strefie euro okazały się w roku 2023 odporne, zwłaszcza w obliczu upadłości banków w Stanach Zjednoczonych i Szwajcarii. Banki skorzystały z postępu osiągniętego na kilku frontach oraz dalszego zaangażowania nadzoru. Niemniej jednak stabilność finansowa pozostawała krucha, ponieważ zaostrzone warunki finansowania stanowiły wyzwanie dla gospodarki realnej i sektora finansowego. Władze krajowe nadal wprowadzały lub zwiększały bufory kapitałowe w celu wzmocnienia sektora bankowego. Ponadto dodatkowo udoskonalono ramy regulacyjne dla banków a także dla infrastruktury finansowej oraz innowacji w celu wzmocnienia długoterminowej odporności systemu finansowego.

3.1 Stabilność finansowa w roku 2023

Stabilność finansowa w strefie euro przez cały rok 2023 pozostawała krucha, co wynikało z kombinacji wyzwań związanych z wysoką inflacją, zacieśnianiem warunków finansowania, gorszymi perspektywami wzrostu gospodarczego oraz nowymi napięciami o charakterze geopolitycznym na Bliskim Wschodzie, które potęgowały siłę oddziaływania trwającej rosyjskiej wojny przeciwko Ukrainie. W marcu 2023 upadłość banków w Stanach Zjednoczonych i Szwajcarii wywołała wstrząs finansowy, który był potężny, ale ostatecznie krótkotrwały dzięki zdecydowanym działaniom skutkującym szybkim przesunięciem się obaw o stabilność finansową w stronę innych wyzwań, takich jak konsekwencje wyższych stóp procentowych i zagrożenia dla wzrostu gospodarczego. Wzrost stóp procentowych EBC w dalszym ciągu stopniowo windował koszty finansowania we wszystkich sektorach gospodarki. Jednakże wydłużanie okresów obowiązywania stałej stopy procentowej dla kredytów udzielonych w poprzednich latach, wraz z odpornością rynków pracy i zgromadzonymi oszczędnościami, w ciągu roku stłumiły wpływ wyższych kosztów finansowania zewnętrznego ponoszonych przez kredytobiorców na ryzyko kredytowe. W sumie jakość aktywów banków strefy euro pozostawała solidna, lecz ich straty kredytowe zaczęły rosnąć, aczkolwiek z niskiego poziomu, a niebankowe podmioty pośrednictwa finansowego nadal zmagały się z podwyższonym ryzykiem kredytowym związanym z większą liczbą obniżek ratingów w ich portfelach obligacji.

W roku 2023 państwa strefy euro, po zablokowaniu stóp procentowych na niskim poziomie w poprzednich latach i w kontekście wprowadzonego przez EBC instrumentu ochrony transmisji, odnotowały powszechny wzrost kosztów finansowania, który w ciągu roku był niewielki. Rządy krajów stoją jednak w obliczu konieczności refinansowania wymagalnego długu po wyższych stopach procentowych, a ich koszty finansowania pozostają wrażliwe na zmiany w kondycji finansów publicznych, zwłaszcza na ryzyko jej pogorszenia, co mogłyby na nowo wywołać obawy o zdolność do obsługi zadłużenia państwowego. Jednocześnie jeśli zostaną spełnione niezbędne warunki, wszelkiej niekontrolowanej, oderwanej od fundamentów dynamice rynku długu państwowego można przeciwdziałać za pomocą elastyczności reinwestycji w ramach nadzwyczajnego programu zakupów w czasie pandemii i za pomocą wprowadzonego przez EBC instrumentu ochrony transmisji.

W podobny sposób sektor przedsiębiorstw korzystał z niskich stóp procentowych przed pandemią oraz w jej trakcie, a jego wyniki finansowe w 2023 utrzymywały się na dobrym poziomie. W miarę jak ustępowały skutki ożywienia gospodarczego zaostrzono warunki kredytowania, koszty obsługi długu poszły w górę, a podatność przedsiębiorstw na zagrożenia wzrosła. Mimo że ogólny wolumen upadłości pozostał niski, jednak w ciągu roku nastąpił wzrost liczby upadłości przedsiębiorstw. Firmy działające w branży nieruchomości były szczególnie narażone ze względu na trwającą dekoniunkturę na rynku nieruchomości komercyjnych w strefie euro.

Sektor gospodarstw domowych w 2023 stanął w obliczu pogorszenia zdolności do obsługi zadłużenia ze względu na rosnące stopy procentowe i trwającą korektę na rynkach nieruchomości mieszkaniowych. Gwałtowny wzrost kosztów finansowania zewnętrznego trwający od początku cyklu zacieśniania polityki pieniężnej miał wyraźnie negatywny wpływ na popyt na kredyty hipoteczne. Mimo to prężny rynek pracy jak również ograniczenia podaży mieszkań sprzyjały kontrolowanemu chłodzeniu koniunktury na rynkach nieruchomości mieszkaniowych. Niemniej jednak wciąż podwyższone wyceny wskazują, że podatność na zagrożenia może się pojawić, jeśli korekty cen staną się chaotyczne.

Jeśli przeanalizuje się kilka okresów zmienności cen w 2023, ogólna wycena na rynkach finansowych w ciągu tego roku zdawała się opierać na optymistycznych oczekiwaniach co do perspektyw makrofinansowych, w związku z czym została uznana za wrażliwą na negatywne zaskoczenia. Premie za ryzyko na rynku obligacji przedsiębiorstw wydawały się wprawdzie dobrze dostosowane do wzorców historycznych, ale były istotnie zmniejszone na rynku akcji. Niezwykle skromną reakcję cen akcji na rosnące stopy procentowe postrzegano jako stwarzającą podatność akcji na nagłą korektę wyceny, gdyby niekorzystny wpływ spowolnienia gospodarczego na rentowność przedsiębiorstw okazał się większy od oczekiwań inwestorów. Ponadto nastroje rynkowe związane z ryzykiem pozostały wysoce wrażliwe na dalsze zaskoczenia co do perspektyw inflacji i wzrostu oraz, co za tym idzie, ścieżki polityki pieniężnej.

Współczynnik kapitału podstawowego Tier 1 (CET1) banków strefy euro wyniósł 15,6% w trzecim kwartale 2023. Wartość ta było bliska najwyższego poziomu od początku działalności europejskiego nadzoru bankowego i wynikała z wyższej rentowności i zmniejszania ryzyka dla portfeli bankowych. Solidne bufory kapitałowe i płynnościowe pomogły zachować zaufanie do systemu bankowego strefy euro w okresie napięć spowodowanych upadłością banków w Stanach Zjednoczonych i Szwajcarii na początku roku. Ponadto nastąpił dalszy wzrost stopy zwrotu z kapitału własnego banków strefy euro do 10,0%, co było najwyższym poziomem od ponad dziesięciu lat, do czego przyczyniły się większe marże odsetkowe netto w sytuacji, kiedy przychody z aktywów rosły w tempie szybszym niż koszty finansowania. Wyniki finansowe banków wprawdzie odczuły korzyści tych sprzyjających okoliczności, ale mogły być zagrożone w powodu trzech czynników: a) kombinacji wyższej inflacji, rosnących kosztów obsługi zadłużenia i pogarszającego się otoczenia makroekonomicznego mogącego mieć niekorzystny wpływ na jakość aktywów bankowych, które już zaczęły się pojawiać wraz z pierwszymi oznakami rosnących wskaźników niewypłacalności i opóźnień w płatnościach; b) zaostrzenia kryteriów udzielania kredytów obniżającego popyt na kredyty, oraz zmniejszenia strumienia nowych kredytów do najniższego poziomu od roku 2015, oraz c) kosztów finansowania, które wydają się rosnąć, ponieważ łączne oprocentowanie depozytów zaczęło stopniowo rosnąć – zwłaszcza w przypadku depozytów terminowych – a koszty finansowania rynkowego zaczęły drożeć. Niezależnie od tych wyzwań wyniki ogólnounijnego testu warunków skrajnych przeprowadzonego rzez Europejski Urząd Nadzoru Finansowego (EUNB) w 2023 potwierdziły, iż można oczekiwać, że banki pozostaną odporne na bardzo niekorzystne wstrząsy.

W roku 2023 sektor niebankowego pośrednictwa finansowego (NBFI) pozostał stosunkowo stabilny, odnotowując napływ środków do funduszy obligacji państwowych i funduszy obligacji korporacyjnych o ratingu inwestycyjnym. Pozwoliło to na zwiększenie absorpcji długu emitowanego przez państwa i przedsiębiorstwa. Jednocześnie podmioty sektora NBFI w ciągu roku aktywnie ograniczyły swoją ogólną ekspozycję na ryzyko poprzez trwający proces eliminacji ryzyka i równoważenie struktury portfela inwestycyjnego stosunkowo bezpieczniejszymi aktywami. Mimo to nadał były one podatne na ryzyko kredytowe. Ze względu na wysoki poziom niepewności gospodarczej i zaostrzenie warunków finansowych sektor NBFI był potencjalnie narażony na ryzyko strat z tytułu aktualizacji wyceny wskutek obniżenia ratingów portfeli obligacji oraz niewykonania zobowiązań. Nadal był też narażony na ryzyko płynności, a bufory gotówkowe w funduszach akcji i funduszach obligacji pozostawały niskie w kontekście zaostrzania warunków finansowych. Ogółem jako że zasoby płynności w segmentach sektora NBFI utrzymywały się na niskim poziomie, istniało ryzyko, że nagły odpływ funduszy inwestycyjnych, duże wezwania do uzupełnienia depozytów zabezpieczających lub wygasanie polis ubezpieczeniowych doprowadzą do wymuszonej sprzedaży aktywów. Fundusze inwestycyjne rynku nieruchomości były nadal szczególnie narażone na straty z tytułu aktualizacji wyceny oraz odpływ inwestorów, zwłaszcza z uwagi na wyzwania w sektorze nieruchomości komercyjnych. Brak stabilności w tym segmencie był szczególnie niepokojący ze względu na jego znaczenie dla sektora nieruchomości i potencjał tego segmentu do zwiększania ryzyka dla tego sektora.

Banki, fundusze i ubezpieczyciele ze strefy euro nadal stały w obliczu wyzwań wynikających ze zmian klimatu w 2023. Ryzyko w cyberprzestrzeni również wymagało ścisłego monitorowania. Rosnąca częstotliwość występowania poważnych klęsk żywiołowych wynikających ze zmian klimatu oraz rosnąca skala związanych z tym strat również podnosiła ceny ubezpieczeń przy jedynie ograniczonej dostępności ubezpieczeń od zagrożeń związanych z klimatem^[33]. Okoliczność ta uwydatniła ryzyko większej częstotliwości wystąpienia szoków klimatycznych, pogłębiających wyzwania związane z rentownością dla zakładów ubezpieczeń majątkowych i powiększających istniejące luki w ochronie (odsetek strat ekonomicznych nieobjętych ochroną ubezpieczeniową), co może mieć negatywny wpływ na sytuację makroekonomiczną i stabilność finansową.

3.2 Polityka makroostrożnościowa: ochrona odporności sektora finansowego w burzliwych warunkach makrofinansowych

Zadaniem EBC jest ocena makroostrożnościowych środków kapitałowych dla banków, proponowanych przez władze krajowe państw uczestniczących w Jednolitym Mechanizmie Nadzorczym. Co ważne w razie potrzeby EBC posiada również uprawnienia do stosowania bardziej rygorystycznych środków. W roku 2023 ścisłe monitorowanie przez EBC nastawienia polityki makroostrożnościowej tych władz nie wskazało na taką potrzebę, ponieważ kilka krajów już wdrożyło nowe środki makroostrożnościowe lub zwiększyło istniejące, by wzmocnić odporność swoich systemów bankowych na skumulowane zagrożenia i ryzyka pogorszenia sytuacji.

Zachowanie odporności systemu finansowego i promowanie ukierunkowanych działań w zakresie polityki makroostrożnościowej

W roku 2023 obaw o stabilność finansową przesunęły się w stronę konsekwencji wyższych stóp procentowych i czynników ryzyka osłabiających wzrost gospodarczy. Z perspektywy polityki makroostrożnościowej zacieśnianie warunków finansowych spowodowało dalsze pogorszenie koniunktury w cyklu finansowym, ale nie doszło do materializacji ryzyka systemowego. W szczególności sytuacja kapitałowa banków nadal była solidna, chociaż wielkości zapasu kapitału w poszczególnych bankach i krajach różniły się, a ograniczenia w podaży kredytu nie były powiązane z wymogami kapitałowymi banków. W przyszłości wyższe koszty obsługi zadłużenia i pogarszające się otoczenie makroekonomiczne mogą zagrozić zdolności sektorów niefinansowych do obsługi zadłużenia i stopniowo pogarszać jakość aktywów bankowych. Taka sytuacja, w połączeniu z niższym wolumenem akcji kredytowej i rosnącymi kosztami finansowania, mogłaby mieć negatywny wpływ na rentowność banków i ich odporność.

W tych okolicznościach w 2023 władze krajowe kontynuowały zaostrzanie polityki makroostrożnościowej, by zwiększyć odporność banków. Sprzyjały temu ich rentowność oraz zapasy kapitału, które utrzymały się średnio na wysokim poziomie pomimo trudnej sytuacji makrofinansowej. Niektóre władze krajowe uruchomiły antycykliczny bufor kapitałowy, by wyeliminować podatności na zagrożenia związane z narastaniem ryzyka kredytowego i stworzyć więcej przestrzeni do prowadzenia polityki makroostrożnościowej w formie podlegających zniesieniu buforów kapitałowych. W roku 2023 osiem krajów wprowadziło lub zwiększyło bufor antycykliczny, co sprawiło, że liczba krajów, które wprowadziły dodatni bufor antycykliczny lub ogłosiły jego wprowadzenie wzrosła do 14 do końca roku. Ponadto łącznie 11 krajów wdrożyło szeroki lub sektorowy bufor ryzyka systemowego lub ogłosiło ich wprowadzenie^[34], podczas gdy banki w dziesięciu krajach odnotowały wzrost buforów innych instytucji o znaczeniu systemowym (O-SII), po części ze względu na zmienioną metodologię EBC wyznaczania dolnego limitu buforów^[35]. Ostatecznie 15 krajów utrzymało środki ukierunkowane na kredytobiorców, by zapobiegać podejmowaniu przez banki nadmiernego ryzyka przy udzielaniu kredytów gospodarstwom domowym.

W roku 2023 EBC przekazywał swoje analizy i poglądy na tematy dotyczące polityki makroostrożnościowej. W rozdziałach poświęconych polityce makroostrożnościowej majowego i listopadowego wydania Financial Stability Review EBC podkreślał znaczenie utrzymania buforów makroostrożnościowych na wypadek pogorszenia się sytuacji w sektorze bankowym^[36]. Wyjaśniał również, dlaczego konieczne jest utrzymanie środków ukierunkowanych na kredytobiorców i ich dalsze funkcjonowanie jako strukturalne mechanizmy ochronne gwarantujące, że kryteria kredytowe nie ulegną pogorszeniu, a kredytobiorcy pozostaną odporni. Ponadto sugerował, że wysoka rentowność sektora bankowego mogłaby być dla niektórych krajów okazją do wdrożenia dodatkowego, ukierunkowanego zwiększenia buforów antycyklicznych pod warunkiem uniknięcia efektów procyklicznych. Wreszcie, co niemniej ważne, EBC opublikował opinie wyjaśniające, dlaczego nakładanie podatków nadzwyczajnych na instytucje kredytowe w niektórych krajach mogłoby mieć negatywne implikacje dla stabilności finansowej^[37].

Europejski Bank Centralny poświęcił jedno z wydań swojego biuletynu makroostrożnościowego na omówienie możliwego wdrożenia dodatniego neutralnego wskaźnika dla bufora antycyklicznego. Ogólnie rzecz biorąc doświadczenia zdobyte podczas pandemii sugerują, że należy wzmocnić rolę podlegających zniesieniu makroostrożnościowych buforów kapitałowych, by skutecznie przeciwdziałać negatywnym wstrząsom systemowym, które mogą występować niezależnie od pozycji danego kraju w cyklu finansowym lub cyklu koniunkturalnym. Do końca 2023 sześć krajów wdrożyło już ramowe zasady ustalania dodatniego neutralnego wskaźnika lub je ogłosiło^[38]. Zasady te wynikały z różnego podejścia, co skutkowało różnymi dodatnimi neutralnymi stawkami. W perspektywie średnioterminowej pożądane wydaje się bardziej zharmonizowane podejście do ustalania stawek neutralnych w poszczególnych krajach unii bankowej, ponieważ zwiększyłoby to spójność i skuteczność kształtowania polityki, a jednocześnie zapewniłoby wystarczającą elastyczność na poziomie krajowym. Jeśli chodzi o sektor niebankowego pośrednictwa finansowego, EBC nadal wzywał do opracowania kompleksowego katalogu środków realizacji polityki w celu całościowego wyeliminowania podatności na zagrożenia w tym sektorze. Środki te powinny uwzględnić istniejące ramy i opierać się na silnej koordynacji międzynarodowej.

Współpraca z Europejską Radą ds. Ryzyka Systemowego

W roku 2023 EBC udzielał wsparcia analitycznego, statystycznego, logistycznego i administracyjnego Sekretariatowi ERRS. W szczególności EBC współprzewodniczył grupie roboczej ERRS ds. instrumentów (IWG), grupie roboczej ERRS ds. analiz (AWG) oraz grupie zadaniowej ERRS ds. testów warunków skrajnych, a także zespołowi projektowemu EBC/ERRS ds. monitorowania ryzyka zmian klimatu. EBC współprzewodniczył także dynamicznym zespołom utworzonym w ramach AWG i grupy ds. analizy makroostrożnościowej (MPAG) oraz w ramach IWG i grupy ds. polityki makroostrożnościowej (MPPG) ds. wpływu wyższej inflacji i rosnących stóp procentowych na stabilność finansową, oraz dynamicznemu zespołowi AWG/MPAG ds. płynności systemowej.

Europejski Bank Centralny wspierał również prace ERRS nad: a) narzędziami makroostrożnościowymi służącymi zwiększaniu odporności na zagrożenia cybernetyczne^[39], b) systemowymi konsekwencjami i strategicznymi wariantami w odniesieniu do kryptoaktywów i zdecentralizowanego finansowania^[40], c) monitorowaniem podatności na zagrożenia związane z niebankowym pośrednictwem finansowym^[41], d) strategicznymi wariantami mającymi na celu eliminację ryzyka w segmencie papierów dłużnych przedsiębiorstw i segmencie nieruchomości w ramach sektora funduszy inwestycyjnych^[42], e) podatnościami na zagrożenia w sektorze nieruchomości komercyjnych, o których ERRS opublikował stosowne zalecenie^[43] oraz f) ramami makrostrożnościowymi w zakresie zarządzania ryzykiem zmian klimatu^[44]. Bardziej szczegółowe informacje można znaleźć na stronie internetowej ERRS i w jej raportach rocznych.

3.3 Działania mikroostrożnościowe zapewniające bezpieczeństwo poszczególnym bankom i ich dobrą kondycję

Niezależnie od trudnego otoczenia makroekonomicznego w roku 2023 europejskie banki pozostawały odporne nawet w następstwie marcowych zawirowań, które zostały wywołane upadłością niektórych banków regionalnych w Stanach Zjednoczonych i osiągnęły kulminację w Europie wraz z przejęciem Credit Suisse przez UBS, które nadzorowały władze Szwajcarii. W specjalnym procesie gromadzenia danych przeprowadzonym przez EBC i EUNB banki wykazały niezrealizowane straty netto z tytułu dłużnych papierów wartościowych według wartości księgowej w wysokości 73 mld EUR. Kwotę tę uznano za ograniczoną w porównaniu z wartością podaną w Stanach Zjednoczonych. Polepszona jakość aktywów i rentowność pomogły bankom przetrwać poważne pogorszenie koniunktury gospodarczej w niekorzystnym scenariuszu testu warunków skrajnych przeprowadzonego przez EBC w roku 2023. Tę ogólną odporność można przypisać działaniom podejmowanym przez banki na przestrzeni lat, ich zdywersyfikowanemu finansowaniu i dobrej płynności oraz stałemu zaangażowaniu nadzorczemu EBC, np. prowadzonym od 2021 pracom nad ryzykiem stopy procentowej w portfelu bankowym. W „procesie przeglądu i oceny nadzorczej (SREP) zrealizowanym w 2023” ogólny wynik przeglądu pozostał zasadniczo niezmieniony. Wymogi w ramach filaru II dotyczące kapitału CET1 ustalono na średnim poziomie 1,2% wobec 1,1% w roku 2022.

