Podsumowanie minionego roku

W roku 2022 nastąpił zwrot w polityce pieniężnej EBC. Perspektywy inflacji gwałtownie się zmieniły, ponieważ w gospodarkę uderzyły jednocześnie dwa rodzaje szoków. Po pierwsze, w strefie euro miała miejsce bezprecedensowa seria negatywnych wstrząsów podażowych, których przyczynami były zakłócenia w łańcuchach dostaw wywołane pandemią, nieuzasadniona napaść Rosji na Ukrainę i wynikający z niej kryzys energetyczny. Wskutek tego we wszystkich sektorach gospodarki odnotowano duży wzrost kosztów produkcji. Po drugie, ponowne otwarcie gospodarki po pandemii doprowadziło do dodatniego szoku popytowego. Spowodował on, że firmy mogły przenosić rosnące koszty na ceny w dużo większym tempie i zakresie niż w przeszłości.

Już pod koniec 2021 ogłosiliśmy, że będziemy stopniowo zmniejszać zakupy netto aktywów w ramach programu skupu aktywów (APP), a z końcem marca 2022 zakończymy je w ramach nadzwyczajnego programu zakupów w czasie pandemii (PEPP). Mimo to – wobec bardzo niskiej inflacji w poprzednich dziesięciu latach oraz ryzyka deflacji na początku pandemii – ogólne nastawienie polityki pieniężnej pozostawało bardzo łagodne. Dlatego podjęliśmy określone działania, żeby normalizować prowadzoną politykę i szybko reagować na pojawienie się wyzwania inflacyjnego.

W marcu przyspieszyliśmy ograniczanie zakupów netto w ramach programu APP, a w kwietniu ogłosiliśmy ich przewidywane zakończenie w trzecim kwartale. Następnie, w lipcu po raz pierwszy od 11 lat podnieśliśmy podstawowe stopy procentowe EBC, a na kilku kolejnych posiedzeniach monetarnych wprowadziliśmy ich dalsze znaczne podwyżki. Tempo tego procesu dostosowawczego było dla opinii publicznej ważnym sygnałem, że jesteśmy zdeterminowani, by obniżyć inflację. To pomogło zakotwiczyć oczekiwania inflacyjne nawet pomimo rosnącej dynamiki inflacji.

Jednocześnie dążyliśmy do tego, żeby w miarę normalizacji polityki pieniężnej cały czas zapewniać płynną transmisję nastawienia tej polityki za pośrednictwem rynków finansowych w strefie euro. Osiągnęliśmy ten cel dzięki dwóm kluczowym środkom. Po pierwsze, postanowiliśmy stosować elastyczność przy reinwestowaniu zapadających papierów wartościowych z portfela PEPP, żeby przeciwdziałać związanym z pandemią zagrożeniom dla mechanizmu transmisji. Po drugie, wprowadziliśmy nowy instrument ochrony transmisji (Transmission Protection Instrument, TPI).

Wobec zmieniających się perspektyw inflacji stało się jednak jasne, że zasadniczo neutralne nastawienie polityki pieniężnej nie wystarczy. Inflacja według projekcji zbyt długo miała znacznie przekraczać docelowy poziom 2% w średnim okresie oraz pojawiły się oznaki wskazujące na jej utrzymywanie się, przy rozprzestrzeniającej się presji inflacyjnej i rosnącej inflacji bazowej. W takich warunkach stopy procentowe musiały stać się restrykcyjne, a popyt musiał zostać osłabiony.

W grudniu, po ostatnim w 2022 posiedzeniu w sprawie polityki pieniężnej, ogłosiliśmy, że nadal musimy podnosić stopy procentowe w znacznym stopniu i w równym tempie, do poziomów wystarczająco restrykcyjnych, żeby inflacja wkrótce powróciła do naszego celu. Jednocześnie stwierdziliśmy, że choć podstawowe stopy procentowe EBC są głównym narzędziem kształtowania nastawienia polityki pieniężnej, od marca 2023 zaczniemy zmniejszać portfel programu APP w określonym i przewidywalnym tempie. Wcześniej, w październiku podjęto decyzję o rekalibracji warunków trzeciej serii ukierunkowanych dłuższych operacji refinansujących: usunięto czynnik zniechęcający do dobrowolnej wcześniejszej spłaty środków. W okresie od końca czerwca (zakończenie zakupów netto aktywów) do końca grudnia ujmowane w naszym bilansie aktywa na potrzeby polityki pieniężnej zmniejszyły się o około 830 mld EUR, co przyczyniło się do normalizacji bilansu.

Oprócz środków przeciwdziałania wysokiej inflacji w dalszym ciągu analizowaliśmy szersze zagrożenia dla realizacji naszego mandatu wynikające ze zmiany klimatu. W 2022 poczyniliśmy dalsze kroki, żeby włączyć tę problematykę do operacji polityki pieniężnej. Te działania obejmowały pierwszy klimatyczny test warunków skrajnych dla kilku ekspozycji finansowych w naszym bilansie oraz dalsze podnoszenie skuteczności w zakresie uwzględnienia skutków zmiany klimatu w naszych modelach makroekonomicznych. Począwszy od października rozpoczęliśmy dekarbonizację zasobów obligacji przedsiębiorstw w naszych portfelach utrzymywanych na potrzeby polityki pieniężnej, przekształcając te zasoby na rzecz emitentów o lepszym oddziaływaniu na klimat. Postanowiliśmy także zmniejszyć udział aktywów emitowanych przez przedsiębiorstwa z dużym śladem węglowym, które kontrahenci mogą wnosić jako zabezpieczenie przy zaciąganiu pożyczek od Eurosystemu.

W 2022 nadal staraliśmy się pozostać na czele rozwoju technologicznego w zakresie systemów płatności i infrastruktur rynkowych. Prowadziliśmy przygotowania do przejścia z systemu TARGET2 do nowego, zmodernizowanego systemu rozrachunku brutto w czasie rzeczywistym oraz wprowadzaliśmy środki na rzecz paneuropejskiego zasięgu dostawców usług płatniczych w ramach rozliczania płatności natychmiastowych w systemie TARGET (usługa TIPS). Liczba natychmiastowych transakcji płatniczych przy użyciu usługi TIPS wzrosła 17‑krotnie w porównaniu z 2021.

W tym roku obchodziliśmy także dwudziestą rocznicę przełomowego wydarzenia w historii Europy, jakim było wprowadzenie banknotów i monet euro. Są one namacalnym symbolem integracji europejskiej. Obecnie gotówka jest najbardziej rozpowszechnionym wśród Europejczyków środkiem płatniczym: stanowi prawie 60% płatności i bez wątpienia nadal będzie odgrywać ważną rolę w społeczeństwie. Jednak w miarę postępującej cyfryzacji gospodarki musimy zadbać o to, żeby Europejczycy mieli także dostęp do bezpiecznych, skutecznych i wygodnych metod płatności cyfrowych. W związku z tym Eurosystem analizuje możliwość wprowadzenia cyfrowego euro. W 2022, w ramach trwających prac analitycznych, Eurosystem podjął decyzje dotyczące głównych przypadków użycia i istotnych elementów strukturalnych cyfrowego euro.

Na przełomie roku nastąpiło kolejne rozszerzenie strefy euro: 1 stycznia 2023 jej nowym członkiem stała się Chorwacja. To pokazuje, że wspólna waluta wciąż jest atrakcyjnym pieniądzem, który wnosi stabilność w państwach członkowskich.

Powyższe osiągnięcia nie byłyby możliwe bez zaangażowania pracowników EBC i ich wspólnej determinacji w służbie na rzecz społeczeństwa Europy.

Frankfurt nad Menem, maj 2023

Christine Lagarde

Prezes

Rok w liczbach

1 Wysoka inflacja, rosnąca niepewność i słabnący wzrost gospodarczy

Globalny wzrost gospodarczy spowolnił w 2022. Inwazja rosyjska na Ukrainę, wysoka inflacja oraz bardziej restrykcyjne warunki finansowania odbiły się zarówno na gospodarkach zaawansowanych jak i na wschodzących. Globalne presje inflacyjne znacznie wzrosły, napędzane przez wysokie i zmienne ceny, globalne zatory w dostawach oraz niedobór pracowników na rynkach pracy. Euro osłabiło się w stosunku do dolara, ale wzmocniło w stosunku do innych walut, a jego nominalny kurs efektywny był bardziej stabilny.

Inflacja w strefie euro wzrosła z 2,6% w 2021 do 8,4% w 2022. Wzrost ten odzwierciedlał skok cen energii i żywności wywołany wojną na Ukrainie. Zatory podażowe, które wystąpiły w przeszłości, oraz popyt odroczony z powodu pandemii koronawirusa wraz z wysokimi kosztami produkcji związanymi z rosnącymi cenami energii zwiększyły presje cenowe w wielu sektorach gospodarki. Po dobrych wynikach gospodarki z początku roku, gdy zwłaszcza w sektorze usług dała się odczuć poprawa związana ze zniesieniem restrykcji pandemicznych, wzrost w strefie euro spowolnił, w znacznej mierze z powodu wojny na Ukrainie.

1.1 Spowolnienie gospodarcze w zaawansowanych i wschodzących gospodarkach rynkowych

Globalny wzrost gospodarczy zmniejszył się z 6,4% w 2021 do 3,4% w 2022 ponieważ wojna na Ukrainie i inne czynniki geopolityczne zwiększyły niepewność, wzrosła przy tym inflacja i pogorszyły się warunki finansowania. Spowolnienie obejmowało zarówno zaawansowane jak i wschodzące gospodarki rynkowe (wykres 1.1, panel a). Stało się tak mimo tego, że w 2021 po zniesieniu restrykcji pandemicznych, co wywołało wzrost globalnego popytu, odnotowano duże ożywienie gospodarcze. Na początku roku 2022 wojna na Ukrainie wywołała wielki wstrząs w gospodarce światowej. Doprowadził on do wzrostu cen surowców i ich bardzo dużej zmienności oraz podważył bezpieczeństwo żywnościowe, zwłaszcza w gospodarkach rynków rozwijających się. Rosnące ceny energii i żywności zwiększyły globalne presje inflacyjne, zredukowały realne dochody do dyspozycji gospodarstw domowych i zmusiły najważniejsze banki centralne do zaostrzenia polityki pieniężnej. W efekcie rosnących stóp procentowych, spadających wycen na rynkach akcji i rosnącej awersji do ryzyka, globalne warunki finansowania znacznie się pogorszyły.

Wykres 1.1

Globalny PKB i wymiana handlowa

(roczne zmiany w proc.)

Zmniejszył się wzrost wolumenu globalnej wymiany handlowej w roku 2022, choć pozostawał on powyżej średniej historycznej (wykres 1.1, panel b). Było to głównie spowodowane niskim poziomem aktywności w przemyśle. W pierwszej połowie roku globalna wymiana handlowa utrzymywała się wciąż na stosunkowo wysokim poziomie, ponieważ efekty wojny na Ukrainie i utrzymujące się jeszcze zatory podażowe były częściowo rekompensowane ożywieniem w sektorach podróży i usług transportowych po rozluźnieniu obostrzeń pandemicznych. W drugiej połowie roku sytuacja uległa jednak zmianie, a wymiana handlowa znacznie spadła, odzwierciedlając niższy import ze strony gospodarek rozwijających się. Podczas gdy z jednej strony od czasu globalnego kryzysu finansowego integracja globalnych łańcuchów wartości znalazła się w zastoju, z drugiej sytuacja pandemiczna i geopolityczna motywowała firmy, by powróciły do krajowej produkcji i zdywersyfikowały dostawców. Taka strategia przedsiębiorstw może w przyszłości doprowadzić do fragmentacji globalnych łańcuchów wartości.

Globalne presje inflacyjne – odzwierciedlone zarówno w miarach inflacji konsumenckiej oraz inflacji z wyłączeniem energii i żywności – wzrosły znacznie w 2022 (wykres 1.2). Presje inflacyjne zostały wywołane przez wysokie i zmienne ceny surowców, globalne zatory podażowe, przeciągający się rozruch gospodarek po okresie pandemicznym oraz niedobór pracowników na rynkach pracy. W krajach należących do Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), inflacja HICP wzrosła w październiku aż do 10,7% zanim zaczęła spadać. Inflacja z wyłączeniem energii i żywności w tym samym miesiącu również osiągnęła swoje maksimum na poziomie 7,8%. W większości krajów skok inflacji w pierwszej połowie roku odzwierciedlał przede wszystkim wyższe ceny surowców. Wzrost inflacji z wyłączeniem energii i żywności w drugiej połowie roku wskazywał na coraz szerszy zasięg presji inflacyjnych, obejmujący zarówno zaawansowane jak i wschodzące gospodarki rynkowe. Do zwiększenia presji inflacyjnych przyczyniały się również rosnące presje płacowe, jako że rynki pracy w najważniejszych gospodarkach zaawansowanych cierpiały na niedobór pracowników mimo spowolnienia globalnej gospodarki.

Wykres 1.2

Stopa inflacji w krajach OECD

(roczne zmiany w proc., dane miesięczne)

Ceny energii wzrosły gwałtownie w roku 2022, ale pod koniec roku nieco spadły. Ceny ropy naftowej wzrosły o 6% z powodu zakłóceń w dostawach, głównie z powodu inwazji Rosji na Ukrainę, która na wiosnę doprowadziła do skoku cen ropy. Zakłócenia w dostawach były częściowo równoważone niższym popytem w sytuacji globalnego spowolnienia gospodarczego i lockdownu w Chinach. Inwazja na Ukrainę i zmniejszone dostawy gazu do Europy doprowadziły także do bezprecedensowych wzrostów cen gazu w Europie, które w bezpośrednim następstwie rosyjskiej inwazji wzrosły o ponad 240% w stosunku do cen z początku roku. Skok cen gazu odbił się na europejskich cenach energii w ogóle, doprowadzając do wzrostu hurtowych cen elektryczności. Ceny gazu obniżyły się do pewnego stopnia w ostatnim kwartale, w miarę tego, jak wzmożony import skroplonego gazu ziemnego (LNG) oraz oszczędzanie gazu sprawiło, ze UE zgromadziła wysokie zapasy gazu na początku sezonu grzewczego. W ten sposób ceny gazu pod koniec 2022 ukształtowały się na podobnym poziomie co przed inwazją, ale wciąż o 14% wyższym niż na początku roku.

Kurs euro spadł w roku 2022 o 6% w stosunku do dolara, ale nominalny efektywny kurs tej waluty był bardziej stabilny (+0,8%), choć w trakcie roku podlegał istotnym wahaniom. Dolar umocnił się w stosunku do większości innych walut, gdyż amerykański FED zaostrzył politykę pieniężną, a globalny apetyt na ryzyko był niski. Również euro znalazło się pod presją ze względu na wysokie ceny energii i pogarszające się perspektywy gospodarcze dla strefy euro. Niemniej umacniało się ono w stosunku do innych znaczących walut, takich jak funt szterling, japoński jen i chińskie renminbi.

Głównym ryzykiem dla perspektyw globalnej gospodarki pod koniec 2022 przy panującej wysokiej niepewności były poważniejsze reperkusje wojny na Ukrainie, możliwość poważniejszego spowolnienia gospodarczego w Chinach oraz zaostrzenie warunków finansowania z powodu przyspieszonej rezygnacji z prób pobudzenia koniunktury narzędziami polityki pieniężnej w najważniejszych gospodarkach rozwiniętych. To ostatnie uwarunkowanie postrzegano jako potencjalnie prowadzące do znacznego odpływu kapitału z rynków rozwijających się i zaburzeń na rynkach finansowych. Ponadto globalne rynki surowców wciąż pozostają wrażliwe na ryzyko dostaw. Wyższe ceny surowców i ich ściślejsze przełożenie na inflację cen konsumenckich zmniejszyłyby w bardziej dotkliwy sposób siłę nabywczą ludności i mogłoby zaciążyć na globalnym popycie. Kolejne presje na globalne łańcuchy dostaw i rosnąca fragmentacja globalnego systemu handlowego mogłyby również osłabić wzrost i napędzić inflację.

1.2 Wzrost gospodarczy w strefie euro osłabł znacząco w 2022

Realny PKB strefy euro wzrósł o 5,3% w 2021 i o 3,5% w 2022, w miarę jak gospodarka wychodziła z pandemicznej recesji (wykres 1.3). Wzrost w 2022 odzwierciedlał głównie znaczny wkład popytu krajowego. Do końca 2021 produkcja w strefie euro była o 2,4% większa niż przed pandemią, tj. w czwartym kwartale 2019. Niemniej tempo wzrostu różniło się znacznie pomiędzy krajami, odzwierciedlając odmienność struktur gospodarczych oraz stopień, w jakim poszczególne kraje skorzystały na ponownym otwarciu sektora usług oraz w jakim zostały dotknięte rosyjską inwazją na Ukrainę. W miarę tego, jak silne ożywienie popytu na usługi związane z kontaktem z klientem z pierwszej połowy roku słabło, zawrotne ceny energii zaczęły ograniczać wydatki i produkcję w gospodarce. Strefa euro odczuła również wpływ osłabienia globalnego popytu i zaostrzenie polityki pieniężnej w wielu najważniejszych gospodarkach przy panującej niepewności gospodarczej i pogarszających się nastrojach przedsiębiorstw i gospodarstw domowych.

Wykres 1.3

Realny PKB strefy euro

(zmiany roczne w proc. i udziały w pkt proc.)

W roku 2022 wycofano wsparcie ze strony polityki pieniężnej, natomiast polityka fiskalna stanowiła osłonę przed wzrostem cen energii. Pomimo tego, że w grudniu 2021 rozpoczęła się normalizacja polityki pieniężnej, była ona nadal – ogólnie rzecz ujmując – akomodacyjna, zwłaszcza w pierwszej połowie roku. Niemniej w drugiej jego połowie, wsparcie ze strony polityki pieniężnej zostało wycofane w bezprecedensowo szybkim tempie (zob. podrozdział 2.1). Rządy państw strefy euro wprowadziły posunięcia fiskalne mające na celu złagodzenie skutków wysokich cen energii. Środki te były w większości natury ogólnej i nie miały na celu wybiórczej ochrony najbardziej narażonych gospodarstw domowych i firm. Około połowa środków zapobiegawczych wpływała na krańcowy koszt konsumpcji energii, zamiast zostać skrojona na skłonienie odbiorców do konsumowania mniejszej ilości energii. Jednocześnie wciąż kontynuowano politykę strukturalną mająca na celu zwiększenie potencjału wzrostu gospodarczego w strefie euro. Trwająca implementacja planów reform strukturalnych i inwestycyjnych w ramach programu Next Generation EU (NGEU) wpisywała się w te cele.

W 2022 roku wzrost konsumpcji prywatnej utrzymał się, ponieważ dochody z pracy pozostały stabilne, a oszczędności pozwoliły na zaspokojenie popytu odroczonego (wykres 1.4). Ta pozytywna dynamika zawdzięcza swoją siłę głównie konsumpcji usług, która wzrosła gwałtownie po zniesieniu obostrzeń pandemicznych. Niemniej dynamika spożycia indywidualnego spowolniła w ciągu roku z powodu niskich wydatków na dobra nietrwałe i spadający realny dochód do dyspozycji oraz utrzymującą się niepewność. W sumie w 2022 wydatki gospodarstw domowych wzrosły o 4,3%. W wyniku znacznego wzrostu zatrudnienia i stopniowego wzrostu płac, dochód z pracy, który zazwyczaj skutkuje większą skłonnością do konsumpcji niż inne źródła dochodu, stanowił główny składnik wzrostu realnego dochodu do dyspozycji w roku 2022. Niemniej rosnąca inflacja w coraz większym stopniu zmniejszała realne dochody do dyspozycji, eliminując korzystne efekty dobrej sytuacji na rynku pracy i wsparcia fiskalnego.

Wykres 1.4

Realne spożycie prywatne strefy euro

(zmiany roczne w proc. i udziały w pkt proc.)

Wzrost inwestycji poza sektorem budowlanym – stanowiące przybliżenie inwestycji prywatnych poza sektorem budowlanym – w roku 2022 wahał się znacząco (wykres 1.5)^[1]. Wyłączając bardzo zmienną składową związaną z irlandzkimi inwestycjami w dobra niematerialne i prawne^[2], wzrost inwestycji poza sektorem budowlanym zmniejszał się przez cały rok. Na początku roku był on szczególnie wysoki ze względu na wysoki popyt, duże dochody przedsiębiorstw oraz korzystne warunki finansowania po zniesieniu obostrzeń pandemicznych. Po wybuchu wojny na Ukrainie i w następstwie wywołanego nią kryzysu energetycznego oraz rezygnacji z prób pobudzenia koniunktury narzędziami polityki pieniężnej, wzrosły ceny energii i koszty finansowania przedsiębiorstw. Wraz ze spowalniającym popytem krajowym i globalnym oraz panującą na świecie niepewnością zniechęcało to do podejmowania inwestycji. Jeśli chodzi o liczby, to inwestycje poza sektorem budowlanym do końca 2022 nie osiągnęły poziomu z IV kw. 2019, kiedy to wolumen inwestycji znacząco powiększał wzrost inwestycji w dobra niematerialne i prawne. Jeśli jednak wyłączyć ten rodzaj inwestycji na terenie Irlandii, poziom inwestycji odrobił straty już przed końcem roku 2020. W sumie w 2022 inwestycje poza sektorem budowlanym wzrosły o 5,2%.

Wykres 1.5

Inwestycje realne w strefie euro

(zmiana kwartalna w proc. i wkład w pkt proc.)

Inwestycje w sektorze mieszkaniowym rosły szybciej w I kw. 2022; popyt na mieszkania był bowiem podtrzymywany dzięki korzystnym warunkom finansowania, akumulacji oszczędności i programom wsparcia dochodów ludności. W kolejnych kwartałach wzrost ten się załamał, gdyż popyt spadł z powodu rosnących rat kredytowych oraz niepewności wywołanej wojną na Ukrainie, natomiast podaż ucierpiała w wyniku wygórowanych kosztów wywołanych niedoborem materiałów i siły roboczej. Pod koniec 2022 inwestycje mieszkaniowe były o ok. 3% wyższe niż przed pandemią, a ich wzrost w 2022 wyniósł 1,1%.

Strefa euro w roku 2022 odnotowała deficyt w handlu towarami, głównie z powodu wyższych kosztów importu energii i niskiego eksportu. Po stronie importu, silnemu wzrostowi spowodowanemu gromadzeniem surowców energetycznych i rosnącym importem dóbr pośrednich towarzyszyły szybko rosnące ceny, zwłaszcza w zakresie importu energii. Negatywny wpływ na eksport towarów miało ponowne nasilenie zatorów podażowych w I połowie 2022. Eksport pozostał niski, gdyż globalny popyt spadł, a sytuacja zaopatrzeniowa poprawiła się tylko do pewnego stopnia. Z kolei eksport usług, zwłaszcza turystycznych, skorzystał na złagodzeniu, a następnie stopniowym wyeliminowaniu obostrzeń pandemicznych. Ogólnie, udział wymiany handlowej we wzroście PKB strefy euro w 2022 był neutralny.

Rynki pracy

Sytuacja na rynku pracy po załamaniu pandemicznym nadal się poprawiała, wraz z ożywieniem gospodarczym w strefie euro. Do IV kw. 2022 całkowite zatrudnienie i całkowita liczba przepracowanych godzin przekroczyła poziom z IV kw. 2019 odpowiednio o 2,3% i 0,6%. Współczynnik aktywności zawodowej w grupie wiekowej 15-74 lat wzrósł w IV kw. 2022 do 65,2%, tj. o 0,5 pkt proc. więcej niż w IV kw. 2019. Wraz ze wzrostem zatrudnienia nadal spadała stopa bezrobocia, z już i tak rekordowo niskiego poziomu 6,9% w styczniu 2022 do 6,7% pod koniec 2022 (wykres 1.7). Zmniejszyła się liczba osób korzystających z programów ochrony zatrudnienia, które pomagały ograniczyć liczbę zwolnień w trakcie kryzysu, zaś pracownicy objęci tymi programami najczęściej ponownie podejmowali pracę w normalnym trybie.

Wykres 1.6

Zatrudnienie, przepracowane godziny oraz współczynnik aktywności zawodowej

(skala po lewej stronie: indeks, IV kw. 2019 = 100; skala po prawej stronie: odsetek populacji w wieku produkcyjnym)

Wykres 1.7

Bezrobocie i siła robocza

(skala po lewej stronie: zmiany kwartalne w pkt proc., udziały w pkt proc.; skala po prawej stronie: odsetek siły roboczej)

Pomimo wojny na Ukrainie, rynek pracy w strefie euro w 2022 nadal oferował duże możliwości pracownikom, co znajdowało też odzwierciedlenie w dużej liczbie wolnych miejsc pracy pod koniec roku. Niemniej rozwój sytuacji na rynku pracy oraz wskaźniki ankietowe zapotrzebowania na prace w drugiej połowie roku były mniej optymistyczne. W ramce 1 porównano sytuację na rynku pracy w USA i w strefie euro, uwypuklając różnice i podobieństwa popandemicznego ożywienia gospodarczego na obu tych obszarach oraz omawiając możliwy dalszy rozwój sytuacji zatrudnienia i płacowej.

1.3 Środki polityki fiskalnej uruchamiane w celu rozwiązania kryzysu kosztów utrzymania

W 2022 roku po raz trzeci z kolei rządy strefy euro stanęły w obliczu nowych wyzwań, które wymagały bieżącej reakcji polityki fiskalnej. Wskaźnik deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych w strefie euro zmniejszył się do 3,5% PKB w 2022 roku z 5,1% w 2021 (wykres 1.8), ponieważ środki wsparcia związane z pandemią wygasły i zostały tylko częściowo zrównoważone przez nowe środki wsparcia. Te ostatnie miały na celu przeciwdziałanie wzrostowi cen energii i jego konsekwencjom, czyli zwiększonym kosztom utrzymania dla gospodarstw domowych i wyższym kosztom dla przedsiębiorstw. W mniejszym stopniu finansowały one również wydatki związane z wojną Rosji na Ukrainie. Podobne tendencje znajdują odzwierciedlenie w kursie polityki fiskalnej, który w 2022 po raz drugi z rzędu uległ umiarkowanemu zaostrzeniu^[3]. Jak widać na poniższym wykresie, do tej pory udało się jednak odwrócić tylko nieco ponad jedną trzecią luzowania z roku 2020.

Wykres 1.8

Saldo sektora instytucji rządowych i samorządowych strefy euro oraz kurs polityki fiskalnej

(jako procent PKB)

Kiedy pod koniec 2021 przyspieszył wzrost cen energii, rządy państw strefy euro uruchomiły środki wsparcia w wysokości około 0,2% PKB. Obejmowały one dotacje, obniżki podatków pośrednich oraz transfery dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw. W 2022 roku, wraz z inwazją Rosji na Ukrainę, rządy bezzwłocznie rozszerzyły skalę tych środków do około 1,9% PKB (wykres 1.9), włączając transfery kapitałowe do firm produkujących energię. Dodatkowo rządy zwiększyły wydatki sektora instytucji rządowych i samorządowych o 0,2% PKB ze względu na, między innymi, wydatki związane z przyjęciem uchodźców i obronnością. Wydatki na wsparcie związane z energią i inflacją jedynie w niewielkim stopniu zrekompensowano przez nowe wpływy finansowe, takie jak wyższe bezpośrednie opodatkowanie producentów energii osiągających duże zyski nadzwyczajne. Oznacza to, że ich wpływ netto na budżet był nadal znaczny i sięgał około 1,7% PKB. W sumie, wsparcie uznaniowe brutto (wsparcie związane z energią i inflacją oraz wydatki na uchodźców i wojsko) wyniosło zatem 2,1% PKB strefy euro, a po odjęciu nowego finansowania – 1,9% PKB (wykres 1.10).

Wykres 1.9

Wsparcie budżetowe związane z wysokimi cenami energii i inflacją w strefie euro

(jako procent PKB, poziomy roczne)

Wykres 1.10

Wsparcie budżetowe w strefie euro związane z wysokimi cenami energii, inflacją i inwazją Rosji na Ukrainę

(jako procent PKB, poziomy roczne)

Instrumenty wsparcia powinny mieć charakter tymczasowy, być kierowane do gospodarstw domowych i przedsiębiorstw znajdujących się w najtrudniejszej sytuacji, a także skonstruowane tak, by nie likwidować zachęt do niższego zużycia energii. Środki fiskalne niezgodne z tymi zasadami mogłyby nasilić presję inflacyjną, co wymagałoby bardziej zdecydowanej reakcji polityki pieniężnej; mogłyby również stanowić obciążenie dla finansów publicznych. Zważywszy, że tylko niewielka część tych środków była ukierunkowana (12% według prognoz służb Eurosystemu z grudnia 2022 roku^[4]), istotne jest odpowiednie dostosowanie tych środków przez rządy.

Pandemia, wojna Rosji na Ukrainie oraz wydatki budżetowe mające na celu skompensowanie wysokiej inflacji stanowią kolejne poważne wstrząsy dla finansów publicznych. Wystąpiły one w warunkach już podwyższonych wskaźników długu publicznego w stosunku do PKB. O ile pandemia spowodowała wysokie koszty dla finansów publicznych, a wojna na Ukrainie zwiększyła ryzyko dla perspektyw wzrostu gospodarczego, o tyle wpływ netto szoku inflacyjnego na poziom zadłużenia jest mniej jednoznaczny. Wprawdzie wyższe wpływy podatkowe będą miały pewien wpływ na obniżenie wskaźnika zadłużenia, ale wysoka inflacja spowodowała normalizację polityki pieniężnej, a tym samym wzrost kosztów finansowania. Ponadto wydatki budżetowe zwykle w końcu zbliżają się do wpływów, natomiast inflacja ma negatywny wpływ na wzrost produkcji.

Presja na finanse publiczne prawdopodobnie wzrośnie. Wynikać to będzie między innymi z konieczności przyspieszenia transformacji energetycznej oraz zwiększenia inwestycji w bardziej ekologiczną i cyfrową gospodarkę, a także z rosnących kosztów polityki fiskalnej wynikających ze starzenia się społeczeństwa. Istotne jest zatem, aby przeciwdziałać zwiększonej wrażliwości finansów publicznych strefy euro zarówno poprzez reformy pobudzające wzrost gospodarczy, jak i stopniowe obniżanie wysokich wskaźników zadłużenia. Będzie to wymagało szybkiej realizacji planów inwestycji i reform strukturalnych w ramach Funduszu Odbudowy UE (Next Generation EU) oraz ostrożnej polityki fiskalnej w nadchodzących latach.

1.4 Gwałtowny wzrost inflacji w strefie euro

W 2022 roku inflacja HICP w strefie euro mierzona przy pomocy zharmonizowanego wskaźnika cen konsumpcyjnych wyniosła średnio 8,4%, gwałtownie wzrastając ze średniego poziomu 2,6% w 2021. Inflacja rosła przez cały rok i w późniejszych miesiącach doprowadziła do wysokich wskaźników na poziomie około 10% rok do roku. Ceny energii były najważniejszym składnikiem wzrostu inflacji HICP, a ceny żywności również rosły coraz silniej, zwłaszcza po inwazji Rosji na Ukrainę w lutym. Dodatkowo, utrzymujące się zatory w dostawach towarów przemysłowych, ożywienie popytu po złagodzeniu ograniczeń związanych z pandemią, zwłaszcza w sektorze usług, oraz osłabienie euro przyczyniły się do wzrostu presji inflacyjnej (wykres 1.11). Ogólnie, presja cenowa obejmowała coraz większą liczbę sektorów, częściowo ze względu na pośredni wpływ wysokich kosztów energii na całą gospodarkę. Znacząco wzrosły również rozbieżności między stopami inflacji w poszczególnych krajach strefy euro, co odzwierciedla przede wszystkim różny stopień narażenia na szoki cenowe dotyczące surowców i energii. Większość miar inflacji bazowej odnotowała w ciągu roku znaczny wzrost. Oczekiwano, że pod koniec 2022 roku czynniki odpowiedzialne za gwałtowny wzrost inflacji będą słabnąć, a w ciągu 2023 inflacja będzie się zmniejszać.

Wykres 1.11

Inflacja HICP i jej składniki

(zmiany roczne w proc. i udziały w pkt proc.)

Zmiany w komponencie cen energii odpowiadały bezpośrednio za prawie połowę wzrostu inflacji HICP w 2022 roku. Inflacja cen energii była już wysoka na początku roku, a następnie gwałtownie wzrosła po inwazji Rosji na Ukrainę w związku z obawami o możliwość zakłócenia dostaw energii. W październiku inflacja cen energii osiągnęła poziom 41,5%, przy czym duży wpływ na nią miały ceny gazu i energii elektrycznej, których podstawowe ceny hurtowe uniezależniły się od cen ropy naftowej. Rządy uruchomiły znaczne środki fiskalne, które pomogły nieco złagodzić krótkoterminowy wpływ rosnących cen energii (zob. rozdział 1.3). Różna intensywność tych działań przyczyniła się do zróżnicowania inflacji cen energii w poszczególnych krajach strefy euro, przy czym najwyższe jej wartości odnotowały państwa bałtyckie. Wzrost kosztów energii wywarł również znaczącą presję na wzrost cen żywności, wpływając na nie z różnym opóźnieniem. Wojna na Ukrainie miała również bardziej bezpośredni wpływ na ceny żywności, ponieważ zarówno Rosja, jak i Ukraina są ważnymi eksporterami zboża i minerałów wykorzystywanych do produkcji nawozów^[5]. Udział inflacji cen żywności ogółem w inflacji HICP osiągnął w grudniu 2022 roku poziom 2,9 pkt proc,, znacznie przekraczając poziom z 2021, co odzwierciedla wzrost zarówno w kategorii produktów nieprzetworzonych, jak i przetworzonych.

Na przestrzeni 2022 roku wskaźniki inflacji HICP znacząco wzrosły, choć pod koniec roku pojawiły się pewne oznaki spłaszczenia krzywej wzrostu. Inflacja HICP po wyłączeniu energii i żywności już na początku roku wynosiła 2,3% i przekraczała cel inflacyjny EBC, a w grudniu wzrosła do 5,2%. Średnio w 2022 roku inflacja cen towarów przemysłowych z wyłączeniem energii wzrosła do 4,6%, natomiast inflacja cen usług osiągnęła 3,5%. Presja cenowa wynikała w dużej mierze z tych samych czynników: bardzo silnego wzrostu kosztów produkcji, związanego częściowo ze wzrostem cen surowców energetycznych oraz czynników związanych z pandemią, takich jak globalne zatory w dostawach i efekty ponownego otwarcia. Osłabienie euro przez większą część roku również przyczyniało się do powstania presji inflacyjnej. W związku ze stopniowym ustępowaniem zakłóceń w łańcuchu dostaw w drugiej połowie 2022 roku i spadkiem cen surowców, po okresie letnim zmniejszyła się presja na wczesnych etapach łańcucha cenowego. Jednakże opóźnione skutki przeniesienia utrzymywały inflację na wysokim poziomie. Stłumiony popyt po zniesieniu ograniczeń związanych z pandemią przyczynił się do powstania korzystnego otoczenia cenowego dla firm, w szczególności w przypadku usług wymagających kontaktu. Zasadniczo presja cenowa stawała się coraz bardziej trwała i szeroko zakrojona. Spowodowało to wzrost wszystkich wskaźników inflacji bazowej.

Presja na koszty krajowe w strefie euro, mierzona wzrostem deflatora PKB, wzrosła w 2022 roku średnio o 4,7%, kontynuując ścieżkę rozpoczętą w 2021 roku (wykres 1.12). Presja wynikająca ze zmian wynagrodzeń w pierwszej połowie roku utrzymała się na umiarkowanym poziomie, ale pod koniec roku stała się bardziej wyraźna. Roczny wzrost wynagrodzenia na pracownika w 2022 wzrósł, osiągając średnio 4,5% w porównaniu z 3,9% w 2021 i średnio 1,7% w okresie przed pandemią (w latach 2015–2019). Wzrost w porównaniu z poprzednim rokiem wynikał częściowo ze zwiększenia średniej liczby przepracowanych godzin w miarę zanikania wpływu programów utrzymania miejsc pracy. Wynegocjowane płace, na które w mniejszym stopniu oddziaływał efekt środków podejmowanych przez rządy, wzrosły w 2022 roku o średnioroczną stopę 2,8%, nieco poniżej rzeczywistego wzrostu płac, co odzwierciedlało również nasilenie presji płacowej pod koniec roku. Wyrównanie z tytułu inflacji stało się coraz ważniejszym aspektem w negocjacjach płacowych w 2022, zwłaszcza że rynki pracy były nadal silne. Wzrost kosztów pracy został w pewnym stopniu zrównoważony przez wzrost wydajności pracy. Zyski jednostkowe we wszystkich sektorach miały pozytywny wpływ na deflator PKB w ciągu roku, co wskazuje, że firmy były w stanie przenieść wzrost kosztów produkcji na ceny sprzedaży.

Wykres 1.12

Struktura deflatora PKB

(zmiany roczne w proc. i udziały w pkt proc.)

Długoterminowe oczekiwania inflacyjne ekspertów instytucji finansowych,, które pod koniec 2021 wynosiły 1,9%, w ciągu roku wzrosły, osiągając 2,2% w czwartym kwartale 2022 (wykres 1.13). Inne dane ankietowe, np. pochodzące z badania EBC „Survey of Monetary Analysts” oraz z badania „Consensus Economics”, również sugerowały, że długoterminowe oczekiwania inflacyjne są zakotwiczone na poziomie 2% lub nieco wyżej, pomimo wyższych oczekiwań krótkoterminowych. Rynkowe miary kompensacji inflacji w dłuższym okresie, w szczególności stopa 5-letnich swapów indeksowanych stopą inflacji w perspektywie 5 lat, spadły na początku roku w oczekiwaniu na zacieśnienie polityki pieniężnej, ale po wybuchu wojny z Rosją na Ukrainie stopniowo wzrosły, osiągając pod koniec grudnia poziom 2,38%. Jednakże, co istotne, rynkowe miary wyrównania inflacji nie są prostą miarą rzeczywistych oczekiwań inflacyjnych uczestników rynku, ponieważ zawierają one premie za ryzyko, aby zrekompensować niepewność inflacyjną.

Wykres 1.13

Ankietowe i rynkowe miary oczekiwań inflacyjnych

(roczne zmiany procentowe)

1.5 Bardziej restrykcyjne warunki kredytowania i finansowania w związku z normalizacją polityki pieniężnej

Przy rosnącej presji inflacyjnej w całej gospodarce (zob. rozdział 1.4), EBC podjął w 2022 roku zdecydowane działania w celu normalizacji polityki pieniężnej i przeciwdziałania niekontrolowanemu wzrostowi długoterminowych oczekiwań inflacyjnych powyżej celu 2% (zob. rozdział 2.1). Długoterminowe stopy procentowe wolne od ryzyka wykazywały większą zmienność niż w 2021, częściowo z powodu bardzo dużej niepewności związanej z inflacją i reakcją władz monetarnych na całym świecie, w tym w strefie euro. Ogólnie nastąpił wzrost rentowności długoterminowych. Dziesięcioletnia średnia ważona PKB rentowności obligacji rządowych w strefie euro ściśle podążała za zmianami stopy wolnej od ryzyka (wykres 1.14). Na poziomie krajowym, pomimo pewnych różnic, ruchy spreadów obligacji skarbowych były ogólnie ograniczone, częściowo dzięki ogłoszeniu przez Radę Prezesów w czerwcu, że będzie ona stosować elastyczność przy reinwestowaniu należnych wykupów z portfela programu zakupów interwencyjnych związanych z pandemią oraz zatwierdzeniu w lipcu Instrumentu Ochrony Transmisji (zob. rozdział 2.1). Średnia ważona PKB rentowność dziesięcioletnich nominalnych obligacji rządowych dla strefy euro wyniosła na dzień 31 grudnia 2022 roku 3,26%, czyli prawie 300 pkt bazowych więcej niż na koniec 2021.

Wykres 1.14

Długoterminowe stopy procentowe oraz koszt finansowania zewnętrznego przeznaczonego na zakup mieszkań przez przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe

(proc. rocznie)

Oczekiwania dotyczące wyższych stóp procentowych i niższego wzrostu zysków w długim okresie wywierały presję na spadek cen akcji. Ogólnie rzecz biorąc, ceny akcji w strefie euro były bardzo zmienne i spadły w 2022 roku Szerokie indeksy cen akcji przedsiębiorstw niefinansowych i banków w strefie euro (wykres 1.15) na dzień 31 grudnia 2022 roku ukształtowały się odpowiednio o około 16% i 4,4% poniżej poziomów odnotowanych na koniec 2021. Z uwagi na znaczny wzrost rentowności obligacji przedsiębiorstw, zarówno w kategorii inwestycyjnej, jak i wysokodochodowej, warunki finansowania w strefie euro uległy znacznemu zaostrzeniu.

Wykres 1.15

Indeksy rynków akcji w strefie euro i Stanach Zjednoczonych

(indeks: 1 stycznia 2021 = 100)

Na tle normalizacji polityki pieniężnej i ogólnych zmian na rynku koszty finansowania bankowego i oprocentowanie kredytów bankowych w 2022 roku gwałtownie wzrosły. Ogólny trend wzrostowy rentowności obligacji bankowych, stopniowy wzrost wynagrodzenia z tytułu depozytów klientów oraz zmiana warunków trzeciej serii ukierunkowanych dłuższych operacji refinansujących (TLTRO III) pod koniec roku przyczyniły się do wzrostu kosztów finansowania banków. W rezultacie, nominalne oprocentowanie kredytów bankowych wzrosło w ciągu 2022 roku do poziomów ostatnio obserwowanych w 2014. Badanie akcji kredytowej banków w strefie euro (euro area bank lending survey) wykazało również, że standardy kredytowe banków (tj. wewnętrzne wytyczne lub kryteria przyznawania kredytów) w odniesieniu do kredytów dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw uległy znacznemu zaostrzeniu. Wskaźnik oprocentowania kredytów i pożyczek bankowych dla gospodarstw domowych na zakup mieszkań na koniec 2022 roku wynosił 2,94%, co oznacza wzrost o 163 pkt bazowe od końca 2021, a analogiczny wskaźnik dla przedsiębiorstw osiągnął poziom 3,41%, co oznacza wzrost o 205 punktów bazowych (wykres 1.14). W odniesieniu do zmian kluczowych stóp procentowych EBC, zmiany te były zasadniczo zgodne z poprzednimi okresami zacieśniania polityki pieniężnej, a różnice w oprocentowaniu kredytów w poszczególnych krajach były nadal ograniczone. Sugeruje to, że zmiany w polityce pieniężnej EBC były płynnie przenoszone na cały obszar strefy euro.

Wzrost akcji kredytowej przyspieszył w pierwszej połowie roku 2022, ale od lata nastąpił spadek liczby nowych kredytów w związku z zaostrzeniem warunków kredytowych (wykres 1.16). Roczna stopa wzrostu kredytów bankowych dla gospodarstw domowych obniżyła się do poziomu 3,8% w ciągu roku, odzwierciedlając wzrost stóp procentowych, zaostrzenie standardów kredytowych i spadek zaufania konsumentów. Roczna dynamika kredytów bankowych dla przedsiębiorstw wzrosła jeszcze do 6,3% w 2022 roku, co jednak nie pokazuje różnokierunkowych zmian w ciągu roku. Nominalny wzrost kredytów był silny przez większą część roku, co odzwierciedlało potrzebę finansowania przez przedsiębiorstwa kapitału obrotowego i zapasów w obliczu utrzymujących się zatorów w dostawach i podwyższonych kosztów. Jednak w ostatnich miesiącach roku kredyty bankowe dla firm gwałtownie spadły, odzwierciedlając wpływ zaostrzonych warunków finansowania na czynniki podażowe i popytowe. W ciągu roku spadła również emisja netto dłużnych papierów wartościowych, które stały się droższe dla firm. Łącznie przepływy netto finansowania zewnętrznego do przedsiębiorstw niefinansowych w 2022 zmniejszyły się, głównie z powodu ograniczenia pożyczek między spółkami jako formy finansowania (wykres 1.17). Co więcej, badanie dostępu przedsiębiorstw do finansowania wykazało, że przedsiębiorstwa są coraz bardziej pesymistyczne wobec przyszłej dostępności większości źródeł finansowania zewnętrznego.

Wykres 1.16

Wzrost M3 i wzrost finansowania zewnętrznego dla przedsiębiorstw niefinansowych i gospodarstw domowych

(roczne zmiany w proc.)

Wykres 1.17

Przepływy netto finansowania zewnętrznego do przedsiębiorstw niefinansowych

(przepływy roczne; mld EUR)

Tempo akumulacji depozytów wyhamowało z wysokich poziomów odnotowanych w czasie pandemii, co wynikało przede wszystkim ze zwiększonych wydatków w związku z rosnącymi cenami oraz z wyższych zwrotów z alternatywnych form oszczędzania w związku z normalizacją polityki pieniężnej. Roczny przyrost szerokiego pieniądza (M3) nadal spadał i osiągnął poziom 4,1% w 2022 roku (wykres 1.16), odzwierciedlając zakończenie skupu aktywów netto przez Eurosystem w lipcu, niższą kreację kredytową w ostatnim kwartale 2022 roku oraz odpływy pieniężne netto do pozostałych krajów świata związane z wyższymi rachunkami za energię w strefie euro.

Ramka 1
Zmiany na rynku pracy w strefie euro i w Stanach Zjednoczonych w 2022

W warunkach wysokiej niepewności w 2022 analizy rynku pracy stanowiły zasadniczy element oceny stanu gospodarki i stopnia jej osłabienia. W niniejszej ramce przeanalizowano podobieństwa i różnice pomiędzy rynkiem pracy strefy euro i USA pod względem ich odbudowy po pandemii.

Zmiany łącznej liczby przepracowanych godzin

W 2022 łączna liczba przepracowanych godzin powróciła do poziomu sprzed pandemii zarówno w strefie euro, jak i w Stanach Zjednoczonych, ale ożywienie to odzwierciedlało różne ścieżki komponentów podaży i popytu na pracę. O ile stopy bezrobocia w 2022 powróciły do poziomów notowanych przed kryzysem w Stanach Zjednoczonych a w strefie euro były nawet niższe, o tyle niedobór pracowników na rynku pracy, mierzony stosunkiem liczby wolnych miejsc pracy do liczby bezrobotnych, wydawał się wyższy w Stanach Zjednoczonych^[6]. Zmiany te można przypisać zarówno odmiennym reakcjom polityki pieniężnej na pandemię, jak i różnicom strukturalnym w podaży pracy i popycie na pracę występującym w obu gospodarkach.

Zmiany popytu na pracę

W 2022 obie gospodarki znajdowały się na różnych etapach cyklu koniunkturalnego. Cykliczny popyt na pracę był silniejszy w Stanach Zjednoczonych i dlatego częściowo odpowiadał za większy niedobór pracowników na rynku pracy. W strefie euro aktywność gospodarcza po okresie pandemii ożywiła się później niż w Stanach Zjednoczonych. Realny PKB w strefie euro powrócił do poziomu sprzed kryzysu w ostatnim kwartale 2021, natomiast w Stanach Zjednoczonych poziom sprzed kryzysu został osiągnięty w pierwszym kwartale 2021. Do pewnego stopnia odzwierciedlało to bardziej restrykcyjne i powszechne lockdowny w wielu krajach strefy euro w drugiej fali pandemii niż w Stanach Zjednoczonych, jak również różnice w szybkości przeprowadzanych akcji szczepień. Ważniejszym czynnikiem była jednak zróżnicowana skala i ukierunkowanie środków polityki fiskalnej. Wsparcie fiskalne w strefie euro koncentrowało się na łagodzeniu skutków utraty zatrudnienia poprzez wspieranie przedsiębiorstw i umożliwienie działania automatycznych stabilizatorów. Wsparcie fiskalne w USA było większe i koncentrowało się bardziej bezpośrednio na wspieraniu dochodów gospodarstw domowych, a tym samym konsumpcji, poprzez czeki z wypłatą i zwiększone zasiłki dla bezrobotnych. W związku z tym spożycie prywatne w strefie euro powróciło do poziomu sprzed kryzysu jeszcze później niż całkowita aktywność gospodarcza, tj. dopiero w drugim kwartale 2022.

Ponadto, z perspektywy bardziej strukturalnej, amerykański rynek pracy wykazuje tendencję do silniejszego reagowania na cykl koniunkturalny niż rynek pracy w strefie euro. Miary rotacji (churn) pokazują, że amerykański rynek pracy jest strukturalnie bardziej dynamiczny. Termin „rotacja pracowników” odnosi się do tempa, w jakim pracownicy odchodzą i są zastępowani w ramach przedsiębiorstwa lub organizacji w określonym czasie. Przybliżona miara rotacji wskazuje, że od początku XXI w. średnio co miesiąc około 4% wszystkich pracowników w USA zmieniało pracę. Wskaźniki rotacji nie są dostępne dla strefy euro, a najbardziej porównywalne dane statystyczne odnoszą się do osób niedawno rezygnujących z pracy i rozpoczynających pracę (chociaż obejmują one również osoby przechodzące z nieaktywności/bezrobocia do zatrudnienia i odwrotnie). Wskazują one na wzrost liczby osób rozpoczynających pracę szczególnie w 2022, ale jest to wzrost mniej wyraźny niż ten obserwowany w Stanach Zjednoczonych. Dynamika ta jest również widoczna w poziomie wakatów w obu regionach gospodarczych: w 2022 był on wyższy w Stanach Zjednoczonych niż w strefie euro (przy znacznym zróżnicowaniu w poszczególnych krajach strefy euro^[7]), gdzie skupiono się głównie na przywróceniu utrzymanego personelu do normalnego czasu pracy (wykres A).

Podsumowując, silniejsza dynamika strukturalna amerykańskiego rynku pracy zwiększyła presję na istniejący już silniejszy popyt na pracę.

Wykres A

Niedobór pracowników na rynkach pracy w strefie euro i Stanach Zjednoczonych

(stosunek liczby wakatów do liczby bezrobotnych)

Zmiany w podaży pracy

W czasie kryzysu pandemicznego podaż pracy zmniejszyła się w większym stopniu i wolniej odbudowywała się po okresie załamania w drugim kwartale 2020 w Stanach Zjednoczonych niż w strefie euro. Różnica w tempie ożywienia podaży pracy była częściowo związana z różnicami w realizowanej polityce. Po pierwsze, odbudowa współczynnika aktywności zawodowej była wolniejsza w Stanach Zjednoczonych. Odzwierciedla to częściowo fakt, że większa liczba zwolnień w Stanach Zjednoczonych skłoniła niektórych pracowników do odejścia z pracy, natomiast stosunkowo hojne wsparcie dochodu pozwoliło ludziom dłużej pozostać poza rynkiem pracy lub nawet zwiększyć wynagrodzenie, przy którym byliby gotowi ponownie podjąć pracę. Przez cały 2022 rok współczynnik aktywności zawodowej w Stanach Zjednoczonych utrzymywał się poniżej poziomu sprzed pandemii, co stanowi wyraźny kontrast w stosunku do strefy euro, gdzie współczynnik aktywności zawodowej przekroczył poziom sprzed pandemii. Po drugie, ostatnie zmiany w aktywności zawodowej są również częściowo ukształtowane przez tendencje długoterminowe. Z czasem na obu obszarach wzrósł udział w sile roboczej starszych pracowników, którzy zazwyczaj uczestniczą w rynkach pracy w mniejszym stopniu niż młodsi pracownicy. W Europie zmiana ta zbiegła się z pozytywną tendencją w zakresie współczynników aktywności zawodowej, wynikającą z większego udziału kobiet i została wzmocniona przez reformy emerytalne. Trend ten utrzymał się w czasie pandemii, a starsi pracownicy wsparli wzrost współczynnika aktywności zawodowej w ciągu 2022 roku. W Stanach Zjednoczonych natomiast zmiany demograficzne wywarły wpływ na współczynnik aktywności zawodowej w 2022. Wreszcie, chociaż pandemia miała negatywny wpływ na napływ netto pracowników migrujących w obu regionach, w Stanach Zjednoczonych proces ten rozpoczął się wcześniej, po zaostrzeniu polityki imigracyjnej w latach 2017–2020. Ostatnio jednak napływ netto pracowników migrujących gwałtownie odbudował się w obu regionach.

Zmiany w zakresie wynagrodzeń

Rozbieżności pomiędzy wzrostem wynagrodzeń w Stanach Zjednoczonych i w strefie euro pogłębiły się w ostatnich latach, co było szczególnie widoczne w 2022. W dużej mierze można to wyjaśnić omówionymi powyżej zmianami w podaży i popycie na pracę. Od drugiego kwartału 2020 wzrost płac nominalnych w USA mierzony indeksem kosztów zatrudnienia znacznie przyspieszył, do 5,5% w drugim kwartale 2022 (przemysł prywatny). Od tego czasu wyhamował, ale utrzymał się na wysokim poziomie. Wzrost płac w strefie euro w tym okresie był bardziej stopniowy i ograniczony, a wzrost płac negocjowanych (na które programy utrzymania miejsc pracy mają znacznie mniejszy wpływ niż wynagrodzenie na pracownika lub na godzinę) w czwartym kwartale 2022 wyniósł 2,9% (wykres B). Strukturalnie bardziej dynamiczny rynek pracy w Stanach Zjednoczonych może również wzmocnić reakcję płac na niedobór pracowników na rynku pracy, co znajduje odzwierciedlenie w wyższym wzroście płac osób zmieniających pracę.