Mimo takich wyników SREP i mimo tego, że europejskie banki wykazały rekordową rentowność w roku 2023, EBC nie widzi powodów do samozadowolenia. Stopniowo rosnące przełożenie stóp procentowych na oprocentowanie depozytów bankowych i większy wzrost kosztów finansowania banków, a także pogorszenie jakości aktywów w sektorze nieruchomości i innych sektorach wrażliwych na stopy procentowe mogą stanowić zagrożenie dla trwałego generowania wysokich zysków. Prace nadzorcze EBC nadal koncentrują się na utrzymujących się niedociągnięciach w zarządzaniu ryzykiem, zarządzaniu korporacyjnym i kontroli wewnętrznej oraz na pojawiających się zagrożeniach.

W ciągu roku 2023 Nadzór Bankowy EBC stał się bardziej skuteczny i bardziej skupiony na analizie ryzyka. Na podstawie rezultatów wewnętrznych prac oraz zaleceń grupy ekspertów EBC wdrożył nowe zasady tolerancji ryzyka uprawniające organy nadzoru do dostosowania swoich działań i ustalania ich priorytetów wedle indywidualnej sytuacji nadzorowanego banku zamiast stosować jedno uniwersalne podejście. W tym samym duchu wprowadził nowe wieloletnie zasady oceny dla SREP, umożliwiając organom nadzoru lepszą kalibrację intensywności i częstotliwości przeprowadzanych analiz. Zaczął także opracowywać bardziej terminowe i efektywne procesy eskalacji, w oparciu o pełen zakres narzędzi nadzorczych, w tym okresowe kary pieniężne, na przykład w obszarze ryzyka związanego z klimatem i środowiskiem^[45].

W 2023 roku EBC nałożył sankcje na trzy banki^[46].

W grudniu 2023 roku EBC opublikował priorytety nadzorcze na lata 2024-2026, które skupiają się na a) wzmocnieniu odporności na bezpośrednie wstrząsy makrofinansowe i geopolityczne, b) przyspieszeniu skutecznego usuwania niedociągnięć w zarządzaniu korporacyjnym i zarządzaniu ryzykiem zmian klimatu i środowiska oraz c) dalszym postępie w transformacji cyfrowej i budowaniu solidnych ram odporności operacyjnej.

W ramach nieustających wysiłków na rzecz zwiększania przejrzystości w roku 2023 EBC opublikował a) czterostopniową metodę określania wymogów w ramach
filaru II według poszczególnych rodzajów ryzyka, b) metodologię SREP w zakresie ryzyka kredytowego i metodologię SREP w zakresie ryzyka rynkowego do zastosowania w cyklu roku 2024 oraz c) przewodnik w sprawie procedur związanych ze znacznymi pakietami akcji; a w styczniu 2024 wydał zaktualizowaną wersję Instrukcji nadzoru, którą po raz ostatni opublikowano w roku 2018.

W kwietniu 2023 roku EBC, wraz z Jednolitą Radą ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji, z zadowoleniem przyjął pakiet zmian legislacyjnych zaproponowanych przez Komisję Europejską w europejskim systemie zarządzania kryzysowego i gwarantowania depozytów.

W październiku 2023 Claudia Buch została powołana na nową przewodniczącą Rady Nadzorczej EBC, zgodnie z ustalonym instytucjonalnym procesem wyboru.

Więcej informacji można znaleźć na stronie internetowej EBC poświęconej nadzorowi bankowemu oraz w Raporcie rocznym EBC z działalności nadzorczej 2023.

3.4 Wkład EBC w unijne i międzynarodowe inicjatywy strategiczne

W roku 2023 osiągnięto dalsze postępy w doskonaleniu ram regulacyjnych dla sektora finansowego. Do głównych osiągnięć należały a) porozumienie w sprawie wdrożenia przez UE ostatecznych reform Bazylea III, b) inicjatywy mające na celu przeciwdziałanie ryzyku związanemu z klimatem oraz c) propozycja wzmocnienia unijnego systemu zarządzania kryzysowego i gwarantowania depozytów. Istotne postępy osiągnięto także w zakresie uregulowania kryptoaktywów i wzmocnienia regulacji infrastruktury rynkowej, na przykład w odniesieniu do rozliczania centralnego.

Doskonalenie ram regulacyjnych dla banków

W roku 2023 EBC nadal wspierał negocjacje w sprawie unijnego pakietu bankowego, który obejmuje nowelizacje rozporządzenia w sprawie wymogów kapitałowych (CRR)^[47] i dyrektywy w sprawie wymogów kapitałowych CRD)^[48], mających na celu wdrożenie ostatecznych reform Bazylea III w UE. W grudniu organy przygotowawcze Parlamentu Europejskiego i Rady UE zatwierdziły unijny pakiet bankowy. Przyjęcie ostatecznej wersji tekstów CRR i CRD przewiduje się na koniec kwietnia 2024 po zakończeniu weryfikacji prawnej. Reformy te mają na celu dalsze wzmocnienie odporności systemu bankowego UE, w szczególności poprzez zwiększenie kapitału potrzebnego na pokrycie ekspozycji na ryzyka kredytowe, operacyjne i rynkowe. Wzbogacą one także zestaw narzędzi nadzorczych, w tym w zakresie przeciwdziałania ryzyku związanemu z klimatem i innym zagrożeniom dla zrównoważonego rozwoju^[49]. Ponadto EBC przyczynił się do realizacji unijnego programu zrównoważonego finansowania, w szczególności poprzez publikację opinii na temat dyrektywy w sprawie należytej staranności przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju oraz rozporządzenia w sprawie działalności ratingowej z zakresu ochrony środowiska, polityki społecznej i ładu korporacyjnego (ESG)^[50].

Dyskusje na temat zakończenia budowy unii bankowej skupiały się na poprawie unijnych ram zarządzania kryzysowego i gwarantowania depozytów. Komisja Europejska opublikowała 18 kwietnia 2023 wniosek ustawodawczy mający na celu wzmocnienie zarządzania kryzysowego bankami w UE, a w szczególności zwiększenie możliwości organów w zakresie postępowania w przypadku upadłości mniejszych i średnich banków. EBC z dużym zadowoleniem przyjął pakiet legislacyjny w opinii^[51], podkreślając potrzebę stworzenia lepszych narzędzi i opcji finansowania w przypadku zarządzania kryzysowego. Oprócz proponowanego pakietu legislacyjnego EBC wezwał do podjęcia dodatkowych działań w celu dokończenia budowy unii bankowej. Wymaga to w szczególności ustanowienia europejskiego systemu gwarantowania depozytów i stworzenia europejskich ram płynności w ramach restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji.

Finalizowanie ram regulacyjnych dotyczących kryptoaktywów i przeciwdziałania praniu pieniędzy

Europejski Bank Centralny nadal wspierał finalizację i wdrażanie ram regulacyjnych dotyczących kryptoaktywów w roku 2023, zarówno na poziomie europejskim, jak i międzynarodowym. Po wejściu w życie w UE rozporządzenia w sprawie rynków kryptoaktywów^[52] w czerwcu EBC wniósł wkład w przygotowanie szeregu standardów technicznych, które koordynował Europejski Urząd Nadzoru Bankowego i Europejski Urząd Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych i których celem było wdrożenie tego rozporządzenia. Na poziomie międzynarodowym przyczynił się do osiągnięcia postępów na forach międzynarodowych, takich jak Rada Stabilności Finansowej (FSB), Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego (BCBS) oraz Komitet ds. Infrastruktury Płatniczej i Rynkowej (CPMI). W szczególności FSB sfinalizowała swoje globalne ramy regulacyjne dla działalności związanej z kryptoaktywami, przedstawiając zalecenia wysokiego szczebla dotyczące regulacji działalności związanej z kryptoaktywami i rynków kryptoaktywów oraz globalnego porozumienia dotyczącego stabilnych kryptowalut. Zalecenia te zostały włączone do szerzej zakrojonego planu działania G20 w obszarze kryptoaktywów, który przyjęto w październiku po konsultacji z EBC. Ponadto EBC wspierał prace BCBS nad zaostrzeniem i wyjaśnieniem aspektów standardu dotyczącego ekspozycji banków na kryptoaktywa. W szczególności korekty te zaostrzają kryteria dla stabilnych kryptowalut, zgodnie z którymi będą one traktowane w sposób preferencyjny pod względem regulacyjnym.

Europejski Bank Centralny nadal aktywnie uczestniczył w finalizacji proponowanego przez Komisję Europejską pakietu legislacyjnego w sprawie przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu (AML/CFT), w tym utworzenia urzędu ds. przeciwdziałania praniu pieniędzy na szczeblu UE. Jak wskazano w opiniach^[53], EBC popierał ścisłą współpracę i wymianę informacji między organami nadzoru AML/CFT i europejskim nadzorem bankowym, a także – ogólniej – skuteczny system UE przeciwdziałania niewłaściwemu wykorzystywaniu systemu finansowego UE do prania pieniędzy i finansowania terroryzmu.

Wspieranie postępu w budowie unii rynków kapitałowych i wzmocnienie ram regulacyjnych dotyczących niebankowego pośrednictwa finansowego

W roku 2023 kontynuowano prace legislacyjne nad inicjatywami mającymi na celu pogłębienie integracji rynków kapitałowych UE w ramach planu działania Komisji Europejskiej na rzecz unii rynków kapitałowych na rok 2020. W ciągu tego roku EBC uczestniczył w debatach publicznych na temat przyszłości unii rynków kapitałowych w formie różnych publikacji i wystąpień^[54]. Ponadto prezes EBC razem z przewodniczącym Eurogrupy, prezesem Europejskiego Banku Inwestycyjnego, przewodniczącym Rady Europejskiej i przewodniczącą Komisji Europejskiej opublikowali Komentarz na temat znaczenia unii rynków kapitałowych dla wzrostu oszczędności Europy. EBC uczestniczył również aktywnie w dyskusjach Eurogrupy na temat przyszłości europejskich rynków kapitałowych i finansowych oraz wniósł wkład w proces legislacyjny związany z weryfikacją rozporządzenia w sprawie infrastruktury rynku europejskiego^[55].

Ponadto EBC nadal podkreślał znaczenie eliminowania słabości strukturalnych w sektorze NBFI i poprawy właściwych ram polityki z perspektywy makroostrożnościowej. Dokonując analizy ostatnich epizodów warunków skrajnych w sektorze NBFI, w biuletynie Financial Stability Review i biuletynie makroostrożnościowym^[56] omówiono konsekwencje polityki dla gotowości do obsługi płynności i dźwigni finansowej w tym sektorze. EBC był również zaangażowany w dokonaną przez FSB ocenę wpływu dźwigni finansowej w sektorze NBFI na stabilność finansową i aktywnie uczestniczył w bieżących pracach nad strategią mającą na celu poprawę odporności tego sektora^[57]. W odniesieniu do funduszy otwartych EBC przyczynił się do zmiany zaleceń FSB dotyczących polityki w zakresie strukturalnego niedopasowania płynności w takich funduszach^[58].

4 Sprawne funkcjonowanie infrastruktury rynkowej i płatności

Eurosystem odgrywa centralną rolę w rozwoju, obsłudze i nadzorowaniu infrastruktury rynkowej i płatności. W 2023 Eurosystem z powodzeniem zmodernizował swój system płatności hurtowych i kontynuował rozwój usług TARGET. W celu dalszego zwiększania integracji i innowacji na europejskich rynkach płatności i papierów wartościowych, Eurosystem zaktualizował swoją strategię dotyczącą płatności detalicznych i rozpoczął analizę potencjalnego wpływu nowych technologii na rozliczanie hurtowych transakcji finansowych. W swoich pracach nad badaniem potencjalnego cyfrowego euro Eurosystem przeszedł z fazy badań do fazy przygotowań.

4.1 Usługi TARGET

W dniu 20 marca 2023 Eurosystem z powodzeniem uruchomił nowy system płatności hurtowych T2, który zastąpił działający od listopada 2007 system TARGET2. System T2 wprowadza system rozliczeń brutto w czasie rzeczywistym (RTGS), centralną funkcję zarządzania płynnością, która optymalizuje zarządzanie płynnością we wszystkich usługach TARGET przez wykorzystanie zestawu wspólnych komponentów, które są współdzielone przez usługi TARGET oraz wydłużone godziny pracy. Migracja miała miejsce między 17 a 20 marca 2023, a wszystkie banki rozpoczęły rozliczenia w nowym systemie w ramach podejścia „big bang” 20 marca 2023. Nowy system jest zgodny z międzynarodowym standardem wymiany wiadomości dla instytucji finansowych (ISO 20022) i zapewnia znaczny wzrost wydajności. Co więcej, nowa konfiguracja T2 umożliwia uczestnikom rynku usprawnienie zarządzania płynnością pieniądza banku centralnego dla transakcji w euro w płatnościach hurtowych i detalicznych, jak również dla rozliczeń papierów wartościowych.

Około 1000 banków korzysta z systemu T2, by zainicjować transakcje w euro w imieniu własnym lub w imieniu swoich klientów. Za pośrednictwem systemu T2 można uzyskać dostęp do 40 000 banków na całym świecie, wliczając oddziały i spółki zależne. W 2023 system T2 i jego poprzednik TARGET2 przetwarzały codziennie średnio 409 444 płatności o średniej dziennej wartości 2,2 bln EUR. Stanowiło to wzrost dziennego wolumenu płatności o 2,9% w porównaniu z płatnościami dokonanymi w systemie TARGET2 w 2022.

Od dnia 1 stycznia 2023, po przystąpieniu Chorwacji do strefy euro, chorwacka społeczność finansowa przeniosła się z krajowego systemu RTGS do systemu TARGET2/T2. Wprowadzenie chorwackiego rynku do usług TARGET było kontynuowane w czerwcu wraz z migracją do serwisu TARGET Instant Payment Settlement (TIPS) oraz we wrześniu, kiedy chorwacki centralny depozyt papierów wartościowych (CSD) dołączył do TARGET2-Securities (T2S).

Chorwacki CSD został włączony wraz z innymi pięcioma CSD, które z powodzeniem dołączono do platformy T2S, w tym Euroclear Bank, jeden z największych CSD na świecie, System Rozrachunku Papierów Wartościowych Bułgarskiego Banku Narodowego i Centralny Depozyt AD, drugi CSD działający w Bułgarii, Središnje klirinško depozitarno društvo d.d. (SKDD) w Chorwacji oraz Euroclear Finland. Obecnie platforma T2S łączy 24 centralne depozyty papierów wartościowych z 23 rynków europejskich, umożliwiając rozliczanie papierów wartościowych w euro i w koronach duńskich. Ta fala migracji była ważnym wydarzeniem dla T2S i Eurosystemu z perspektywy operacyjnej, biznesowej i strategicznej. W szczególności pomyślne włączenie centralnego depozytu papierów wartościowych (Euroclear Finland), prowadzącego rachunki inwestorów końcowych, potwierdza, że infrastruktura rynkowa Eurosystemu mogą wspierać wszystkie rynki i jurysdykcje UE. Ponadto z perspektywy biznesowej, migracja Euroclear Bank przenosi instrumenty euroobligacyjne bezpośrednio do T2S, a od 2024 do systemu zarządzania zabezpieczeniami Eurosystemu (ECMS). W roku 2023 T2S przetwarzał średnio 699 868 transakcji dziennie o średniej dziennej wartości 790,3 mld EUR.

TIPS odgrywał ważną rolę w rozwoju płatności natychmiastowych w euro, a w 2023 dołączyły do niego kolejne banki i społeczności krajowe. Wzrost liczby uczestników TIPS doprowadził do wzrostu wolumenów transakcji o ponad 127% w porównaniu z 2022, przy czym w grudniu 2023 rozliczono 28 mln płatności natychmiastowych (w porównaniu z 18,7 mln w grudniu 2022). Testy włączenia Sveriges Riksbank i korony szwedzkiej do TIPS dla płatności natychmiastowych w 2024 zakończyły się pomyślnie. Sprawnie przebiegała współpraca między Eurosystemem a centralnym bankiem Danii w celu włączenia korony duńskiej do TIPS (i T2) w 2025.

W lipcu 2023 Eurosystem opublikował nową strukturę cenową TIPS , która weszła w życie dnia 1 stycznia 2024. Gwarantuje ona, że usługa działa na zasadzie zwrotu kosztów, bez czerpania zysków. Jednocześnie struktura cenowa TIPS służyć ma wsparciu rozwoju płatności natychmiastowych w Europie, który to proces również powinien przyspieszyć, biorąc pod uwagę wniosek ustawodawczy przedstawiony przez Komisję Europejską, którego celem jest udostępnienie płatności natychmiastowych w euro wszystkim obywatelom i przedsiębiorstwom posiadającym rachunek bankowy w UE i w krajach Europejskiego Obszaru Gospodarczego.

W uzupełnieniu do trzech usług rozrachunkowych (T2, T2S i TIPS) Eurosystem opracowuje w systemie TARGET nową usługę – system zarządzania zabezpieczeniami Eurosystemu (Eurosystem Collateral Management System, ECMS), który jest ujednoliconym systemem zarządzania aktywami wykorzystywanymi jako zabezpieczenie w operacjach kredytowych Eurosystemu we wszystkich jurysdykcjach strefy euro. Uruchomienie ECMS zostało przesunięte z kwietnia 2024 na listopad 2024, aby dać użytkownikom więcej czasu na ukończenie testów funkcjonalności ECMS w stabilnym środowisku.

4.2 Projekt cyfrowego euro

Dwuletnią fazę badań nad projektem cyfrowym euro zakończono w październiku 2023. Inwentaryzacja prac przeprowadzonych w fazie badań stanowiła podstawę decyzji Rady Prezesów EBC o rozpoczęciu fazy przygotowań. Początek tego nowego etapu nie pociąga za sobą decyzji o emisji cyfrowego euro. Ta decyzja może zostać rozpatrzona przez Radę Prezesów dopiero po przyjęciu ram prawnych dla cyfrowego euro na szczeblu UE.

Na etapie badań Eurosystem uzgodnił ogólny projekt i wymagania techniczne dla cyfrowego euro. Prace były wspierane przez ćwiczenie prototypowania w celu walidacji proponowanego projektu z perspektywy technicznej oraz poprzez badania grupy docelowej^[59] w celu uzyskania informacji na temat preferencji i oczekiwań potencjalnych użytkowników. Bliska i przejrzysta współpraca z uczestnikami rynku, innymi instytucjami UE i decydentami politycznymi zapewniła, że wszystkie zainteresowane strony mogły przekazać swoje opinie na temat opcji projektowania i dystrybucji. Badania rynkowe aspektów technicznych wykazały, że istnieje wystarczająco duża pula europejskich dostawców zdolnych do opracowania cyfrowych rozwiązań euro oraz że dostępne są różne opcje architektoniczne i technologiczne.

Pierwszy etap fazy przygotowań, który rozpoczął się 1 listopada 2023, potrwa dwa lata i położy podwaliny pod potencjalną emisję cyfrowego euro. W tym czasie najważniejsze będzie sfinalizowanie cyfrowego zbioru przepisów dotyczących euro i wybranie dostawców, którzy mogliby potencjalnie opracować cyfrową platformę i infrastrukturę euro. Eurosystem przeprowadzi również dodatkowe testy i eksperymenty oraz będzie kontynuować konsultacje ze wszystkimi zainteresowanymi stronami, w tym ze społeczeństwem, aby zagwarantować, że cyfrowe euro spełnia najwyższe standardy jakości, bezpieczeństwa, zachowania prywatności i użyteczności.

Ewentualne kolejne działania zostaną określone przez Radę Prezesów na podstawie rezultatów pierwszego etapu fazy przygotowań i rozwoju procesu legislacyjnego.

4.3 Innowacje i integracja infrastruktury rynkowej i płatności

W listopadzie 2023 Eurosystem opublikował aktualizację swojej strategii dotyczącej płatności detalicznych w świetle znaczących zmian w środowisku płatności w ciągu czterech lat od jej uruchomienia. W szczególności Big Tech zwiększył aktywność w obszarach płatności, co może mieć negatywny wpływ na strategiczną autonomię Europy w zakresie płatności. Ponadto wojna rosyjsko-ukraińska podkreśliła istotność (cyber) zagrożeń dla infrastruktury krytycznej w Europie, w tym dla usług płatniczych. Ponadto poczyniono znaczne postępy w zakresie projektu cyfrowego euro.

Zaktualizowana strategia zachowuje swoje główne cele, a mianowicie opracowanie ogólnoeuropejskich rozwiązań dla płatności w punkcie interakcji (tj. w fizycznym punkcie sprzedaży oraz w handlu m-commerce i e-commerce) oraz dalsze wzmocnienie jednolitego obszaru płatności w euro (SEPA), przede wszystkim poprzez pełne wdrożenie płatności natychmiastowych. Obejmuje ona również nowy cel, jakim jest zwiększenie odporności płatności detalicznych, w tym poprzez udostępnienie alternatywnych rozwiązań płatniczych jako rozwiązania awaryjnego. Podkreślono również komplementarność między strategią Eurosystemu dotyczącą płatności detalicznych a projektem cyfrowego euro, w szczególności różnymi sposobami, na jakie cyfrowe euro może przyczynić się do osiągnięcia celów tej strategii. Przykładowo, cyfrowe euro samo w sobie oferowałoby ogólnoeuropejskie rozwiązanie płatnicze, a jednocześnie pomogłoby prywatnym rozwiązaniom w zakresie płatności detalicznych osiągnąć zasięg ogólnoeuropejski.

Zgodnie z celem, jakim jest dalsza integracja europejskich rynków fiskalnych w obszarze post-tradingu i uczestniczenie w działaniach na rzecz osiągnięcia unii rynków kapitałowych, Grupa Doradcza ds. Infrastruktur Rynkowych Papierów Wartościowych i Zabezpieczeń (AMI-SeCo) Eurosystemu kontynuowała raportowanie postępów poczynionych przez rynki AMI-SeCo (Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Wielkiej Brytanii i Szwajcarii) w zakresie zgodności ze standardami w ramach Agendy Harmonizacji T2S, jednolitego zbioru zasad zarządzania zabezpieczeniami dla Europy (SCoRE) (który jest również niezbędny do interakcji z ECMS) oraz standardów zdarzeń korporacyjnych (w tym standardów identyfikacji akcjonariuszy). Ogólny wskaźnik zgodności ze standardami harmonizacji T2S utrzymał się na poziomie około 90%. Oceniono, że 5 nowych depozytów papierów wartościowych, które dołączyły do T2S we wrześniu 2023, wykazuje wysoki poziom zgodności ze standardami harmonizacji T2S. Raport zatytułowany Corporate Events Compliance Report za rok 2023 dostarczył dowodów na to, że poczyniono także postępy w zakresie zgodności ze standardami zdarzeń korporacyjnych. W raporcie SCoREBoard report z drugiej połowy 2023 AMI-SeCo wykazała pewne opóźnienia w postępie zainteresowanych stron w zakresie przestrzegania obowiązujących standardów SCoRE. W związku ze zmianą terminu uruchomienia systemu ECMS Eurosystemu na listopad 2024, AMI-SeCo zgodziła się na przesunięcie terminu osiągnięcia zgodności z odpowiednimi standardami SCoRE.

W celu zidentyfikowania pozostałych barier dla integracji rynku potransakcyjnego papierów wartościowych w UE, AMI-SeCo przeprowadziła w listopadzie 2023 ankietę wśród swoich członków oraz członków Krajowych Grup Interesariuszy. AMI-SeCo dostarczyła również Komisji Europejskiej i Radzie Europejskiej informacji na temat potransakcyjnych aspektów wniosku Komisji w sprawie bardziej skutecznych transgranicznych procedur w zakresie podatku u źródła oraz przekazało Europejskiemu Urzędowi Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (ESMA) swoje poglądy na temat potencjalnego skrócenia standardowego cyklu rozrachunku papierów wartościowych T+2.

Wreszcie Eurosystem rozpoczął analizę potencjalnego wpływu nowych technologii, w tym technologii rozproszonego rejestru (DLT), na rozliczanie hurtowych transakcji finansowych (zob. ramka 4).

4.4 Nadzór i rola banku centralnego emitującego euro

Bezpieczne i efektywne funkcjonowanie infrastruktur rynków finansowych (FMI) oraz płatności w strefie euro to stałe priorytety Eurosystemu w zakresie pełnionych funkcji nadzorczych. Ponadto jako bank centralny emitujący walutę euro, Eurosystem angażuje się we współpracę w zakresie nadzoru systemowego i zarządzania kryzysowego w przypadku FMI prowadzących znaczącą działalność w euro.

Jeśli chodzi o nadzór nad usługami TARGET Eurosystemu (zob. podrozdział 4.1), kluczowe priorytety obejmowały monitorowanie projektu konsolidacji T2-T2S przed jego uruchomieniem w marcu 2023 oraz rozszerzanie systemu na nowe rynki. Ponadto w październiku 2023 rozpoczęto kompleksowe oceny T2/TIPS pod kątem rozporządzenia w sprawie wymogów nadzorczych dla systemów płatności o znaczeniu systemowym (SIPS) oraz T2S pod kątem zasad CPMI-IOSCO.

Eurosystem nadzoruje również inne systemy SIPS, w tym EURO1, STEP2-T i system zarządzania rozliczeniami Mastercard (ang. MasterCard Clearing Management System – MCMS). W 2023 koncentrował się na finalizacji pierwszej kompleksowej oceny MCMS pod kątem rozporządzenia SIPS, uruchomieniu nowych kompleksowych ocen EURO1 i STEP2-T pod kątem rozporządzenia SIPS, ocenie MCMS pod kątem wymagań nadzorczych w zakresie odporności cybernetycznej (CROE) dla infrastruktur rynku finansowego oraz monitorowaniu migracji EURO1 do normy ISO 2022.

W odniesieniu do instrumentów, schematów i porozumień płatniczych w roku 2023 Eurosystem osiągnął ważny kamień milowy w identyfikacji uzgodnień płatniczych, które mają być nadzorowane lub monitorowane zgodnie z zasadami Eurosystemu dotyczącymi nadzoru nad elektronicznymi instrumentami płatniczymi, schematami i uzgodnieniami płatniczymi (zasadami PISA). W uzupełnieniu do wdrażania nowych podmiotów nadzorowanych w ramach PISA, Eurosystem przeprowadził kompleksową ocenę pierwszej grupy ogólnoeuropejskich systemów i kontynuował prace nad monitorowaniem oszustw związanych z kartami płatniczymi.

Jako bank centralny emitujący walutę euro, Eurosystem angażuje się w dalszym ciągu we współpracę w zakresie nadzoru systemowego i zarządzania kryzysowego w odniesieniu do FMI prowadzących znaczącą działalność w euro. Jeśli chodzi o kontrahentów centralnych (CCP), Eurosystem uczestniczył w ocenie zmian w zarządzaniu ryzykiem, propozycji rozszerzenia zakresu usług, planów naprawczych i opracowania planów restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. W odniesieniu do rozrachunku papierów wartościowych Eurosystem kontynuował udział w regularnej ocenie centralnych depozytów papierów wartościowych na mocy rozporządzenia w sprawie centralnego depozytu papierów wartościowych oraz przygotowywał się do przyszłego udzielania zezwoleń podmiotom prowadzącym infrastrukturę rynkową opartą na DLT na mocy rozporządzenia (UE) 2022/858 (rozporządzenie w sprawie systemu pilotażowego na potrzeby infrastruktur rynkowych opartych na technologii DLT).

W obszarze odporności cybernetycznej sfinalizowano przegląd strategii odporności cybernetycznej Eurosystemu dla instytucji rynku finansowego, a szczegóły dotyczące ulepszeń i zmian zostaną ogłoszone na początku 2024. Ponadto ESBC przeprowadził okresową ankietę odporności cybernetycznej w ponad 80 instytucjach rynku finansowego w UE i zainicjowała działania następcze z odpowiednimi podmiotami nadzorującymi i nadzorowanymi.

Europejski Bank Centralny wspierał różne globalne grupy robocze związane z nadzorem (na przykład poświęcone praktykom uzupełniania depozytów zabezpieczających kontrahentów centralnych, zabezpieczeniom FMI przed ryzykiem finansowym niezwiązanym z niewykonaniem zobowiązania przez uczestnika i rozwiązaniom dotyczącym stablecoinów), a także ogólnounijny nadzorczy test warunków skrajnych w przypadku kontrahentów centralnych koordynowany przez ESMA. EBC opublikował również przegląd modeli początkowego depozytu zabezpieczającego kontrahentów centralnych w UE, stale monitorował wpływ zwiększonej zmienności rynku na kontrahentów centralnych i ich członków oraz zorganizował w roku 2023, wraz z Deutsche Bundesbankiem i Federal Reserve Bank of Chicago, wspólną konferencję na temat zarządzania ryzykiem związanym z kontrahentami centralnymi, aby ułatwić dyskusje między branżą, organami regulacyjnymi i środowiskiem akademickim.

Eurosystem regularnie uczestniczy w opracowywaniu nowych przepisów UE dotyczących FMI i płatności. W szczególności w roku 2023 współuczestniczył w sporządzaniu opinii EBC dotyczącej przeglądu rozporządzenia w sprawie infrastruktury rynku europejskiego. EBC także aktywnie uczestniczył w przygotowywaniu przepisów wykonawczych do rozporządzenia o operacyjnej odporności cyfrowej, zwłaszcza w obszarze testów penetracyjnych opartych na zagrożeniach, opracowywanych zgodnie z europejskimi ramami etycznego red-teamingu opartego na analizie zagrożeń (TIBER-EU).

Ramka 4
Nowe technologie rozrachunków hurtowych transakcji finansowych w pieniądzu banku centralnego

Eurosystem analizuje potencjalny wpływ nowych technologii, w tym technologii rozproszonego rejestru (DLT), na rozrachunek hurtowych transakcji finansowych. Prace te są częścią działań Eurosystemu mających na celu zagwarantowanie, że banki centralne nie zostaną w tyle za innowacjami cyfrowymi w zakresie płatności i rozrachunku papierów wartościowych i przyczynią się do ich rozwoju.

Branża finansowa jest coraz bardziej zainteresowana potencjalnymi zastosowaniami DLT, w tym w transakcjach, które są obecnie rozliczane w pieniądzu banku centralnego. W przypadku przyjęcia przez branżę technologii DLT na dużą skalę banki centralne mogą być zmuszone do podjęcia działań w celu zagwarantowania sprawnego działania systemów płatniczych i podtrzymania roli pieniądza banku centralnego jako zabezpieczenia monetarnego, które wspiera stabilność, integrację i efektywność europejskiego systemu finansowego

Eurosystem zidentyfikował 4 koncepcyjne rozwiązania, które mogłyby umożliwić rozliczanie transakcji hurtowych w pieniądzu banku centralnego, gdy, na przykład, część transakcji dotycząca papierów wartościowych jest rozliczana przy użyciu infrastruktury opartej na technologii DLT (rysunek A).

Rysunek A

Koncepcyjne rozwiązania w zakresie rozliczeń pieniężnych banku centralnego transakcji hurtowych rejestrowanych na platformach DLT

Eurosystem planuje przeprowadzić prace rozpoznawcze nad DLT w postaci prób z rzeczywistymi rozliczeniami w pieniądzu banku centralnego oraz eksperymentów z pozorowanym rozrachunkiem w środowisku testowym. Będą one przeprowadzane przy zastosowaniu trzech rozwiązań Eurosystemu umożliwiających rozrachunek pieniężny hurtowych transakcji finansowych rejestrowanych na platformach DLT przez bank centralny: rozwiązanie Trigger oferowane przez Deutsche Bundesbank, rozwiązanie TIPS Hash-Link oferowane przez Banca d'Italia (oba stanowią odmianę rozwiązania koncepcyjnego nr 1) oraz rozwiązanie Full-DLT Interoperability oferowane przez Banque de France (rozwiązanie koncepcyjne nr 2). Uczestników rynku zaproszono do wyrażania swojego zainteresowania uczestnictwem w próbach i eksperymentach zaplanowanych między majem a listopadem 2024. Jednocześnie będą nadal prowadzone wewnętrzne analizy Eurosystemu pozostałych 2 rozwiązań koncepcyjnych.

W celu wsparcia prac rozpoznawczych Eurosystemu powołano specjalną grupę kontaktowa ds. rynku DLT. Grupa ta zapewnia wiedzę ekspercką i na bieżąco informuje Eurosystem o postępach w stosowaniu DLT i innych nowych technologii na hurtowych rynkach finansowych.

5 Operacje rynkowe i usługi finansowe na rzecz innych instytucji

Eurosystem zatwierdził nowe ramy zapewniania linii płynnościowych w euro dla banków centralnych spoza strefy euro w sierpniu 2023 i utrzymał niektóre linie płynnościowe z kilkoma bankami centralnymi spoza strefy euro, zapewniając w ten sposób zabezpieczenie dla finansowania rynkowego. EBC nadal regularnie oferował kontrahentom ze strefy euro operacje dolarowe. Na rynku walutowym EBC nie podjął żadnych interwencji. EBC pozostawał nadal odpowiedzialny za zarządzanie różnymi operacjami finansowymi w imieniu Unii Europejskiej i pełnił rolę koordynującą usługi świadczone w ramach Eurosystemu w zakresie zarządzania rezerwami.

5.1 Zmiany w operacjach rynkowych

Linie płynnościowe w euro i w walutach obcych

Linie swap i repo Eurosystemu są instrumentami polityki pieniężnej. Linie te pomagają zapobiegać wywieraniu przez napięcia na międzynarodowych rynkach finansowania niekorzystnego wpływu na efektywność transmisji polityki pieniężnej strefy euro. Tabela 5.1 przedstawia linie płynnościowe funkcjonujące według stanu na dzień 31 grudnia 2023.

W roku 2023 EBC – w koordynacji z Systemem Rezerwy Federalnej oraz bankami centralnymi: Kanady, Wielkiej Brytanii, Japonii i Szwajcarii (sieć linii swap) – nadal zapewniał płynność w dolarach amerykańskich w okresach tygodniowych z siedmiodniowym terminem zapadalności. Od 20 marca do 30 kwietnia 2023 częstotliwość operacji zasilających w płynność w dolarach amerykańskich zwiększono z siedmiodniowej do codziennej w sposób skoordynowany z bankami centralnymi w ramach sieci linii swap. Wyższa częstotliwość miała na celu zwiększenie efektywności i wzmocnienie roli zabezpieczającej operacji w okresie zwiększonej presji na warunki finansowania w dolarach amerykańskich. Korzystanie z finansowania przez kontrahentów ze strefy euro pozostawało w ciągu roku ograniczone.

W dniu 3 sierpnia 2023 Rada Prezesów zatwierdziła nowe ramy zapewniania linii płynnościowych w euro dla banków centralnych spoza strefy euro, po dogłębnym przeanalizowaniu poprzednich ram i w oparciu o doświadczenia z ostatnich lat. Nowe ramy weszły w życie 16 stycznia 2024 i utrzymują rolę linii płynnościowych jako instrumentów polityki pieniężnej, zachowują podstawowe elementy ram dotychczas obowiązujących, jak również je usprawniają, jednocześnie integrując istniejące instrumenty repo w ujednolicone stałe ramy o nazwie EUREP. Linie swap są dostępne dla krajów o najwyższym poziomie wiarygodności kredytowej lub znaczeniu systemowym z perspektywy strefy euro. Dostęp do linii płynnościowych w euro w normalnych okolicznościach może różnić się od dostępu do tych linii w okresach poważnych i powszechnych problemów rynku finansowego, kiedy ustanowienie linii ostrożnościowych w większej grupie krajów może być uzasadnione. Rada Prezesów będzie kontynuować ocenę wniosków o przyznanie linii płynnościowych indywidualnie dla każdego przypadku.

Sprawozdawczość w zakresie interwencji walutowych

W roku 2023 EBC nie interweniował na rynku walutowym. Od wprowadzenia euro EBC interweniował na rynku walutowym dwukrotnie – w latach 2000 i 2011. Dane dotyczące interwencji walutowych są publikowane z częstotliwością kwartalną, z opóźnieniem jednego kwartału, na stronie internetowej EBC i w Hurtowni Danych Statystycznych. Informacje publikowane w tabelach kwartalnych podsumowano także w tabeli 5.2. W przypadku, gdy w danym kwartale nie wystąpiła interwencja walutowa, jest to wyraźnie zaznaczone.

Ramy sprawozdawczości obejmują interwencje walutowe przeprowadzane przez EBC jednostronnie i w koordynacji z innymi międzynarodowymi organami, jak również interwencje „na krańcach pasma” w ramach europejskiego mechanizmu kursowego (ERM II).

5.2 Zarządzanie operacjami zaciągania i udzielania pożyczek przez UE

Europejski Bank Centralny odpowiada za zarządzanie rachunkami i przetwarzanie płatności związanych z operacjami zaciągania i udzielania przez UE pożyczek w ramach instrumentu średnioterminowej pomocy finansowej (medium-term financial assistance, MTFA)^[60], europejskiego mechanizmu stabilizacji finansowej (European financial stabilisation mechanism, EFSM)^[61], europejskiego instrumentu tymczasowego wsparcia w celu zmniejszenia zagrożeń związanych z bezrobociem w sytuacji nadzwyczajnej (SURE)^[62], programu Next Generation EU (NGEU)^[63] oraz programu pomocy makrofinansowej dla Ukrainy (MFA+)^[64]. EBC odpowiada również za zarządzanie określonymi płatnościami powstającymi w związku z operacjami w ramach Europejskiego Instrumentu Stabilności Finansowej (EFSF)^[65] i Europejskiego Mechanizmu Stabilności (ESM)^[66] oraz za przetwarzanie wszystkich płatności w związku z umową pożyczki dla Grecji^[67]. W 2023 roku EBC zakończył przygotowania do świadczenia usług agenta płatniczego na rzecz Komisji Europejskiej, rozszerzając w ten sposób dotychczasowy zakres świadczonych przez EBC usług agenta skarbowego.

Na dzień 31 grudnia 2023 łączna nominalna kwota zadłużenia wynosiła 200 mln EUR z tytułu instrumentu MTFA, 42,8 mld EUR z tytułu EFSM, 98,4 mld EUR z tytułu SURE i 39,54 mld EUR z tytułu umowy pożyczki dla Grecji. Ponadto w 2023 roku EBC przetwarzał wypłaty i płatności z tytułu odsetek od pożyczek i dotacji NGEU dla i z różnych państw członkowskich oraz pożyczek MFA+ dla Ukrainy.

5.3 Usługi Eurosystemu w zakresie zarządzania rezerwami

W roku 2023 Eurosystem w dalszym ciągu świadczył kompleksowe usługi zarządzania aktywami rezerwowymi klientów, denominowanymi w euro, w ramach programu ERMS (Eurosystem reserve management services) wprowadzonego w 2005. Wiele krajowych banków centralnych należących do Eurosystemu oferuje w ramach tego programu – na jednolitych warunkach zgodnych z ogólnymi standardami rynkowymi – usługi finansowe bankom centralnym, władzom monetarnym i agencjom rządowym spoza strefy euro oraz organizacjom międzynarodowym. EBC pełni rolę ogólnego koordynatora, monitoruje sprawność realizacji usług, promuje zmiany mające na celu poprawę ram prawnych oraz przygotowuje odpowiednie sprawozdania dla organów decyzyjnych EBC.

Liczba rachunków klientów obsługiwanych w ramach ERMS na koniec roku 2023 wyniosła 273, w porównaniu z 270 na koniec roku 2022. Zagregowane zasoby ogółem (obejmujące aktywa pieniężne i papiery wartościowe) zarządzane w ramach ERMS zmniejszyły się w roku 2023 o ok. 20% w stosunku do wartości z roku 2022.

6 Gotówka, której poziom fałszerstw jest niski, pozostaje środkiem płatniczym, którym najczęściej posługują się obywatele Europy

Na obieg gotówkowy banknotów euro wpływ miał wzrost podstawowych stóp procentowych EBC w związku ze spadkiem zasobów gotówki, które były utrzymywane jako środek gromadzenia oszczędności. Dla zdecydowanej większości obywateli UE ważne jest posiadanie możliwości płacenia gotówką. Dlatego EBC dąży do zapewnienia skutecznego dostępu do gotówki i jej akceptacji w strefie euro.

Eurosystem dąży również do zapewnienia, by gotówka pozostała instrumentem w najwyższym możliwym stopniu zrównoważonym i przyjaznym dla środowiska, i oszacował ślad środowiskowy banknotów jako środka płatności. Przygotowania do opracowania nowej serii banknotów euro są okazją do tego, by wszyscy Europejczycy czuli się bardziej związani z banknotami euro. Dlatego w trakcie całego procesu opracowywania projektów banknotów prowadzi się konsultacje publiczne.