Wykres B

Miary wzrostu płac w strefie euro i Stanach Zjednoczonych

(roczne zmiany procentowe)

2 Polityka pieniężna na ścieżce normalizacji

Dążąc do opanowania wyjątkowo wysokiej inflacji spowodowanej rosyjską inwazją na Ukrainę i nadal dolegliwymi konsekwencjami pandemii, w roku 2022 EBC kontynuował proces normalizacji polityki pieniężnej. W pierwszej fazie normalizacji, pod koniec marca, Rada Prezesów zaprzestała skupu aktywów netto z tytułu interwencyjnego programu skupu związanego z pandemią (PEPP), na początku lipca zaś – z tytułu programu skupu aktywów (APP). W drugiej fazie – po raz pierwszy od ponad dziesięciu lat – podniesiono podstawowe stopy procentowe EBC; stopa depozytowa przybrała wartość dodatnią po raz pierwszy od 2014 roku. Na ostatnich czterech posiedzeniach roku oficjalne stopy procentowe podniesiono łącznie o 250 pkt bazowych, między innymi na skutek historycznie wysokich pojedynczych podwyżek stóp (wykres 2.1). Rada Prezesów uchwaliła również Instrument Ochrony Transmisji Monetarnej (Transmission Protection Instrument, TPI), mający zapewnić prawidłową transmisję polityki pieniężnej w całej strefie euro. Natomiast pierwszą „linią obrony” przed zagrożeniami dla transmisji związanymi z pandemią była elastyczność reinwestycji w ramach programu PEPP. W grudniu Rada Prezesów zdecydowała o redukcji portfela papierów wartościowych będących instrumentami polityki pieniężnej, a zakupionych przez Eurosystem w ramach APP. Miała ona przebiegać w równym i przewidywalnym tempie począwszy od marca 2023. W czerwcu 2022 roku suma bilansowa Eurosystemu osiągnęła historyczną wartość 8,8 bln EUR; do końca tego roku zmniejszyła się do 8 bln EUR. Spadek spowodowany był przede wszystkim zapadaniem aktywów i wcześniejszymi spłatami w ramach trzeciej serii ukierunkowanych dłuższych operacji refinansujących (TLTRO III). Wcześniejszym spłatom sprzyjała październikowa decyzja Rady Prezesów o zmianie warunków transakcji w ramach TLTRO III. W ramach normalizacji polityki pieniężnej EBC rozpoczął również stopniowe wycofywanie wprowadzonego w reakcji na pandemię złagodzenia wymogów dla zabezpieczeń kredytowych. Tym samym w operacjach kredytowych Eurosystemu przywrócono poziom tolerancji ryzyka sprzed pandemii.

2.1 Rezygnacja z łagodnej polityki pieniężnej

Pierwsza faza normalizacji: wolniejsze tempo skupu aktywów i wstępne warunki podwyżek stóp

Na początku roku 2022 w gospodarce strefy euro trwała odbudowa aktywności gospodarczej po pandemii; nadal poprawiała się sytuacja na rynku pracy, w czym niebagatelną rolę odegrało wsparcie systemowe władz. Tym niemniej, ze względu szerzenie się wariantu Omikron koronawirusa i na ponowny wzrost zakażeń, perspektywy wzrostu gospodarczego w bliskim terminie były nadal słabe. Braki materiałowe, sprzętowe i kadrowe nadal ograniczały produkcję w części sektorów, a jednocześnie dał się już odczuć ujemny wpływ wysokich kosztów energii na dochody realne. Inflacja według zharmonizowanego wskaźnika cen konsumpcyjnych (HICP) w poprzednich miesiącach wzrosła znacznie, w styczniu ponownie przekraczając poziom prognozowany. Sytuacja ta spowodowana była przede wszystkim wzrostem kosztów energii, co przekładało się na ceny w wielu sektorach, a także wzrostem cen żywności. Na podstawie danych z początku roku, w lutym Rada Prezesów oceniła, że inflacja prawdopodobnie pozostanie podwyższona dłużej, niż uprzednio oczekiwano, ale w ciągu roku będzie się obniżać.

Rada Prezesów podtrzymała w związku z tym podjętą na posiedzeniu monetarnym w grudniu 2021 roku decyzję o kontynuacji stopniowego zmniejszania tempa skupu aktywów w kolejnych kwartałach. Rada zdecydowała o zakończeniu skupu aktywów netto w ramach PEPP z końcem marca 2022 roku oraz o reinwestycji płatności kapitałowych z zapadających papierów wartościowych nabytych w ramach PEPP co najmniej do końca 2024 roku. Rada podkreśliła, że w przypadku ponownej fragmentacji rynku w związku z pandemią reinwestycje w ramach PEPP można będzie elastycznie dostosowywać pod względem zapadalności, klasy aktywów i jurysdykcji, zapobiegając zakłóceniom procesu stabilizacji cen ze względu na zagrożenia dla transmisji polityki pieniężnej. Można by tu uwzględnić wykraczający poza rolowanie wykupów zakup obligacji wyemitowanych przez Republikę Grecką, co pozwoliłoby uniknąć zaprzestania skupu w tym kraju, a tym samym zakłóceń transmisji polityki pieniężnej do gospodarki greckiej w czasie, gdy ta wciąż odbudowuje się po skutkach pandemii.

Inwazja Rosji na Ukrainę była dla Europy wydarzeniem przełomowym. Ta niczym nieuzasadniona wojna miała znaczny wpływ na aktywność gospodarczą i inflację w roku 2022, także w strefie euro. Wzrosły bowiem koszty energii i surowców, pojawiły się zakłócenia w handlu międzynarodowym; pogorszyły się również nastroje. W marcu Rada Prezesów oceniła, że siła wpływu wojny będzie zależała od dalszego jej przebiegu, skuteczności sankcji i ewentualnych dalszych podejmowanych kroków. Biorąc pod uwagę środowisko wysokiej niepewności, Rada Prezesów – oprócz zwykłych projekcji makroekonomicznych ekonomistów EBC dla strefy euro – przeanalizowała pewną liczbę dodatkowych scenariuszy. Wpływ wojny oceniono w świetle napływających danych, które sugerowały zachowanie solidnych warunków fundamentalnych gospodarki strefy euro, czemu sprzyjało znaczne wsparcie systemowe. Trwające ożywienie gospodarcze umocniło się dodatkowo w miarę słabnięcia wpływu nowego wariantu koronawirusa Omikron. Zatory zaopatrzeniowe wydawały się ustępować, nadal poprawiała się też sytuacja na rynku pracy. Tym niemniej w bazowym scenariuszu ekonomistów EBC z marca, zawierającym wstępną ocenę skutków wojny, krótkoterminowy wzrost PKB skorygowano do dołu. W okresie przed marcowym posiedzeniem monetarnym Rady Prezesów inflacja utrzymała się na poziomie przewyższającym prognozy, przede wszystkim ze względu na niespodziewanie wysokie ceny energii. Wzrost cen zaczęły przy tym obejmować więcej kategorii dóbr w różnych sektorach. W porównaniu do roku projekcji ekonomistów Eurosystemu z grudnia 2021, centralna prognoza inflacji HICP w projekcji marcowej została znacznie podwyższona, natomiast oczekiwania inflacyjne co do inflacji w dłuższym terminie były – według różnych miar – zgodne ze średniookresowym celem inflacyjnym na poziomie 2%.

Na podstawie tej uaktualnionej oceny i biorąc pod uwagę niepewność otoczenia, na posiedzeniu monetarnym w marcu Rada Prezesów zmieniła plan zakupów w ramach APP. Kwotę miesięcznego skupu netto określono na poziomie 40 mld EUR w kwietniu, 30 mld EUR w maju i 20 mld EUR w czerwcu. Parametry skupu netto na trzeci kwartał miały być uzależnione od bieżących danych. Rada Prezesów potwierdziła również wcześniejszą decyzję o tym, że wszelkie korekty podstawowych stóp procentowych EBC będą dokonywane po upływie pewnego okresu od zakończenia skupu netto w ramach APP. Ścieżkę podstawowych stóp procentowych EBC nadal wyznaczały komunikaty forward guidance Rady Prezesów, które wyrażały strategiczne zobowiązanie Rady do stabilizowania inflacji na poziomie 2% w średnim terminie.

W maju inflacja znacznie wzrosła, przede wszystkim ze względu na wpływ wojny i trwający – nadal znaczny – wzrost cen energii i żywności. Jednocześnie presja inflacyjna zwiększyła swój zasięg i pogłębiła się – ceny wielu dóbr i usług silnie rosły. W tej sytuacji – uwzględniając bazowy scenariusz ekonomistów Eurosystemu, przewidujących inflację powyżej celu na poziomie 2% pod koniec horyzontu projekcji – 9 czerwca Rada Prezesów postanowiła podjąć dalsze kroki ku normalizacji polityki pieniężnej, kierując się zasadami opcjonalności, polegania na danych, stopniowości i elastyczności.

Po pierwsze, Rada Prezesów postanowiła zakończyć skup aktywów w ramach APP od 1 lipca 2022. Rada stwierdziła przy tym, że zamierza kontynuować reinwestowanie kwot pochodzących ze spłaty kapitału z tytułu zapadających papierów wartościowych nabytych w ramach programu APP przez dłuższy okres po rozpoczęciu podwyżek podstawowych stóp procentowych EBC, a w każdym przypadku tak długo, jak będzie to konieczne dla utrzymania korzystnych warunków płynnościowych i właściwego kursu polityki pieniężnej.

Po drugie, Rada Prezesów stwierdziła w czerwcu, że spełnione zostały warunki rozpoczęcia podwyżek podstawowych stóp procentowych EBC przewidziane w jej komunikatach forward guidance. W związku z tym, zgodnie z sygnalizowaną wcześniej sekwencją kroków, Komisja poinformowała, że zamierza podnieść podstawowe stopy procentowe EBC o 25 pkt bazowych na lipcowym posiedzeniu monetarnym. Kolejną podwyżkę przewidywano we wrześniu.

Po trzecie, na podstawie oceny czerwcowej, Rada Prezesów przewidywała, że począwszy od września właściwe będzie stopniowe, ale konsekwentne podnoszenie stóp procentowych, w zależności od napływających danych i oceny ścieżki inflacji w średnim okresie.

Decyzja podjęta 9 czerwca była znaczącym krokiem na drodze do normalizacji kursu polityki pieniężnej Na okazjonalnym posiedzeniu 15 czerwca Rada Prezesów oceniła sytuację na rynku finansowym i potencjalne ryzyko fragmentacji, podkreślając silne postanowienie ochrony prawidłowej transmisji kursu polityki pieniężnej na całym obszarze strefy euro. W szczególności Rada Prezesów uznała, że pandemia pozostawiła na gospodarce strefy euro trwałe rysy, które sprawiają, że transmisja normalizacji polityki pieniężnej EBC nie przebiega równomiernie w poszczególnych jurysdykcjach.

Na podstawie tej oceny Rada Prezesów postanowiła przyjąć elastyczne podejście do reinwestycji kwot zapadających papierów wartościowych w portfelu PEPP w celu utrzymania funkcjonowania mechanizmu transmisji polityki pieniężnej. Ponadto Rada zobowiązała odpowiednie komitety Eurosystemu wraz ze służbami EBC do przyspieszonego opracowania nowego instrumentu zapobiegającego fragmentacji.

Druga faza normalizacji polityki pieniężnej: Instrument Ochrony Transmisji a podwyżki podstawowych stóp

Na posiedzeniu 21 lipca Rada Prezesów przyjęła Nowy Instrument Ochrony Transmisji (TPI). Rada Prezesów rozpatrzyła utworzenie nowego instrumentu koniecznego do wsparcia efektywnej transmisji polityki pieniężnej, zwłaszcza w trakcie jej normalizacji. TPI miałby zapewniać niezakłóconą transmisję polityki pieniężnej we wszystkich krajach strefy euro. TPI jest rozszerzeniem instrumentarium EBC; instrument ten może zostać uruchomiony w celu przeciwdziałania oderwanej od fundamentów, chaotycznej dynamice rynku, która stanowiłaby poważne zagrożenia dla transmisji polityki pieniężnej w strefie euro. Z zastrzeżeniem spełnienia określonych kryteriów, Eurosystem może dokonywać zakupów na rynku wtórnym papierów wartościowych emitowanych w krajach, w których zaobserwowano pogorszenie warunków finansowania niewynikające z fundamentalnej specyfiki gospodarczej danego kraju, w celu przeciwdziałania w niezbędnym zakresie zagrożeniom dla mechanizmu transmisji. Skala skupu w ramach programu TPI – gdyby został uruchomiony – miałaby zależeć od stopnia zagrożenia dla transmisji polityki pieniężnej; zakupy nie byłyby ograniczone ex ante. Ponadto w lipcu Rada Prezesów podkreśliła, że w każdym przypadku elastyczność reinwestycji należnych wykupów z portfela PEPP pozostaje pierwszą linią obrony przed zagrożeniami dla mechanizmu transmisji związanymi z pandemią. W lipcu Rada Prezesów podkreśliła również, że zastrzega sobie prawo dokonania bezwarunkowych transakcji monetarnych na rzecz krajów, które spełniają wymagane kryteria. Celem TPI jest zapewnienie sprawnej transmisji polityki pieniężnej we wszystkich krajach strefy euro; bezwarunkowe transakcje monetarne mogą natomiast zostać uruchomione w przypadku poważnych zakłóceń na rynkach obligacji rządowych, wynikających w szczególności z nieuzasadnionych obaw inwestorów co do przyszłości waluty euro.

W lipcu Rada Prezesów postanowiła również o pierwszej podwyżce oficjalnej stopy procentowej od 2011 roku, podwyższając trzy podstawowe stopy procentowe EBC o 50 pkt bazowych. Uznała ona za właściwe, by pierwszy krok na drodze do normalizacji stóp procentowych był większy, niż sygnalizowano to na poprzednim posiedzeniu. Decyzję podjęto z uwzględnieniem zaktualizowanej oceny ryzyka inflacyjnego przez Radę Prezesów i dodatkowego wzmocnienia skutecznej transmisji polityki pieniężnej za pomocą TPI. Rada Prezesów zasygnalizowała ponadto, że właściwa będzie dalsza normalizacja stóp procentowych w kolejnych miesiącach.

Dzięki intensywnej lipcowej aktywności dotyczącej zlikwidowania ujemnych stóp procentowych Rada Prezesów mogła zastąpić forward guidance na temat stóp procentowych praktyką podejmowania decyzji w sprawie stóp procentowych na bieżąco na każdym posiedzeniu. W kontekście wyjątkowej niepewności co do perspektyw inflacji i gospodarki, zmiana ta wydawała się być uzasadniona.

We wrześniu Rada Prezesów postanowiła o podwyżce podstawowych stóp procentowych EBC o kolejne 75 pkt bazowych; była to największa dotychczas jednorazowa podwyżka tych stóp. Rada podjęła tę decyzję, ponieważ inflacja pozostawała na stanowczo zbyt wysokim poziomie, a napływające dane wskazywały, że będzie się ona utrzymywać powyżej celu przez dłuższy czas. Gwałtownie rosnące ceny energii i żywności, presja popytowa w części sektorów, wynikająca z ponownego otwarcia gospodarki oraz zatory w zaopatrzeniu nadal podwyższały inflację, która w sierpniu wzrosła do 9.1%. Podobnie jak w poprzednich miesiącach presja cenowa nadal się umacniała i rozszerzała na kolejne sektory. We wrześniu ekonomiści EBC podnieśli znacznie prognozy inflacyjne w stosunku do projekcji czerwcowych, przewidując spadek inflacji HICP w horyzoncie projekcji, ale też dalsze jej utrzymywanie się powyżej celu 2% w ostatnim roku projekcji. Ponadto napływające dane wskazywały na znaczne spowolnienie wzrostu gospodarczego w strefie euro, a w dalszej części roku i w pierwszym kwartale roku 2023 oczekiwano stagnacji w gospodarce. Bardzo wysokie ceny energii nadal ograniczały siłę nabywczą dochodów ludności, a zatory w dostawach nadal krępowały aktywność gospodarczą. Ponadto sytuacja geopolityczna, zwłaszcza rosyjska inwazja na Ukrainę, obniżała nastroje firm i konsumentów. W tych warunkach wrześniowe projekcje EBC wzrostu gospodarczego na pozostałą część roku 2022 i na rok 2023 zostały znacznie obniżone.

Podwyższenie podstawowych stóp procentowych EBC o 75 punktów bazowych we wrześniu spowodowało porzucenie wysoce akomodacyjnego poziomu stóp procentowych na rzecz poziomu zapewniającego powrót inflacji do średnioterminowego celu EBC, czyli 2%, w zaplanowanym czasie. Rada Prezesów oświadczyła, że zgodnie ze swoją oceną przewiduje dalsze podwyżki stóp procentowych na najbliższych posiedzeniach, tak by stłumić popyt i zabezpieczyć się przed ryzykiem trwałego podwyższenia oczekiwań inflacyjnych. Poza tym, ponieważ stopa depozytowa została podniesiona powyżej zera, dwustopniowy system oprocentowania nadwyżki rezerw nie był już potrzebny. W związku z tym Rada Prezesów postanowiła zawiesić funkcjonowanie systemu dwustopniowego, ustalając zerowy mnożnik. Ponadto, mając na uwadze ochronę skutecznej transmisji polityki pieniężnej i uporządkowanego funkcjonowania rynku, Rada Prezesów postanowiła czasowo zawiesić górny limit oprocentowania depozytów rządowych w wysokości 0%. Limit ten tymczasowo wyznaczono jako niższą z dwóch wartości: stopy depozytowej i krótkoterminowej stopy dla euro, również w przypadku dodatniej stopy depozytowej Decyzja ta miała pozostać w mocy do 30 kwietnia 2023 i miała na celu przeciwdziałanie nagłemu wypływowi zdeponowanych środków na rynek w okresie, kiedy niektóre segmenty rynków repo strefy euro przejawiały oznaki ograniczonej dostępności zabezpieczeń kredytu, a także umożliwienie dogłębnej oceny tego, jak rynki pieniężne dostosowują się do powrotu dodatnich stóp procentowych.

Trzecia faza normalizacji: kolejne podwyżki stóp i redukcja sumy bilansowej

Inflacja wzrosła we wrześniu do 9,9%, a w październiku do 10,6%. Była to najwyższa wartość w historii wspólnej waluty. Wyjątkowo wysokie ceny energii i żywności, zatory zaopatrzeniowe i odbudowa popytu po pandemii doprowadziła do dalszego rozlewania się presji cenowej i wzrostu inflacji w ciągu lata. W tych warunkach w październiku Rada Prezesów zdecydowała o ponownym podniesieniu trzech podstawowych stóp procentowych EBC o 75 pkt bazowych, podkreślając, że dzięki tej – trzeciej z rzędu – podwyżce stóp w znacznym stopniu wycofano się już z łagodnej polityki pieniężnej.

W październiku Rada Prezesów zdecydowała również o zmianie warunków TLTRO III. Zmodyfikowała ona oprocentowanie transakcji począwszy od 23 listopada, indeksując wypłacane odsetki do średnich obowiązujących podstawowych stóp procentowych EBC, oraz zaproponowała bankom 3 dodatkowe terminy dobrowolnej wcześniejszej spłaty. W czasie ostrej fazy pandemii instrument ten odegrał podstawową rolę w eliminowaniu ryzyka zniżkowego dla stabilności cen. W obliczu niespodziewanego i nadzwyczajnego wzrostu inflacji, konieczna jednak była taka zmiana jego parametrów, aby pozostał on częścią szerszego procesu normalizacji kursu polityki pieniężnej i wzmacniał mechanizm transmisji oficjalnych stóp procentowych na warunki udzielania kredytów bankowych. Rada Prezesów oczekiwała, że zmiana parametrów TLTRO III przyczyni się do normalizacji kosztów finansowania banków. To zaś z kolei miałoby hamujący wpływ na inflację, wspierając proces przywracania stabilności cen w średnim okresie. Zmiana parametrów miała również usunąć czynniki zniechęcające do dobrowolnej wcześniejszej spłaty wymagalnych środków z TLTRO III. Dobrowolne wcześniejsze spłaty miały skutkować zmniejszeniem sumy bilansowej Eurosystemu, przyczyniając się do ogólnej normalizacji polityki pieniężnej. Zmiana parametrów TLTRO III i wynikające z niego spłaty doprowadziły do znacznego ograniczenia nadpłynności.

Wreszcie w celu dostosowania oprocentowania obowiązkowych rezerw utrzymywanych przez instytucje kredytowe w Eurosystemie do warunków rynku pieniężnego, Rada Prezesów postanowiła określić stopę oprocentowania rezerw obowiązkowych na poziomie stopy depozytowej.

W grudniu Rada Prezesów podniosła stopy procentowe po raz czwarty z rzędu, tym razem o 50 pkt bazowych, inflacja bowiem utrzymywała się na stanowczo zbyt wysokim poziomie, a projekcje wskazywały, że pozostanie powyżej celu EBC przez zbyt długi okres. Rada Prezesów stwierdziła również, że aby stopy procentowe osiągnęły poziom wystarczająco restrykcyjny dla przywrócenia inflacji do celu w przewidzianym terminie, trzeba będzie dokonywać dalszych znacznych i regularnych podwyżek. Utrzymanie stóp procentowych na restrykcyjnym poziomie miałoby z czasem pozwolić na ograniczenie inflacji poprzez stłumienie popytu, oraz zapobieżenie ryzyku trwałego wzrostu oczekiwań inflacyjnych. Inflacja w listopadzie wynosiła 10,1%, nieco mniej niż notowane w październiku 10,6%. Spadek ten wynikał głównie z niższej inflacji cen energii. Inflacja cen żywności oraz rosnąca presja cenowa w całej gospodarce nasiliły się; oczekuje się kontynuacji tych tendencji w najbliższej przyszłości. Biorąc pod uwagę wyjątkową niepewność, w grudniu ekonomiści Eurosystemu znacznie podwyższyli prognozy inflacyjne. Według ich ocen inflacja miała osiągnąć 8,4% w 2022 roku, by potem obniżyć się do 6,3% w roku 2023, a w kolejnych miesiącach pozostać w trendzie spadkowym. W kolejnych latach przewiduje się dalszy spadek inflacji średnio do 3,4% w roku 2024 i 2,3% w 2025. Prognozy wskazywały, że gospodarka strefy euro może popaść w recesję w okolicach przełomu roku 2022 i 2023, za sprawą kryzysu energetycznego, wysokiej niepewności, osłabienia aktywności gospodarczej na świecie i zaostrzenia warunków finansowania. Ewentualna recesja prawdopodobnie miałyby być względnie krótka i płytka; niemniej prognozy wzrostu w roku 2023 zostały poważnie obniżone w porównaniu z poprzednimi prognozami.

W grudniu Rada Prezesów omówiła również zasady redukcji zasobów papierów wartościowych w ramach APP. Postanowiono, że począwszy od początku marca 2023 roku portfel APP będzie ograniczany w systematycznym i przewidywalnym tempie – Eurosystem zaprzestałby reinwestycji wszystkich płatności kapitałowych z tytułu zapadających papierów wartościowych. Do końca drugiego kwartału kwota redukcji wynosiłaby średnio 15 mld euro miesięcznie; tempo dalszej redukcji miało być ustalane w miarę upływu czasu. Rada Prezesów podkreśliła ponadto, że do końca roku 2023 EBC dokona przeglądu operacyjnych ram zarządzania krótkoterminowymi stopami procentowymi. Przedstawiłby on informacje na temat zakończenia procesu normalizacji sumy bilansowej.

Wykres 2.1

Zmiany podstawowych oficjalnych stóp procentowych EBC

(pkt proc.)

2.2 Zmiany w bilansie Eurosystemu w miarę normalizacji polityki pieniężnej

W pierwszej połowie 2022 roku, w miarę stopniowego wygaszania skupu aktywów netto w ramach APP i PEPP, wzrost sumy bilansowej Eurosystemu wyhamował. W wyniku przeprowadzanej normalizacji polityki pieniężnej, w drugiej połowie roku następowała stopniowa redukcja tej sumy. W czerwcu, przed zakończeniem skupu aktywów netto APP zaplanowanym na 1 lipca, suma bilansowa Eurosystemu osiągnęła historyczny poziom 8,8 bln EUR, (wykres 2.2). Do końca roku zmniejszyła się do 8,0 bln EUR, głównie ze względu na zapadanie operacji w ramach TLTRO III oraz znaczne przedterminowe spłat, zwłaszcza po zmianie warunków TLTRO III, która wpisywała je w szerszy proces normalizacji polityki pieniężnej.

Na koniec 2022 wartość aktywów związanych z polityką pieniężną w bilansie Eurosystemu osiągnęła 6,3 bln EUR, co oznaczało spadek o 0,7 bln EUR w porównaniu z końcem roku 2021. Kredyty dla instytucji kredytowych strefy euro stanowiły 17% sumy aktywów (spadek z 26% na koniec 2017 roku), natomiast aktywa skupowane dla celów polityki pieniężnej stanowiły około 62% tej sumy (wzrost z 55% na koniec roku 2021). Na pozostałe aktywa finansowe w bilansie składały się głównie waluty obce i złoto w posiadaniu Eurosystemu oraz denominowane w euro portfele niezwiązane z polityką pieniężną.

Po stronie pasywów suma rezerw instytucji kredytowych i wykorzystania depozytu overnight przez instytucje finansowe zmniejszyła się na koniec roku 2022 do 4,0 bln EUR (z 4,3 bln EUR pod koniec 2021), co stanowiło 50% pasywów (zgodnie z odsetkiem odnotowanym na koniec 2021 roku). Wartość banknotów w obiegu wzrosła do 1,6 bln EUR (z poziomu 1,5 bln EUR pod koniec 2021 roku) i stanowiła 20% pasywów (wzrost z 18%).

Wykres 2.2

Ewolucja skonsolidowanego bilansu Eurosystemu

(mld EUR)

Struktura portfeli APP i PEPP według kategorii aktywów i jurysdykcji

APP obejmuje cztery aktywne programy skupu aktywów: trzeci program skupu listów zastawnych (third covered bond purchase programme, CBPP3), program skupu papierów wartościowych zabezpieczonych aktywami (asset-backed securities purchase programme, ABSPP), program skupu aktywów sektora publicznego (public sector purchase programme, PSPP) oraz program skupu aktywów sektora przedsiębiorstw (corporate sector purchase programme, CSPP). Program PEPP uruchomiono w roku 2020 w reakcji na pandemię. Wszystkie kategorie aktywów kwalifikowane do APP spełniają również kryteria PEPP (papiery wartościowe emitowane przez Republikę Grecką objęto zwolnieniem z obowiązku spełnienia wymogów kwalifikujących). Eurosystem zakończył skup aktywów netto w ramach PEPP pod koniec marca 2022 roku, a w ramach APP z dniem 1 lipca 2022, przy czym w obu programach kontynuowano reinwestycję – w całości – wpływów ze spłaty kwot głównych zapadających papierów wartościowych. Skup prowadzono nadal w sposób płynny i uzależniony od warunków występujących na danym od warunków panujących na rynku.

Na koniec roku 2022 wartość aktywów zgromadzonych w APP osiągnęła 3,3 bln EUR (według kosztów zamortyzowanych). Największym składnikiem APP był program PSPP, dysponujący na koniec roku aktywami o wartości 2,6 bln EUR, co stanowiło w tym czasie 79% wartości całego portfela papierów APP. W ramach PSPP alokacja zakupów do poszczególnych jurysdykcji odbywała się przy zastosowaniu klucza kapitałowego EBC, w oparciu o stan pozycji bilansowych. Ponadto niektóre krajowe banki centralne skupowały papiery wartościowe emitowane przez instytucje ponadnarodowe UE. Średni ważony termin zapadalności aktywów zgromadzonych w ramach PSPP na koniec 2022 wynosił 7,2 roku, przy pewnych różnicach między jurysdykcjami. Na koniec roku aktywa ABSPP stanowiły 1% (23 mld EUR) całkowitych zasobów APP, CBPP3 – 9% (302 mld EUR), a CSPP – 11% (344 mld EUR). Spośród programów skupu adresowanych do sektora prywatnego, do wzrostu aktywów APP w 2022 roku w największym stopniu przyczynił się program CSPP, z kwotą skupu netto w wysokości 34 mld EUR. Skup obligacji przedsiębiorstw i listów zastawnych prowadzony jest według wskaźników odniesienia (benchmarks), które odzwierciedlają strukturę kapitalizacji rynkowej wszystkich kwalifikowanych – odpowiednio – obligacji przedsiębiorstw i listów zastawnych pozostających w obiegu. Od października 2022 do wskaźnika odniesienia dla sektora przedsiębiorstw włączono aspekty dotyczące klimatu – więcej szczegółów na ten temat zawiera rozdział 11.5^[8].

Na koniec roku 2022 wartość aktywów zgromadzonych w ramach PEPP osiągnęła 1,7 bln EUR (według kosztów zamortyzowanych). Kwota listów zastawnych stanowiła mniej niż 1% (6 mld EUR) całkowitej wartości zakupionych instrumentów, obligacji sektora przedsiębiorstw – 3% (46 mld EUR), a sektora publicznego – 97% (1 629 mld EUR).

W przypadku skupu papierów wartościowych sektora publicznego w ramach PEPP, wzorcem alokacji do poszczególnych jurysdykcji jest klucz kapitałowy EBC według stanu pozycji bilansowych. Jednocześnie skup w ramach PEPP prowadzono w sposób elastyczny, umożliwiając zmiany kwoty zakupów w czasie, w zależności od klas aktywów i jurysdykcji. Średni ważony termin zapadalności papierów wartościowych sektora publicznego zgromadzonych w ramach PEPP na koniec 2022 wynosił 7,6 roku, przy pewnych różnicach między jurysdykcjami.

Eurosystem reinwestował płatności główne z zapadających papierów wartościowych zgromadzonych w portfelach APP i PEPP. Kwota wykupu papierów wartościowych sektora prywatnego w 2022 roku wyniosła 77 mld EUR, a sektora publicznego w ramach PSPP i PEPP, 446 mld EUR. Aktywa zakupione w ramach PSPP, CSPP, CBPP3 i PEPP udostępniano nadal na potrzeby pożyczek papierów wartościowych w celu wsparcia płynności rynku obligacji i repo. Ze względu na wzrost popytu na papiery wartościowe przy niedoborze zabezpieczeń na rynkach repo, w listopadzie 2022 roku Rada Prezesów zwiększyła limit pożyczek papierów wartościowych Eurosystemu pod zastaw gotówki do 250 mld EUR.

Zmiany w operacjach refinansujących Eurosystemu

Na koniec 2022 roku nierozliczona kwota operacji refinansujących Eurosystemu wynosiła 1,3 bln EUR, czyli o 878 mld EUR mniej niż na koniec roku 2021. Zmiana ta wynikała głównie z dobrowolnych przedterminowych spłat (826 mld EUR) oraz zapadania operacji (54 mld EUR) w ramach serii TLTRO III. Spośród przedterminowych spłat, 744 mld EUR spłacono w wyniku zmiany warunków TLTRO III, która weszła w życie 23 listopada 2022. Ponadto nadzwyczajne długoterminowe pandemiczne operacje refinansujące (PELTRO) stały się w większości wymagalne do końca 2022 roku; do spłaty pozostało jedynie 1 mld EUR, w porównaniu do 3,4 mld EUR na koniec roku 2021. Średni ważony termin zapadalności operacji refinansujących Eurosystemu do spłaty skrócił się z około 1,7 roku na koniec 2021 roku do około 0,9 roku na koniec roku 2022.

Stopniowe wygaszanie pandemicznych rozwiązań łagodzących kryteria dla zabezpieczeń

W marcu 2022 roku EBC ogłosił stopniowe wygaszanie pandemicznych rozwiązań łagodzących kryteria dla zabezpieczeń. Rozwiązania te stanowiły główny element reakcji polityki pieniężnej EBC na pandemię. Poszerzały one dostęp banków do operacji kredytowych Eurosystemu, zwiększając pulę akceptowanych zabezpieczeń. Według szacunków EBC około 10% całkowitej kwoty zabezpieczeń uruchomionych na koniec lutego 2022 można było przypisać rozwiązaniom łagodzącym^[9]. Wzrost ten wynikał przede wszystkim z tymczasowego ograniczenia redukcji wyceny zabezpieczenia (haircut) o stały współczynnik 20% oraz z rozszerzenia zakresu dodatkowych wierzytelności kredytowych (ACC) przez niektóre krajowe banki centralne.

W pierwszym etapie stopniowego wygaszania złagodzenia kryteriów, rozpoczętym w lipcu 2022 roku tymczasowe ograniczenie redukcji wyceny zabezpieczenia, obniżono z 20% do 10%. Oprócz tego wyeliminowano szereg rozwiązań o bardziej ograniczonym działaniu i zasięgu. Obejmowały one rezygnację z utrzymywania statusu niektórych aktywów rynkowych o obniżonej ocenie oraz emitentów tych aktywów spełniających kryteria jakości kredytowej na 7 kwietnia 2020, a także przywrócenie limitu 2,5% w odniesieniu do niezabezpieczonych instrumentów dłużnych w puli zabezpieczeń instytucji kredytowej, wyemitowanych przez jakąkolwiek inną grupę bankową.

Dwa kolejne etapy wygaszania rozwiązań łagodzących zostaną wdrożone w czerwcu 2023 i marcu 2024 roku. W ramach drugiego etapu, od 29 czerwca 2023 zacznie obowiązywać zmiana schematu redukcji wyceny zabezpieczenia, obejmująca całkowitą likwidację tymczasowego złagodzenia haircuts; zmianę schematu opisano szczegółowo w rozdziale 2.3. Pozostałe pandemiczne rozwiązania łagodzące kryteria dla zabezpieczeń zostaną zasadniczo zlikwidowane w trzecim etapie w marcu 2024 roku, po przeprowadzeniu kompleksowego przeglądu zbioru zasad ACC. Zwolnienie z wymogu minimalnego ratingu papierów dłużnych emitowanych przez Republikę Grecką będzie obowiązywało co najmniej dotąd, dopóki będą prowadzone reinwestycje w greckie obligacje rządowe w ramach PEPP.

Sytuacja w zakresie kwalifikowanych aktywów zbywalnych i przedłożonych zabezpieczeń

Kwota kwalifikowanych aktywów zbywalnych w 2022 roku wzrosła o 759 mld EUR, osiągając na koniec roku poziom 17,1 bln EUR (wykres 2.3). Papiery wartościowe instytucji rządowych szczebla centralnego nadal stanowiły najszerszą kategorię aktywów (9,3 mld EUR). Pozostałe klasy aktywów obejmowały obligacje przedsiębiorstw (1,9 bln EUR), bankowe listy zastawne (1,7 bln EUR) i niezabezpieczone obligacje bankowe (1,7 bln EUR). Obligacje samorządowe (595 mld EUR), papiery wartościowe zabezpieczone aktywami (562 mld EUR) i inne aktywa zbywalne (1,3 bln EUR) stanowiły stosunkowo małą część portfela aktywów kwalifikowanych.

Wykres 2.3

Zmiany zabezpieczeń kwalifikowanych

(mld EUR)

Wartość zabezpieczeń przedłożonych na koniec roku 2022 zmniejszyła się o 314 mld EUR, do 2,5 bln EUR (wykres 2.4). Najważniejszą kategorię aktywów wykorzystywanych jako zabezpieczenie stanowiły nadal wierzytelności kredytowe (w tym ACC), dla których kwoty przedłożonych zabezpieczeń osiągnęły 881 mld EUR. Dość powszechnie przedkładano również listy zastawne (640 mld EUR), papiery wartościowe zabezpieczone aktywami (392 mld EUR) i papiery wartościowe instytucji rządowych szczebla centralnego (330 mld EUR). Niezabezpieczone obligacje bankowe, obligacje samorządowe i obligacje przedsiębiorstw przedkładano w tym charakterze w mniejszym zakresie, a ich wartość wynosiła – odpowiednio – 113 mld EUR, 62 mld EUR i 55 mld EUR.

Wykres 2.4

Zmiany wartości aktywnych zabezpieczeń

(mld EUR)

2.3 Ryzyko finansowe w dobie normalizacji polityki pieniężnej

Wszelkie instrumenty polityki pieniężnej obarczone są ryzykiem finansowym. W procesie realizacji polityki pieniężnej, Eurosystem zarządza nim stosując określone zasady ramowe zarządzania ryzykiem. W przypadku istnienia kilku wariantów realizacji polityki, model zarządzania ryzykiem w Eurosystemie dąży do uzyskania efektywności ryzyka, czyli realizacji celów polityki przy możliwie najniższym poziomie ryzyka dla Eurosystemu^[10].

W 2022 roku – w związku ze stopniową normalizacją polityki pieniężnej oraz zgodnie z planem działania w zakresie zmian klimatycznych określonym przez Radę Prezesów – Eurosystem wprowadził zmiany w systemie zarządzania ryzykiem. Rada Prezesów zdecydowała o stopniowym wygaszaniu rozwiązań łagodzących zabezpieczenia wprowadzonych w reakcji na pandemię oraz o przywróceniu w operacjach kredytowych Eurosystemu poziomów tolerancji ryzyka sprzed pandemii. Rada włączyła również aspekty związane ze zmianami klimatycznymi do zasad skupu papierów wartościowych sektora przedsiębiorstw. Wzrost stóp procentowych w niedalekiej przyszłości obniży rentowność Eurosystemu.

Okresowy przegląd procedur kontroli ryzyka dla operacji kredytowych

W 2022 roku EBC przeprowadził okresowy przegląd procedur kontroli ryzyka operacji kredytowych polityki pieniężnej, który zaowocował aktualizacją schematu redukcji wyceny zabezpieczeń. Odpowiednie rekomendacje zostaną wdrożone w czerwcu 2023 roku, wraz z realizacją drugiego etapu stopniowego wygaszania rozwiązań łagodzących kryteria dla zabezpieczeń. Proces stopniowego wygaszania tych rozwiązań opisano w rozdziale 2.2. Ten proces pozwoli na stopniowe przywracanie w Eurosystemie poziomu tolerancji ryzyka sprzed pandemii dla operacji kredytowych, a jednocześnie zapobiec skokowemu spadkowi dostępności zabezpieczeń (tzw. cliff effects).

Najważniejsze zmiany w schemacie redukcji wyceny można podsumować następująco: a) obligacje unijne (instrumenty dłużne emitowane przez Unię Europejską) zostaną przeniesione z kategorii redukcji wyceny II do kategorii redukcji wyceny I, a tym samym będą traktowane tak samo jak instrumenty dłużne emitowane przez rządy centralne; b) wszystkie listy zastawne zgodne z Art. 52 ust. 4 Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/65/KE i instrumenty typu multi cedulas będą należały do kategorii redukcji wartości II, co zniesie różnicę w traktowaniu instrumentów typu jumbo (wielkokwotowych) i innych listów zastawnych; c) redukcje wyceny będą takie same dla rynkowych instrumentów dłużnych o zmiennym i stałym kuponie; d) kategoria instrumentów o najdłuższym pozostałym terminie do wykupu (ponad dziesięć lat) zostanie podzielona na trzy kategorie, aby lepiej uwzględnić ryzyko związane z obligacjami o długim terminie zapadalności; e) liniowa 5-procentowa obniżka teoretycznej wartości zostanie zastąpiona obniżką zróżnicowaną w zależności od terminu zapadalności, a jej zastosowanie zostanie rozszerzone na wszystkie teoretycznie wyceniane aktywa rynkowe z wyjątkiem należących do kategorii haircut I.

Podsumowując, całkowite zniesienie tymczasowego ograniczenia redukcji wyceny zabezpieczenia w oparciu o zaktualizowany schemat redukcji wyceny zagwarantuje odpowiedni poziom ochrony przed ryzykiem, poprawi spójność procedur kontroli ryzyka i zwiększy porównywalność ryzyka aktywów, przy jednoczesnym utrzymaniu dostępności zabezpieczeń.

Zarządzanie ryzykiem skupu aktywów w APP i PEPP

W 2022 roku kontynuowano skup aktywów dla celów polityki pieniężnej w ramach APP i PEPP, dla których wdrożono specjalne zasady kontroli ryzyka finansowego. Uwzględniają one cele strategiczne obu programów, a także cechy i profile ryzyka różnych rodzajów skupowanych aktywów. Zasady te obejmują kryteria kwalifikacji, ocenę ryzyka kredytowego i procedury należytej staranności, zasady ustalania cen, benchmarki i limity. Mają one zastosowanie do skupu aktywów netto, reinwestycji kwot głównych zapadających aktywów oraz samych aktywów, o ile pozostają one w bilansie Eurosystemu. Tabela 2.1 podsumowuje aktualnie najważniejsze elementy tych procedur, z uwzględnieniem zmian wprowadzonych w roku 2022.

W ramach strategicznej reakcji na pandemię Eurosystem przeprowadził znaczne zakupy papierów komercyjnych (krótkoterminowych, zerokuponowych obligacji przedsiębiorstw) w ramach PEPP. W związku z zaniechaniem skupu aktywów netto w ramach PEPP i APP oczekuje się, że w przyszłości zakupy papierów komercyjnych będą zasadniczo ograniczane. Wszelki skup papierów komercyjnych w przyszłości będzie się skupiać w APP i będzie prowadzony na poziomie cen gwarantowanych^[11].

Od października 2022 w reinwestycjach płatności kapitałowych z tytułu zapadających papierów wartościowych sektora przedsiębiorstw Eurosystem wprowadził preferencję dla emitentów o lepszych wskaźnikach klimatycznych. Decyzja ta to została bliżej opisana w rozdziale 11.5^[12].

Tabela 2.1

Kluczowe elementy metod kontroli ryzyka dla celów programów APP i PEPP

Wzrost stóp procentowych może wpłynąć na zyski Eurosystemu

W 2022 EBC kilkakrotnie podwyższył podstawowe stopy procentowe w reakcji na wyjątkowo silne zagrożenia dla prognoz inflacji. Wyższe stopy procentowe wpływają z kolei na zyski EBC oraz krajowych banków centralnych państw strefy euro, a nawet mogą powodować straty finansowe. Wynika to z faktu, że w krótkim i średnim okresie koszt zobowiązań w bilansach banków centralnych jest bardziej wrażliwy na stopy procentowe niż dochód generowany przez ich aktywa. Z czasem oczekuje się również wzrostu dochodów uzyskiwanych z aktywów Eurosystemu, co poprawi rentowność banków.

W ubiegłych latach tworzono bufory finansowe, które można wykorzystać do wyrównywania potencjalnych strat. Jeżeli bufory te zostaną w pełni wykorzystane, wszelkie pozostałe straty można ująć w bilansie i skompensować przyszłymi zyskami, bez bezpośredniego wpływu na zdolność banków centralnych Eurosystemu do efektywnego działania^[13].

3 Europejski sektor finansowy: warunki stabilności finansowej ulegają pogorszeniu

W ciągu roku 2022 warunki stabilności finansowej w strefie euro uległy pogorszeniu w związku z wysoką inflacją, zaostrzonymi warunkami finansowania i słabszymi perspektywami wzrostu. W ciągu roku wzrosła liczba głównych zagrożeń. Obejmowały one: i) obawy dotyczące zdolności obsługi zadłużenia przez niektóre przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe i państwa; ii) wyceny aktywów finansowych, które mogły nie odzwierciedlać bardziej negatywnych perspektyw wzrostu, inflacji i warunków finansowania, iii) zbyt wysokie wyceny na rynku nieruchomości, iv) zwiększone ryzyko kredytowe dla banków oraz v) ekspozycje na ryzyko kredytowe i ryzyko płynności wśród pozabankowych instytucji finansowych. W celu ograniczenia ryzyka wynikającego z tych zagrożeń organy nadzoru makroostrożnościowego stopniowo zaostrzały kapitałowe środki polityki i/lub środki polityki wpływające na zaciąganie kredytów. Ponadto kontynuowano prace nad wzmocnieniem ram regulacyjnych dla banków i podejścia makroostrożnościowego dla niebankowych instytucji finansowych w celu dalszego zwiększania długoterminowej odporności systemu finansowego.

3.1 Środowisko stabilności finansowej w roku 2022

Warunki stabilności finansowej w strefie euro uległy pogorszeniu w ciągu roku 2022, odzwierciedlając wysoką inflację, zaostrzone warunki finansowania i słabsze perspektywy wzrostu. Rosyjska inwazja na Ukrainę spowodowała duży wzrost cen towarów i energii, co w połączeniu z presją ze strony globalnego łańcucha dostaw nasiliło presję inflacyjną. Skłoniło to główne banki centralne do dostosowania kursu polityki pieniężnej, co przyczyniło się do zaostrzenia globalnych warunków finansowania, większej zmienności na rynkach finansowych i korekty cen aktywów. Wsparcie budżetowe na dużą skalę w okresie rosnących rentowności obligacji rządowych spowodowało wzrost kosztów obsługi zadłużenia, w szczególności
w przypadku bardziej zadłużonych krajów, natomiast wysoka inflacja wpłynęła na realne dochody gospodarstw domowych i koszty przedsiębiorstw. W rezultacie choć banki strefy euro skorzystały z wyższych stóp procentowych, wzrosły obawy dotyczące jakości ich aktywów. Pozabankowe instytucje finansowe nadal zmagały się z podwyższonym ryzykiem kredytowym i ryzykiem płynności, chociaż podjęły kroki w celu pewnego ograniczenia poziomów ryzyka portfela.

Wysoka inflacja i zaostrzenie warunków finansowania wywarły wpływ na sytuację finansową państw, przedsiębiorstw i gospodarstw domowych w roku 2022. Przy już wysokim poziomie zadłużenia wynikającym z pandemii rządy państw strefy euro ponownie udzieliły znacznego wsparcia fiskalnego, aby złagodzić wpływ wyższych cen energii i inflacji. Jednocześnie gwałtownie wzrosły rentowności obligacji rządowych, co ożywiło obawy związane z fragmentacją rynków długu państwowego w strefie euro. Obawy te zostały do pewnego stopnia złagodzone dzięki działaniom w ramach polityki pieniężnej, takim jak ogłoszenie przez EBC instrumentu ochrony transmisji (Transmission Protection Instrument, TPI). W sektorze przedsiębiorstw wyższe ceny energii i towarów stanowiły wyzwanie zwłaszcza dla tych energochłonnych sektorów, które miały mniejsze możliwości przeniesienia wyższych kosztów na klientów, takich jak niektóre przedsiębiorstwa użyteczności publicznej i firmy budowlane. Małe i średnie przedsiębiorstwa w mniejszym stopniu niż większe firmy skorzystały z ożywienia działalności gospodarczej po wybuchu pandemii i były szczególnie narażone na spowolnienie działalności gospodarczej i wyższe koszty finansowania zewnętrznego. Zdolność gospodarstw domowych do obsługi zadłużenia została osłabiona przez erozję realnych dochodów do dyspozycji i oszczędności, spowodowaną wysoką inflacją połączoną z wyższymi stopami procentowymi, szczególnie w krajach, w których poziom zadłużenia gospodarstw domowych jest wyższy. Chociaż wzrost cen nieruchomości w strefie euro był nadal silny, pojawiły się oznaki, że ekspansja na rynku nieruchomości w ostatnich latach może się zakończyć, ponieważ podniesiono szacunki dotyczące zawyżonej wartości, wzrosło oprocentowanie nowych kredytów hipotecznych, a tempo wzrostu kredytów hipotecznych uległo spowolnieniu. Zwrot w cyklu nieruchomości może spotęgować trudności w zakresie dochodów i sytuacji finansowej gospodarstw domowych w strefie euro.

Na rynkach finansowych strefy euro w roku 2022 odnotowano duże spadki cen, odzwierciedlające głównie bezpośredni wpływ wyższych stóp procentowych. Choć korekty te były na ogół uporządkowane, wystąpiła niezwykle silna współzależność ruchów cenowych w szerokim zakresie klas aktywów, co skomplikowało strategie dywersyfikacji. Jednakże w drugiej połowie roku, a zwłaszcza po wrześniu, indeksy rynków akcji odbiegały od wyników rynków obligacji i rosły w całej Europie, wspierane przez rosnące indeksy bankowe. Aktywność na rynkach pierwotnych, obejmująca pierwsze publiczne oferty akcji i emisje wysokodochodowych przedsiębiorstw, znacznie spadła w porównaniu z poprzednim rokiem. Pomimo korekt na rynku, ceny niektórych ryzykownych aktywów nadal wydawały się napięte i mogły nie odzwierciedlać w pełni bardziej negatywnych perspektyw wzrostu, inflacji i warunków finansowych. Ponadto duże zmiany cen towarów i związane z nimi wymogi dotyczące depozytów zabezpieczających stanowiły wyzwanie dla zarządzania płynnością dla niektórych uczestników rynków instrumentów pochodnych.

W roku 2022 rentowność banków w strefie euro pozostała na wysokim poziomie, do czego przyczyniły się niższe koszty działalności, nadal niski poziom rezerwy na straty kredytowe oraz wyższe dochody operacyjne dzięki zwiększonym marżom i wyższym wolumenom kredytów. Pomimo znacznego pogorszenia perspektyw gospodarczych, jakość aktywów banków strefy euro nie wykazywała oznak szeroko zakrojonego pogorszenia, a wskaźnik kredytów zagrożonych dalej spadał. Tendencje dotyczące kredytów „nierentownych" (faza 2 trzech kategorii zgodnie z międzynarodowym standardem sprawozdawczości finansowej MSSF 9) sugerowały jednak pewien wzrost ryzyka kredytowego. Wyższe stopy procentowe mogłyby zwiększyć ryzyko kredytowe wynikające z ekspozycji banków na sektory wrażliwe, które w ostatnich latach wzrosły, obejmując w szczególności rynki nieruchomości mieszkalnych. Po stronie pasywów w roku 2022 wyraźnie wzrosły koszty finansowania obligacji dla banków, co było spowodowane głównie oczekiwaniami dotyczącymi działań w zakresie polityki pieniężnej. Dodatkowo rosnące oprocentowanie nowych depozytów i funduszy zapadających w ramach trzeciej serii ukierunkowanych dłuższych operacji refinansujących (TLTRO III) zaczęło przekładać się na wyższe średnie koszty finansowania dla banków. Na te narastające cykliczne trudności na rynku nałożyły się wyzwania długoterminowe wynikające z niskiej efektywności kosztowej, ograniczonej dywersyfikacji przychodów oraz nadmiaru zdolności produkcyjnych w części sektora bankowego strefy euro.

Ogólna ekspozycja niebankowych instytucji finansowych na ryzyko kredytowe w roku 2022 pozostała wysoka, co naraziło je na ryzyko poniesienia znacznych strat kredytowych w przypadku istotnego pogorszenia się podstaw sektora przedsiębiorstw, zwłaszcza w energochłonnych gałęziach przemysłu. Poza potrzebami w zakresie płynności wynikającymi z umorzeń przez inwestorów, wygaśnięcia polis ubezpieczeniowych i wezwań do uzupełnienia depozytów zabezpieczających, ogólny spadek cen aktywów finansowych był głównym czynnikiem powodującym znaczne obniżenie łącznej wartości aktywów w niebankowym sektorze finansowym. Chociaż zasoby gotówkowe funduszy inwestycyjnych wzrosły od początku roku 2022, ich zasoby aktywów płynnych pozostały na stosunkowo niskim poziomie, co sprawia, że mogą one wzmocnić korektę na rynku poprzez procykliczne zachowania sprzedażowe, gdyby niekorzystny scenariusz doprowadził do dużych umorzeń. Ryzyko duration instytucji niebankowych również utrzymywało się na wysokim poziomie, narażając ten sektor na dalsze straty z tytułu przeszacowania portfela obligacji. Jednak szczególnie sektor ubezpieczeń na życie i sektor funduszy emerytalnych mogą skorzystać z przejścia do środowiska wyższych stóp procentowych ze względu na ich strukturalne ujemne luki czasowe. W reakcji na rosnące rentowności i pogarszające się perspektywy gospodarcze instytucje niebankowe zaczęły zmniejszać swoje udziały w obligacjach przedsiębiorstw i obligacjach państwowych o niższym ratingu, obniżając tym samym ryzyko w swoich portfelach.

Poza zagrożeniami dla poszczególnych sektorów w roku 2022 zmiany klimatyczne nadal stwarzały zagrożenia dla stabilności finansowej w strefie euro. Banki, fundusze i ubezpieczyciele strefy euro muszą zarządzać skutkami przechodzenia na bardziej ekologiczną gospodarkę, w tym ryzykiem koncentracji związanym z ekspozycją na zmiany klimatu. Ponadto rosnące ryzyko cybernetyczne zagroziło systemowi finansowemu strefy euro, podkreślając potrzebę stałego inwestowania przez instytucje finansowe w infrastrukturę i bezpieczeństwo cybernetyczne oraz zwiększenia monitorowania przez właściwe organy nadzoru.