6.1 Obieg gotówkowy banknotów euro i zapewnienie dostępności i akceptacji gotówki

Z końcem roku 2023 liczba banknotów euro w obiegu osiągnęła poziom 29,8 miliarda sztuk a ich łączna wartość wyniosła 1,57 bln EUR. Wzrosty podstawowych stóp procentowych EBC od lipca 2022 nadal wywierały wpływ na spadek zasobu gotówki jako środka gromadzenia oszczędności, ponieważ banknoty nie przynoszą wpływów odsetkowych. W związku z tym rok 2023 charakteryzował się bardzo niską roczną dynamiką wzrostu liczby i wartości banknotów na poziomie, odpowiednio, 1,2% i -0,3%.

Wykres 6.1

Liczba i wartość banknotów euro w obiegu

(skala po lewej stronie: mld EUR; skala po prawej stronie: miliardy sztuk)

W celu utrzymania jakości obiegowej banknotów euro w obiegu oraz zaufania do nich krajowe banki centralne Eurosystemu sprawdziły 25,3 miliarda banknotów euro i zastąpiły 3,3 miliarda zużytych banknotów nowo wydrukowanymi banknotami.

Wartość monet euro w obiegu wzrosła w ciągu roku o 3,2% i na koniec roku 2023 wyniosła 33,5 mld EUR, co było odpowiednikiem 148,2 miliarda monet euro.

W 2022 roku EBC przeprowadził badanie preferencji płatniczych konsumentów w strefie euro, które pokazało, że 60% obywateli uważa za istotne posiadanie możliwości płacenia gotówką. Aby zapewnić skuteczny dostęp do gotówki oraz jej akceptację 28 czerwca 2023 Komisja Europejska przyjęła projekt rozporządzenia w sprawie statusu banknotów i monet euro jako prawnego środka płatniczego. W swojej Opinii w sprawie projektu Komisji EBC wyraził silne poparcie dla ustanowienia jasnych zasad dotyczących obowiązkowej akceptacji gotówki euro oraz odmowy akceptacji gotówki przez sprzedawców detalicznych, na przykład poprzez umieszczenie na drzwiach wejściowych oznaczenia „nie akceptujemy gotówki”. Łatwy dostęp do gotówki i jej akceptacja są kluczowymi elementami strategii Eurosystemu pod nazwą Gotówka 2030 mającej zapewnić szeroką dostępność gotówki euro jako atrakcyjnego, godnego zaufania i konkurencyjnego sposobu płatności i gromadzenia oszczędności.

6.2 Badanie śladu środowiskowego banknotów euro

Europejski Bank Centralny przeprowadził badanie śladu środowiskowego produktu w odniesieniu do banknotów euro, aby oszacować ślad środowiskowy płatności gotówkowych z wykorzystaniem banknotów euro przypadający na osobę w ciągu roku i zapewnić, że gotówka pozostaje w jak największym możliwym stopniu instrumentem zrównoważonym i przyjaznym dla środowiska.

Wyniki badania pokazały, że ślad korzystania przez rok z banknotów euro w przeliczeniu na jedną osobę jest równoważny z przejechaniem 8 kilometrów samochodem i stanowi jedynie 0,01% ich rocznego wpływu na środowisko związanego z działaniami konsumpcyjnymi.

Od momentu wprowadzenia banknotów do obiegu są one wykorzystywane wielokrotnie. Etap dystrybucji, w tym zużycie energii i transport, są głównymi czynnikami mającymi wpływ na ich ślad środowiskowy. Użycie w papierze banknotów bawełny pochodzącej ze zrównoważonych upraw pozwoliło zmniejszyć wpływ banknotów euro na środowisko o blisko 50%, a całkowity ślad środowiskowy płatności banknotami euro o blisko 3,6% w porównaniu do stosowania bawełny pochodzącej z tradycyjnych upraw niepochodzących ze zrównoważonego rolnictwa. Przewiduje się kolejne redukcje śladu środowiskowego po faktycznym przejściu na bardziej organiczną bawełnę. Trwają szeroko zakrojone prace badawczo-rozwojowe mające na celu opracowanie alternatywnych metod utylizacji odpadów pochodzących z produkcji banknotów, takich jak recykling czy ponowne użycie materiałów odpadowych.

6.3 Opracowanie środków przeciwdziałania fałszerstwom banknotów

W roku 2023 z obiegu wycofano około 467 000 fałszywych banknotów euro, co było jednym z najniższych w historii poziomów w stosunku do liczby banknotów w obiegu ogółem (wykres 6.2). W roku tym wykryto16 fałszywych banknotów na milion autentycznych banknotów w obiegu. Pomimo bardzo małego odsetka fałszerstw, liczba fałszywych banknotów wzrosła w zestawieniu z rokiem 2022, kiedy po pandemii COVID-19 liczba falsyfikatów była na wyjątkowo niskim poziomie. Prawdopodobieństwo natrafienia na fałszywy banknot jest niewielkie. Większość fałszywych banknotów jest niskiej jakości, bez imitacji zabezpieczeń lub z miernymi ich imitacjami. Autentyczność banknotów można sprawdzić przy pomocy prostej metody „sprawdź dotykiem, pod światło i pod kątem” opisanej na stronie internetowej zabezpieczeń banknotów i na stronach internetowych krajowych banków centralnych strefy euro.

Wykres 6.2

Liczba wykrytych rocznie falsyfikatów na milion autentycznych banknotów euro w obiegu

6.4 Przygotowania do wprowadzenia przyszłych banknotów euro

Europejski Bank Centralny przygotowuje się do opracowania nowej serii banknotów euro, w celu utrzymania ich niskiej podatności na fałszerstwa, a także zapewnienia, że są w najwyższym możliwym stopniu przyjazne dla środowiska. Proces ten odzwierciedla znaczenie, jakie EBC przywiązuje do gotówki, oraz jest szansą na to, aby wszyscy Europejczycy czuli się bardziej związani z banknotami euro.

Grupa doradcza skupiająca specjalistów z wielu dziedzin – której członkowie pochodzą ze wszystkich państw członkowski strefy euro – zaproponowała listę tematów w oparciu o propozycje społeczne. Następnie Rada Prezesów EBC wybrała 7 tematów przewodnich, a opinię publiczną poproszono o wyrażenie swoich preferencji. Na podstawie wyników dwóch społecznych sondaży przeprowadzonych latem 2023 Rada Prezesów wybrała tematy „Kultura europejska” i „Rzeki i ptaki” jako dwa możliwe tematy przewodnie nowych banknotów euro.

Ponadto Rada Prezesów postanowiła powołać grupę doradczą, która do końca 2024 ma zaproponować motywy mogące zilustrować wybrane tematy przewodnie. Następnie rozpisany zostanie konkurs na zaprojektowanie nowych banknotów. Obywatele UE ponownie będą mieli szansę wyrazić swoje preferencje w odniesieniu do kilku wariantów projektów. Oczekuje się, że EBC podejmie decyzje w sprawie ostatecznych wzorów banknotów oraz terminu ich produkcji i emisji w 2026. Od podjęcia decyzji o produkcji nowych banknotów upłynie kilka lat zanim pierwsze banknoty trafią do emisji.

7 Statystyka

Europejski Bank Centralny z pomocą krajowych banków centralnych opracowuje, zbiera, zestawia oraz udostępnia różnego rodzaju statystyki oraz dane, które są potrzebne do wspierania polityki pieniężnej EBC oraz zadań Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC) i Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego związanych ze stabilnością finansową, a także innych zadań. Dane te są wykorzystywane również przez instytucje publiczne, międzynarodowe organizacje, uczestników rynków finansowych, media i zwykłych ludzi, oraz pomagają EBC w zwiększeniu przejrzystości jego działań.

W roku 2023 EBC skupiał się na nowych statystykach strefy euro, a mianowicie na szczegółowej sprawozdawczości w zakresie statystyki zagranicznej i w podziale na komponent długu publicznego: kredyty i pożyczki, gotówkę i depozyty. EBC podjął również decyzję o rozszerzeniu populacji sprawozdawczej na potrzeby sprawozdawczości statystycznej w zakresie rynku pieniężnego oraz opublikował nową statystykę rachunków finansowych z podziałem według ryzyka inwestycyjnego w działach uprawnień z tytułu ubezpieczeń na życie i uprawnień emerytalno-rentowych. W ramach planu działań na rzecz klimatu EBC opublikował na swojej stronie internetowej wskaźniki związane ze zmianą klimatu. Ponadto Eurosystem rozpoczął badanie ankietowe mające na celu ocenę tematów, które mogłyby zostać objęte zakresem ram zintegrowanej sprawozdawczości.

7.1 Nowa i rozszerzona statystyka strefy euro i inne zmiany

W kwietniu 2023 EBC rozpoczął publikację dodatkowych danych szczegółowych na temat statystyki zagranicznej zgodnie ze zmienionymi Wytycznymi EBC w sprawie statystyki zagranicznej, wychodząc naprzeciw potrzebom użytkowników w zakresie bardziej szczegółowej statystyki transgranicznej. Nowa seria oddziela dane dotyczące funduszy inwestycyjnych, instytucji ubezpieczeniowych i funduszy emerytalno-rentowych, innych instytucji finansowych, przedsiębiorstw niefinansowych oraz połączone dane dotyczące gospodarstw domowych oraz instytucji niekomercyjnych działających na rzecz gospodarstw domowych. Określają one również rodzaj instrumentu dłużnego wykorzystywanego do inwestycji bezpośrednich. Udostępniono dodatkowe dane szczegółowe dotyczące dłużnych papierów wartościowych, kredytów i pożyczek oraz kredytów handlowych i zaliczek oraz dodatkowych partnerów geograficznych.

Ponadto EBC zaczął publikować dane na temat długu publicznego państw członkowskich UE w nowych podziałach komponentu kredytów i pożyczek, gotówki i depozytów, co umożliwia dokładniejszą ocenę finansowania tego sektora. Choć dłużne papiery wartościowe zwykle stanowią największą część długu publicznego, to jego znaczącymi komponentami są kredyty i pożyczki oraz depozyty, które stanowiły ok. 16% PKB strefy euro w 2022 i 17,5% łącznego długu publicznego. Dane pokazują różne źródła finansowania i prezentowane są w podziale według kategorii kredytodawcy, obejmującej banki komercyjne, instytucje wielostronne (takie jak Międzynarodowy Fundusz Walutowy) i unijne instytucje (na przykład Europejski Bank Inwestycyjny).

W kwietniu 2023 EBC podjął decyzję o rozszerzeniu populacji sprawozdawczej dla celów sprawozdawczości statystycznej w zakresie rynku pieniężnego (MMSR), dodając 24 nowe banki do tych 46 banków, które już składają raporty. Nowe banki z listy podmiotów sprawozdawczych na potrzeby MMSR zaczną składać raporty 1 lipca 2024. Otrzymane od nich dane wpłyną na lepszą reprezentatywność danych MMSR publikowanych przez EBC. W kolejnej fazie dane otrzymywane od nowych podmiotów sprawozdawczych uwzględnione będą w wyliczeniach krótkoterminowej stopy euro (€STR) w celu zapewnienia, że nowe dane sprawozdawcze są wystarczająco wysokiej jakości. Rozszerzenie populacji sprawozdawczej służyć będzie lepszej reprezentatywności, sile i wiarygodności stopy referencyjnej.

W następstwie zmian wprowadzonych do Wytycznych w sprawie wymogów sprawozdawczości statystycznej w dziedzinie kwartalnych rachunków finansowych w październiku 2023 EBC rozpoczął publikację danych w nowych podziałach według alokacji ryzyka inwestycyjnego w działach uprawnień z tytułu ubezpieczeń na życie i rent dożywotnich oraz uprawnień emerytalno-rentowych ze wszystkich państw członkowskich UE i strefy euro. Uprawnienia te stanowią ważne składowe aktywów finansowych gospodarstw domowych i są ujmowane na rachunkach finansowych jako zobowiązania instytucji ubezpieczeniowych i funduszy emerytalno-rentowych (oraz w znacznie mniejszym stopniu innych sektorów). Nowe dane pokazują, w jakim stopniu gospodarstwa domowe ponoszą ryzyko inwestycyjne premii i składek inwestowanych w ich imieniu.

7.2 Publikacja nowych wskaźników statystycznych związanych z klimatem

W styczniu 2023 EBC opublikował na swojej stronie internetowej pierwszy zestaw eksperymentalnych i analitycznych wskaźników statystycznych związanych ze zmianą klimatu. Wskaźniki te zostały opracowane w ścisłej współpracy z krajowymi bankami centralnymi ESBC i stanowią element szeroko zakrojonego planu działań EBC na rzecz klimatu.

Eksperymentalne wskaźniki zrównoważonego finansowania przedstawiają przegląd instrumentów dłużnych o cechach zrównoważonego rozwoju, emitowanych lub posiadanych przez rezydentów strefy euro. Dostarczają one dane na temat dochodów pozyskiwanych w celu finansowania projektów zrównoważonego rozwoju i, co za tym idzie, przejścia na gospodarkę o zerowej emisji gazów cieplarnianych netto.

Analityczne wskaźniki emisji dwutlenku węgla dla instytucji finansowych dostarczają informacji na temat intensywności emisji dwutlenku węgla portfeli papierów wartościowych i kredytów, a tym samym są pomocne w ocenie roli sektora w finansowaniu przejścia na gospodarkę o zerowej emisji gazów cieplarnianych netto oraz związane w tym ryzyka. Wskaźniki te dostarczają informacji na temat ekspozycji banków wobec kontrahentów, których modele biznesowe wykazują wysoki stopień uzależnienia od emisji CO2.

Analityczne wskaźniki dotyczące ryzyka fizycznego portfeli kredytów i papierów wartościowych oceniają ryzyko płynące z wywołanych przez zmiany klimatu katastrof naturalnych, takich jak powodzie czy pożary, dla wywiązania się ze zobowiązań związanych z portfelami kredytów, obligacji czy kapitałowych papierów wartościowych. Wskaźniki te mogą być wykorzystywane do porównywania ryzyka w różnych krajach, sektorach i rodzajach zagrożeń.

Kontynuowano prace nad wszystkimi trzema zbiorami danych w celu dalszej poprawy jakości dostępnych danych i podziałów, w tym danych geograficznych, sektorowych i innych.

7.3 Usprawnienie przekazywania danych przez banki

Ramy zintegrowanej sprawozdawczości (IReF) mają na celu zintegrowanie w najwyższym możliwym stopniu istniejących wymogów ESBC wobec banków w odniesieniu do danych statystycznych w standaryzowane ramy sprawozdawcze stosowane w całej strefie euro.

Ramy zintegrowanej sprawozdawczości to pierwszy krok w kierunku szerszej inicjatywy na rzecz zintegrowanego systemu sprawozdawczości danych statystycznych, ostrożnościowych oraz dotyczących restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji w UE, którego potrzebę zgłosiła europejska branża bankowa i który uzyskał poparcie Parlamentu Europejskiego i Rady. Europejski Urząd Nadzoru Bankowego, EBC, Jednolita Rada ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji oraz Komisja Europejska współpracują w ramach nieformalnej grupy koordynującej w celu dalszego promowania takiej integracji. W 2023 instytucje te przedyskutowały tryb pracy wspólnego komitetu ds. sprawozdawczości banków (JBRC), przy zaangażowaniu odpowiednich europejskich i krajowych organów oraz sektora bankowego. Oczekuje się formalnego powstania JBRC w roku 2024.

Europejski System Banków Centralnych ściśle współpracuje również z sektorem bankowym w celu optymalizacji sprawozdawczości i zmniejszenia ogólnych obciążeń sprawozdawczych za pośrednictwem słownika zintegrowanej sprawozdawczości banków (BIRD). Jest to dobrowolna i oparta na współpracy inicjatywa skupiająca krajowe banki centralne ESBC i banki komercyjne. BIRD – do którego dostęp jest bezpłatny – pomaga bankom generować wyniki sprawozdawczości statystycznej, nadzorczej oraz związanej z restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją, które są zgodne z wymogami sprawozdawczymi określonymi w prawodawstwie europejskim. BIRD jest słownikiem zintegrowanym z treściami wolnymi od redundancji: wszystkie pojęcia leżące u podstaw obowiązków sprawozdawczych są rozpoznane i opisane raz, co pomaga bankom zdecydować, które dane należy pobrać z ich systemów wewnętrznych i jak je przetwarzać.

Jednym z pierwszych rezultatów tych prac będzie pomoc bankom w przestrzeganiu IReF – nowego systemu gromadzenia danych, który będzie jednolicie stosowany we wszystkich krajach strefy euro. Podmioty sprawozdające będą mogły korzystać z BIRD do celów sprawozdawczości IReF, jak również innych obowiązków sprawozdawczych. BIRD pomoże zmniejszyć obciążenia sprawozdawcze banków i poprawić jakość danych przekazywanych właściwym organom.

Ramka 5
Pierwsza publikacja nowych rachunków dystrybucji bogactwa gospodarstw domowych

Nowe eksperymentalne statystyki dostarczają kwartalne informacje na temat dystrybucji bogactwa gospodarstw domowych w strefie euro, spójne z rachunkami narodowymi.

Nowe rachunki dystrybucji bogactwa (DWA) opublikowane przez EBC dają wgląd w dystrybucję bogactwa wśród gospodarstw domowych w strefie euro i w krajach strefy euro, zgodnie ze zagregowanymi kwartalnymi rachunkami sektorowymi (QSA). Nowe statystyki służą analizom ekonomicznym, monetarnym i stabilności finansowej przeprowadzanym przez EBC. DWA są powiązane z przeglądem strategii polityki pieniężnej EBC z roku 2021, co ma na celu objęcie systematyczną oceną obustronnej interakcji pomiędzy dochodami i dystrybucją bogactwa a polityką pieniężną. Pozwolą na uzyskanie świeżego wglądu w proces transmisji polityki pieniężnej. Publikacja wynika z zaleceń Inicjatywy grupy G20 dotyczącej luk w danych w kwestii opracowania informacji na temat dystrybucji w działach dochodów, konsumpcji, oszczędności i bogactwa gospodarstw domowych, spójnych z rachunkami narodowymi.

Metodologia i wyniki zostały opracowane i zebrane przez Europejski System Banków Centralnych. Wspólne podejście może zostać dalej wzmocnione na szczeblu krajowym, biorąc pod uwagę dodatkowe źródła danych dostępne lokalnie. Niektóre krajowe banki centralne wprowadziły już takie ulepszenia. Dane łączą zagregowane QSA z informacjami na poziomie gospodarstw domowych pochodzącymi z badania finansów i konsumpcji gospodarstw domowych (HFCS) przeprowadzanego między rokiem 2010 a 2021 oraz z innych źródeł. Wyniki z kwartałów po roku 2021 są szacowane na podstawie danych z najnowszych rachunków sektorowych i ostatniej dostępnej rundy HFCS lub z danych uzyskanych z krajowych urzędów statystycznych z kilku krajów. Dane gromadzone są kwartalnie i publikowane 5 miesięcy po zakończeniu każdego okresu. Udostępnione wyniki prezentowane są dla strefy euro oraz 19 poszczególnych państw członkowskich strefy euro (wszystkich państw członkowskich z wyjątkiem Chorwacji) i dla Węgier.

Rachunki dystrybucji bogactwa pokazują dane na temat bogactwa netto oraz aktywów i pasywów ogółem i ich składowych. Gospodarstwa domowe są podzielone na górne 5 decyli bogactwa netto i dolne 50%, a także ze względu na status zatrudnienia i status mieszkaniowy. Zbiór danych DWA uwzględnia również współczynnik Giniego dla bogactwa netto, dane na temat mediany i średniej wartości bogactwa netto, odsetek bogactwa netto w posiadaniu dolnych 50%, górnych 10% oraz górnych 5% gospodarstw domowych oraz wskaźnik zadłużenia do aktywów według decyla bogactwa netto gospodarstw domowych.

Wykres A

Zmiany w zasobach nieruchomości mieszkaniowych według decyla bogactwa netto i udział w bogactwie netto górnych 5%, strefa euro

a) Zasoby nieruchomości mieszkaniowych	b) Udział w bogactwie netto górnych 5%
(bln EUR)	(procent)

Ramka 6
Statystyki płatności ‒ poszerzony zakres i większa częstotliwość

Zmienione rozporządzenie w sprawie statystyki płatności weszło w życie 1 stycznia 2022. Rozszerzenia w porównaniu z poprzednimi ramami prawnymi odzwierciedlają zarówno zmiany w sytuacji na rynku płatności, jak i istotne zmiany w unijnych aktach prawnych. Wzrosła także częstotliwość gromadzenia danych, z co roku do co pół roku i co kwartał. Pierwsza publikacja danych statystycznych w obszarze płatności zgodnie z nowymi ramami nastąpiła 9 listopada 2023 za pośrednictwem Portalu danych EBC. Opublikowane zostały dane za wszystkie kwartały roku 2022 i pierwsze 2 kwartały roku 2023 oraz za 2 półrocza roku 2022.