3.2 Środki polityki makroostrożnościowej mają zbudować odporność sektora finansowego na narosłe zagrożenia

Zadaniem EBC jest ocena makroostrożnościowych środków kapitałowych dla banków, zaplanowanych przez władze krajowe państw uczestniczących w Jednolitym Mechanizmie Nadzorczym (SSM), który jest systemem nadzoru bankowego w Europie. Co ważne w razie potrzeby EBC posiada uprawnienia do zastosowania bardziej rygorystycznych środków^[14]. Rola ta była szczególnie ważna w roku 2022 ze względu na zagrożenia makrofinansowe, które narosły w ostatnich latach, w tym podczas pandemii.

Promowanie odporności systemu finansowego i określanie priorytetów reformy w sferze regulacyjnej

Chociaż w roku 2022 perspektywy makroekonomiczne i warunki stabilności systemu finansowego uległy pogorszeniu w strefie euro, banki objęte europejskim nadzorem bankowym pozostawały w dobrej sytuacji, aby stawić czoło postępującym wyzwaniom gospodarczym. Dzięki postępom w sferze regulacyjnej oraz aktywnemu stosowaniu działań ostrożnościowych bilanse banków były solidne, a ich pozycja kapitałowa mocniejsza. Jednocześnie narosłe zagrożenia, związane szczególnie z rozwojem sytuacji na rynku nieruchomości mieszkaniowych, ale także, szerzej, z silnym wzrostem akcji kredytowej i rosnącym zadłużeniem niefinansowego sektora prywatnego, stwarzały ryzyko w perspektywie średnioterminowej. Inwazja Rosji na Ukrainę sprawiła, że sytuacja makrofinansowa stała się trudniejsza, potęgując te zagrożenia i zwiększając prawdopodobieństwo materializacji ryzyka w bliskiej perspektywie.

Aby wyeliminować te zagrożenia, znacząca liczba krajów uczestniczących w europejskim nadzorze bankowym zdecydowała o zaostrzeniu makroostrożnościowych środków kapitałowych. Jedenaście krajów ogłosiło do końca roku 2022 podwyższenie antycyklicznego bufora kapitałowego, a 3 kraje wprowadziły (sektorowy) bufor ryzyka systemowego lub ogłosiły jego podwyższenie^[15]. EBC dokonał wymiany poglądów z władzami krajowymi i ocenił podjęte przez nie środki. Bank nie wyraził sprzeciwu wobec tych decyzji, które uznano za zgodne z dokonaną przez siebie oceną potrzeby zachowania odporności sektora bankowego. Do końca roku 15 krajów zastosowało również makroostrożnościowe środki wpływające na zaciąganie kredytów.

W listopadzie 2022 Rada Prezesów wydała oświadczenie, podkreślając rolę makroostrożnościowych buforów kapitałowych w zachowaniu i wzmacnianiu odporności sektora bankowego w trudnym otoczeniu makrofinansowym^[16]. Zwiększenie buforów kapitałowych, nawet w późnej fazie cyklu koniunkturalnego czy finansowego, pod warunkiem uniknięcia efektów procyklicznych, chroni przed narosłymi zagrożeniami oraz pomaga udostępnić kapitał w razie potrzeby, gdyż można uwolnić bufory w obliczu materializacji niekorzystnego rozwoju sytuacji. Z kolei takie działanie zwiększa zdolność banków do pokrycia strat podczas dalszego świadczenia kluczowych usług finansowych na rzecz gospodarki. W oświadczeniu odnotowano istniejący zapas kapitału powyżej wymogów regulacyjnych i podkreślono potrzebę unikania efektów procyklicznych, będących rezultatem nadmiernego zaostrzania warunków kredytowania, w szczególności poprzez właściwe dopasowanie środków makroostrożnościowych do konkretnych warunków panujących w każdym kraju. Oświadczenie odniosło się do znaczenia eliminacji zagrożeń dla stabilności finansowej w niebankowym sektorze finansowym z perspektywy ryzyka systemowego. W grudniu 2022 Rada Prezesów ogłosiła, że zmieniła ona metodologię wyznaczania dolnego limitu bufora kapitałowego obowiązującego inne instytucje o znaczeniu systemowym (other systemically important institutions, O-SIIs). Dzięki tej zmianie, która będzie obowiązywać od 1 stycznia 2024, banki o znaczeniu systemowym będą bardziej odporne.

W roku 2022 EBC nadal przekazywał swoje analizy i poglądy na tematy dotyczące polityki makroostrożnościowej. Wyraził on pogląd, że w średnim okresie odporność systemu finansowego zostanie wzmocniona dzięki stworzeniu większej przestrzeni makroostrożnościowej poprzez podwyższenie kwoty podlegających zniesieniu buforów i zwiększeniu efektywności istniejących antycyklicznych buforów kapitałowych^[17]. W dodatku w rozdziałach na temat polityki makroostrożnościowej w Financial Stability Review z maja i listopada 2022 wyjaśniono, dlaczego ważne jest terminowe wzmocnienie odporności systemu bankowego przy dopasowaniu terminu i tempa wprowadzania środków ostrożnościowych do podwyższonej niepewności i warunków specyficznych dla danego kraju^[18]. Wreszcie, co nie mniej ważne, jako że narastanie zagrożeń na rynkach nieruchomości w ostatnich latach ponownie znalazło się w centrum uwagi, EBC poświęcił wydanie biuletynu makroostrożnościowego z października 2022 analizie interakcji pomiędzy rynkami nieruchomości, stabilnością finansową a polityką makroostrożnościową.

Współpraca z Europejską Radą ds. Ryzyka Systemowego

W roku 2022 EBC nadal udzielał wsparcia analitycznego, statystycznego, logistycznego i administracyjnego Sekretariatowi ERRS^[19]. W szczególności EBC współprzewodniczył grupie redakcyjnej ERRS, przygotowującej odpowiedź na wniosek Komisji Europejskiej o poradę w sprawie przeglądu unijnych ram makroostrożnościowych^[20]. EBC wspierał również prace ERRS nad: a) opracowaniem strategii makroostrożnościowej dotyczącej zagrożeń dla stabilności finansowej, wynikających z incydentów cybernetycznych^[21], b) reformami, których celem jest zwiększenie odporności funduszy rynku pieniężnego^[22], c) monitorowaniem podatności na zagrożenia związane z pośrednictwem finansowym niebankowych instytucji finansowych^[23], d) pomiarem i modelowaniem zagrożeń związanych ze zmianami klimatu dla stabilności unijnego systemu finansowego^[24], oraz e) analizą podatności sektora nieruchomości komercyjnych w Europejskim Obszarze Gospodarczym na zagrożenie^[25].

W roku 2022 ERRS wydała kilka ostrzeżeń i zaleceń. W styczniu i lutym ERRS opublikowała zalecenia w kwestii zwiększenia odporności funduszy rynku pieniężnego oraz w kwestii ustanowienia ram koordynacji w odniesieniu do incydentów cybernetycznych o charakterze systemowym^[26] a także 5 ostrzeżeń i 2 zalecenia w sprawie podatności na zagrożenia w sektorze nieruchomości mieszkaniowych^[27]. Na tle narastających zagrożeń dla stabilności systemu finansowego ERRS opublikowała we wrześniu 2022 swoje pierwsze ostrzeżenie o charakterze ogólnym^[28]. Ponadto w grudniu 2022 ERRS wydała zalecenie w sprawie podatności na zagrożenia w sektorze nieruchomości komercyjnych^[29].

Bardziej szczegółowe informacje na temat ERRS można znaleźć na jej stronie internetowej i w jej Raportach rocznych.

3.3 Działania mikroostrożnościowe podejmowane w celu zapewnienia dobrej kondycji poszczególnych banków

Po inwazji Rosji na Ukrainę EBC przeprowadził analizę podatności na zagrożenia, która potwierdziła ogólną odporność sektora bankowego strefy euro na makroekonomiczne i finansowe skutki wojny. Jednak w następstwie wprowadzonych sankcji niektóre banki opuściły rynek. W lutym EBC ocenił, że Sberbank Europe AG i jego dwie jednostki zależne w unii bankowej, Sberbank d.d. w Chorwacji i Sberbank banka d.d. w Słowenii, są na progu upadłości lub zagrożone upadłością ze względu na pogorszenie ich sytuacji płynnościowej. Ponadto EBC podjął decyzje związane z Bankiem RCB wygaszając jego operacje bankowe.

W roku 2022 EBC w swoich ukierunkowanych przeglądach i kontrolach na miejscu skupił się bardziej na zagrożeniach, na które w sposób najbardziej bezpośredni oddziaływała wojna: ekspozycje związane z energią, ryzyko stopy procentowej w księdze bankowej, zaangażowanie w nieruchomości i ryzyko kredytowe kontrahenta. Te obszary zagrożeń a także wyraźna niepewność co do perspektyw makroekonomicznych i stałe obawy o zarządzanie i wewnętrzną kontrolę ryzyka w bankach oznaczały, że pomimo lepszej jakości aktywów i wskaźników zyskowności ogólne oceny banków nie uległy poprawie w procesie przeglądu i oceny nadzorczej roku 2022. Aby uwzględnić możliwe skutki wojny i normalizację polityki pieniężnej wśród priorytetów nadzorczych na lata 2023–2025 znalazły się ryzyka geopolityczne i finansowania.

Europejski Bank Centralny uczynił również zdecydowane kroki naprzód w realizacji swojego programu dotyczącego zagrożeń związanych ze zmianami klimatycznymi. Pierwszy nadzorczy test warunków skrajnych ryzyka zmian klimatycznych ocenił sposób przygotowania banków do przewidywania wstrząsów finansowych i gospodarczych wynikających z ryzyka zmian klimatycznych i zarządzania nimi. Wyniki testu, które opublikowano w lipcu, pokazały, że mimo pewnych postępów dokonanych od roku 2020 banki jeszcze niedostatecznie włączają ryzyko zmian klimatycznych do swoich procedur stosowania testów warunków skrajnych i modeli wewnętrznych. Ponadto w listopadzie EBC opublikował wyniki przeprowadzonego w roku 2022 tematycznego przeglądu ryzyk klimatycznych i środowiskowych, w którym stwierdzono, że większość banków nadal musi poprawiać swoje praktyki w zakresie ryzyka, by spełnić oczekiwania przedstawione w przewodniku dotyczącym ryzyk klimatycznych i środowiskowych. Dwa raporty stanowiące zbiór dobrych praktyk obserwowanych w przeglądzie i teście warunków skrajnych ukazały się w listopadzie i grudniu.

W ramach kontynuowanych wysiłków na rzecz większej przejrzystości i odpowiedzialności 28 września 2022 EBC rozpoczął społeczne konsultacje na temat projektu przewodnika w sprawie procedur związanych ze znacznymi pakietami akcji. Po zakończeniu 30 sierpnia 2021 społecznych konsultacji EBC wyjaśnił również strategie służące wykonywaniu opcji i swobód uznania podczas nadzorowania banków. W czerwcu 2022 EBC wydał oświadczenie na temat metodologii, która będzie stosowana podczas wykonywania przez organy nadzoru uprawnień decyzyjnych dotyczących transgranicznych ekspozycji wewnątrz unii bankowej w ramowych zasadach oceny dla banków globalnych o znaczeniu systemowym (G-SIB).

W roku 2022 EBC nałożył sankcje na 3 banki^[30].

Na koniec EBC opublikował dwa porozumienia nadzorcze (z, odpowiednio, Jednolitą Radą ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji oraz Commissione Nazionale per le Società e la Borsa), które poddano przeglądowi w roku 2022. Nadzór Bankowy EBC przeprowadził również przegląd analizy dokumentacji banków międzynarodowych, które po opuszczeniu UE przez Wielką Brytanię zdecydowały o przeniesieniu działalności z Londynu do jednostek zależnych w krajach uczestniczących w europejskim nadzorze bankowym, w celu zapewnienia, że wszystkie podmioty objęte nadzorem SSM posiadają solidne pod względem ostrożnościowym systemy zarządzania ryzykiem i obecność lokalną, która umożliwia skuteczny nadzór i jest współmierna do zagrożeń, jakie one stwarzają.

Bardziej szczegółowe informacje na temat Nadzoru Bankowego EBC można znaleźć na jego stronie internetowej oraz w jego „Raporcie rocznym EBC z działalności nadzorczej 2022”.

3.4 Wkład EBC w inicjatywy strategiczne europejskiego sektora finansowego

W roku 2022 osiągnięto istotny postęp w tworzeniu ram regulacyjnych dla sektora finansowego. Jednocześnie konieczne są dalsze działania w obszarach wdrożenia końcowych reform Bazylea III, dokończenia budowy unii bankowej, poprawy ram makroostrożnościowych, przeciwdziałania zagrożeniom klimatycznym a także opracowania regulacji dla kryptoaktywów, rynków kapitałowych i niebankowych instytucji finansowych.

Poprawa ram regulacyjnych dla instytucji niebankowych

Komisja Europejska opublikowała 27 października 2021 projekty wdrożenia reform Bazylea III w Unii Europejskiej. Od tej chwili EBC aktywnie wspiera proces legislacyjny w tym zakresie. W roku 2022 Bank opublikował opinie na temat projektów nowelizacji rozporządzenia w sprawie wymogów kapitałowych (CRR) i dyrektywy w sprawie wymogów kapitałowych (CRD)^[31]. Przy kilku okazjach przedstawił również swoje poglądy na temat pakietu bankowego^[32].

Dyskusje na temat dokończenia budowy unii bankowej, w których aktywnie uczestniczył EBC, trwały w roku 2022. Jak uzgodniono podczas czerwcowego spotkania Eurogrupy, prace będą się teraz skupiać na wzmacnianiu ram zarządzania kryzysowego dla banków, natomiast w lipcu EBC opublikował uwagi do konsultacji Komisji Europejskiej na temat zasady pomocy państwa bankom znajdującym się w trudnej sytuacji.

W roku 2022 przegląd ram makroostrożnościowych w UE, którego celem jest zapewnienie, by odpowiednie organy mogły reagować na zagrożenia systemowe w sposób terminowy, spójny i wszechstronny we wszystkich jurysdykcjach, stanowił kolejny ważny obszar zadaniowy dla EBC. W swojej odpowiedzi na wniosek Komisji Europejskiej o poradę EBC określił wiele priorytetowych obszarów, gdzie konieczne są działania legislacyjne, by zwiększyć skuteczność i efektywność unijnego zestawu narzędzi makroostrożnościowych.

W ramach swego ogólnego programu klimatycznego EBC nieustannie monitorował zagrożenia finansowe związane z klimatem i angażował się w dyskusje strategiczne w tym zakresie na forach europejskich i międzynarodowych. Bank był współautorem, razem z ERRS, opublikowanego raportu, który ukazywał, w jaki sposób szok klimatyczny może oddziaływać na system finansowy. Raport ocenił zakres strategii makroostrożnościowych jako część szerszej reakcji prowadzonej polityki, by uzupełnić działania makroostrożnościowe w celu eliminacji finansowego wpływu zmian klimatu. Po stronie makroostrożnościowej EBC przeprowadził ocenę ujawniania przez banki informacji oraz tematyczny przegląd ryzyka klimatycznego i środowiskowego a także klimatyczny test warunków skrajnych (zob. rozdział 3.3). Ponadto EBC uczestniczył w pracach grupy zadaniowej ds. ryzyka finansowego związanego z klimatem, działającego w ramach Bazylejskiego Komitetu Nadzoru Bankowego. Publikowała ona najczęściej zadawane pytania, wyjaśniając, w jaki sposób można eliminować ryzyka finansowe związane z klimatem w ramach istniejących norm regulacyjnych, a także zasady skutecznego zarządzania takimi ryzykami oraz nadzoru nad nimi. Na poziomie unijnym EBC był jednym ze współautorów analizy Europejskiego Urzędu ds. Nadzoru Bankowego na temat roli ryzyka środowiskowego w ramowych zasadach ostrożnościowych.

Wzmacnianie regulacji rynków kapitałowych i niebankowych instytucji finansowych oraz opracowanie ram regulacyjnych dla kryptoaktywów

W roku 2022 EBC nadal podkreślał znaczenie przyspieszenia budowy unii rynków kapitałowych^[33]. Bank opublikował kilka opinii na temat projektów legislacyjnych, w tym na temat a) zwiększenia przejrzystości rynkowej, b) ustanowienia i funkcjonowania europejskiego jednolitego punktu dostępu, c) centralnych depozytów papierów wartościowych oraz d) dyrektywy w sprawie zarządzających alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi. EBC podtrzymał również potrzebę wdrożenia w całości i bez zwłoki planu działania Komisji Europejskiej w sprawie unii rynków kapitałowych, przyjmując z zadowoleniem projekty legislacyjne, które opublikowano w grudniu 2022. Projekty te eliminują strukturalne przeszkody na drodze do unijnej integracji rynków kapitałowych, takie jak różnice między krajami co do zasad upadłościowych. Projekty te będą również mniej uciążliwe dla spółek chcących wprowadzić swoje papiery wartościowe do obrotu i pozyskać kapitał w publicznym obrocie giełdowym oraz wzmocnią unijny system rozliczania centralnego. EBC wezwał do dalszego postępu w sprawie ochrony inwestorów i harmonizacji systemów podatkowych, do wzmocnienia transgranicznego nadzoru nad rynkami kapitałowymi oraz harmonizacji zasad ramowych kapitału wysokiego ryzyka w całej strefie euro w celu wsparcia rynku akcji i rynku kapitału podwyższonego ryzyka i łatwiejszego finansowania innowacji.

Europejski Bank Centralny nadal podkreślał znaczenie eliminowania słabości strukturalnych w sektorze niebankowych instytucji finansowych i poprawy właściwych ram polityki z perspektywy makroostrożnościowej. Propozycje działań w celu eliminacji niedopasowań płynności w sektorze funduszy rynku pieniężnego były przedmiotem przeglądu w biuletynie makroostrożnościowym EBC. Bank wniósł wkład w przygotowanie ekonomicznego uzasadnienia zalecenia ERRS w sprawie reformy funduszy rynku pieniężnego, które opublikowano w styczniu 2022^[34]. EBC podkreślił że wdrożenia takich reform nie wolno opóźniać. W zakresie otwartych funduszy inwestycyjnych EBC uczestniczył w dokonanej przez Radę Stabilności Finansowej (FSB) ocenie efektywności jej zaleceń z 2017 w sprawie strukturalnego niedopasowania płynnościowego w tych funduszach^[35]. Rada zmieni teraz swoje zalecenia, by skuteczniej zaradzić tej kwestii^[36].

Europejski Bank Centralny uczestniczył również aktywnie w dyskusjach na temat ram regulacyjnych dla kryptoaktywów prowadzonych na międzynarodowych forach, takich jak Rada Stabilności Finansowej, Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego i Komitet ds. Infrastruktur Płatniczych i Rynkowych (CPMI)^[37]. Poczyniono znaczny postęp, jeśli chodzi o zapewnienie, że wszelka działalność związana z kryptoaktywami, która stwarza ryzyko dla stabilności finansowej, będzie objęta kompleksową regulacją koordynowaną globalnie, nadzorem i nadzorem systemowym oraz że istnieje uzgodnione na poziomie globalnym ostrożnościowe traktowanie ekspozycji banków na kryptoaktywa.

Ramka 2
Silne zasady, silne banki – pakiet bankowy

W roku 2022 EBC opublikował opinie na temat proponowanych przez Komisję Europejską zmian w dyrektywie w sprawie wymogów kapitałowych (CRD VI) oraz rozporządzeniu w sprawie wymogów kapitałowych (CRR III), które stanowią 2 główne elementy najnowszego „pakietu bankowego” UE^[38]. Projekty te mają na celu wdrożenie w UE pozostałych zasad Bazylei III jak również dalsze wzmocnienie unijnych ram ostrożnościowych, na przykład poprzez zwiększenie harmonizacji i usunięcie luk regulacyjnych, a także poprzez położenie większego nacisku na ryzyko środowiskowe, społeczne i ryzyko dotyczące ładu korporacyjnego. EBC zdecydowanie popiera te cele. Silniejsze zasady wzmacniają banki, a zatem będą korzystne dla odporności systemu bankowego UE.

Wdrażanie pozostałych zasad regulacji Bazylea III

Wdrożenie pozostałych elementów standardów Bazylea III jest ostatnim krokiem w przebudowie globalnych regulacji finansowych w reakcji na światowy kryzys finansowy. Zasady te zostały opracowane i uzgodnione na szczeblu międzynarodowym przez banki centralne i organy nadzoru bankowego w odpowiedzi na doświadczenia wyniesione z kryzysu. Uwzględniają one również propozycje i korekty zgłoszone przez europejskich przedstawicieli w Komitecie Bazylejskim.

Europejski Bank Centralny konsekwentnie opowiada się za pełnym, terminowym i wiernym wdrożeniem standardów Bazylea III w ramach Unii Europejskiej. Będzie to miało decydujące znaczenie dla utrzymania bezpiecznego i stabilnego systemu bankowego UE. Propozycja legislacyjna przedstawiona przez Komisję Europejską w październiku 2021 zawiera kilka odstępstw od uzgodnionych zasad pakietu Bazylea III, co do których EBC zgłaszał zastrzeżenia w swoich opiniach. W szczególności EBC wskazał, że projekt rozporządzenia w sprawie wymogów kapitałowych zawiera ustalenia przejściowe dotyczące ekspozycji dotyczących nieruchomości i korporacji bez ratingu, które odbiegają od standardów regulacji Bazylei III. Odstępstwa te nie są uzasadnione z perspektywy ostrożnościowej i stabilności finansowej i mogą spowodować, że pewne obszary ryzyka nie zostaną uwzględnione. W opinii EBC wszystkie odstępstwa powinny zostać usunięte lub, jeżeli zostaną utrzymane, powinny mieć ograniczony i ściśle tymczasowy charakter. Jednakże w trakcie trwającego procesu legislacyjnego pojawiły się propozycje i wezwania ze strony współprawodawców dotyczące jeszcze większych odstępstw od standardów pakietu Bazylea III niż proponowane przez Komisję Europejską. Takie dodatkowe odchylenia jeszcze bardziej osłabiłyby sieć bezpieczeństwa, jaką zapewnia Bazylea III, i pogłębiłyby przepaść między regulacjami UE i tymi ważnymi międzynarodowymi minimalnymi standardami. Spowodowałyby one również większą kompleksowość systemu regulacyjnego, zwiększenie kosztów przestrzegania przepisów przez banki oraz utrudnienie pracy organów nadzoru. Podsumowując obniżenie standardów regulacyjnych poniżej międzynarodowego minimum zagroziłoby bezpieczeństwu i konkurencyjności unijnego sektora bankowego oraz zwiększyłoby koszty jego finansowania.

Ponadto zbyt wiele istotnych korekt w stosunku do standardów Bazylea III mogłoby podać w wątpliwość przestrzeganie przez UE ram regulacji Bazylea III. Niezgodność z pakietem Bazylea III mogłaby osłabić reputację UE, potencjalnie zagrażając jej pozycji w przyszłych negocjacjach międzynarodowych. Ponadto nieprzestrzeganie globalnej spójności we wdrażaniu standardów mogłoby zapoczątkować równanie w dół pomiędzy jurysdykcjami w zakresie regulacji finansowych. Byłoby to niefortunne, ponieważ pandemia pokazała, że silne banki są źródłem odporności^[39]. Zwiększona odporność sektora bankowego wynika w dużej mierze z wdrożonych już standardów bazylejskich i powinna zostać utrzymana poprzez wierne wdrożenie pozostałych zasad.

Wzmocnienie regulacji w dziedzinie bankowości: większa harmonizacja i likwidacja luk prawnych

Niektóre zasady i uprawnienia w zakresie nadzoru nie są jeszcze zharmonizowane w skali Unii Europejskiej. W pakiecie bankowym zaproponowano dalszą harmonizację tak, aby zasady i uprawnienia mogły być stosowane konsekwentnie wobec banków niezależnie od kraju, w którym mają one swoją siedzibę. Wśród innych zmian pakiet bankowy proponuje następujące środki.

• Zharmonizowane zostaną praktyki nadzorcze dotyczące oddziałów z państw trzecich, tj. unijnych oddziałów banków mających siedzibę w państwach spoza UE. Państwa członkowskie UE stosują obecnie różne praktyki nadzorcze, co stwarza nierówne warunki konkurencji i uniemożliwia EBC uzyskanie jasnego obrazu działalności grup z krajów trzecich. Proponowane zmiany zapewnią równe warunki działania grupom z państw trzecich w UE i instytucjom kredytowym UE, a także zwiększą skuteczność nadzoru.
• Proces nadzoru typu „dopasowany i właściwy”^[40] zostanie zharmonizowany. EBC już teraz odgrywa w tym zakresie rolę strażnika, jednak jego praca była utrudniona przez różnorodność przepisów krajowych. Z tego względu EBC z zadowoleniem przyjmuje harmonizację w tym zakresie, zgadzając się jednocześnie z Komisją Europejską, że należy zapewnić proporcjonalność, na przykład poprzez skoncentrowanie się na dyrektorach największych banków europejskich.
• Zlikwidowane zostaną różnice między krajami europejskimi w zakresie innych uprawnień nadzorczych, takich jak uprawnienia do nakładania sankcji. Na przykład pakiet bankowy przyznaje EBC uprawnienia do nakładania okresowych kar pieniężnych na banki ze wszystkich krajów uczestniczących w europejskim nadzorze bankowym.

Harmonizacja zasad i uprawnień nadzorczych sprawi, że nadzór bankowy prowadzony przez EBC będzie bardziej skuteczny i przyczyni się do stworzenia bardziej zintegrowanego i odpornego sektora bankowego.

Koncentracja na ryzyku środowiskowym, społecznym i ryzyku związanym z ładem korporacyjnym

Ryzyko środowiskowe, społeczne i dotyczące ładu korporacyjnego (environmental, social and governance, ESG) ma znaczenie dla stabilności zarówno poszczególnych banków, jak i całego systemu finansowego, zwłaszcza w kontekście zmian klimatycznych. EBC przyjmuje zatem z zadowoleniem włączenie do projektu pakietu bankowego wymogu zarządzania przez banki wszystkimi istotnymi rodzajami ryzyka, w tym ryzykiem ESG.

Pakiet bankowy zawiera nowy wymóg prawny dotyczący przygotowania przez banki konkretnych planów monitorowania i przeciwdziałania ryzykom ESG pojawiającym się w krótkim, średnim i długim okresie. Dzięki temu banki dokładnie ocenią zmiany strukturalne, które prawdopodobnie nastąpią w branżach, na które są narażone, zgodnie ze ścieżkami przejściowymi określonymi w ramach prawnych UE^[41].

Wykres A

Harmonogram procesu legislacyjnego pakietu bankowego

4 Sprawne funkcjonowanie infrastruktury rynków i płatności

Eurosystem odgrywa główną rolę w rozwoju, obsłudze i nadzorowaniu infrastruktur rynkowych oraz rozwiązań ułatwiających bezpieczny i skuteczny przepływ płatności, papierów wartościowych i zabezpieczeń w strefie euro. Działa on również jako katalizator integracji i innowacji na rynku płatności i papierów wartościowych. W roku 2022 Eurosystem zweryfikował i zaktualizował istniejącą infrastrukturę rynkową, polityki i strategie, a także zbadał nowe technologie i potencjalne wprowadzenie cyfrowego euro.

4.1 Usługi TARGET oraz innowacje i integracja infrastruktury rynkowej i płatności

Usługi systemu TARGET świadczone w ramach Eurosystemu obejmują trzy usługi rozrachunku: TARGET2 – system rozrachunku brutto w czasie rzeczywistym (real-time gross settlement system, RTGS) dla transakcji płatności w euro związanych z operacjami polityki pieniężnej Eurosystemu, jak również transakcji międzybankowych i transakcji handlowych; TARGET2-Securities (T2S) – jednolita, ogólnoeuropejska wielowalutowa platforma rozrachunku papierów wartościowych oraz TARGET Instant Payment Settlement (TIPS) – system rozrachunku płatności natychmiastowych, który rozlicza płatności natychmiastowe w pieniądzu banku centralnego.

Około 1000 banków korzysta z systemu TARGET2, by zainicjować transakcje w euro w imieniu własnym lub w imieniu swoich klientów. Za pośrednictwem systemu TARGET2 można uzyskać dostęp do 41 000 banków na całym świecie, w tym do ich oddziałów i spółek zależnych. W 2022 roku system TARGET2 przetwarzał średnio 399 653 płatności dziennie o średniej dziennej wartości 2 219 bln EUR. Stanowiło to wzrost dziennego wolumenu płatności o 7% w porównaniu z rokiem 2021. Po raz pierwszy TARGET2 przetworzył ponad 100 mln płatności w roku kalendarzowym.

W roku 2022 TARGET2 osiągnął 100% dostępności technicznej. Ponadto Eurosystem w znacznym stopniu zrealizował plan działania mający na celu usunięcie incydentów w systemie usług TARGET, które miały miejsce w 2020^[42].

W celu zweryfikowania wysokiego poziomu bezpieczeństwa cybernetycznego TARGET2, w 2022 przeprowadzono test systemu TIBER-EU^[43]. Testy TIBER-EU symulują taktykę, techniki i procedury napastników przeprowadzających ataki cybernetyczne w warunkach rzeczywistych, w oparciu o informacje o zagrożeniach opracowane na zamówienie. Przeprowadzenie takich testów przyczynia się do głębszego zrozumienia zdolności TARGET2 do wytrzymania cyberataków.

Po formalnym zatwierdzeniu przystąpienia Chorwacji do strefy euro 1 stycznia 2023, w ciągu 2022 roku przeprowadzono testy przygotowawcze i wymagane działania koordynacyjne z centralnym bankiem Chorwacji i chorwackim środowiskiem finansowym w zakresie migracji z krajowego systemu RTGS do systemu TARGET2.

Zgodnie z rozwojem technologicznym, nowymi wymogami regulacyjnymi oraz zmieniającymi się wymaganiami użytkowników, Eurosystem prowadził prace nad wdrożeniem T2, nowego systemu RTGS i centralnej funkcji zarządzania płynnością, która optymalizuje zarządzanie płynnością we wszystkich usługach TARGET. Uruchomienie T2, które było planowane na listopad roku 2022, zostało przesunięte na marzec 2023.

Obecnie platforma T2S łączy 19 centralnych depozytów papierów wartościowych (CDPW) z 20 rynków europejskich, umożliwiając rozrachunek papierów wartościowych w euro i koronach duńskich. W roku 2022 T2S przetwarzał średnio 707 879 transakcji dziennie o średniej dziennej wartości 716,67 mld EUR. Poza chorwackim CSD (SKDD), w 2022 roku Umowę Ramową T2S podpisały bułgarski CSD (CDAD) oraz System Rozrachunku Rządowych Papierów Wartościowych centralnego banku Bułgarii, które są w trakcie wyboru odpowiednich dat migracji. Testy związane z wprowadzaniem nowych CDPW do T2S będą kontynuowane w roku 2023.

W roku 2022 miały miejsce dwa istotne rozszerzenia T2S. Po pierwsze, funkcja mechanizmu sankcji wspierająca CDPW w wypełnianiu obowiązków wynikających z przepisów dotyczących dyscypliny rozrachunku określonych w rozporządzeniu w sprawie centralnych depozytów papierów wartościowych (CSDR) przeszła z fazy próbnego rozruchu do fazy produkcyjnej. Po drugie, wdrożenie wersji 6.0 platformy T2S umożliwiło przyjęcie w ramach T2S komponentów, które będą wspólne dla wszystkich usług TARGET (tzw. komponenty wspólne).

W celu wspierania wprowadzania płatności natychmiastowych w strefie euro Eurosystem sfinalizował wdrażanie środków zapewniających ogólnoeuropejską dostępność za pośrednictwem systemu TIPS. Z uwagi na fakt, że do TIPS przystąpiło więcej banków i społeczności krajowych, wolumeny transakcji wzrosły 17,1-krotnie w porównaniu z poziomem z roku 2021, osiągając 18,7 mln transakcji w grudniu 2022 (w porównaniu z 1,6 mln w grudniu roku 2021). Biorąc pod uwagę propozycję legislacyjną Komisji Europejskiej, aby zobowiązać unijnych dostawców usług płatniczych, którzy już oferują polecenia przelewu w euro, do udostępnienia w określonym terminie również ich wersji przelewów natychmiastowych; należy spodziewać się dalszego przyspieszenia wprowadzania płatności natychmiastowych w euro.

Wielowalutowy model TIPS wzbudza zainteresowanie banków centralnych spoza strefy euro. W maju 2022 roku Sveriges Riksbank pomyślnie zakończył pierwszy etap migracji do TIPS, otwierając drogę do natychmiastowych rozliczeń płatności w koronach szwedzkich w TIPS. Danmarks Nationalbank będzie oferował za pośrednictwem TARGET Services, a także TIPS, rozliczenia w koronach duńskich w drugim kwartale 2025. Norges Bank również wyraził zainteresowanie potencjalnym przystąpieniem do TIPS w swojej walucie krajowej. Analizowana jest możliwość wprowadzenia funkcji wielowalutowości, która umożliwiłaby dokonywanie natychmiastowych płatności pomiędzy walutami rozliczanymi na platformie.

Oprócz trzech usług rozrachunkowych Eurosystem opracowuje nową usługę w systemie TARGET – system zarządzania zabezpieczeniami Eurosystemu (Eurosystem Collateral Management System – ECMS), który będzie ujednoliconym systemem zarządzania aktywami wykorzystywanymi jako zabezpieczenie w operacjach kredytowych Eurosystemu dla wszystkich jurysdykcji strefy euro. Uruchomienie ECMS zostało przesunięte z listopada 2023 na kwiecień 2024 w celu złagodzenia wpływu przeniesionego uruchomienia T2.

W odniesieniu do obszaru płatności Eurosystem nadal realizuje cele określone w swojej strategii dotyczącej płatności detalicznych. Obejmuje to wspieranie paneuropejskiego rozwiązania w zakresie płatności detalicznych w punktach interakcji (POI, tj. w fizycznych punktach sprzedaży oraz w handlu mobilnym i elektronicznym, zarządzanym przez europejskie podmioty sektora prywatnego), pełne wdrożenie płatności natychmiastowych oraz usprawnienie płatności transgranicznych. Program obejmuje również prace nad zapewnieniem wszystkim Europejczykom dostępu do bezpiecznych, skutecznych i wygodnych płatności w związku z postępującą cyfryzacją gospodarki. W ramach tych prac opublikowano sprawozdanie z oceny dostępności płatności detalicznych w UE. Jego kluczowe ustalenia wskazują, że choć postępująca cyfryzacja stwarza szczególne wyzwania dla osób i grup znajdujących się w trudnej sytuacji, to otwiera również możliwości poprawy dostępności poprzez specjalne innowacyjne rozwiązania.

Równolegle z promowaniem strategii płatności detalicznych Eurosystemu, EBC wspiera prace nad rozwojem innowacyjnych usług płatniczych, w tym na poziomie Rady ds. Płatności Detalicznych w Euro (Euro Retail Payments Board – ERPB). W szczególności ERPB promuje postępy w zakresie otwartej bankowości, która umożliwia podmiotom trzecim dostęp do danych związanych z rachunkami płatniczymi za zgodą klientów banków oraz inicjowanie płatności za pomocą otwartych interfejsów programowania aplikacji. To z kolei pozwala dostawcom zewnętrznym oferować wygodne i atrakcyjne rozwiązania płatnicze. Na zaproszenie ERPB, Europejska Rada ds. Płatności (EPC) rozpoczęła prace nad przyszłym schematem Dostępu do Rachunków Płatniczych SEPA (SPAA), określającym zasady, praktyki i standardy, które umożliwią wymianę danych związanych z rachunkami płatniczymi oraz ułatwią inicjowanie transakcji płatniczych w ramach usług o wartości dodanej świadczonych przez banki na rzecz dostawców zewnętrznych. Pierwsza wersja regulaminu schematu SPAA została opublikowana przez EPC w listopadzie roku 2022.

Innowacje cyfrowe zmieniają nie tylko detaliczne usługi płatnicze, ale także hurtowe transakcje finansowe. Podmioty działające na rynku finansowym już od kilku lat prowadzą eksperymenty związane z nowymi technologiami, na przykład technologiami rozproszonych rejestrów (DLT). Aby lepiej rozpoznać te technologie, 23 marca 2023 roku UE zainicjowała działanie pilotażowego systemu dla infrastruktury rynkowej opartej na technologii rozproszonych rejestrów, którego funkcjonowanie przewiduje się na trzy lata z możliwością jednokrotnego przedłużenia. System ten pozwala dostawcom usług inwestycyjnych, firmom i centralnym depozytom papierów wartościowych korzystać z wielostronnej platformy handlowej, systemu rozrachunkowego lub systemu tradingowego i rozrachunkowego opartego na technologii DLT. W hipotetycznym scenariuszu, w którym rynki finansowe miałyby powszechnie przyjąć DLT lub inne nowe technologie dla transakcji hurtowych, zmianie mogłyby ulec również potrzeby użytkowników hurtowych usług rozrachunkowych Eurosystemu, w szczególności TARGET2 i T2S. W celu ograniczenia ryzyka dla systemu finansowego poprzez zapewnienie, że pieniądz banku centralnego zachowa swoją rolę najbezpieczniejszego aktywa rozrachunkowego dla hurtowych transakcji finansowych, Eurosystem bada sposoby wykorzystania nowych technologii dostarczania pieniądza banku centralnego do rozrachunku hurtowych transakcji finansowych. Staranna analiza przez Eurosystem potencjalnych następstw dla ładu korporacyjnego, efektywności rozrachunku oraz zarządzania płynnością ma kluczowe znaczenie, nie sugerując przy tym żadnych kierunków polityki pieniężnej.

Zgodnie z celem, jakim jest dalsza integracja europejskich rynków finansowych, Grupa Doradcza Eurosystemu ds. infrastruktur rynkowych papierów wartościowych i zabezpieczeń (AMI-SeCo) kontynuowała raportowanie postępów osiągniętych przez rynki krajowe w zakresie zgodności ze standardami uzgodnionymi w ramach inicjatywy jednolitego zbioru zasad zarządzania zabezpieczeniami dla Europy (Single Collateral Management Rulebook for Europe (SCoRE)). W sprawozdaniu SCoREBoard za drugie półrocze roku 2022, AMI-SeCo zauważyła, że pomimo pewnych opóźnień w postępach osiąganych przez zainteresowane strony, zapewnienie pełnej zgodności w wyznaczonym terminie jest nadal wykonalne. W związku ze zmianą terminu uruchomienia systemu ECMS Eurosystemu na kwiecień 2024 roku, AMI-SeCo zgodziła się na przesunięcie terminu osiągnięcia zgodności ze standardami SCoRE w celu ujednolicenia terminów.

Ponadto AMI-SeCo nadal monitorowała i omawiała postępy i zmiany w programie harmonizacji T2S oraz w zakresie standardów dotyczących wydarzeń korporacyjnych, w tym standardów branżowych dotyczących identyfikacji akcjonariuszy. Ponadto, AMI-SeCo przedstawiła odpowiedzi na konsultacje publiczne Komisji Europejskiej i Europejskiego Urzędu Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych na temat procedur w zakresie podatku u źródła oraz wdrożenia drugiej dyrektywy o prawach akcjonariuszy.

4.2 Faza badawcza projektu cyfrowego euro

Faza badawcza projektu cyfrowego euro, która została rozpoczęta w październiku 2021, przebiega zgodnie z planem i oczekuje się jej zakończenia w drugiej połowie roku 2023. Do tego czasu Radzie Prezesów zostaną przedstawione ustalenia z fazy badawczej oraz wskazówki, czy należy przejść do fazy przygotowawczej, jak również plan projektu dla tej kolejnej fazy. Ewentualna decyzja o przejściu do fazy przygotowawczej sama w sobie nie przesądza o podjęciu decyzji o emisji.

Eurosystem regularnie informował o postępach w fazie badania cyfrowego euro, publikując dwa sprawozdania z postępów we wrześniu i grudniu. W roku 2022 Eurosystem uzgodnił główne przypadki użycia i wiele kluczowych decyzji projektowych dotyczących cyfrowego euro, uwzględniając aspekty prywatności i wymogi regulacyjne, jak również potrzebę zapewnienia możliwości dokonywania płatności online obok opcji offline za pomocą cyfrowego euro. Decyzje te odzwierciedlają również ważną rolę pośredników jako dystrybutorów cyfrowego euro oraz system jako preferowany model dystrybucji. Podjęto decyzję o rozpoczęciu prac nad cyfrowym zbiorem przepisów o euro, w związku z czym zatrudniono menedżera zbioru przepisów i wystosowano zaproszenie do wyrażenia zainteresowania udziałem w jego redagowaniu. Prace nad samym zbiorem zasad rozpoczęły się w pierwszym kwartale roku 2023.

W ramach tego projektu powiązane działania w zakresie tworzenia prototypów cyfrowego euro z udziałem krajowych banków centralnych Eurosystemu i przedsiębiorstw prywatnych przebiegały zgodnie z planem. Wyniki zostaną przedstawione w sprawozdaniu w pierwszej połowie roku 2023 i zastosowane w razie potrzeby w kolejnej fazie projektu.

W celu zapewnienia rozwoju cyfrowego euro, które jest atrakcyjne dla wszystkich zainteresowanych stron, projekt opiera się na częstych interakcjach z uczestnikami rynku i przyszłymi użytkownikami na różnych forach i w różnych formatach. W roku 2022 obejmowały one specjalne sesje techniczne ERPB, dwustronne sesje informacyjne z głównymi grupami zainteresowanych stron, spotkania Rynkowej Grupy Doradczej ds. cyfrowego euro, ćwiczenia w grupach fokusowych oraz seminaria społeczeństwa obywatelskiego. Jednocześnie EBC ściśle współpracował z instytucjami europejskimi, które będą decydowały o niezbędnych ramach prawnych dla potencjalnej przyszłej emisji cyfrowego euro.

4.3 Nadzór i rola banku centralnego emitującego euro

W celu zapewnienia bezpiecznego i sprawnego funkcjonowania infrastruktury rynku finansowego (FMI) oraz płatności w strefie euro Eurosystem określa cele poprzez przyjmowanie konkretnych regulacji, standardów, wytycznych i rekomendacji, monitorowanie ich wdrażania oraz w razie potrzeby, wspieranie zmian. Jako bank centralny emitujący walutę euro, Eurosystem angażuje się we współpracę w zakresie nadzoru systemowego, a także zarządzania kryzysowego w odniesieniu do podmiotów FMI prowadzących znaczącą część swojej działalności w euro.

W odniesieniu do systemowo ważnych systemów płatności (SIPS) funkcja nadzorcza Eurosystemu obejmuje bezpośredni nadzór nad systemami TARGET2, EURO1, STEP2-T oraz systemem zarządzania rozliczeniami Mastercard. W roku 2022 szczególnym przedmiotem nadzoru był realizowany przez Eurosystem projekt konsolidacji T2-T2S (zob. rozdział 4.1). Eurosystem przeprowadził wstępną ocenę skonsolidowanej platformy skoncentrowaną na głównych zmianach w systemie TARGET2 i monitorował projekt w celu zidentyfikowania wszelkich potencjalnych zagrożeń związanych z udanym uruchomieniem platformy i jej późniejszym sprawnym funkcjonowaniem. Ponadto Eurosystem przeprowadził kompleksową ocenę systemu zarządzania rozliczeniami Mastercard pod kątem zgodności z rozporządzeniem SIPS i oczekiwaniami w zakresie nadzoru nad odpornością cybernetyczną. Ściśle monitorowano również rozwój i odporność operacyjną paneuropejskich systemów płatności natychmiastowych, takich jak TIPS i RT1.

W odniesieniu do instrumentów płatniczych prace koncentrowały się na wdrażaniu ram nadzoru Eurosystemu nad elektronicznymi instrumentami płatniczymi, schematami oraz uzgodnieniami dotyczącymi płatności (ramy PISA). W oparciu o wynik zharmonizowanej oceny punktowej organy zarządzające zidentyfikowanymi schematami płatniczymi zostały powiadomione o tym, czy będą one nadzorowane, monitorowane, czy też wyłączone z działań nadzorczych w oparciu o ramy PISA. W przypadku rozwiązań w zakresie płatności proces ten jest bliski finalizacji. Ponadto rozpoczęto przeprowadzanie kompleksowych ocen dla pierwszej grupy schematów płatniczych.

Jako bank centralny emitujący walutę euro, Eurosystem nadal był członkiem kolegium organów nadzoru dla partnerów centralnych w UE (CCP) zgodnie z rozporządzeniem w sprawie infrastruktury rynku europejskiego (EMIR). W tym charakterze oceniał różne propozycje rozszerzenia zakresu usług lub wprowadzenia istotnych zmian w procedurach zarządzania ryzykiem oraz dokonywał przeglądu planów naprawczych przygotowanych zgodnie z rozporządzeniem UE w sprawie działań naprawczych oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji w odniesieniu do partnerów centralnych. W kontekście prac przygotowawczych do przeglądu rozporządzenia EMIR, Eurosystem wniósł wkład do konsultacji prowadzonych przez Komisję Europejską w marcu 2022.

Eurosystem monitorował również wpływ zwiększonej zmienności rynku na partnerów centralnych. EBC przeprowadził prace analityczne dotyczące zmienności na rynku energii w celu zbadania wpływu wezwań do uzupełnienia dużych depozytów zabezpieczających na uczestników rozliczeń. Wyniki tych prac stanowiły wsparcie dla wkładu EBC w unijne i międzynarodowe prace nad ograniczeniem ryzyka i potencjalnych skutków nagłych wezwań do uzupełnienia dużych depozytów zabezpieczających.

Odnośnie rozrachunku papierów wartościowych Eurosystem, jako bank centralny emitujący walutę bazową, przyczynił się do regularnej oceny unijnych CDPW zgodnie z rozporządzeniem UE w sprawie centralnych depozytów papierów wartościowych (CSDR). Eurosystem rozpoczął również przygotowania do uczestnictwa w zastosowaniu rozporządzenia (UE) nr 2022/858 do pilotażowego systemu dla infrastruktury rynkowej opartej na technologii rozproszonych rejestrów.

W zakresie nadzoru nad T2S Eurosystem zakończył w pierwszym kwartale 2022 roku pierwszą ocenę T2S pod kątem wymagań nadzorczych w zakresie odporności cybernetycznej (Cyber Resilience Oversight Expectations). Eurosystem zakończył również ocenę zmian wprowadzonych w T2S w roku 2022 (zob. rozdział 4.1).

Odporność FMI na zagrożenia cybernetyczne nadal stanowi główny przedmiot zainteresowania zarówno w obszarze operacyjnym usług TARGET (zob. rozdział 4.1), jak i nadzoru systemowego. W roku 2022 rozpoczęto przegląd strategii nadzoru Eurosystemu/ESBC w zakresie odporności na zagrożenia cybernetyczne dla infrastruktury rynku finansowego i niektórych jej narzędzi, zakończono kolejną rundę badania odporności na zagrożenia cybernetyczne dotyczącego FMI, natomiast Euro Cyber Resilience Board (Rada ds. Odporności Euro na Zagrożenia Cybernetyczne) pracowała nad wymianą informacji (w szczególności w świetle rosyjskiej inwazji na Ukrainę), koordynacją kryzysową i ryzykiem ze strony osób trzecich. W ramach TIBER-EU Centrum Wiedzy TIBER-EU opracowało najlepsze praktyki w zakresie tzw. purple teaming, tj. współpracy polegającej na łączeniu ofensywnego i defensywnego podejścia do bezpieczeństwa cybernetycznego, która ma miejsce na określonym etapie testu TIBER.

5 Operacje rynkowe i usługi finansowe na rzecz innych instytucji

Większość linii płynnościowych w euro dla innych banków centralnych, ustanowionych lub aktywowanych od 2020, utrzymano w 2022, a nowe linie zostały ustanowione z Narodowym Bankiem Polskim i organem nadzoru finansowego Andory (Andorran Financial Authority). EBC nadal oferował kontrahentom ze strefy euro operacje dolarowe, zapewniając w ten sposób zabezpieczenie dla finansowania rynkowego. Nie podjęto żadnych interwencji EBC na rynku walutowym.

EBC nadal był odpowiedzialny za zarządzanie różnymi operacjami finansowymi w imieniu Unii Europejskiej i pełnił rolę koordynującą usługi świadczone w ramach Eurosystemu w zakresie zarządzania rezerwami.

Transmisja zmian stóp procentowych EBC na rynki pieniężne strefy euro (ramka 3) była pełna i natychmiastowa w segmencie krótkoterminowych niezabezpieczonych rynków pieniężnych, natomiast niezabezpieczone stopy terminowe rosły jedynie powoli. Przenoszenie podwyżek stóp na zabezpieczone rynki pieniężne było również w dużej mierze płynne, choć z pewnymi różnicami w szybkości dostosowania w poszczególnych segmentach.

5.1 Zmiany w operacjach rynkowych

Linie płynnościowe w euro i w walutach obcych

Linie swap i repo Eurosystemu są instrumentami polityki pieniężnej stosowanymi jako narzędzia stabilizacyjne w okresach napięć na światowych rynkach finansowych.

Kiedy Eurosystem dostarcza euro bankom centralnym spoza strefy euro, linie płynnościowe zaspokajają ewentualne zapotrzebowanie na płynność w euro w krajach spoza strefy euro w przypadku zakłóceń na rynku. Zapobiegają one zatem efektom ubocznym na rynkach finansowych i w gospodarce strefy euro w postaci presji na wzrost krótkoterminowych stóp rynku pieniężnego lub gwałtownej wyprzedaży aktywów, które mogłyby mieć negatywny wpływ na płynną transmisję polityki pieniężnej EBC. Linie płynnościowe zapobiegają również przekształcaniu niedoborów płynności w euro w ryzyko dla stabilności finansowej.

W momencie otrzymania przez EBC waluty obcej od innego banku centralnego (na przykład dolarów amerykańskich od Systemu Rezerwy Federalnej) i przekazania euro jako zabezpieczenia, walutowe linie płynnościowe zapewniają ciągłość udzielania kredytów w walucie obcej. Zapobiega to gwałtownemu delewarowaniu, skrajnym ruchom cen i przerwom w przepływie kredytów wynikającym z napięć na międzynarodowych rynkach finansowania.

Większość linii płynnościowych w euro, które zostały utworzone lub uruchomione od 2020, została utrzymana i przedłużona początkowo do 15 stycznia 2023, a następnie do 15 stycznia 2024, z wyjątkiem umów swapowych z Българска народна банка (bank centralny Bułgarii) i Hrvatska narodna banka (bank centralny Chorwacji) oraz linii repo z bankiem centralnym Serbii, które wygasły z końcem marca 2022. Nowe linie płynnościowe zostały ustanowione w 2022 z Narodowym Bankiem Polskim i urzędem nadzoru finansowego Andory (Andorran Financial Authority). Tabela 5.1 przedstawia linie płynnościowe w euro funkcjonujące według stanu na dzień 31 grudnia 2022, w ramach których Eurosystem może zasilać zagraniczne banki centralne w płynność w walucie euro. Ciągnienia z linii płynnościowych w euro zostały ograniczone do końca kwartału.

Wzajemna umowa swapowa z bankiem centralnym Chin została przedłużona na kolejne 3 lata do października 2025.

W 2022 EBC nadal zapewniał płynność w dolarach amerykańskich w koordynacji z Systemem Rezerwy Federalnej, bankami centralnymi: Kanady, Wielkiej Brytanii, Japonii i Szwajcarii, zwykle z terminem zapadalności 7 dni. Udostępnienie dolarów amerykańskich w głównych jurysdykcjach pomogło złagodzić presję na globalnych rynkach finansowania i nadal wspierało prywatne rynki finansowania.

Tabela 5.1

Przegląd operacyjnych linii płynnościowych

Sprawozdawczość w zakresie interwencji walutowych

W 2022 EBC nie interweniował na rynku walutowym. Od wprowadzenia euro EBC interweniował na rynku walutowym dwukrotnie – w latach 2000 i 2011. Dane dotyczące interwencji walutowych są publikowane z częstotliwością kwartalną, z opóźnieniem jednego kwartału na stronie internetowej EBC i w Hurtowni Danych Statystycznych. Informacje publikowane w tabelach kwartalnych są również podsumowywane co roku w Raporcie rocznym EBC (tabela 5.2). W przypadku, gdy w danym kwartale nie wystąpiła interwencja walutowa, jest to wyraźnie zaznaczone.

Tabela 5.2

Interwencje walutowe EBC

Ramy sprawozdawczości obejmują interwencje walutowe przeprowadzane przez EBC jednostronnie i w koordynacji z innymi międzynarodowymi organami, jak również interwencje „na krańcach pasma” w ramach europejskiego mechanizmu kursowego (ERM II).