Statystyki płatności udostępnione w ujęciu półrocznym obejmują obecnie informację na temat innowacyjnych usług płatności detalicznych, takich jak płatności z użyciem urządzeń mobilnych, płatności zbliżeniowe, handel elektroniczny i nowe typy usług płatniczych, zdefiniowanych w zmienionej Dyrektywie o usługach płatniczych (PSD2). Komunikat prasowy każdorazowo towarzyszy publikacji danych półrocznych. Będące częścią zbioru danych ulepszonych dane w Portalu Danych EBC wskazują m.in. na silne zapotrzebowanie na płatności kartami zbliżeniowymi, które w pierwszej połowie 2023 stanowiły 57% wszystkich płatności kartowych w strefie euro (wykres A).

Wykres A

Udział płatności kartami zbliżeniowymi jako odsetek wszystkich płatności bezgotówkowych w strefie euro w drugim półroczu 2023

Dodatkowo gromadzone są dane na temat nieuczciwych transakcji płatniczych, metod uwierzytelniania transakcji płatniczych oraz schematów płatniczych. Co kwartał, w celu monitorowania handlu transgranicznego, gromadzone są dane na temat transakcji kartowych w podziale na poszczególne kraje świata, z dalszym podziałem według kodu kategorii akceptanta.

8 Działalność badawcza w EBC

W roku 2023 badania EBC koncentrowały się, między innymi, na ocenie kształtowania się inflacji, transmisji polityki pieniężnej, zmian klimatycznych i zmian strukturalnych. W szczególności, zespół kierowniczy Sieci Badawczej Europejskiego Systemu Banków Centralnych uruchomił Sieć Badawczą ds. wyzwań dla transmisji polityki pieniężnej w zmieniającym się świecie (ChaMP)) w celu analizy, z wykorzystaniem bogatych zbiorów danych granularnych, siły, tempa i heterogeniczności kanałów transmisji polityki pieniężnej w strefie euro w kontekście bezprecedensowych wstrząsów, zmian strukturalnych i zmian dynamiki inflacji. Sieć ds. finansów i konsumpcji gospodarstw domowych (HFCN) nadal dostarczała aktualnych informacji na temat wpływu inflacji na gospodarstwa domowe w całej strefie euro. Przeprowadzane przez EBC Badanie Oczekiwań Konsumentów (CES) zyskało mocną pozycję jako źródło cennych informacji o kształtowaniu się oczekiwań gospodarstw domowych, użytecznych na potrzeby polityki pieniężnej i badań. Zmiana klimatu pozostała ważnym tematem badań naukowych EBC. EBC ściśle współpracował z krajowymi bankami centralnymi w ramach zespołów badawczych ESBC, organizując doroczne warsztaty w celu omówienia najpilniejszych kwestii z różnych dziedzin.

8.1 Aktualne informacje na temat inicjatyw badawczych ESBC

Sieć ChaMP rozpoczęła prace w maju 2023. Przewiduje się, że potrwają one 2 lata, z możliwością przedłużenia o rok. Prace Sieci koncentrują się na dwóch obszarach: transmisja polityki pieniężnej za pośrednictwem systemu finansowego (WS1) i transmisja polityki pieniężnej za pośrednictwem gospodarki realnej (WS2). Sieć ChaMP rozpoczęła działalność programem prac obejmujących 180 projektów badawczych, realizowanych przez ponad 250 autorów z większości banków centralnych tworzących ESBC. Pierwsze warsztaty odbyły się w Brukseli w dniu 25 października 2023 (WS2) i w Lizbonie w dniu 31 października 2023 (WS1). Podczas warsztatów WS1 przedstawiono prezentacje dotyczące transmisji polityki pieniężnej przez banki, skierowane do przedsiębiorstw i gospodarstw domowych, oraz roli pośredników finansowych innych niż banki, natomiast warsztaty WS2 koncentrowały się na znaczeniu sieci produkcyjnych między przedsiębiorstwami (na przykład, ograniczeń w dostawach oraz innych szoków), a także zmian strukturalnych (na przykład, cyfryzacji, (de)globalizacji i zmian klimatycznych) dla transmisji polityki pieniężnej. Pierwsze spotkanie „na żywo” zespołu kierowniczego odbyło się w Lizbonie w dniu 30 października 2023.

Sieć HFCN opublikowała wyniki czwartej (2021) rundy badania finansów i konsumpcji gospodarstw domowych (Household Finance and Consumption Survey (HFCS) w lipcu 2023. HFCS jest użytecznym źródłem informacji na temat finansów i konsumpcji gospodarstw domowych z punktu widzenia różnych projektów badawczych prowadzonych przez członków HFCN, grupę zadaniową EBC ds. Różnorodności oraz naukowców spoza EBC. Projekty te obejmują prace nad dystrybucyjnym wpływem wstrząsów inflacyjnych, bilansów gospodarstw domowych^[68], różnicami w zasobach majątkowych mężczyzn i kobiet (różnica w zamożności płci), pomiarem niepewności dochodów na podstawie oczekiwań oraz niejednorodnym wpływem pandemii na finanse gospodarstw domowych, a także nowymi danymi dotyczącymi rachunków dystrybucji bogactwa (zob. ramka 5).

8.2 Aktualne informacje na temat inicjatyw badawczych EBC

W roku 2023 doskonalono prowadzone przez EBC Badanie oczekiwań konsumentów (CES), dzięki któremu poczyniono nowe spostrzeżenia dotyczące sektora gospodarstw domowych do wykorzystywania w analizie polityki i badaniach. W fazie pilotażowej EBC poszerzył zakres badania, obejmującego początkowo 6 krajów (Belgia, Niemcy, Francja, Włochy, Holandia i Hiszpania) o 5 kolejnych krajów strefy euro (Austria, Finlandia, Grecja, Irlandia i Portugalia). Badanie oczekiwań konsumentów okazało się nieocenionym strategicznym i badawczym narzędziem analizy oczekiwań inflacyjnych gospodarstw domowych. Badania wykazały, że restrykcyjna polityka pieniężna oraz aktywna komunikacja na temat roli polityki pieniężnej w stabilizowaniu przyszłej inflacji pomagają pozyskać zaufanie publiczne i zapobiegają utrwaleniu się niedawnych wstrząsów cenowych i kosztowych w oczekiwaniach inflacyjnych konsumentów^[69]. Badanie oczekiwań konsumentów wykorzystano również, aby pokazać niejednolity wpływ inflacji na życie gospodarstw domowych. Jednym z istotnych wniosków badania jest to, że gospodarstwa domowe o niskich dochodach cierpią najbardziej na skutek inflacji ze względu na ich ekspozycję na wzrost cen niezbędnych produktów, takich jak żywność i energia.

Zagadnienia badawcze związane ze zmianą klimatu pozostały bardzo istotne w 2023. Badania dostarczyły dowodów na istnienie niespójności deklaracji z późniejszymi działaniami polegającej na tym, że banki, które przedstawiły szczegółowe informacje na temat wpływu swojej działalności na środowisko naturalne udzielały więcej kredytów kredytobiorcom zanieczyszczającym środowisko, bez naliczania wyższego oprocentowania czy też skracania terminów zapadalności długu^[70]. Inne prace koncentrowały się na niezamierzonych skutkach wprowadzenia podatków od emisji dwutlenku węgla. Analiza ryzyka „zielonej inflacji” (poważne odchylenia inflacji od celu wynikające z wprowadzenia podatków od emisji dwutlenku węgla lub systemu handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych) sugeruje, że gdy podatki od emisji dwutlenku węgla rosną bardzo powoli, dekarbonizację można osiągnąć bez narażania mandatu EBC^[71]. Inne prace wykazały, że systemy handlu uprawnieniami do emisji gazów cieplarnianych zmniejszają emisje dwutlenku węgla przez przedsiębiorstwa, ale też sprawiają, że w ich portfelu inwestycyjnym inwestycje w krótkoterminową redukcję zanieczyszczeń przeważają nad inwestycjami ekologicznymi^[72]. Wpływ zmian klimatu na nasze rozumienie stabilności makroekonomicznej i finansowej był również centralnym elementem dyskusji panelowej, która miała miejsce podczas konferencji “WE_ARE_IN” conference zorganizowanej wspólnie z Centrum Badań Polityki Gospodarczej.

W roku 2023 w ramach serii EBC „Working Paper Series” opublikowano ogółem 120 artykułów. Ponadto, w ramach serii publikacji EBC „Occasional Paper Series”, „Statistics Paper Series” i „Discussion Paper Series” przedstawiono wyniki licznych badań koncentrujących się na kwestiach strategii i metodologii. W wyniku działalności badawczej powstały również prace, które opublikowano w renomowanych czasopismach akademickich i naukowych, a 12 artykułów ukazało się w publikacji „Research Bulletin” EBC, kierowanej do ogółu społeczeństwa. Ramka 7 bardziej szczegółowo opisuje niedawne prace EBC dotyczące dynamiki wzrostu gospodarczego po wystąpieniu zdarzeń ekstremalnych, co jest bardzo istotną kwestią zarówno dla stabilności cen, jak i stabilności systemu finansowego.

8.3 Nowe informacje o zespołach badawczych ESBC

Podstawowe sieci badawcze koordynowały prace w ramach ESBC oraz utrzymywały relacje z naukowcami ze środowisk akademickich. Mówiąc bardziej szczegółowo, zespoły badawcze ESBC ds. ekonomii monetarnej (zespół badawczy 1), ds. makroekonomii międzynarodowej, polityki fiskalnej, ekonomii pracy, konkurencyjności, koordynacji i zarządzania w unii gospodarczej i walutowej (zespół badawczy 2), ds. stabilności finansowej, uregulowania makroostrożnościowego i nadzoru mikroostrożnościowego (zespół badawczy 3) oraz ds. zmian klimatu (zespół badawczy 4) zorganizowały warsztaty na temat najbardziej palących kwestii w swoich dziedzinach. Doroczne warsztaty dla zespołu badawczego 1 w roku 2023 zostały przełożone; odbędą się one w Narodowym Banku Polskim w Warszawie w dniach 21-22 marca 2024. Zespół badawczy 2 zorganizował swoje doroczne warsztaty pod egidą banku Anglii w dniach 16-17 listopada 2023. W ramach warsztatów odbyło się 5 sesji poświęconych wydajności, rynkom pracy, makroekonomii międzynarodowej, wstrząsom energetycznym oraz polityce klimatycznej i polityce fiskalnej. Zespół badawczy 3 przeprowadził doroczne warsztaty w Saariselkä w Finlandii w dniach 23-25 listopada 2023, koncentrując się na stabilności finansowej i pośrednictwie finansowym. Zespół badawczy 4 przeprowadził drugie doroczne warsztaty w formie hybrydowej w EBC w dniach 13-14 listopada 2023. Omawiane tematy obejmowały różne kwestie, począwszy od wpływu szoków termicznych na inflację po dynamikę bioróżnorodności.

9 Działania i obowiązki prawne EBC

Niniejszy rozdział przedstawia orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) w sprawach związanych z EBC, informacje na temat opinii EBC oraz przypadków nieprzestrzegania obowiązku konsultowania z EBC projektów aktów prawnych z zakresu jego kompetencji. Ponadto omawia on monitorowanie przez EBC przestrzegania zakazu finansowania ze środków banku centralnego i zakazu uprzywilejowanego dostępu.

9.1 Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej dotyczące EBC

We wrześniu 2023 TSUE oddalił apelację w ostatnim nierozstrzygniętym powództwie o odszkodowanie wniesionym przeciwko EBC i Unii Europejskiej (UE) przez posiadaczy greckich obligacji skarbowych. Wnoszący apelację zostali objęci restrukturyzacją greckiego długu publicznego w 2012 poprzez aktywację retroaktywnych klauzul wspólnego działania^[75]. W pierwszej instancji wnoszący apelację utrzymywali, że ich przymusowy udział w restrukturyzacji greckiego długu publicznego był spowodowany przez EBC i UE, między innymi ze względu na zaangażowanie EBC i UE w spotkania Eurogrupy i ich rolę w procesie konsultacyjnym prowadzącym do aktywacji retroaktywnych klauzul wspólnego działania^[76]. Sąd Unii Europejskiej uznał, że EBC i UE nie przekroczyły uprawnień i nie popełniły żadnego naruszenia prawa własności, swobodnego przepływu kapitału ani zasady równego traktowania. Sąd Unii Europejskiej stwierdził ponadto, że niektóre postanowienia Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej przywołane przez skarżących (w tym artykuły 123 i 127) nie stanowią norm prawnych przyznających prawa osobom fizycznym, a zatem nie mogą prowadzić do odpowiedzialności pozaumownej ani po stronie UE, ani EBC. Apelacja, w której zarzucano błędne rozpoznanie określonych zarzutów przez Sąd Unii Europejskiej, została w całości oddalona przez TSUE, a tym samym zakończył się ponad dziesięcioletni spór prawny, w którym EBC przez cały czas wygrywał, udowadniając, że postępował zgodnie z prawem.

W kwietniu 2023 TSUE (piąta izba) wydał orzeczenie w trybie prejudycjalnym na wniosek złożony przez Najwyższy Sąd Administracyjny Litwy (Sprawa C-772/21). TSUE objaśnił, że minimalne standardy EBC dotyczące maszynowego sprawdzania jakości obiegowej banknotów euro przez urządzenia do obsługi banknotów, o których mowa w art. 6 ust. 2 decyzji EBC (EBC/2010/14) w sprawie weryfikacji jakości obiegowej banknotów euro, nie mają zastosowania do podmiotów zajmujących się obsługą gotówki, takich jak Brink’s Lithuania. W postępowaniu głównym Brink's podważył decyzję centralnego banku Litwy, zgodnie z którą Brink’s naruszył minimalne standardy EBC, ponieważ dwa z jego urządzeń do obsługi banknotów nie przeszły testu jakości obiegowej (który opierał się na powyższych standardach). TSUE ustalił, że minimalne standardy EBC odnoszą się do producentów urządzeń do obsługi banknotów. Mimo, że podmioty zajmujące się obsługą gotówki nie podlegają tym standardom, wciąż mają one obowiązek naprawienia sytuacji, w której inspekcja przeprowadzona przez krajowy bank centralny (KBC) wykaże, że urządzenia do obsługi banknotów nie spełniają minimalnych standardów EBC. Ponadto TSUE stwierdził, że państwa członkowskie nie mogą zobowiązywać podmiotów zajmujących się obsługą gotówki do spełniania minimalnych standardów EBC, jako że wprowadzenie takiego obowiązku w ramach prawa krajowego nie byłoby zgodne z wyłącznymi kompetencjami EBC w zakresie polityki pieniężnej, które obejmują weryfikację autentyczności i jakości obiegowej banknotów.

W maju 2023 TSUE sprecyzował zakres kontroli sądowej przez sądy UE nad decyzją podjętą przez EBC w dziedzinie nadzoru bankowego na podstawie uprawnień dyskrecjonalnych, wymagającej złożonych ocen technicznych, ekonomicznych i finansowych. Orzeczenie TSUE zapadło po apelacji złożonej przez EBC przeciwko wyrokowi Sądu Unii Europejskiej z kwietnia 2021, którym anulował on decyzję EBC odmawiającą udzielenia zgody bankowi Crédit Lyonnais na wyłączenie z kalkulacji jego wskaźnika dźwigni określonych ekspozycji wynikających z kwot zgromadzonych na rachunkach oszczędnościowych podlegających nadzorowi regulacyjnemu. Sąd Unii Europejskiej uznał, że decyzję tę unieważnił oczywisty błąd w ocenie, ponieważ EBC nie wziął pod uwagę tego, że rachunki te nie były narażone na ryzyko masowego wypłacania środków i w konsekwencji nie narażały banku na ryzyko gwałtownej wyprzedaży. TSUE, podtrzymując argumenty EBC, anulował wyrok Sądu Unii Europejskiej, orzekając, że zakres kontroli sądowej przez sądy UE nad decyzjami EBC przyjętymi na podstawie uprawnień dyskrecjonalnych musi być ograniczony i nie może prowadzić do zastępowania przez Sąd Unii Europejskiej oceny EBC jego własną oceną. Kontrola taka może mieć na celu jedynie ustalenie, że decyzja nie jest oparta na nieprawidłowych ustaleniach faktycznych lub nie jest dotknięta oczywistym błędem w ocenie bądź nadużyciem władzy. W omawianym przypadku TSUE uznał, że Sąd Unii Europejskiej zastąpił ocenę EBC dotyczącą ryzyka gwałtownej wyprzedaży aktywów, na które narażony był bank, swoją własną oceną, w konsekwencji przekraczając granice kontroli sądowej. Wydając ostateczny wyrok w sprawie, TSUE oddalił powództwo Crédit Lyonnais w pierwszej instancji poprzez unieważnienie spornej decyzji, orzekając, że bank nie wykazał, iż decyzja EBC została unieważniona przez oczywisty błąd w ocenie.

We wrześniu 2023 TSUE^[77] oddalił apelację Versobank AS od wyroku Sądu Unii Europejskiej z dnia 6 października 2021, który odrzucił skargę o stwierdzenie nieważności przeciwko decyzji EBC o odebraniu temu bankowi pozwolenia na prowadzenie działalności jako instytucja kredytowa. W tym wyroku TSUE potwierdził, że EBC posiada wyłączne kompetencje do cofania licencji bankowej wszystkim instytucjom kredytowym utworzonym w uczestniczących państwach członkowskich, niezależnie od ich klasyfikacji jako istotnych instytucji lub mniej istotnych instytucji, w tym z powodów związanych z poważnymi naruszeniami krajowych przepisów transponujących Dyrektywę w sprawie przeciwdziałania praniu pieniędzy.

9.2 Opinie EBC i przypadki naruszenia obowiązku zasięgania opinii

Artykuły 127 ust. 4 i 282 ust. 5 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej stawiają wymóg zasięgania opinii EBC w sprawie każdego projektowanego aktu UE lub projektu regulacji krajowych w dziedzinach podlegających jego kompetencji. Wszystkie wydane przez EBC opinie są publikowane na stronie internetowej EUR-Lex. W 2023 EBC wydał 12 opinii na temat projektów unijnych aktów prawnych i 35 opinii w sprawie projektów regulacji krajowych.

Odnotowano 12 przypadków nieprzestrzegania obowiązku zasięgania opinii EBC na temat projektów aktów prawnych: 2 przypadki dotyczące unijnych aktów prawnych i 10 przypadków dotyczących przepisów krajowych. EBC wydał opinie z inicjatywy własnej na temat 7 z 12 omawianych przypadków.

Pierwszy przypadek dotyczył unijnego projektu rozporządzenia w sprawie zharmonizowanych przepisów dotyczących sprawiedliwego dostępu do danych i ich wykorzystywania (Akt w sprawie danych). Przypadek ten uznano za oczywisty i ważny, ponieważ dotyczy on między innymi zakresu dostępu do i wykorzystywania danych w posiadaniu podmiotów prywatnych przez EBC i KBC w różnych zdefiniowanych celach służących interesowi publicznemu. Drugi przypadek dotyczył unijnego pakietu legislacyjnego, w którym zaproponowano ustanowienie europejskiego pojedynczego punktu dostępu (ESAP), zapewniającego scentralizowany dostęp do publicznie dostępnych informacji mających znaczenie dla usług finansowych, rynków kapitałowych i zrównoważonego rozwoju. Przypadek ten uznano za oczywisty i ważny ze względu na to, że ustanowienie ESAP jest ważnym celem pośrednim w procesie tworzenia unii rynków kapitałowych, który powinien umożliwić bardziej efektywną alokację kapitału w całej Unii, przyczyniając się do dalszego rozwoju i integracji rynków kapitałowych.

Dwa węgierskie przypadki nieprzestrzegania obowiązku zasięgania opinii dotyczyły niezależności banku centralnego i zakazu finansowania ze środków banku centralnego. Pierwszy węgierski przypadek dotyczył węgierskiej ustawy o przepisach gospodarczych i finansowych zakazujących określonym instytucjom nabywania, do 30 czerwca 2023, denominowanego w forintach węgierskich instrumentu dłużnego emitowanego przez krajowy bank centralny ESBC. Przypadek ten uznano za oczywisty i ważny, ponieważ utrudnia on bankowi centralnemu Węgier niezależny wybór środków i instrumentów niezbędnych do prowadzenia skutecznej polityki pieniężnej oraz niezależne osiągnięcie jego podstawowego celu, jakim jest stabilność cen. Drugi węgierski przypadek dotyczył zmian w Ustawie o banku centralnym Węgier wprowadzających scentralizowane rachunki skarbu państwa w walutach obcych, które będą prowadzone przez bank centralny Węgier jako uzupełnienie dla już istniejącego scentralizowanego rachunku skarbu państwa w forintach węgierskich. Przypadek ten uznano za oczywisty i ważny, ponieważ dotyczy on zgodności oprocentowania rachunków skarbu państwa prowadzonych przez KBC z zakazem finansowania ze środków banku centralnego.