5.2 Zarządzanie operacjami zaciągania i udzielania pożyczek przez UE

Europejski Bank Centralny odpowiada za zarządzanie operacjami zaciągania i udzielania przez UE pożyczek w ramach instrumentu średnioterminowej pomocy finansowej (medium-term financial assistance, MTFA)^[44], europejskiego mechanizmu stabilizacji finansowej (European financial stabilisation mechanism, EFSM)^[45], europejskiego instrumentu tymczasowego wsparcia w celu zmniejszenia zagrożeń związanych z bezrobociem w sytuacji nadzwyczajnej (SURE)^[46] i programu Next Generation EU (NGEU)^[47]. W roku 2022 EBC zaakceptował też wniosek Komisji Europejskiej o świadczenie usług agenta płatniczego, poszerzając w ten sposób obecny zakres usług agenta skarbowego świadczonych przez EBC. Trwają przygotowania do uruchomienia usług w 2023 roku.

W roku 2022 EBC przetwarzał płatności odsetkowe od pożyczek udzielonych w ramach MTFA. Łączna kwota nominalna do zapłaty z tytułu tego instrumentu na dzień 31 grudnia 2022 wyniosła 200 mln EUR. W roku 2022, w związku z pożyczkami w ramach EFSM, EBC przetwarzał też różne inne płatności i płatności odsetkowe. Łączna kwota do zapłaty z tytułu tego instrumentu na dzień 31 grudnia 2022 wyniosła 46,3 mld EUR. W roku 2022 EBC przetwarzał wypłaty pożyczek z instrumentu SURE dla różnych państw członkowskich UE oraz powiązane z nimi płatności odsetkowe. Łączna kwota do zapłaty z tytułu tego instrumentu na dzień 31 grudnia 2022 wyniosła 98,4 mld EUR. W 2022 roku EBC przetwarzał także wypłaty pożyczek i dotacji w ramach programu NGEU dla różnych państw członkowskich.

Europejski Bank Centralny odpowiada także za zarządzanie płatnościami wynikającymi z operacji w ramach Europejskiego Instrumentu Stabilności Finansowej (EFSF)^[48] i Europejskiego Mechanizmu Stabilności (ESM)^[49]. W roku 2022 w związku z jedną pożyczką udzieloną w ramach EFSF EBC obsługiwał różne płatności z tytułu odsetek i opłat.

Europejski Bank Centralny odpowiada również za obsługę wszystkich płatności wynikających z umowy pożyczkowej zawartej z Grecją^[50]. Łączna kwota do zapłaty z tytułu tej umowy na dzień 31 grudnia 2022 wyniosła 44,8 mld EUR.

5.3 Usługi Eurosystemu w zakresie zarządzania rezerwami

W roku 2021 Eurosystem w dalszym ciągu świadczył kompleksowe usługi zarządzania aktywami rezerwowymi klientów, denominowanymi w euro, w ramach programu ERMS (Eurosystem Reserve Management Services) wprowadzonego w roku 2005. Niektóre krajowe banki centralne należące do Eurosystemu oferują w ramach tego programu – na jednolitych warunkach zgodnych z ogólnymi standardami rynkowymi – usługi finansowe bankom centralnym, władzom monetarnym i agencjom rządowym spoza strefy euro oraz organizacjom międzynarodowym. EBC pełni rolę ogólnego koordynatora, monitoruje sprawność realizacji usług, promuje zmiany mające na celu poprawę ram prawnych oraz przygotowuje odpowiednie sprawozdania dla organów decyzyjnych EBC.

Liczba zgłoszonych rachunków klientów obsługiwanych w ramach ERMS na koniec roku 2022 wyniosła 270, w porównaniu z 265 na koniec roku 2021. Zagregowane zasoby ogółem (obejmujące aktywa pieniężne i papiery wartościowe) zarządzane w ramach ERMS zmniejszyły się w roku 2022 o ok. 6% w stosunku do wartości z roku 2021.

Ramka 3
Przeniesienie głównych zmian stóp procentowych EBC na stopy rynku pieniężnego w euro

W okresie od lipca do grudnia 2022 EBC podwyższył swoje podstawowe stopy procentowe o 250 pkt bazowych, i w efekcie stopa depozytowa EBC z poziomu ujemnego do 2,0% na koniec roku. Ten cykl podwyżek wyróżnia się w historii pod względem wielkości podwyżek stóp (2 podwyżki o 50 pkt bazowych i 2 podwyżki o 75 pkt bazowych), szybkości dostosowania stopy procentowej (w ciągu 5 miesięcy) oraz dlatego, że miał miejsce w środowisku o rekordowo wysokiej nadpłynności, wynoszącej ponad 4 bln euro.

Niniejsza ramka zawiera przegląd transmisji zmian stóp procentowych na rynki pieniężne, które stanowią pierwsze ogniwo w łańcuchu transmisji polityki pieniężnej. Podsumowując, transmisja była pełna i natychmiastowa w segmencie krótkoterminowych niezabezpieczonych stóp pieniężnych, co odzwierciedlała krótkoterminowa stopa procentowa w euro (€STR), natomiast terminowe niezabezpieczone stopy procentowe reagowały wolniej. Na zabezpieczonym rynku pieniężnym stopy transakcji z przyrzeczeniem odkupu (repo) doświadczyły częściowo opóźnionej lub nawet zakłóconej transmisji, głównie ze względu na wzrost niedoboru zabezpieczeń w 2022. Ponadto ograniczona podaż krótkoterminowych papierów wartościowych i zwiększony popyt na takie instrumenty przyczyniły się do jedynie częściowego przeniesienia podwyżek stóp procentowych na stawki bonów skarbowych.

Krótkoterminowe niezabezpieczone stopy rynku pieniężnego dobrze dostosowały się do podwyżek stóp procentowych, natomiast stopy terminowe niezabezpieczone rosły jedynie w powolnym tempie.

W okresie od lipca do grudnia 2022 stopa procentowa €STR wzrosła o 249 pkt bazowych, a zatem dostosowała się prawie w całości do podwyżki stóp procentowych o 250 pkt bazowych (wykres A). Rozkład stóp transakcji na rynku pieniężnym wspierających €STR, zbieranych zgodnie z rozporządzeniem EBC w sprawie statystyki rynku pieniężnego, również pozostał stabilny, co odzwierciedla niezmieniona rozpiętość między 25. i 75. percentylem stóp procentowych stanowiących podstawę €STR. Wolumen obrotu niezabezpieczonymi instrumentami krótkoterminowymi znacznie wzrósł, zwłaszcza po powrocie stóp procentowych do wartości dodatnich. W szczególności średni wolumen obrotu zabezpieczający €STR wzrósł o 20% w okresie od września do grudnia 2022 w porównaniu ze średnim wolumenem obrotu do września 2022. Jednakże niezabezpieczone stawki terminowe, których odzwierciedleniem jest stopa procentowa oferowana w operacjach międzybankowych w euro (EURIBOR), wolno zareagowały na podwyżki stóp dla krótkoterminowych okresów zapadalności (wykres B). Opóźnione dostosowanie stóp terminowych wynikało w dużej mierze ze zwiększonego popytu na krótkoterminowe inwestycje na rynku pieniężnym w warunkach dużej niepewności dotyczącej przyszłego poziomu stóp procentowych oraz z premii pobieranej przez banki przyjmujące depozyty terminowe.

Przenoszenie podwyżek stóp na zabezpieczone rynki pieniężne zostało również w dużej mierze ostatecznie zakończone, choć z pewnymi różnicami w szybkości dostosowania w poszczególnych segmentach.

Operacje repo funkcjonują zasadniczo jako krótkoterminowe pożyczki zabezpieczone, w ramach których gotówka jest wymieniana na papier wartościowy, pod warunkiem że transakcja zostanie odwrócona (zazwyczaj następnego dnia). Od ostatniego kwartału 2021 popyt na pożyczanie papierów wartościowych i zabezpieczone inwestycje krótkoterminowe znacznie się zwiększył, pogłębiając klin między stopami repo i stopą depozytową EBC, ponieważ ten rodzaj zabezpieczenia wspierającego te transakcje stał się rzadziej spotykany. Analizując transmisję 3 podwyżek stóp procentowych w lipcu, październiku i grudniu 2022, można stwierdzić, że wszystkie one zostały w znacznym stopniu przeniesione na krótkoterminowe stopy repo zabezpieczone obligacjami rządowymi większości krajów strefy euro, natomiast w przypadku przejścia na zabezpieczenie w postaci obligacji rządowych o najwyższym ratingu, na przykład niemieckich rządowych papierów wartościowych, wystąpiły pewne opóźnienia. W przypadku podwyżki stóp procentowych o 75 pkt bazowych we wrześniu 2022, która sprowadziła stopę procentową z powrotem do wartości dodatnich, transmisja na stopy repo była bardziej opóźniona i zaburzona. W pierwszych dniach po wprowadzeniu podwyżki stóp procentowych stopy repo we wszystkich jurysdykcjach strefy euro znalazły się pod znaczną presją spadkową, w związku z obawami o znaczny wzrost popytu na zabezpieczenia, ponieważ inwestorzy spieszyli się, aby zainwestować posiadane środki pieniężne na rynku repo wraz z powrotem do dodatnich poziomów stóp procentowych. W przypadku stóp repo i bonów skarbowych o dłuższych terminach zapadalności, przejście to było również niedoskonałe, głównie ze względu na ograniczoną podaż zabezpieczeń i zwiększony popyt na takie inwestycje. Dostępność zabezpieczeń poprawiła się pod koniec 2022, co znalazło odzwierciedlenie w zmniejszeniu spreadu pomiędzy zabezpieczonymi stopami rynku pieniężnego a stopami referencyjnymi EBC, m.in. dzięki licznym inicjatywom Eurosystemu i krajowych biur zarządzania długiem mającym na celu złagodzenie niedoboru zabezpieczeń, przy zwyczajowej zmienności na końcu roku pod koniec grudnia 2022 (wykresy A i B).

Wykres A

Transmisja podwyżek stóp procentowych na krótkoterminowe niezabezpieczone i zabezpieczone stopy rynku pieniężnego

(procenty, średnia stopa ważona wolumenem)

Wykres B

Transmisja podwyżek stóp procentowych na terminowe niezabezpieczone i zabezpieczone stopy rynku pieniężnego

(procenty, średnia stopa ważona wolumenem)

6 Gotówka, której poziom fałszerstw jest niski, pozostaje środkiem płatniczym, którym najczęściej posługują się obywatele Europy

Obieg gotówkowy banknotów euro nadal rósł w roku 2022, o 4,5% pod względem liczby banknotów i o 1,8% pod względem wartości, na co wpływ miały głównie wojna na Ukrainie wywołana przez Rosję oraz wzrost głównych stóp procentowych EBC, począwszy od lipca.

Przeprowadzone przez EBC badanie zwyczajów płatniczych konsumentów w strefie euro ujawniło, że płatność gotówką była najczęściej używaną w punktach sprzedaży metodą płatniczą, odpowiadając za 59% płatności. Ponadto pierwsze badanie ankietowe dotyczące korzystania z gotówki przez firmy wykazało, że 96% firm obsługujących przede wszystkim klientów indywidualnych akceptowało gotówkę, a ponad 90% będzie ją nadal akceptować w przyszłości.

Poziom fałszerstw pozostaje wyjątkowo niski. Trwa opracowywanie nowych zabezpieczeń banknotów w celu wyprzedzania działań fałszerzy i dalszej poprawy odporności i wiarygodności banknotów.

6.1 Obieg gotówkowy banknotów euro

Pod koniec roku 2022 liczba banknotów euro w obiegu i ich łączna wartość osiągnęły, odpowiednio, poziomy 29,5 miliarda sztuk i 1,57 biliona EUR. Oznacza to dodatnią roczną stopę wzrostu liczby i wartości banknotów o, odpowiednio, 4,5% i 1,8%. Dwa główne wydarzenia miały wpływ na obieg banknotów euro w ciągu analizowanego roku. Po pierwsze rosyjska inwazja na Ukrainę spowodowała wysokie zapotrzebowanie na banknoty euro w lutym i marcu 2022, ponieważ ludzie chcieli mieć wystarczające środki na wypadek możliwych zakłóceń w ekosystemach płatności. Zapotrzebowanie na banknoty euro ustabilizowało się począwszy od kwietnia 2022. Po drugie wzrost głównych stóp procentowych EBC, który rozpoczął się 27 lipca 2022, sprawił, że pozostające w obiegu zasoby gotówkowe w euro stały się droższe w porównaniu z oprocentowanymi instrumentami. W rezultacie niewielka część banknotów euro w obiegu wróciła do Eurosystemu, co zmniejszyło nieco obieg gotówkowy banknotów euro (wykres 6.1).

Wykres 6.1

Liczba i wartość banknotów euro w obiegu

(skala po lewej stronie: mld EUR; skala po prawej stronie: miliardy sztuk)

W celu utrzymania jakości obiegowej banknotów euro i zaufania do nich, krajowe banki centralne Eurosystemu sprawdziły 24,8 miliarda banknotów euro. Z tej liczby 3,2 miliarda zużytych banknotów musiało zostać zastąpione nowo wydrukowanymi banknotami.

Wartość monet euro w obiegu wzrosła w ciągu roku o 4,0% i na koniec roku 2022 wyniosła 32,5 mld EUR. Oznacza to, że w obiegu było łącznie 145 miliardów monet euro.

Wprowadzenie banknotów i monet euro w formie fizycznej od 2002 było kamieniem milowym w historii Europy. Uznano to za niezwykłe wydarzenie, również na poziomie światowym, ponieważ stanowiło ono – i nadal stanowi – największą jak dotąd wymianę waluty na świecie.

6.2 Badania zwyczajów płatniczych konsumentów oraz korzystania z gotówki przez firmy w strefie euro

Badanie zwyczajów płatniczych konsumentów w strefie euro

Pomiędzy październikiem 2021 a czerwcem 2022 EBC przeprowadził badanie zwyczajów płatniczych konsumentów w strefie euro w celu oceny zachowań i preferencji płatniczych konsumentów oraz ich dostępu do różnych instrumentów płatniczych. Badanie pokazało, że płatność gotówką była metodą płatniczą najczęściej wykorzystywaną w punktach sprzedaży, stanowiąc 59% wszystkich płatności, choć udział płatności gotówkowych spadł z poziomu 72% w roku 2019. Pod względem wartości karty miały wyższy udział w płatnościach (46%) niż gotówka (42%). Gotówkę akceptowano w 95% transakcji w fizycznych punktach płatności w całej strefie euro, podczas gdy instrumentami bezgotówkowymi można było zapłacić w 81% transakcji.

Większość konsumentów ze strefy euro było zadowolonych z dostępu do gotówki. Zdecydowana większość konsumentów (90%) uznała, że dotarcie do bankomatu lub banku jest łatwe lub dość łatwe.

Posługiwanie się gotówką przez firmy w strefie euro

W roku 2022 EBC opublikował wyniki pierwszego badania ankietowego na temat korzystania z gotówki przez firmy, rzucając nieco światła na strategie w zakresie bieżącego i przyszłego korzystania z gotówki i jej akceptacji. Gotówka prawdopodobnie zachowa znaczenie jako metoda płatności, ponieważ ponad 90% firm które obecnie przyjmuje gotówkę ma zamiar robić to w przyszłości. Bezpieczeństwo i niezawodność są najważniejszymi kryteriami, którymi kierują się firmy przy podejmowaniu decyzji o tym, czy akceptować dany środek płatniczy.

6.3 Niski poziom fałszerstw i tworzenie banknotu euro

Wyjątkowo niski poziom fałszerstw banknotów euro

W ciągu roku 2022 z obiegu wycofano 376 000 fałszywych banknotów euro. Odnotowany poziom 13 fałszywych banknotów na 1 milion autentycznych banknotów w obiegu jest drugim najniższym w historii poziomem fałszerstw w relacji do banknotów w obiegu od wprowadzenia banknotów euro (wykres 6.2). W porównaniu do roku 2021 całkowita liczba fałszywych banknotów euro wycofanych z obiegu wzrosła o 8,4%. Odzwierciedla to również poprawę w działalności gospodarczej w 2022, po zniesieniu większości ograniczeń związanych z pandemią. Jakość falsyfikatów jest nadal niska. Co za tym idzie, mogą być one bardzo szybko i łatwo wykryte przy pomocy metody „sprawdź dotykiem, pod światło i pod kątem”.

Wykres 6.2

Liczba wykrytych rocznie falsyfikatów na milion autentycznych banknotów euro w obiegu

Tworzenie banknotu euro

Trwa opracowywanie nowych zabezpieczeń, w tym takich, które są oparte na korzyściach oferowanych przez postęp technologiczny, w celu zapewnienia wysokiej jakości banknotów euro i ich odporności na fałszerstwa w przyszłości Inne ważne cele, które wyznaczono przyszłym banknotom, obejmują zmianę wyglądu banknotów euro i ograniczenie ich wpływu na środowisko. Nie zapadła jeszcze decyzja o faktycznej produkcji i emisji nowych banknotów euro.

7 Statystyka

Europejski Bank Centralny z pomocą krajowych banków centralnych opracowuje, zbiera, zestawia oraz udostępnia różnego rodzaju statystyki oraz dane, które są potrzebne do wspierania polityki pieniężnej EBC oraz zadań Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC) i Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego (ERRS) związanych ze stabilnością finansową i innych zadań. Dane te są wykorzystywane również przez instytucje publiczne, międzynarodowe organizacje, uczestników rynków finansowych, media i zwykłych ludzi oraz pomagają EBC w zwiększeniu przejrzystości jego działań.

W roku 2022 EBC skupiał się na nowych statystykach strefy euro, tj. rozszerzonej publikacji statystyk dotyczących papierów wartościowych, opracowaniu wskaźników dla transakcji swap indeksowanych stopą overnight (transakcja OIS) na rynku pieniężnym euro w oparciu o dane pochodzące ze sprawozdań statystycznych dotyczących rynku pieniężnego (MMSR), informacji na temat spółek specjalnego przeznaczenia (SPE) i dwustronnej statystyki zagranicznej krajów członkowskich strefy euro i Rosji. Opracowano eksperymentalne wskaźniki służące wsparciu polityki klimatycznej i rozpoczęto prace nad fazą projektowania zintegrowanych ram sprawozdawczości (IReF). Ponadto do kwartalnych rachunków finansowych włączono nowe dane na temat niebankowych instytucji finansowych.

7.1 Nowa i rozszerzona statystyka strefy euro i inne zmiany

Rada Prezesów EBC przyjęła nowe wytyczne w sprawie danych o papierach wartościowych i statystyki emisji papierów wartościowych^[51]. Wytyczne określają zmienione wymogi w odniesieniu do zarządzania jakością danych w scentralizowanej bazie danych ESBC o papierach wartościowych (CSDB) i nowe wymogi tworzenia statystyki emisji papierów wartościowych w oparciu o dane z CSDB.

Po przyjęciu wytycznych EBC zaczął publikować statystyki emisji papierów wartościowych w nowych podziałach, z uwagi na metodę wyceny, terminy zapadalności i typ oprocentowania we wszystkich krajach członkowskich UE. Jest to pierwszy zbiór danych ESBC od mikro- do makrodanych, przy czym mikrodane CSDB są wykorzystywane do opracowywania oficjalnej statystyki makrodanych zgodnie z międzynarodowymi standardami statystycznymi. Udostępnione dane są znacznie bardziej aktualne Europejski Bank Centralny zdecydowanie rozszerzył zakres publikacji statystyki inwestycji w papiery wartościowe w podziale na poszczególne kraje strefy euro, oraz na sektory inwestora i emitenta. Nowe dane dają bardziej aktualny i kompletny obraz rynków finansowych, co pozwala na lepsze monitorowanie aktywności na rynku pierwotnym i wtórnym.

Europejski Bank Centralny rozpoczął publikację nowej statystyki dotyczącej transakcji swap indeksowanych stopą overnight (transakcje OIS) na rynku pieniężnym euro w oparciu o dane ze sprawozdań statystycznych dotyczących rynku pieniężnego zebrane z 47 banków strefy euro^[52]. Szeregi danych obejmują informacje na temat rynków kasowych i terminowych transakcji OIS o łącznej i dziennej średniej kwocie nominalnej i średniej ważonej stawce. Nowe statystyki dopełniają dane o niezabezpieczonych i zabezpieczonych segmentach rynku pieniężnego, które regularnie publikowano, odpowiednio, od listopada 2017 i stycznia 2019. Publikacja nowych statystyk służy zwiększeniu przejrzystości rynkowej i tym samym poprawie funkcjonowania rynku pieniężnego.

W maju 2022 Rada Prezesów EBC przyjęła zmianę wytycznych w sprawie statystyki zagranicznej w celu gromadzenia informacji statystycznych na temat spółek specjalnego przeznaczenia^[53]. Pozwoli to na lepsze zrozumienie ich roli w systemie gospodarczym i finansowym strefy euro. Pierwsze przekazanie danych dotyczących transgranicznych transakcji i stanów spółek specjalnego przeznaczenia będących rezydentami nastąpiło w marcu 2023 w oparciu o dane z czwartego kwartału 2022, podczas gdy dane wsteczne z pierwszego kwartału 2020 zostaną przekazane do września 2023.

W październiku 2022 EBC rozpoczął publikację podzbioru dwustronnych statystyk zagranicznych krajów strefy euro w relacjach z Rosją^[54]. Dodatkowe uszczegółowienie w danych kwartalnych stanowi przydatny element szczegółowy dla aktualnych analiz transakcji i pozycji w relacjach pomiędzy krajami strefy euro a Rosją.

7.2 Opracowanie eksperymentalnych wskaźników na potrzeby polityki związanej ze zmianami klimatycznymi

W oparciu o prace zakończone w roku 2022 w dniu 24 stycznia 2023 EBC po raz pierwszy opublikował trzy zestawy nowych wskaźników statystycznych dotyczących zrównoważonego finansowania, emisji gazów cieplarnianych i ryzyka fizycznego. Praca ta jest częścią planu działań EBC^[55] na rzecz włączenia problematyki zmiany klimatu do strategii polityki pieniężnej. Opracowanie wspomnianych wskaźników dotyczących zmian klimatu było bardzo kompleksowe. Wskaźniki składają się, między innymi, z dopasowania różnych zestawów danych na poziomie mikrodanych z różnych krajów, wypracowania odpowiednich mechanizmów wyliczania brakujących danych oraz kontroli jakości danych z uwzględnieniem takich aspektów jak poufność, powtarzalność i reprezentatywność. Jako takie omawiane zbiory danych, uwzględniając różnice zależne od danego podzbioru danych, mają nadal status „w trakcie opracowania” ze względu na kilka zastrzeżeń utrudniających korzystanie z tych wskaźników.

Udostępniono następujące 3 zestawy danych^[56]:

1. Wskaźniki zrównoważonego finansowania: Dostarczają one informacji na temat emisji i stanu inwestycji w instrumenty dłużne, uwzględniając charakterystyki zrównoważenia w podziale na rezydentów strefy euro. Ten zbiór danych jest już dość kompleksowy i publikowany jest z etykietą jakości danych „eksperymentalne”.
2. Wskaźniki emisji gazów cieplarnianych instytucji finansowych: Dostarczają one informacji na temat intensywności emisji gazów cieplarnianych papierów wartościowych i portfeli kredytowych instytucji finansowych, takich jak banki, i pomagają ocenić rolę sektora w finansowaniu przejścia na gospodarkę zeroemisyjną i związane z tym zagrożenia. Jednak zbiór danych podstawowych musi zostać udoskonalony, zwłaszcza pod względem zakresu zastosowania. Co za tym idzie wskaźniki te należy interpretować z ostrożnością i postrzegać jako mające status „w trakcie opracowania” i charakter analityczny.
3. Wskaźniki ryzyka fizycznego portfeli kredytów i papierów wartościowych: Oceniają one ryzyko płynące z wywołanych przez zmiany klimatyczne katastrof naturalnych, takich jak powodzie czy pożary, dla wywiązania się ze zobowiązań związanych z portfelami kredytów, obligacji czy kapitałowych papierów wartościowych. Podstawowy zbiór danych wymagać będzie dalszego udoskonalenia, na przykład w zakresie szczegółów informacji o lokalizacji. Dlatego wskaźniki te należy interpretować z ostrożnością i postrzegać je jako mające status „w trakcie opracowania" i charakter analityczny.

Zgodnie z planem działania określonym przez Radę Prezesów EBC trwają praca nad wprowadzeniem poprawek w tych 3 zbiorach danych, które częściowo obejmują nowe i lepsze źródła danych w miarę ich pojawiania się, oraz wszelkie przyszłe zmiany metodologiczne, zarówno w ESBC jak i na świecie.

7.3 Postępy w tworzeniu zintegrowanych ram sprawozdawczości

Długoletnie zobowiązanie EBC do zmniejszenia obciążeń sprawozdawczych banków i poprawy jakości oraz porównywalności danych nabrało w roku 2022 konkretny kształt. W grudniu 2021 rozpoczęto fazę projektową programu IReF w celu integracji wymogów statystycznych Eurosystemu wobec banków w jednolite standaryzowane ramy, które będą obowiązywać w całej strefie euro, i które mogą być również przyjęte przez władze innych państw członkowskich UE^[57].

Podczas prac w fazie projektowej Eurosystem określa kluczowe elementy nowych ram (zarówno pod względem zawartości jak i przetwarzania danych) i nakreśla bardziej efektywną organizację biznesowego procesu statystycznego Eurosystemu. Projektując zintegrowane ramy sprawozdawcze, Eurosystem pracuje w oparciu o wkład, jaki wniosły odpowiednie zainteresowane strony za pomocą trwającej oceny kosztów i korzyści ^[58]. W ramach oceny kosztów i korzyści we wrześniu 2022 opublikowano 3 raporty. Każdy z nich koncentrował się na określonych cechach planowanego systemu sprawozdawczego, to jest na tematach merytorycznych, technicznej integracji krajowych wymogów oraz aspektach proceduralnych i wdrożeniowych^[59]. Ponadto w roku 2022 EBC zorganizował 2 warsztaty z udziałem podmiotów branży bankowej w celu omówienia, na jakim etapie jest ocena kosztów i korzyści.

Zintegrowane ramy sprawozdawcze to pierwszy kroki w kierunku szerszej inicjatywy dotyczącej zintegrowanego systemu sprawozdawczości danych statystycznych, ostrożnościowych oraz dotyczących restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji w UE, którego potrzebę zgłosiła europejska branża bankowa, i który Parlamentu Europejskiego i Rady. Aby przyspieszyć integrację Europejski Urząd Nadzoru Bankowego (EUNB), EBC, Jednolita Rada ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji (SRB) oraz Komisja Europejska rozpoczęły współpracę w ramach nieformalnej grupy koordynującej. Oczekuje się, że współpraca między organami zostanie sformalizowana przez stworzenie wspólnego komitetu ds. sprawozdawczości banków – przy zaangażowaniu ESBC, EUNB, SSM oraz odpowiednich organów krajowych, SRB, krajowych organów odpowiedzialnych za restrukturyzację i uporządkowaną likwidację oraz Komisji Europejskiej – zgodnie ze studium wykonalności autorstwa EUNB opublikowanym w grudniu 2021^[60].