Dwa słowackie przypadki nieprzestrzegania dotyczyły gotówki. Pierwszy słowacki przypadek dotyczył słowackiej ustawy o ubezpieczeniach społecznych ograniczającej płatności gotówkowe składek na powszechne ubezpieczenia społeczne. Przypadek ten uznano za oczywisty i ważny ze względu na ograniczenie, które nakłada ona na korzystanie z gotówki jako środka płatniczego oraz brak oceny proporcjonalności tego ograniczenia, z uwzględnieniem kryteriów ustanowionych przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w jego wyroku w sprawie Hessischer Rundfunk (C-422/19 and C-423/19). Drugi słowacki przypadek dotyczył słowackiej ustawy zmieniającej Konstytucję Republiki Słowackiej, która gwarantuje emisję gotówki jako prawnego środka płatniczego, precyzuje, że każdy ma prawo dokonywać płatności za zakup towarów i świadczenie usług przy pomocy gotówki jako prawnego środka płatniczego, gwarantuje, że akceptacji takiej płatności można odmówić wyłącznie z uzasadnionych lub powszechnie obowiązujących powodów, oraz gwarantuje prawo do przeprowadzenia transakcji gotówkowej w banku lub oddziale banku zagranicznego. Przypadek ten uznano za oczywisty i ważny, ponieważ prawo konstytucyjne gwarantuje emisję gotówki jako prawnego środka płatniczego i w tym kontekście ustanawia powszechną zasadę obowiązkowej akceptacji gotówki oraz ramy odstępstw w państwie członkowskim, którego walutą jest euro. Kwestie te podlegają wyłącznej kompetencji EBC i Unii.

Pięć krajowych przypadków nieprzestrzegania (4 przypadki niezasięgania opinii i 1 przypadek zasięgania opinii po terminie) dotyczy specjalnego podatku i opłat bankowych wprowadzonych w reakcji na podwyższoną inflację i stopy procentowe. Przypadki te dotyczyły: (1) polskiej ustawy o finansowaniu społecznościowym dla przedsięwzięć gospodarczych i pomocy kredytobiorcom, która wprowadziła pojęcie „wakacji kredytowych” w celu zmniejszenia obciążenia kredytobiorców z niespłaconymi kredytami hipotecznymi po ostatnich podwyżkach stóp procentowych przez Narodowy Bank Polski; (2) portugalskiej ustawy w sprawie instrumentu tymczasowo obniżającego referencyjne stopy procentowe Euribor o 30% dla kredytów hipotecznych o zmiennym oprocentowaniu, która ma na celu złagodzenie skutków rosnących stóp procentowych na rynku mieszkaniowych kredytów hipotecznych i zapewnienie większej przewidywalności rodzinom spłacającym kredyty hipoteczne o zmiennym oprocentowaniu; (3) rumuńskiej ustawy w sprawie określonych środków fiskalno-budżetowych zapewniających długoterminową stabilność finansową Rumunii, która dotyczy m.in. nałożenia podatku obrotowego na instytucje kredytowe, które są rumuńskimi podmiotami prawnymi lub rumuńskimi oddziałami zagranicznych podmiotów prawnych; (4) słowackiej ustawy w sprawie specjalnej opłaty od działalności w branżach regulowanych poprzez (a) rozszerzenie zakresu podmiotów regulowanych podlegających specjalnej opłacie o instytucje kredytowe prowadzące działalność na Słowacji oraz (b) nałożenie określonej stawki opłat na te instytucje kredytowe; oraz (5) łotewskiej ustawy zmieniającej prawo ochrony konsumentów, która stanowi, że w roku 2024 instytucje kredytowe będą podlegały obowiązkowi uregulowania opłaty ochronnej dla kredytobiorcy hipotecznego na rzecz kredytobiorców spełniających określone warunki. Te przypadki uznano za oczywiste i ważne, ponieważ ustawy budzą obawy dotyczące stabilności finansowej, nadzoru ostrożnościowego, a także – w przypadku Łotwy, Portugalii i Słowacji – polityki pieniężnej.

Ostatnim krajowym przypadkiem nieprzestrzegania jest przypadek hiszpański dotyczący ustawy zobowiązującej bank centralny Hiszpanii do podjęcia niezbędnych działań, aby umożliwić przedsiębiorstwom inwestycyjnym otwieranie rachunków w banku centralnym w celu wpłacania środków otrzymanych od ich klientów. Przypadek ten uznano za oczywisty i ważny, dlatego że – poza bezpośrednim wpływem na działanie systemów płatniczych – może on prowadzić do problemów związanych z polityką pieniężną i stabilnością finansową.

Europejski Bank Centralny wydał 12 opinii na temat unijnych wniosków ustawodawczych, obejmujących takie tematy, jak cyfrowe euro; banknoty i monety euro jako prawny środek płatniczy; reforma zarządzania gospodarczego w Unii; zarządzanie kryzysowe i ramy gwarantowania depozytów w Unii; działania ograniczające nadmierne ekspozycje na kontrahentów centralnych (CCP) z państw trzecich, poprawiające efektywność unijnych rynków usług rozliczeniowych oraz zajmujące się przeciwdziałaniem ryzyku koncentracji wobec CCP i ryzyku kontrahenta w centralnie rozliczanych transakcjach pochodnych; polecenia przelewu natychmiastowego w euro; kwestie związane z klimatem, w tym charakterystyka energetyczna budynków, należyta staranność przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju oraz przejrzystość i integralność działalności w zakresie ratingu środowiskowego, społecznego i korporacyjnego; statystyki rynku pracy Unii Europejskiej dotyczące firm; oraz mianowanie nowego członka Zarządu EBC.

Jeśli chodzi o opinie w sprawie krajowych aktów prawnych, często dotyczących więcej niż jednego tematu, EBC wydał 19 opinii na temat KBC; 15 opinii na temat stabilności systemu finansowego; 13 opinii na temat nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi; 7 opinii na temat kwestii walutowych i środków płatniczych; 5 opinii na temat instrumentów i operacji polityki pieniężnej oraz realizacji polityki pieniężnej; oraz 3 opinie na temat systemów płatności i/lub rozrachunku papierów wartościowych. Temat specjalnego podatku i opłat bankowych wprowadzonych w odpowiedzi na podwyższoną inflację i stopy procentowe był przedmiotem 7 opinii wydanych w ciągu roku 2023.

9.3 Przestrzeganie zakazu finansowania ze środków banku centralnego i uprzywilejowanego dostępu

Zgodnie z art. 271 lit. d Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zadanie monitorowania krajowych banków centralnych (KBC) państw członkowskich UE w zakresie przestrzegania zakazów określonych w artykułach 123 i 124 Traktatu oraz w rozporządzeniach Rady (WE) nr 3603/93 i 3604/93 powierzono Europejskiemu Bankowi Centralnemu. Artykuł 123 zabrania EBC i krajowym bankom centralnym udzielania kredytów w rachunku bieżącym i wszelkich innych rodzajów kredytu instytucjom rządowym bądź instytucjom i organom UE, a także nabywania na rynku pierwotnym instrumentów dłużnych emitowanych przez te instytucje. Artykuł 124 zakazuje podejmowania jakichkolwiek działań, które nie wynikają z przesłanek ostrożnościowych, a które umożliwiałyby instytucjom rządowym oraz instytucjom i organom UE uprzywilejowany dostęp do instytucji finansowych. Komisja Europejska, równolegle z Radą Prezesów EBC, monitoruje przestrzeganie powyższych postanowień przez państwa członkowskie UE.

Europejski Bank Centralny monitoruje także dokonywane przez banki centralne państw UE na rynku wtórnym zakupy instrumentów dłużnych emitowanych przez krajowy sektor publiczny, sektor publiczny innych państw członkowskich UE oraz instytucje i organy UE. Zgodnie z preambułą rozporządzenia Rady (WE) nr 3603/93 nabycie instrumentów dłużnych sektora publicznego na rynku wtórnym nie może być wykorzystane do obejścia celu art. 123 Traktatu.

Monitorowanie prowadzone przez EBC w roku 2023 potwierdziło, że artykuły 123 i 124 Traktatu były na ogół respektowane.

Europejski Bank Centralny będzie kontynuował monitorowanie zaangażowania banku centralnego Węgier w Giełdę Papierów Wartościowych w Budapeszcie, gdyż zakup większościowego pakietu udziałów w tej giełdzie przez bank centralny Węgier w 2015 wciąż może budzić obawy co do finansowania ze środków banku centralnego.

Ostateczne zbycie przez bank centralny Irlandii aktywów związanych z Irish Bank Resolution Corporation w roku 2023 poprzez sprzedaż długoterminowych obligacji o zmiennym oprocentowaniu zakończyło poważne obawy o finansowanie ze środków banku centralnego, które trwały od 2013.

Finansowania przez KBC zobowiązań wobec Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW) spoczywających na sektorze publicznym nie uważa się za finansowanie ze środków banku centralnego, pod warunkiem że prowadzi ono do powstania należności zagranicznych mających wszystkie cechy aktywów rezerwowych. Jednak darowizny finansowe przekazane w poprzednich latach przez bank centralny Belgii i bank centralny Francji poprzez MFW na pomoc w spłacie zadłużenia głęboko zadłużonych krajów ubogich nie doprowadziły do powstania należności zagranicznych, a zatem wymagają działań naprawczych.

10 EBC w kontekście unijnym i międzynarodowym

W roku 2023 EBC kontynuował ścisłą współpracę ze swoimi kontrahentami europejskimi i międzynarodowymi. Współpraca między EBC a Parlamentem Europejskim stanowi istotny element zakresu odpowiedzialności EBC. EBC organizował regularne wysłuchania i wymianę korespondencji z Komisją Gospodarczą i Monetarną Parlamentu Europejskiego (ECON). Dodatkowo EBC współpracował z ECON przy pracach dotyczących cyfrowego euro. Na szczeblu międzynarodowym EBC konstruktywnie angażował się w dialog z partnerami z grupy G20. EBC wspierał między innymi inicjatywy indyjskiej prezydencji dotyczące regulacji sektora finansowego, płatności transgranicznych i kryptoaktywów. EBC angażował się także w istotne dla banku centralnego dyskusje na temat różnych kwestii związanych z funkcjonowaniem Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW), w tym przeglądu kwot MFW, dostosowań polityki kredytowej i zestawu narzędzi MFW oraz kwestii związanych ze specjalnymi prawami ciągnienia (SDR) i ich przekazywaniem.

10.1 Odpowiedzialność EBC

Europejski Bank Centralny uzyskał niezależność na mocy Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE). Niezależność oznacza, że EBC może podejmować decyzje w dążeniu do realizacji swojego głównego celu, jakim jest utrzymanie stabilności cen, bez ulegania wpływom politycznym. Odpowiedzialność stanowi jednak niezbędne dopełnienie niezależności. EBC jest odpowiedzialny za swoje działania przed Parlamentem Europejskim reprezentującym obywateli UE. Wypełnianie tych obowiązków stanowi jedno z kluczowych zadań EBC. Dwukierunkowy dialog pomiędzy EBC i Parlamentem Europejskim pozwala EBC wyjaśniać swoje działania i strategie przedstawicielom obywateli UE i wysłuchiwać ich obaw. Dialog ten rozwijał się na przestrzeni czasu, wykraczając poza wymogi określone w art. 284 ust. 3 TFUE. W celu promowania dalszego wspólnego zrozumienia i owocnej współpracy, w czerwcu 2023 prezes EBC i przewodniczący Parlamentu Europejskiego podpisali porozumienie w formie wymiany listów wyjaśniających zasady rozliczalności między EBC a Parlamentem Europejskim w dziedzinie bankowości centralnej.

W roku 2023 prezes EBC wzięła udział w czterech regularnych wysłuchaniach ECON i uczestniczyła w debacie plenarnej dotyczącej Raportu rocznego EBC 2021 w lutym, w następstwie której Parlament Europejski podjął uchwałę. Następnie w maju wiceprezes przedstawił ECON Raport roczny EBC za rok 2022. W tym samym dniu EBC opublikował swoją odpowiedź na uwagi Parlamentu Europejskiego przedstawione w jego rezolucji w sprawie Raportu rocznego 2021. Ponadto w maju EBC był gospodarzem corocznej wizyty delegacji członków ECON. EBC udzielił także odpowiedzi na 27 pisemnych pytań członków Parlamentu Europejskiego w ciągu roku.

Ponadto EBC ściśle współpracował z komisją ECON w kontekście swoich prac dotyczących cyfrowego euro. W 2023 ówczesny członek Zarządu, pan Panetta uczestniczył w 3 doraźnych posiedzeniach ECON w celu omówienia postępów poczynionych na etapie badania cyfrowego euro, w tym kwestii doświadczenia użytkownika, prawnego środka płatniczego i procesu legislacyjnego dotyczącego cyfrowego euro^[78]. EBC organizował także seminaria techniczne na poziomie służb z Parlamentem Europejskim i uczestniczył w wydarzeniach organizowanych przez posłów do Parlamentu Europejskiego w celu omówienia projektu cyfrowego euro.

Zgodnie z ostatnim badaniem Eurobarometru, przeprowadzonym w październiku i listopadzie 2023, 79% respondentów ze strefy euro popiera euro, a 43% ma zaufanie do EBC. Wysoki poziom poparcia dla euro jest bardzo pozytywnym sygnałem, podczas gdy stosunkowo niższy poziom zaufania do EBC wskazuje, że instytucja musi kontynuować działania w zakresie komunikacji ze społeczeństwem i wybranymi przedstawicielami obywateli. Budowanie zaufania publicznego pozostaje także istotne dla EBC w przyszłości. W związku z tym EBC pozostaje zaangażowany w aktywny udział w konstruktywnym dialogu z Parlamentem Europejskim i obywatelami strefy euro.

10.2 Współpraca międzynarodowa

G20

W trakcie indyjskiej prezydencji G20 w roku 2023, ekonomia światowa pozostawała nadal pod negatywnym wpływem wojny Rosji przeciwko Ukrainie, a w ostatnim kwartale tego roku utrzymująca się niepewność wzrosła z powodu konfliktu na Bliskim Wschodzie. Ministrowie finansów i prezesi banków centralnych G20 stanęli w obliczu niższego wzrostu globalnego, wysokiej presji inflacyjnej i niestabilnych cen energii. Nieporozumienia pomiędzy członkami w kwestiach geopolitycznych uniemożliwiły przyjęcie komunikatów na spotkaniach w lutym i lipcu 2023, a wspólna deklaracja przywódców G20 w New Delhi, a także decyzja o przyjęciu Unii Afrykańskiej jako przyszłego stałego członka G20, podkreśliły wysiłki członków na rzecz zachowania skuteczności i inkluzywności forum. EBC z zadowoleniem przyjął i poparł inicjatywy prezydencji indyjskiej ukierunkowane na poprawę ram regulacyjnych w sektorze bankowym i pozabankowym, ułatwienie płatności transgranicznych i osiągnięcie porozumienia w sprawie planu działania G20 w celu ograniczenia ryzyka związanego z ekosystemami kryptoaktywów. EBC wsparł także wysiłki G20 na rzecz zwiększenia zrównoważonego finansowania ze źródeł prywatnych i publicznych w celu globalnego przejścia na zerowy poziom emisji netto. W związku z projektem cyfrowego euro, dyskusje G20 na temat wyborów projektowych i zabezpieczeń dla walut cyfrowych banków centralnych były również bardzo ważne z perspektywy EBC.

Zagadnienia polityki pieniężnej związane z MFW oraz międzynarodową architekturą finansową

Europejski Bank Centralny w dalszym ciągu odgrywał aktywną rolę w dyskusjach na temat międzynarodowego systemu walutowego i finansowego na forum Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW) oraz na innych forach, promując perspektywę banku centralnego we wspólnych europejskich stanowiskach przyjmowanych na tych forach^[79]. W 2023 główne tematy obejmowały przegląd kwot MFW, dostosowania polityki kredytowej i zestawu narzędzi MFW oraz kwestie związane ze specjalnymi prawami ciągnienia (SDR) i ich ukierunkowania.

Dnia 15 grudnia 2023 Rada Gubernatorów MFW zakończyła 16. ogólny przegląd kwot i zatwierdziła zwiększenie kwot członków o 50%, co zwiększy łączne kwoty MFW do 715,7 mld SDR^[80]. Zwiększenie kwoty zostanie przydzielone członkom proporcjonalnie do ich istniejących udziałów w kwocie. Wprowadzono modyfikacje w zestawie narzędzi MFW, co również umożliwiło Funduszowi udzielanie ciągłego wsparcia Ukrainie^[81]. 48-miesięczna umowa w ramach instrumentu rozszerzonego wsparcia finansowego (ang. Extended Fund Facility) dla Ukrainy została zatwierdzona pod koniec marca 2023^[82]. MFW wzmocnił również rolę prewencyjną i elastyczność swojego zestawu narzędzi, kończąc przegląd instrumentów ostrożnościowych w październiku 2023. Na koniec 2023 kredyty MFW utrzymywały się blisko najwyższych poziomów w historii: całkowita suma pożyczek z Rachunku Zasobów Ogólnych (General Resources Account) do spłacenia wynosiła około 92 mld SDR, przy czym ekspozycja największego pożyczkobiorcy Funduszu stanowiła jedną trzecią tej kwoty.

W następstwie alokacji SDR-ów o wartości 650 mld USD w 2021, aby spełnić długoterminową globalną potrzebę uzupełnienia istniejących rezerw, co również pomogło krajom w walce z pandemią, wysiłki zmierzające do ukierunkowania SDR lub równoważnych zasobów na dalszą pomoc wschodzącym gospodarkom rynkowym i krajom o niskich dochodach osiągnęły istotny etap w czerwcu 2023, kiedy to spełniono globalny cel uruchomienia 100 mld USD. Państwa członkowskie UE wniosły znaczący wkład w te wysiłki, odpowiadając za ponad 31% zobowiązań. Większość globalnego celu jest przeznaczona dla funduszy powierniczych MFW: odporności i zrównoważonego rozwoju (Resilience and Sustainability Trust) oraz wspierającego ograniczanie ubóstwa i wzrost gospodarczy (Poverty Reduction and Growth Trust). EBC kontynuował także wspieranie międzynarodowych inicjatyw mających na celu pomoc krajom podatnym na zagrożenia w radzeniu sobie z rosnącą podatnością na zadłużenie, w szczególności wdrażanie wspólnych ram postępowań oddłużeniowych G20.

11 Promowanie dobrego zarządzania i zrównoważonego podejścia do zagadnień społecznych i środowiskowych

Europejski Bank Centralny prowadzi kluczowe prace nad kwestiami związanymi z ochroną środowiska, społeczeństwem i ładem korporacyjnym (ESG). W przypadku instytucji publicznej, takiej jak EBC, obejmuje to odpowiedzialność wobec obywateli Unii Europejskiej (UE) i ich wybranych przedstawicieli, komunikację i współdziałanie z różnymi odbiorcami, przestrzeganie najwyższych standardów etycznych i przejrzystości, wzmocnienie pozycji pracowników i promowanie ich dobrostanu, jak również analizę wpływu na klimat i środowisko oraz czynników ryzyka z tym związanych.

11.1 Aktualizacja kwestii środowiskowych, społecznych i związanym z zarządzaniem

Niniejszy przegląd najważniejszych zmian w zakresie ESG w roku 2023 uzupełniają informacje zawarte w innych sekcjach niniejszego raportu rocznego oraz dodatkowe informacje dostępne na stronie internetowej EBC (tabela 11.1).

W podrozdziałach 11.2 i 11.3 opisano, w jaki sposób EBC jako instytucja europejska działał na rzecz ciągłego wzmacniania swoich ram zarządzania, a także wspierania przejrzystości i dobrej komunikacji z obywatelami w 2023. Podrozdział 11.2 przedstawia w zarysie wysiłki EBC na rzecz wzmocnienia europejskiej i międzynarodowej współpracy w dziedzinie etyki, uczciwości i dobrego postępowania, odpowiadając tym samym na zwiększone zainteresowanie opinii publicznej tym obszarem.^[90] W podrozdziale 11.3 opisano wysiłki EBC na rzecz przejrzystego wyjaśnienia swojej polityki w okresie wysokiej inflacji, skierowane do różnych odbiorców i odpowiadające na obawy ludzi o przyszłość naszej waluty. W podrozdziale 11.4 wymieniono najważniejsze wydarzenia, które miały miejsce w 2023 i miały wpływ na zarządzanie zasobami ludzkimi EBC, oraz przedstawiono aktualne informacje na temat powołania specjalisty ds. różnorodności i włączenia społecznego oraz mediatora. Wreszcie w podrozdziale 11.5 omówiono prace EBC na temat zagadnień związanych z klimatem i środowiskiem oraz podano szczegółowe informacje na temat bardziej specjalistycznych publikacji w tej dziedzinie.

Europejski Bank Centralny zajmuje się ryzykiem ESG w ramach swoich zasad zarządzania ryzykiem finansowym i niefinansowym, opisanych w rozdziale poświęconym zarządzaniu ryzykiem w Rocznym raporcie finansowym EBC 2023.

Testy warunków skrajnych ryzyka związanego z klimatem rozpoczęto w  2022 i od tego czasu są wykonywane regularnie. Stanowi to część działania mającego na celu stopniowe włączanie ryzyka związanego z klimatem do ogólnych ram ryzyka. W swoim pierwszym teście warunków skrajnych ryzyka związanego z klimatem w bilansie Eurosystemu EBC ocenił wrażliwość profilu ryzyka finansowego Eurosystemu na zmiany klimatu, a tym samym zwiększył możliwości Eurosystemu w zakresie oceny ryzyka klimatycznego. Osiągnięte rezultaty dostarczyły pierwszych danych na temat szacowanego wpływu ryzyka związanego z klimatem na bilans EBC.

11.2 Wzmocnienie etyki i uczciwości

Biuro ds. Zgodności i Ładu Wewnętrznego (CGO) EBC odpowiada za określenie odpowiednich zasad etyki i zarządzania dla pracowników EBC oraz za monitorowanie ich przestrzegania. W roku 2023 nowe inicjatywy koncentrowały się na zapewnieniu pracownikom lepszych doświadczeń szkoleniowych, począwszy od kursów wprowadzających i programów e-learningowych dla nowych pracowników, po kursy przypominające dla pracowników o dłuższym stażu pracy i szkolenia dopasowane do potrzeb specyficznych funkcji biznesowych. W okresie od 6 do 8 tygodni wokół Światowego Dnia Etyki zorganizowano również różne inicjatywy informacyjne, których celem było zarówno zwrócenie uwagi pracowników EBC na potrzebę przestrzegania zasad etyki, jak i poinformowanie opinii publicznej o tym, że EBC przykłada wagę do tych kwestii. CGO kontynuowało aktualizację i usprawnianie swoich procesów, ułatwiało pracownikom dostęp do porad etycznych i przestrzeganie standardów etycznych EBC.

Zwiększona świadomość w zakresie etyki i uczciwości oraz łatwy dostęp do porad etycznych doprowadziły do wyraźnego wzrostu liczby zapytań z 1 690 w roku 2022 do 2 767 w roku 2023 (wykres 11.1).

Kontrole zgodności przeprowadzone przy wsparciu zewnętrznej firmy audytorskiej potwierdziły ogólne przestrzeganie zasad dotyczących prywatnych transakcji finansowych przez pracowników EBC i członków organów EBC wysokiego szczebla.

Wykres 11.1

Zestawienie zapytań pracowników EBC otrzymanych w roku 2023

Niezależna Komisja Etyki EBC wchodzi w skład struktury zarządzania EBC. Niezależna Komisja Etyki doradza urzędnikom wysokiego szczebla EBC w kwestiach etycznych, głównie dotyczących działalności prywatnej i pracy zarobkowej po ustaniu zatrudnienia, a także ocenia ich deklaracje o braku konfliktu interesów. Ponadto Komisja Etyki monitoruje europejskie i międzynarodowe zmiany w dziedzinie etyki i dobrego postępowania. Doradza również w zakresie pożądanych aktualizacji zasad etyki zawodowej EBC dla urzędników wysokiego szczebla EBC, takich jak np. ostatnie ulepszenie zasad dotyczących prywatnych transakcji finansowych.

Komitet ds. Etyki i Zgodności nadal zapewniał wsparcie krajowym bankom centralnym i właściwym organom krajowym w zakresie wdrażania Wytycznych w zakresie etyki przyjętych w roku 2021, a także wytycznych dotyczących spójnej i konsekwentnej interpretacji standardów etycznych w całym Eurosystemie. Ponadto, aby możliwie jak najlepiej wykorzystać różnorodność poglądów, Komitet zorganizował sesje na tematy będące przedmiotem wspólnego zainteresowania, w których wzięło udział ponad 50 różnych instytucji i organizacji publicznych.

Na szczeblu europejskim w 2023 roku EBC nadal odgrywał aktywną rolę w negocjacjach międzyinstytucjonalnych w sprawie ustanowienia niezależnego unijnego organu ds. etyki.

Na poziomie międzynarodowym EBC był ściśle zaangażowany w wymianę wiedzy i ustanawianie standardów w ramach Sieci Etyki Organizacji Wielostronnych, zarówno w roli wiceprzewodniczącego sieci, jak i poprzez swój wkład w spotkania i doroczną konferencję. EBC uczestniczył również w pierwszym przeglądzie wdrażania przez UE Konwencji Narodów Zjednoczonych przeciwko korupcji.

11.3 Komunikacja i przejrzystość polityki EBC

Spadająca, ale wciąż o wiele za wysoka inflacja i coraz bardziej odczuwalne w gospodarce skutki zacieśniania polityki EBC stworzyły trudne środowisko komunikacyjne dla EBC w 2023. W czasach wyjątkowej niepewności i kryzysu związanego z kosztami utrzymania, komunikacja EBC musiała koncentrować się na zapewnieniu obywateli i przedsiębiorstw o jego zaangażowaniu w przywrócenie inflacji do celu i przekonaniu ich, że będzie w stanie to zrobić za pomocą kluczowych narzędzi polityki, którymi dysponuje.

W związku z tym EBC zintensyfikował komunikację w zakresie polityki pieniężnej. Zacieśnianie polityki pieniężnej zaczęło przynosić zamierzony efekt w postaci tłumienia popytu, a zatem ważne było wyjaśnienie decyzji EBC i ponowne podkreślenie, że jego głównym obowiązkiem jest walka z inflacją. Oprócz wielu publicznych wystąpień decydentów EBC, na blogu EBC pojawiło się kilka wpisów wyjaśniających, w jaki sposób inflacja wpływa na realne dochody i jak ważna jest polityka strukturalna rządów w walce z inflacją, a także przedstawiających analityczne spostrzeżenia na temat rekordowo wysokiego poziomu aktywności zawodowej. Podcasty EBC opisywały czynniki mające wpływ na inflację , a w ramach specjalnej letniej szkoły podcastów omówiono rolę EBC w utrzymywaniu stabilnych cen.

Jednocześnie odpowiedzi wymagały uzasadnione pytania o to, dlaczego EBC nie przewidział gwałtownego wzrostu inflacji i dlaczego jego prognozy makroekonomiczne były nietrafione. Jasność i dokładność prognoz Eurosystemu jest szczególnie ważna, aby ustabilizować oczekiwania inflacyjne i wzmocnić wiarygodność polityki EBC. Podobnie kluczowe znaczenie miało wyjaśnienie różnych źródeł niepewności i komunikowanie się z pokorą jako sposób na budowanie zaufania.

W 2023 w wyniku wcześniejszych decyzji dotyczących polityki pieniężnej, w szczególności zakupów aktywów na dużą skalę, EBC i inne banki centralne w Eurosystemie stanęły w obliczu strat w swoich bilansach. EBC dołożył szczególnych starań, aby wyjaśnić, skąd biorą się zyski i straty banku centralnego, na przykład za pomocą specjalnej prezentacji. Pozwoliło to EBC także umieścić te straty w kontekście wielu lat znacznych zysków i podkreślić, że jego zadaniem jest podejmowanie decyzji w zakresie polityki pieniężnej, które wspierają cel stabilności cen, a nie osiąganie zysków.

Dalsze nadzwyczajne działania komunikacyjne w 2023 koncentrowały się na przyszłości naszej waluty, zarówno w formie gotówkowej, jak i cyfrowej.

Europejski Bank Centralny zdecydował, że projekt trzeciej serii banknotów euro powinien obejmować proces partycypacyjny z udziałem szerszej publiczności. W tym celu Europejczycy ze strefy euro zostali zaproszeni do udziału w internetowej ankiecie na temat motywów następnej serii banknotów i mieli szansę wybrać preferowany motyw spośród siedmiu opcji. W ankiecie udział wzięło ponad 365 000 osób z całej strefy euro, a ich preferencje zostały uwzględnione w decyzji Rady Prezesów o wyborze „Kultury europejskiej” oraz „Rzek i ptaków” jako tematów przewodnich przyszłych banknotów. Komunikacja i działania informacyjne wokół kolejnej serii banknotów wzmocniły przekaz, że EBC i Eurosystem pozostają „wierne” gotówce.

Przekaz o zachowaniu gotówki w roku 2023 był szczególnie ważny, ponieważ EBC przygotowuje się do ewentualnego wprowadzenia cyfrowego euro.

W październiku 2023 Rada Prezesów podjęła decyzję o zamknięciu fazy badań nad projektem cyfrowego euro i o przejściu do fazy przygotowań. Decyzji tej towarzyszyła wielokierunkowa i wielojęzyczna kampania komunikacyjna, obejmująca różne kanały komunikacji i produkty we wszystkich krajach strefy euro, w tym oficjalną stronę projektu cyfrowego euro na stronie LinkedIn oraz specjalną stronę internetową poświęconą projektowi cyfrowego euro. Kampania koncentrowała się na korzyściach i znaczeniu wprowadzenia cyfrowego euro, obawach dotyczących prywatności oraz roli prawnego środka płatniczego, zarówno gotówki, jak i nowej waluty cyfrowej. Oprócz komunikowania się z interesariuszami w branży, decydentami politycznymi oraz organizacjami społeczeństwa obywatelskiego, w ramach innowacyjnego podejścia EBC dotarł również do odpowiednich twórców treści internetowych. Celem było zachęcenie przedsiębiorców cyfrowych działających w branży pieniężnej i finansowej do przedstawienia uzasadnienia dla cyfrowego euro i wyjaśnienia jego cech swoim obserwatorom i subskrybentom online.

Ogólnie rzecz biorąc, te połączone wysiłki i wynikające z nich szerokie relacje w mediach odniosły sukces w nagłaśnianiu projektu cyfrowego euro i budowaniu większego zrozumienia. Analizy pokazują, że chociaż początkowo zainteresowanie cyfrowym euro było największe wśród młodszych pokoleń Europejczyków, świadomość i zrozumienie rozszerzyły się obecnie na wszystkie grupy wiekowe.

Rok 2023 był także rokiem, w którym EBC obchodził swoje 25-lecie. Z tej okazji EBC zorganizował spotkanie, w którym udział wzięli najważniejsi przedstawiciele instytucji unijnych oraz kraju-gospodarza EBC, Niemiec, i innych krajów strefy euro, a także byli prezesi EBC, Jean-Claude Trichet i Mario Draghi. Ponadto pod koniec 2023 i na początku 2024 roku EBC wraz z innymi instytucjami UE wspólnie upamiętnił 25-lecie euro. Te historyczne wydarzenia pozwoliły EBC podkreślić sukces wspólnej waluty, jej korzyści dla mieszkańców Europy jako ostoi stabilności na całym świecie i symbolu europejskiej jedności.

Aby dotrzeć w szczególności do młodszych osób, EBC przeprowadził w 2023 w mediach społecznościowych kampanię „Stabilność to nasza specjalność” [Stability is our thing]. Miało to na celu wyjaśnienie w interaktywny i indywidualny sposób najważniejszych aspektów dotyczących EBC i jego pracy: celu utrzymania stabilności cen, roli nadzoru bankowego i wpływu decyzji EBC na codzienne życie. Posty kampanii zostały obejrzane 166 milionów razy i dotarły do 43 milionów młodych ludzi.

Zapewnienie ogólnego dostępu do dokumentów jest kluczowym elementem polityki przejrzystości EBC. Promuje to otwartość EBC i zwiększa jego legitymację demokratyczną.

W roku 2023 EBC otrzymał więcej wniosków o dostęp do dokumentów (73) niż w roku 2022 (63). Wnioski nadal dotyczyły szerokiego zakresu tematów, w tym kwestii nadzorczych lub ważnych inicjatyw, takich jak projekt cyfrowego euro. Odnotowano wyraźny wzrost liczby wniosków o dostęp do dokumentów dotyczących tematów instytucjonalnych i zarządzania, co odzwierciedla większe zainteresowanie opinii publicznej takimi kwestiami.

Zgodnie ze zobowiązaniem EBC do zachowania przejrzystości, dokumenty opublikowane w odpowiedzi na wnioski o publiczny dostęp były zasadniczo udostępniane za pośrednictwem publicznego rejestru dokumentów EBC. Ponadto w celu zwiększenia przejrzystości EBC przygotował przegląd tematów poruszanych we wnioskach o dostęp do dokumentów otrzymanych przez EBC od 2004.

Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich nie stwierdził przypadków niewłaściwego administrowania w odniesieniu do rozpatrywania przez EBC wniosków o udzielenie dostępu do informacji publicznej.

Inicjatywy EBC mające na celu wspieranie przejrzystości, otwartości i bliskości z obywatelami zostały docenione poprzez nominację do nagrody Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich „Nagroda za dobrą administrację 2023" za „pomoc obywatelom UE w zrozumieniu polityki pieniężnej w czasach wysokiej inflacji”.

11.4 Mobilizowanie naszych pracowników do osiągania sukcesów na rzecz Europy

W kontekście stopniowego powrotu do pracy w pomieszczeniach biurowych począwszy od 2022 roku EBC skupił się na politykach i programach wspierających równowagę między życiem zawodowym a prywatnym, rozwój pracowników i odporność organizacyjną. W styczniu 2023 wprowadzono nową politykę telepracy, która wspiera elastyczność pracowników i stażystów. W 2023 instytucjom w całym Europejskim Systemie Banków Centralnych i podlegającym jednolitemu mechanizmowi nadzorczemu udostępniono nową wirtualną platformę edukacyjną EUREKA, zapewniającą jeszcze szerszy dostęp do możliwości uczenia się i mobilności. Zgodnie ze swoim celem, jakim jest stworzenie kultury integracji, EBC wyznaczył mediatora oraz doradcę ds. różnorodności i integracji w dziale kadr.

Kultura pracy

Po fazie przejściowej w roku 2022 nowa polityka telepracy weszła w życie 1 stycznia 2023. W oparciu o generalnie pozytywne doświadczenia z okresu pracy zdalnej, nowa polityka zapewnia pracownikom elastyczne opcje telepracy. Pozwala wszystkim pracownikom i stażystom EBC na telepracę do 110 dni w roku, z zastrzeżeniem zgodności z potrzebami biznesowymi.

Rysunek 11.1

Telepraca wśród pracowników EBC w roku 2023

Europejski Bank Centralny przywiązuje dużą wagę do opinii pracowników i na początku 2023 przeprowadził wśród nich ankietę. Rezultaty ankiety wykazały, że pracownicy pozostają zaangażowani, oddani i związani z pracą w EBC. Wciąż jednak pozostaje wiele do zrobienia, aby wzmocnić kulturę pracy. W następstwie przeprowadzonej ankiety Zarząd podjął inicjatywę mającą na celu promowanie kultury organizacyjnej, w której pracownicy uczą się prawidłowo reagować na niewłaściwe zachowania. Wprowadzono interaktywne warsztaty, aby pomóc wzmocnić kulturę otwartej komunikacji [„speak up” culture] i sposób, w jaki wszyscy razem pracujemy.

Rozwój talentów

Rok 2023 był rokiem ważnym dla mobilności pracowników ESBC i SSM. Nowa platforma edukacyjna EBC, EUREKA, po raz pierwszy zaoferowała scentralizowany dostęp do możliwości uczenia się i mobilności w innych instytucjach ESBC i SSM. EUREKA wspiera wymianę wiedzy i współpracę oraz jest dostępna dla pracowników EBC oraz wszystkich pracowników ESBC i SSM. W piątej edycji Programu Schumana uruchomionej w 2023 zaoferowano 41 projektów w formie możliwości oddelegowania, pozwalających na wymiany pracowników między EBC, właściwymi organami krajowymi i krajowymi bankami centralnymi. EBC kontynuował także wymianę pracowników z kilkoma właściwymi organami krajowymi i instytucjami europejskimi w ramach specjalnego programu wymiany SSM. Do końca 2023 odbyło się 9 wymian z dwoma właściwymi organami krajowymi (Banco de España, francuskim organem nadzoru ostrożnościowego i restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji) i jedną agencją (Europejskim Urzędem Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych).

Europejski Bank Centralny kontynuował program rozwoju przywództwa w celu rozwijania kompetencji przywódczych i zwiększania skuteczności przywództwa. Ponadto zorganizował 7 ostatnich kohort programu Women’s Leadership Programme, uruchomionego w 2014, którego celem było zwiększenie obecności kobiet w EBC. Kolejna ważna możliwość rozwoju została zaoferowana w postaci portalu mentorskiego, który pozwala pracownikom i stażystom oferować mentoring i szukać mentorów. Do końca 2023 odnotowano prawie 100 relacji mentor-podopieczny.

Kolejne kluczowe inicjatywy zostały uruchomione w ramach strategii kształcenia i rozwoju ESBC i SSM. Właściwe organy krajowe i krajowe banki centralne zostały włączone do programu EUREKA, który zapewnia dostęp do szerokiej gamy możliwości uczenia się i rozwoju w ramach ESBC i SSM. W październiku 2023 uruchomiono sztandarowy program kształcenia kadry kierowniczej w zakresie bankowości centralnej i nadzoru bankowego. W ciągu roku odbyły się 2 udane „hackathony” z udziałem uczestników z całego ESBC i SSM. Pierwszy hackathon odbył się w lutym i dotyczył zdecentralizowanego finansowania, a drugi, poświęcony zmianom klimatycznym, odbył się w siedzibie EBC w listopadzie.

Oferując program stażowy, EBC promuje integrację europejską młodych absolwentów i daje im możliwość zdobycia praktycznego doświadczenia i wykorzystania w praktyce wiedzy zdobytej podczas studiów. Jednocześnie EBC czerpie korzyści z wiedzy stażystów na temat aktualnego stanu badań naukowych, a także z ich entuzjazmu i świeżych pomysłów. Od 1 grudnia 2023 stypendium stażowe wzrosło do 1 170 EUR miesięcznie i do 2 120 EUR dla doktorantów, którzy ukończyli co najmniej dwa lata studiów doktoranckich w przypadku miejsc stażowych na tym poziomie. Stażyści otrzymują także dodatki mieszkaniowe.

Różnorodność i integracja

Odzwierciedlenie społeczeństwa europejskiego i ustanowienie kultury integracji jest przedsięwzięciem długoterminowym. Aby to osiągnąć, EBC wzmocnił swoje podstawy instytucjonalne, wspierając 6 oddolnych sieci na rzecz różnorodności i integracji (R&I) oraz wdrażając program edukacyjny w zakresie integracji dla pracowników, zespołów i liderów. Do celów zapewnienia kultury opartej na integracji, wzajemnym szacunku i bezpieczeństwie psychicznym, utworzono 2 nowe funkcje: od 2023 nowy Mediator zapobiega konfliktom w miejscu pracy i rozwiązuje je poprzez wspomagany dialog, a nowy Doradca HR R&I stosuje podejście R&I do wszystkich zagadnień związanych z ludźmi i kulturą.

Przez cały rok 2023 EBC traktował różnorodność płci jako bardzo ważne zagadnienie, jednocześnie uwzględniając wszystkie aspekty różnorodności i wspierając kulturę sprzyjającą włączeniu społecznemu. Znajduje to odzwierciedlenie w certyfikacji EDGE Move i EDGEplus, postępach EBC w realizacji celów dotyczących płci na lata 2020-2026, wprowadzeniu płatnego urlopu rodzicielskiego dla współrodzica, który nie rodzi dziecka, pilotażu stażu dla talentów ze spektrum autyzmu, sesjach uświadamiających i wydarzeniach dotyczących rasy i pochodzenia etnicznego, wspierania grup marginalizowanych, niepełnosprawności i integracji LGBT+.

Wykorzystując najlepsze talenty w Europie, EBC dołączył do kilku targów kariery dla niedostatecznie reprezentowanych grup, na przykład, największych w Europie targów kariery dla osób czarnoskórych i rasy innej niż biała zorganizowanych przez ADAN (Afro Deutsches Akademiker Netzwerk), targów kariery Sticks & Stones dla talentów LGBTIQ+ i sojuszników oraz targów herCAREER dla rozwoju kariery kobiet. W celu przyciągnięcia kandydatów z niepełnosprawnościami EBC promował swoje oferty pracy na platformie myAbility. EBC nadal oferował stypendia EBC dla kobiet, wzmacniając potencjał kobiet i uwzględniając różne środowiska społeczno-ekonomiczne. Ponadto w ramach ciągłego okazywania solidarności i wsparcia, EBC uruchomił stypendium dla 15 ukraińskich studentów studiów magisterskich na Ukrainie.

Rysunek 11.2

Pracownicy EBC w liczbach

11.5 Podejmowanie wyzwań związanych z ochroną środowiska i klimatem

Zmiany klimatyczne postępują, i im dłużej będziemy zwlekać z redukcją emisji i przejściem na bardziej ekologiczną gospodarkę, tym wyższe będą koszty ^[91],,[92]. Pomimo poczynionych postępów, świat nadal nie jest na dobrej drodze do ograniczenia globalnego wzrostu temperatury do 1,5°C powyżej poziomu sprzed epoki przemysłowej^[93]. Oznacza to, że ryzyko związane ze zmieniającym się klimatem i nagłą transformacją wzrasta, co ma wpływ na politykę pieniężną oraz stabilność systemów finansowych i bankowych. W związku z tym, do celów wywiązania się ze swoich obowiązków, dla EBC ważne jest zrozumienie konsekwencji dla gospodarki i sektora finansowego.

W związku z tym EBC, koordynowany przez centrum ds. zmian klimatu, kontynuował prace nad agendą klimatyczną we współpracy z wewnętrznymi interesariuszami oraz z Eurosystemem za pośrednictwem odpowiednich komitetów i specjalnych forów poświęconych klimatowi. W 2023 roku EBC kontynuował uwzględnianie celów i kwestii środowiskowych europejskiego prawa o klimacie w swoich strategiach, projektach i procesach kształtowania polityki.

W ubiegłym roku EBC pracował nad swoim planem klimatyczno-przyrodniczym na lata 2024--2025, w którym nakreślił działania, nad którymi będzie pracował, aby osiągnąć swoje strategiczne cele klimatyczne. Zidentyfikowano również 3 główne obszary działania: przejście na zieloną gospodarkę, zrozumienie zwiększonego fizycznego wpływu zmian klimatu i postęp w pracach nad zagrożeniami związanymi z przyrodą.

Najważniejsze prace związane z klimatem

Konkretne postępy poczyniono na wielu frontach, obejmujących szeroki zakres zadań EBC (rysunek 11.3).

W ramach wdrażania polityki pieniężnej EBC opublikował w marcu 2023 pierwsze związane z klimatem dane finansowe dotyczące udziałów Eurosystemu w sektorze przedsiębiorstw. Intensywność emisji dwutlenku węgla z reinwestycji spadła o ponad 65% w ciągu 12 miesięcy po rozpoczęciu ukierunkowanych reinwestycji w październiku 2022. Rada Prezesów wzmocniła parametr ukierunkowania w lutym, kiedy zdecydowała o zmniejszeniu ilości papierów wartościowych Eurosystemu. Od czasu zaprzestania reinwestycji w ramach programu skupu aktywów w lipcu, utrzymuje się ukierunkowanie na aktywa korporacyjne w ramach awaryjnego pandemicznego programu skupu. W wyniku pierwszego przeglądu metodologii punktacji klimatycznej w październiku 2023 stwierdzono, że ramy osiągnęły zamierzone cele i że ich główne elementy zostaną utrzymane. Oczekuje się, że dekarbonizacja portfeli sektora korporacyjnego będzie kontynuowana do końca 2024 według ścieżki wspierającej cele porozumienia paryskiego. Ponadto Eurosystem kontynuował prace przygotowawcze w celu włączenia kwestii klimatycznych do swoich zasad dotyczących zabezpieczeń oraz usprawnienia oceny ryzyka i zarządzania nim.

Rysunek 11.3

Przegląd kluczowych działań na rzecz klimatu

Szeroko zakrojone prace analityczne wspierały zadanie informowania decydentów, sektora finansowego i opinii publicznej o gospodarczych i finansowych skutkach zmian klimatu oraz ich implikacjach dla zadań EBC^[94]. W 2023 roku EBC kontynuował ocenę makroekonomicznych skutków zmian klimatu i polityki łagodzenia ich skutków, a w szczególności wpływu ekologicznych środków fiskalnych na projekcje ekspertów Eurosystemu/EBC. Oparta na modelu analiza ekonomicznego wpływu cen emisji dwutlenku węgla wykazała umiarkowane negatywne skutki dla gospodarki. Wyniki badania dostępu do finansowania przedsiębiorstw i badania pożyczek i kredytów bankowych wskazują, że firmy ze strefy euro inwestują w transformację, a warunki udzielania kredytów bankowych są bardziej rygorystyczne dla firm o wysokim poziomie emisji i nieposiadających wiarygodnych planów transformacji. Jeśli chodzi o implikacje dla polityki pieniężnej, ostatnia analiza dotyczyła wpływu zmian klimatu na mechanizm transmisji polityki pieniężnej i wykazała, że podczas gdy transformacja zwiększa koszty kredytu i zmniejsza pożyczki i kredyty udzielane dla wszystkich firm, jej efekt kurczenia się jest łagodniejszy dla firm o niskiej emisji i tych, które zobowiązały się do dekarbonizacji. W kilku artykułach badawczych zbadano powiązania między zmieniającym się klimatem a inflacją, dochodząc do wniosku, że wyższe temperatury mogą zwiększyć inflację cen żywności, ale efekty po stronie popytu wynikające z cieplejszych lat mogą tłumić inflację w dłuższej perspektywie, a efekty te są asymetryczne w różnych gospodarkach strefy euro (zob. ramka 1). EBC pogłębił również swoją wiedzę na temat tego, jak zmiany klimatyczne wpływają na potencjalną produkcję.

Dążąc do poprawy dostępności danych klimatycznych, Europejski System Banków Centralnych opublikował wskaźniki związane ze zmianami klimatu dotyczące zrównoważonego finansowania, emisji gazów cieplarnianych i ryzyka fizycznego (zob. podrozdział 7.2).

Europejski Bank Centralny rozwinął metodologię testów warunków skrajnych w celu badania odporności całej gospodarki na różne scenariusze transformacji oraz gotowość nadzorowanych banków do radzenia sobie ze wstrząsami finansowymi i gospodarczymi wynikającymi z ryzyka klimatycznego. W 2023 roku EBC kierował pracami Sieci na rzecz Ekologizacji Systemu Finansowego w zakresie projektowania i analizy scenariuszy, która opublikowała czwartą edycję długoterminowych makrofinansowych scenariuszy klimatycznych. Scenariusze stanowią wstępny, wspólny punkt odniesienia dla analizy zagrożeń klimatycznych dla gospodarki i systemu finansowego. Ramy uwzględniają niepewność i ograniczenia modelowania klimatycznego i ekonomicznego, na przykład w odniesieniu do punktów krytycznych. We współpracy z Europejskim Urzędem Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych, EBC opracował opcje polityki mające na celu zmniejszenie luki w ochronie ubezpieczeniowej związanej z klimatem, biorąc pod uwagę, że obecnie ubezpieczona jest tylko jedna czwarta strat będących skutkiem katastrof związanych z klimatem w UE. EBC przeanalizował również zagrożenia związane ze zmianami klimatycznymi dla państw, mogące mieć niekorzystny wpływ na stabilność finansową i wydatki fiskalne. EBC i Europejska Rada ds. Ryzyka Systemowego opublikowały raport, w którym zebrano dane na temat najważniejszych wskaźników stabilności finansowej i opracowano ramy makroostrożnościowe w celu łagodzenia ryzyka klimatycznego. Raport sugeruje również, że silna zależność gospodarcza od naturalnych ekosystemów może zwiększyć zagrożenia dla stabilności finansowej związane z klimatem.

Jeśli chodzi o nadzór bankowy EBC, chociaż instytucje kredytowe nadzorowane w ramach Jednolitego Mechanizmu Nadzorczego poczyniły znaczące postępy w swoich praktykach zarządzania ryzykiem klimatycznym i środowiskowym, wiele instytucji nie osiągnęło postępów oczekiwanych na marzec 2023. EBC będzie nadal uważnie monitorować postępy banków i w razie potrzeby podejmować działania egzekucyjne^[95].

Przez lata EBC stale poprawiał bezpieczeństwo i zrównoważony charakter banknotów euro w całym cyklu gotówkowym^[96]. W 2023 opublikował badanie śladu środowiskowego banknotów euro jako instrumentu płatniczego. Przyszłe banknoty euro są opracowywane zgodnie z zasadami ekoprojektu, co oznacza, że aspekty środowiskowe są uwzględniane na wszystkich etapach procesu opracowywania banknotów (zob. podrozdział 6.2).

Od 2021 pracownicy EBC uczestniczą w kursach szkoleniowych i wielostronnych warsztatach technicznych z innymi bankami centralnymi i interesariuszami spoza Unii Europejskiej. EBC uczestniczył także w licznych grupach roboczych i wydarzeniach z udziałem banków centralnych oraz innych instytucji i forów w celach rozwijania agendy klimatycznej i czerpania korzyści z regularnej wymiany. Należą do nich NGFS, Rada Stabilności Finansowej, Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego, Europejskie Urzędy Nadzoru i Europejska Rada ds. Ryzyka Systemowego, Bank Rozrachunków Międzynarodowych, G7, G20 i Międzynarodowy Fundusz Walutowy.

Innowacyjne badania nad ryzykiem związanym z przyrodą wykazały, że degradacja ekosystemów będzie stanowić wyzwanie dla firm i potencjalnie rozprzestrzeni się na banki, ponieważ prawie 75% kredytów korporacyjnych w strefie euro (prawie 3,24 bln EUR) jest udzielanych kredytobiorcom o wysokim poziomie zależności od usług ekosystemowych. Ponadto EBC po raz pierwszy zbadał ryzyko transformacji i związek między klimatem a przyrodą. Biorąc pod uwagę zmiany klimatyczne i zmiany użytkowania gruntów jako główne czynniki powodujące utratę różnorodności biologicznej, wpływ spółek strefy euro na przyrodę jest równoważny utracie 582 milionów hektarów „dziewiczych” siedlisk na całym świecie. Badania podkreślają znaczenie integracji zmian klimatu i utraty siedlisk w ramach oceny ryzyka, ponieważ są one ze sobą nierozerwalnie powiązane.

W marcu 2023 EBC rozpoczął publikowanie rocznych informacji finansowych związanych z klimatem dotyczących portfeli polityki niepieniężnej w uzupełnieniu do rocznej deklaracji środowiskowej, które razem przedstawiają charakterystykę własnego operacyjnego wpływu EBC na środowisko i śladu węglowego finansowanych przez niego emisji, a także powiązanych celów^[97]. Zaktualizowane dane dotyczące efektywności środowiskowej EBC w 2023 będą dostępne w 2024.

12 Poznaj naszych ludzi

W dniu 1 czerwca 1998 Europejski Bank Centralny rozpoczął działalność jako bank centralny strefy euro, którego wyraźnym zadaniem jest utrzymanie stabilności cen. 25. rocznica powstania EBC w 2023 była okazją do świętowania wielu osiągnięć tej instytucji w tym okresie. Pracownicy EBC, którzy rozpoczęli pracę w Europejskim Instytucie Walutowym – poprzedniku EBC – i od początku pracowali dla tej instytucji, dzielą się poniżej swoimi dotychczasowymi osobistymi doświadczeniami. W szczególności opisują oni, jak to było pracować w nowej instytucji, której atmosfera przypinała mentalność start-upu i w jaki sposób przyczynili się do realizacji ważnych celów i do tego, że EBC od razu ugruntował swoje miejsce wśród innych instytucji tego szczebla a z czasem ewoluował.

Rita Choudhury, starszy ekonomista i statystyk, Dyrekcja Generalna ds. Statystyki

Przebieg mojej kariery w EBC w znacznym stopniu ukształtował mnie zawodowo. Rozpoczął się od podjęcia ryzyka i nowej pracy w innym kraju. Dołączyłam do EBC, gdy instytucja ta znajdowała się w zalążku, jako młody analityk we wciąż rozwijającym się obszarze statystyki. Zatrudniając zaledwie kilkuset pracowników, EBC potrzebował „wszystkich rąk na pokładzie”, więc pełniliśmy różne funkcje. Typowy dzień był wypełniony różnymi zadaniami: Omawiałam wymogi w różnych obszarach prowadzonej polityki, opracowywałam ramy statystyczne, programowałam, a sporadycznie pisałam też przemówienia. Jako że polityka instytucjonalna była w powijakach, miałam satysfakcję patrzenia jak moje twórcze rozwiązania często były szybko wdrażane.

Wraz z dojrzewaniem EBC otworzyły się możliwości rozwoju zawodowego. Pracowałam w kilku różnych obszarach statystyki i mogłam pogłębiać swoją wiedzę fachową, a także nabierać doświadczenia. Szczególnie pamiętne zadania obejmowały wizyty w krajowych bankach centralnych i właściwych organach krajowych w celu wspierania relacji i doradzania w zakresie przygotowań sprawozdawczych jako nowych członków strefy euro.

Jestem obecnie członkiem nowo utworzonego biura danych, którego celem jest optymalizacja zarządzania danymi instytucjonalnymi (w tym w obszarach takich jak sztuczna inteligencja) i które podlega dyrektorowi ds. danych. Partycypuję także w Forum Różnorodności i Inkluzywności. Są to zadania przekrojowe. Praca z różnymi grupami a także możliwość kształtowania szerszej polityki EBC i wpływu na nią stanowi dla mnie źródło satysfakcji.

Pojawiały się przeciwności, np. brexit i niepewność, jaką wzbudził w zakresie możliwości pracy w tej instytucji, ale ostatecznie dzięki dynamicznemu środowisku, zmotywowanym współpracownikom i dalszym perspektywom rozwoju najbardziej pamiętam sukcesy.

Dimitrios Koukidis, główny specjalista ds. zarządzania dostawcami usług zewnętrznych, Dyrekcja Generalna ds. Komunikacji

Dobrze pamiętam przygotowania do uroczystości inauguracji EBC w czerwcu 1998. Byłem członkiem niewielkiego zespołu organizującego to ważne wydarzenie. Zespół był pełen entuzjazmu i drużynowego ducha. pomimo wszystkich wyzwań organizacyjnych związanych z utworzeniem nowej instytucji, która musiała szybko stanąć na własnych nogach. Przez kilka następnych lat uczestniczyłem w organizowaniu spotkań zarówno publicznych, jak i dla pracowników EBC, gdyż zakres i skala imprez nadal się rozszerzały i ewoluowały.

Obecnie pracuję w Wydziale Służb Językowych, po skorzystaniu z możliwości rekrutacji wewnętrznej w 2016. Przyglądam się realizacji zadań w zakresie budżetowania, zamówień i zarządzania dostawcami usług związanych z tłumaczeniem i redakcją, zapewniając odpowiednie pokrycie w 24 językach urzędowych Unii Europejskiej. Te funkcje pomocnicze odgrywają kluczową rolę we wspieraniu EBC w jasnej i skutecznej komunikacji z ekspertami i odbiorcami niebędącymi ekspertami. Tak jak w całym EBC, w dalszym ciągu wdrażamy najnowsze technologie. Na przykład wraz z moimi współpracownikami stosujemy techniki sztucznej inteligencji, aby zwiększyć skuteczność naszych procesów.

Zastanawiam się nad tą długą i ciekawą podróżą, jestem dumny, że odegrałem swoją rolę w tworzeniu EBC jako instytucji światowej klasy, która dba o stabilność cen i bezpieczeństwo systemu finansowego dla około 350 mln osób w strefie euro. Jestem wdzięczny za to, że dano mim możliwość profesjonalnego i osobistego rozwoju w EBC.

Francesco Mazzaferro, dyrektor, Sekretariat Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego

Wciąż jeszcze mam przed oczami swój obraz jako młodszego urzędnika, pracującego w „Komitecie ds. wprowadzenia euro”, który – pod auspicjami Tommaso Padoa-Schioppa – o północy w dniu 31 grudnia 1998 nadzorował przejście rynków z dziesięciu walut krajowych na euro. Tego dnia, który stanowił kulminację wszystkich działań, w jakich uczestniczyłem od czasu gdy rozpocząłem pracę w Europejskim Instytucie Walutowym w połowie 1995, naiwnie sądziłem, że nasze wysiłki dobiegły końca. Obawiałem się, że istnieje ryzyko, iż po latach pracy z pasją zostanę uwięziony w rutynie. Jednak kolejna dekada spędzona w nowo utworzonej Dyrekcji Generalnej ds. Stosunków Europejskich i Międzynarodowych miała zadać temu kłam. Dzięki szerszemu zainteresowaniu naszą integracją walutową miałem okazję uruchomić innowacyjne, wspólne programy pomocy technicznej prowadzone przez Eurosystem dla banków centralnych i organów nadzoru w sąsiedztwie Unii Europejskiej.

Dziesięć lat później, kiedy to EBC stał się siedzibą niezależnej Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego (ERRS) w następstwie kryzysu finansowego, miałem okazję spróbować czegoś nowego. Na początku 2010 zostałem poproszony o powołanie ERRS w charakterze kierownika projektu. Rok później zostałem mianowany szefem Sekretariatu ERRS. Od tego czasu rzeczywiście cieszyłem się z każdego dnia pracy na rzecz zachowania odporności sektora finansowego w szerokim kontekście instytucjonalnym wraz z bankami centralnymi i organami nadzoru na szczeblu europejskim i krajowym, a także wyjątkową grupą kolegów z EBC i instytucji będących członkami ERRS.

Emily Witt, kierownik działu, Dyrekcja Generalna Operacji Rynkowych

Gdy dołączyłam do Europejskiego Instytutu Walutowego w 1995, byłam jedną z pierwszych stu członków, którym powierzono prace przygotowawcze do wprowadzenia euro jako wspólnej waluty dla Europy. W 1998 szybko nauczyłam się, jak EBC współpracuje z krajowymi bankami centralnymi. Byłam podekscytowana, mogąc pomóc w koordynacji całości testów i dopilnować, czy nowo utworzone systemy funkcjonują dobrze, niezależnie od tego, czy prowadzą operacje polityki pieniężnej, realizują płatności czy też gromadzą dane statystyczne w całej Europie.

Dzięki zachęcie w postaci celu EBC, jakim jest wspieranie mobilności wewnętrznej, pracowałam w sześciu różnych pionach (płatności, IT, HR, sekretariacie, statystyki i rynków). Pozwoliło mi to na pogłębienie wiedzy na temat podstawowych aspektów bankowości centralnej i ugruntowanie moich umiejętności w zakresie zarządzania projektami, zarządzania ludźmi i przywództwa. Czułam, że różnorodność perspektyw i stylów myślenia stymuluje mnie. Byłam też w stanie zbudować trwałe sieci znajomości i przyjaźni w całej Europie.

Misja EBC mnie inspiruje i jestem dumna, że przyczyniłam się do powodzenia inicjatyw w zakresie zarządzania zmianami z korzyścią dla Europy. Przykładem może być wprowadzenie naszego systemu zarządzania dokumentami i rejestrami, który ma kluczowe znaczenie dla skutecznej wymiany i rozpowszechniania informacji między kolegami z krajowych banków centralnych oraz dla ochrony pamięci instytucjonalnej EBC.

Jestem teraz odpowiedzialna za Dział Usług Operacji Finansowych i czerpię z tego dużo zadowolenia. Lubię być blisko rynków i uczestniczyć w kombinacji codziennych operacji i ciekawych projektów, które obejmują współpracę z wieloma obszarami działalności EBC, bankami centralnymi i partnerami zewnętrznymi. Niedawno powołaliśmy agencje usługi fiskalnej i płatniczej dla Komisji Europejskiej.

W wolnym czasie kocham czytanie, gotowanie i piesze wędrówki. Jestem aktywnym członkiem klubu turystyki pieszej EBC, co jest świetną okazją do spotykania się z kolegami poza pracą i obcowania z przyrodą w różnych częściach Europy.

Roczny raport finansowy

Skonsolidowany bilans Eurosystemu na dzień 31 grudnia 2023