Ramka 4
Nowe statystyki dotyczące niebankowych instytucji finansowych w kwartalnych rachunkach finansowych

Pozostałe instytucje finansowe – drugi największy sektor finansowy w strefie euro

Kwartalne rachunki finansowe publikowane przez EBC zawierają nowy podział pozostałych instytucji finansowych (OFI). Pozostałe instytucje finansowe stanowią, po monetarnych instytucjach finansowych (tj. bankach i funduszach rynku pieniężnego), drugi co do wielkości sektor finansowy w strefie euro (wykres A). Ich rosnąca rola została uznana w przeglądzie strategii polityki pieniężnej EBC na lata 2020-21, a nowy podział stanowi ważny krok w kierunku ułatwienia analizy tego rozwoju^[61]. Wyróżniono trzy podsektory:

• Instytucje finansowe typu captive i podmioty udzielające pożyczek, to przede wszystkim spółki holdingowe i podmioty wewnątrzgrupowe, takie jak spółki pozyskujące finansowanie na rzecz innych podmiotów. Podsektor ten stanowi 17% sektora finansowego strefy euro i jest skoncentrowany w kilku krajach strefy euro (w Irlandii, Luksemburgu i Holandii znajduje się ponad 85% instytucji typu captive).
• Pozostałe instytucje pośrednictwa finansowego – są to np. dealerzy papierów wartościowych i instrumentów pochodnych oraz podmioty sekurytyzacyjne. Podsektor ten stanowi 4% sektora finansowego na poziomie strefy euro. Dane o pozostałych instytucjach pośrednictwa finansowego są niezbędne do pełnej analizy procesu pośrednictwa finansowego w strefie euro.
• Pomocnicze instytucje finansowe – ułatwiają transakcje finansowe nie stając się prawnym (lub ekonomicznym) kontrahentem. Przykładem mogą być giełdy papierów wartościowych, zarządzający funduszami emerytalnymi i wspólnego finansowania oraz brokerzy ubezpieczeniowi. Stanowią oni 1% sektora finansowego strefy euro.

Wykres A

Podsektory finansowe w strefie euro

(stan zobowiązań na koniec III kw. 2022 jako procent zobowiązań sektora finansowego)

8 Działalność badawcza w EBC

W roku 2022 działalność badawcza EBC koncentrowała się na ocenie zjawisk inflacyjnych i analizie potencjalnych efektów normalizacji polityki pieniężnej. Wykorzystanie zbiorów danych dostępnych za pośrednictwem sieci ds. finansów i konsumpcji gospodarstw domowych poszerzono o analizę heterogeniczności finansów gospodarstw domowych w całej strefie euro. Uruchomiono nowe projekty w oparciu o bogate dane zebrane w badaniu oczekiwań konsumentów (Consumer Expectations Survey CES) EBC. Zintensyfikowano również badania związane z kwestiami zmian klimatycznych. Kontynuowano współpracę z krajowymi bankami centralnymi w ramach zespołów badawczych Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC), w związku z czym organizowano doroczne warsztaty, na których omawiano najbardziej palące kwestie w zakresie poszczególnych specjalizacji. Sieć badawcza analizy mikrodanych dotyczących ustalania cen (PRISMA) zakończyła działalność. Przyniosła ona szereg spostrzeżeń istotnych z punktu widzenia polityki gospodarczej.

8.1 Nowe informacje o inicjatywach badawczych EBC

Badania EBC w roku 2022 koncentrowały się głównie na analizie wpływu normalizacji stóp procentowych i bilansu banku, w tym kanałów transmisji i dylematów wyboru (trade-offs). Do oceny potencjalnego wpływu normalizacji na stabilność finansową zastosowano cały szereg własnych modeli uwzględniających powiązania makrofinansowe. Podstawowy wniosek powtarzany w większości tych badań głosi, że normalizacja polityki pieniężnej opóźnia kumulowanie się zagrożeń finansowych i obniża ryzyko krańcowe inflacji w perspektywie średnioterminowej kosztem zaostrzenia warunków finansowania i nasilonego ryzyka osłabienia wzrostu w perspektywie krótkoterminowej.

Sieć ds. finansów i konsumpcji gospodarstw domowych była głównym źródłem danych dla dystrybucyjnych rachunków majątkowych w strefie euro. Jest ona również ważnym źródłem informacji dla grupy zadaniowej ds. heterogeniczności.

Badania oparte o te dane koncentrowały się na różnicach w majątku i aktywach płynnych pomiędzy gospodarstwami domowymi imigranckimi i nieimigranckimi w strefie euro, problemach finansowych gospodarstw domowych, istotnych różnicach warunków mieszkaniowych i wskaźnikach własności mieszkań w krajach strefy euro, a także heterogeniczności wpływu pandemii na finanse gospodarstw domowych.

Badanie oczekiwań konsumentów EBC zyskiwało „rozpoznawalność" w miarę upływu roku 2022. Potwierdza to opracowanie nowych modułów dotyczących finansów konsumenckich, mieszkalnictwa, rynków pracy i innych kwestii w obszarze zainteresowań banków centralnych. Wzrósł też dorobek badawczy i liczba nowych projektów odnoszących się do tematów objętych tym badaniem. Prace w oparciu o CES były szeroko wykorzystywane w gospodarczych, monetarnych i finansowych analizach EBC a także w jego oficjalnych publikacjach. Jak podkreślono na nowo powstałej stronie internetowej CES, publikacje w oparciu o dane z badania prowadziły do cennych spostrzeżeń na temat różnych kwestii, w tym oczekiwań inflacyjnych, komunikacji banku centralnego, konsumpcji i finansów konsumenckich, transmisji polityki pieniężnej do gospodarstw domowych, szoku cen energii i wsparcia rządowego dla gospodarstw domowych. Ponadto zbiorcze wyniki badań miesięcznych są obecnie regularnie ogłaszane na stronie internetowej CES. Comiesięczny komunikat dla prasy zainicjowany w sierpniu 2022 roku jest podsumowaniem oczekiwań konsumenckich co do inflacji, rynku mieszkań, dostępności kredytu, dochodów, konsumpcji, rynku pracy i wzrostu gospodarczego.

W ciągu roku 2022 zintensyfikowano badania nad zmianami klimatu. Koncentrowano się na różnych aspektach interakcji między stabilnością finansową, rynkami finansowymi, polityką władz a transformacją ekologiczną. Opublikowano szereg prac badawczych EBC na temat rozmaitych aspektów tego problemu, dochodząc do następujących wniosków istotnych z punktu widzenia polityki gospodarczej: a) akcja kredytowa banków reaguje na politykę klimatyczną: struktura międzynarodowa kredytów związanych z paliwami kopalnymi zmienia się w widoczny sposób^[62], a w następstwie porozumienia paryskiego zaobserwowano znaczny spadek kredytów dla firm emitujących duże ilości gazów cieplarnianych^[63]; b) gospodarki oparte w większym stopniu na finansowaniu udziałowym zmniejszają emisyjność szybciej niż te w większym stopniu oparte na długu^[64]; c) niedobór zasobów naturalnych skłania do energooszczędnych zmian technicznych^[65]; d) ustalenie podatków od emisji dwutlenku węgla na poziomie niższym niż optymalny jest znacznie bardziej kosztowne dla społeczeństwa niż ustalenie ich na poziomie wyższym niż optymalny^[66].

Inny wątek badań odnosił się do powiązań zagrożeń związanych z klimatem ze stabilnością finansową; analizowano trzy główne wymiary: 1) dane na temat zagrożeń dla systemu finansowego związanych z klimatem i ich pomiar, 2) oceny zagrożeń związanych z klimatem za pomocą testów warunków skrajnych oraz 3) implikacje zagrożeń związanych z klimatem dla polityki makroostrożnościowej. Wyniki opublikowano we wspólnym sprawozdaniu EBC/ERRS w lipcu roku 2022.

8.2 Nowe informacje o zespołach badawczych ESBC

Podstawowe sieci badawcze w dalszym ciągu koordynowały prace w ramach ESBC oraz utrzymywały relacje z naukowcami działającymi w środowiskach akademickich. Mówiąc bardziej szczegółowo, zespoły badawcze ESBC ds. ekonomii monetarnej (zespół badawczy 1), ds. makroekonomii międzynarodowej, polityki fiskalnej, ekonomii pracy, konkurencyjności, koordynacji i zarządzania w unii gospodarczej i walutowej (zespół badawczy 2), ds. stabilności finansowej, uregulowania makroostrożnościowego i nadzoru mikroostrożnościowego (zespół badawczy 3) oraz ds. zmiany klimatu (zespół badawczy 4) zorganizowały warsztaty na temat najbardziej palących kwestii w swoich dziedzinach.

Doroczny warsztat zespołu badawczego 1 odbył się w Paryżu 10 i 11 października 2022 roku. Został on zorganizowany przez Banque de France, a koncentrował się na inflacji, stopach procentowych oraz interakcji polityki pieniężnej i fiskalnej. Zespół badawczy 2 zorganizował swój doroczny warsztat pod egidą banku centralnego Grecji 29 i 30 września 2022 roku. Uczestnicy warsztatu rozpatrywali konsekwencje sankcji gospodarczych, zwłaszcza ich wpływu na handel międzynarodowy, zatrudnienie i produkcję. Omówili również interakcję między polityką pieniężną i fiskalną a także model instytucji UE w świetle zagrożenia dezintegracją. Doroczny warsztat zespołu badawczego 3, którego gospodarzem był Banco de Portugal, odbył się w Lizbonie 20 i 21 października 2022 roku. Obejmował on tematy od regulacji i nadzoru bankowego po rynki mieszkaniowe i waluty cyfrowe banków centralnych. Dnia 5 i 6 września 2022 roku zespół badawczy 4 zorganizował swój pierwszy doroczny warsztat w formule online, a jego gospodarzem był Deutsche Bundesbank. Tematem warsztatu były teoretyczne i empiryczne badania makroekonomicznych efektów zmian klimatu i polityki klimatycznej a także ich implikacji dla różnych rynków finansowych.

9 Działania i obowiązki prawne

W roku 2022 Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej („Trybunał Sprawiedliwości”) po raz pierwszy zinterpretował pojęcie „innego kredytu” w kontekście zakazu finansowania ze środków banku centralnego oraz uznał niezależność finansową krajowych banków centralnych (sprawa C-45/21). Ponadto Trybunał Sprawiedliwości zakończył prawie dziesięcioletnie postępowanie sądowe dotyczące działań w zakresie restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji na Cyprze w 2013 roku (sprawy T-200/18 i T-379/16) oraz doprecyzował ważne aspekty uprawnień nadzorczych EBC (sprawa T-275/19). EBC wydał 14 opinii na temat projektów unijnych aktów prawnych i 32 opinie w sprawie projektów regulacji krajowych wchodzących w zakres jego kompetencji. Odnotowano 5 przypadków nieprzestrzegania obowiązku zasięgania opinii EBC na temat projektów aktów prawnych dotyczących prawa krajowego. Procedura monitorowania przez EBC przestrzegania przez banki centralne zakazów finansowania ze środków banku centralnego i uprzywilejowanego dostępu w roku 2022 potwierdziła, że artykuły 123 i 124 Traktatu były na ogół respektowane.

9.1 Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej dotyczące EBC

We wrześniu 2022 Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, obradujący w wielkiej izbie, po raz pierwszy orzekł w sprawie interpretacji pojęcia „innego kredytu” użytego w art.123 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej i zdefiniowanego w art. 1 ust. 1 lit. b) ppkt ii) rozporządzenia Rady (WE) nr 3603/93 jako „wszelkiego finansowania zobowiązań sektora publicznego wobec osób trzecich” (sprawa C-45/21). Według Trybunału Sprawiedliwości zakaz (udzielania) kredytu w rozumieniu wszelkiego finansowania zobowiązania sektora publicznego wobec osób trzecich nie oznacza tylko, że krajowe banki centralne (KBC) nie mogą przejmować wcześniejszych zobowiązań innych organów lub podmiotów publicznych wobec osób trzecich; ale również oznacza on, że efektywne finansowanie zobowiązań wobec osób trzecich przez KBC nie może wynikać bezpośrednio ze środków przedsięwziętych lub wyborów strategicznych dokonanych przez inne organy lub podmioty publiczne. W tym samym orzeczeniu w trybie prejudycjalnym Trybunał Sprawiedliwości wyraźnie uznał, również po raz pierwszy, finansowy wymiar niezależności KBC i zinterpretował jego konsekwencje w kontekście wykonywania przez KBC zadań krajowych poza zakresem Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC). Według Trybunału Sprawiedliwości możliwość niezależnego wykonywania przez KBC zadania mieszczącego się w zakresie ESBC byłaby ograniczona, gdyby krajowe zadania wykraczające poza ten zakres uniemożliwiały KBC zgromadzenie odpowiednich zasobów finansowych w formie rezerw lub zabezpieczeń kompensujących straty, szczególnie takie, które wynikają z działań polityki pieniężnej.

Odpowiednio w lipcu i listopadzie 2022 Sąd Unii Europejskiej oddalił ostatnie toczące się sprawy sądowe o odszkodowanie wniesione między innymi przeciwko EBC przez kilku interesariuszy w dwóch bankach cypryjskich, które podlegały procedurze restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji w 2013 roku (sprawy T-200/18 i T-379/16). Postanowienia te są zgodne z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 2020 roku w połączonych sprawach Chrysostomides i Bourdouvali^[67], które dotyczyły podobnego przedmiotu. Skarżący zarzucali, że przedmiotowe procedury restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji były narzucone przez EBC i innych pozwanych^[68] między innymi poprzez ich uczestnictwo w spotkaniach Eurogrupy, ich rolę w negocjacjach i przyjęciu cypryjskiego protokołu ustaleń oraz decyzji Rady Prezesów EBC dotyczących awaryjnego wsparcia płynnościowego. Sąd Unii Europejskiej stwierdził, że EBC i inni pozwani w żaden sposób nie naruszyli prawa do własności, zasady ochrony uzasadnionych oczekiwań, zasady proporcjonalności ani zasady równego traktowania. Postanowienia wydane przez Sąd Unii Europejskiej zakończyły prawie dziesięcioletnie postępowanie w sprawie procedury restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji z 2013 roku na Cyprze, w którym EBC był zawsze stroną wygrywającą dzięki udowodnieniu, że działał zgodnie z prawem.

W grudniu 2022 Sąd Unii Europejskiej wydał 4 orzeczenia, oddalające wszystkie pozwy wniesione przez AS PNB Banka przeciwko serii decyzji nadzorczych EBC oraz doprecyzowujące uprawnienia nadzorcze EBC. Od stycznia 2019 do lutego 2020 EBC wydał serię decyzji nadzorczych dotyczących AS PNB Banka. Podczas analizy tych decyzji Sąd Unii Europejskiej potwierdził, że EBC ma odpowiednie kwalifikacje, żeby korzystać, wobec mniej istotnej instytucji kredytowej, z wszystkich uprawnień dochodzeniowych wymienionych w art. 10-13 rozporządzenia w sprawie Jednolitego Mechanizmu Nadzorczego (SSM), w tym kontroli na miejscu, oraz wyjaśnił, że stosowne rozporządzenie nie wymaga wysłuchania kontrolowanego podmiotu przed podjęciem decyzji o przeprowadzeniu kontroli na miejscu (sprawa T-275/19). Sąd Unii Europejskiej potwierdził ponadto, że EBC dysponuje dużą swobodą decydowania o włączeniu uprawnienia do przejęcia bezpośredniego nadzoru nad mniej istotną instytucją kredytową, gdy jest to konieczne w celu zapewnienia konsekwentnego stosowania wysokich standardów nadzorczych (sprawa T-301/19). Po trzecie, Sąd Unii Europejskiej orzekł, że EBC może sprzeciwić się proponowanemu nabyciu znacznego pakietu akcji, jeśli istnieją ku temu racjonalne powody na podstawie jednego lub więcej kryteriów, o których mowa w art. 23 ust. 1 dyrektywy 2013/36, bez obowiązku analizowania pozostałych kryteriów (sprawa T-330/19). Ponadto odnosząc się do decyzji o cofnięciu zezwolenia, Sąd Unii Europejskiej wyjaśnił pewne aspekty dotyczące zależności pomiędzy ofertą złożoną przez właściwy organ krajowy (NCA) a ostateczną decyzją EBC o cofnięciu zezwolenia. Na przykład Sąd orzekł, że nie będąc związany ofertą NCA, EBC przeprowadzi własną ocenę, uwzględniając elementy wymienione w art. 83 ust. 2 rozporządzenia ramowego w sprawie Jednolitego Mechanizmu Nadzorczego. W rezultacie EBC może w stosownych przypadkach dodać do ostatecznej decyzji o cofnięciu zezwolenia powody cofnięcia, które nie zostały zawarte w ofercie NCA (sprawa T-230/20).

9.2 Opinie EBC i przypadki naruszenia obowiązku zasięgania opinii

Artykuł 127 ust. 4 i art. 282 ust. 5 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej stawiają wymóg zasięgania opinii EBC w sprawie każdego projektowanego aktu UE lub projektu regulacji krajowych w dziedzinach podlegających jego kompetencji. Wszystkie wydane przez EBC opinie są publikowane na stronie internetowej EUR-Lex. Opinie EBC w sprawie projektów unijnych aktów prawnych są również ogłaszane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej. W 2022 EBC wydał 14 opinii na temat projektów unijnych aktów prawnych i 32 opinie w sprawie projektów regulacji krajowych wchodzących w zakres jego kompetencji.

Odnotowano 5 przypadków nieprzestrzegania obowiązku zasięgania opinii EBC na temat projektów krajowych i unijnych aktów prawnych. Pierwszy przypadek dotyczył fińskiej ustawy w sprawie systemu awaryjnych płatności międzybankowych. Przypadek ten został uznany za oczywisty i ważny ze względu na jego potencjalny wpływ na powierzone ESBC zadanie dbania o niezakłócone działanie systemów płatniczych oraz na zadania centralnego banku Finlandii. Drugi przypadek dotyczył włoskiej ustawy dotyczącej środków zakazujących finansowania firm produkujących miny przeciwpiechotne oraz amunicję i subamunicję kasetową, co wymagało od właściwych organów, w tym banku centralnego Włoch, zapewnienia przestrzegania przez instytucje kredytowe zakazu finansowania firm produkujących miny przeciwpiechotne oraz amunicję i subamunicję kasetową. Przypadek ten uznano za oczywisty i ważny ze względu na jego potencjalny wpływ na bank centralny Włoch z uwagi na nietypowy dla krajowego banku centralnego charakter zadania. Trzeci przypadek dotyczył irlandzkiej ustawy o Agencji ds. Zagospodarowania Terenu (Land Development Agency), która przewiduje obowiązkowy zakup gruntów pozostających własnością odpowiednich podmiotów publicznych, w tym banku centralnego Irlandii. Przypadek ten uznano za oczywisty i ważny ze względu na jego potencjalny wpływ na bank centralny Irlandii, a w szczególności jego niezależność finansową. Czwarty przypadek dotyczył litewskiej ustawy o sekurytyzacji i zabezpieczonych obligacjach, zmieniającej ustawę o banku centralnym Litwy, która wyznaczyła bank centralny Litwy jako właściwy organ odpowiedzialny za państwowy nadzór nad sekurytyzacją i zabezpieczonymi obligacjami oraz nadała mu związane z tym uprawnienia nadzorcze, dochodzeniowe i sankcyjne. Przypadek ten uznano za oczywisty i ważny ze względu na jego wpływ na zadania banku centralnego Litwy. Piąty przypadek dotyczył unijnej dyrektywy w sprawie środków na rzecz wysokiego wspólnego poziomu cyberbezpieczeństwa w całej Unii. Przypadek ten uznano za oczywisty i ważny przypadek niezasięgania opinii EBC z powodu jego potencjalnego wpływu na zadania EBC, w szczególności dbanie o niezakłócone działanie systemów płatniczych, wkład w płynne prowadzenie realizowanych przez kompetentne organy polityk dotyczących stabilności systemu finansowego, a także zadania EBC dotyczące nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi.

EBC wydał 14 opinii na temat projektów unijnych aktów prawnych obejmujących takie tematy jak wprowadzenie euro w Chorwacji oraz kurs wymiany euro na kunę chorwacką; wprowadzenie rynkowego mechanizmu korekty cen gazu; CSD (centralne depozyty papierów wartościowych); wymogi ostrożnościowe dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych w odniesieniu do wymagań względem ryzyk kredytowych oraz restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji (CRR III); uprawnienia nadzorcze, sankcje, oddziały z państw trzecich, oraz ryzyko środowiskowe, społeczne i związane z zarządzaniem (CRD VI); przeciwdziałanie korzystaniu z systemu finansowego w celu prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu (AMLD 6) oraz utworzenie Urzędu ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy i Finansowaniu Terroryzmu; zapewnienie wysokiego powszechnego poziomu cyberbezpieczeństwa w całej Unii (NIS 2); rynki instrumentów finansowych (MiFIR/MiFID II); zarządzający alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi; ujednolicone zasady sprawiedliwego dostępu do danych i korzystania z nich (Akt w sprawie danych); ustanowienie i funkcjonowanie europejskiego pojedynczego punktu dostępu zapewniającego scentralizowany dostęp do publicznie dostępnych informacji istotnych dla usług finansowych, rynków kapitałowych i zrównoważonego rozwoju; oraz system rachunków narodowych i regionalnych w Unii Europejskiej.

Jeśli chodzi o krajowe akty prawne, które często obejmują więcej niż jeden temat, EBC wydał 8 opinii na temat kwestii walutowych i środków płatniczych; 25 opinii na temat KBC; 2 opinie na temat systemów rozrachunku płatności i/lub papierów wartościowych; 4 opinie na temat kwestii statystycznych; 5 opinii na temat stabilności systemu finansowego; 2 opinie na temat instrumentów i operacji polityki pieniężnej; oraz 7 opinii na temat nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi.

9.3 Przestrzeganie zakazu finansowania ze środków banku centralnego i uprzywilejowanego dostępu

Zgodnie z art. 271 lit. d Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zadanie monitorowania KBC państw członkowskich UE w zakresie przestrzegania zakazów określonych w artykułach 123 i 124 Traktatu oraz w rozporządzeniach Rady (WE) nr 3603/93 i 3604/93 powierzono Europejskiemu Bankowi Centralnemu. Artykuł 123 zabrania EBC i krajowym bankom centralnym udzielania kredytów w rachunku bieżącym i wszelkich innych rodzajów kredytu instytucjom rządowym bądź instytucjom i organom UE, a także nabywania na rynku pierwotnym instrumentów dłużnych emitowanych przez te instytucje. Artykuł 124 zakazuje podejmowania jakichkolwiek działań, które nie wynikają z przesłanek ostrożnościowych, a które umożliwiałyby instytucjom rządowym oraz instytucjom i organom UE uprzywilejowany dostęp do instytucji finansowych. Komisja Europejska, równolegle z Radą Prezesów EBC, monitoruje przestrzeganie powyższych postanowień przez państwa członkowskie UE.

Europejski Bank Centralny monitoruje także dokonywane przez banki centralne państw UE na rynku wtórnym zakupy instrumentów dłużnych emitowanych przez krajowy sektor publiczny, sektor publiczny innych państw członkowskich UE oraz instytucje i organy UE. Zgodnie z preambułą rozporządzenia Rady (WE) nr 3603/93 nabycie instrumentów dłużnych sektora publicznego na rynku wtórnym nie może być wykorzystane do obejścia celu art. 123 Traktatu. Transakcje te nie powinny stać się formą pośredniego finansowania sektora publicznego.

Monitorowanie prowadzone przez EBC w roku 2022 potwierdziło, że artykuły 123 i 124 Traktatu były na ogół respektowane.

Europejski Bank Centralny będzie kontynuował monitorowanie zaangażowania banku centralnego Węgier w Giełdę Papierów Wartościowych w Budapeszcie, gdyż zakup większościowego pakietu udziałów w tej giełdzie przez bank centralny Węgier w roku 2015 wciąż może budzić obawy co do finansowania ze środków banku centralnego.

Redukcja przez bank centralny Irlandii aktywów związanych z Irish Bank Resolution Corporation w ciągu 2022 roku poprzez sprzedaż długoterminowych obligacji o zmiennym oprocentowaniu jest krokiem w kierunku koniecznego całkowitego zbycia tych aktywów i zwiększa prawdopodobieństwo całkowitej likwidacji specjalnego portfela w 2023 roku. Dalsza sprzedaż prowadzona w odpowiednim tempie zmniejszyłaby ponadto utrzymujące się poważne obawy związane z finansowaniem ze środków banku centralnego.

Finansowania przez KBC zobowiązań wobec Międzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW) spoczywających na sektorze publicznym nie uważa się za finansowanie ze środków banku centralnego, pod warunkiem że prowadzi ono do powstania należności zagranicznych mających wszystkie cechy aktywów rezerwowych. Jednak darowizny finansowe, które kilka KBC przekazało w roku 2022 i poprzednich latach za pośrednictwem MFW na umorzenie długu głęboko zadłużonym krajom ubogim, nie doprowadziły do powstania żadnych należności zagranicznych. Ta forma finansowego wkładu ze strony KBC w inicjatywy MFW nie jest zatem zgodna z zakazem finansowania ze środków banku centralnego i wymaga działań naprawczych tam, gdzie nie zostały jeszcze w pełni wdrożone (bank centralny Belgii, bank centralny Francji, bank centralny Włoch, bank centralny Litwy i bank centralny Szwecji).

10 EBC w kontekście unijnym i międzynarodowym

W roku 2022 EBC kontynuował ścisłą współpracę ze swoimi partnerami europejskimi i międzynarodowymi. Stosunki EBC z Parlamentem Europejskim stanowią zasadniczą część jego systemu odpowiedzialności. Przez cały rok EBC organizował regularne wysłuchania i wymianę korespondencji z Komisją Gospodarczą i Monetarną Parlamentu Europejskiego (ECON). Przeprowadzał dodatkowe spotkania z ECON w ramach prowadzonych prac dotyczących cyfrowego euro. Na poziomie międzynarodowym EBC konstruktywnie angażował się w dialog z ministerstwami finansów i bankami centralnymi państw grupy G20. Prowadził również istotne dla banków centralnych dyskusje w Międzynarodowym Funduszu Walutowym (MFW), koncentrując się w szczególności na strategiach działania mających na celu złagodzenie konsekwencji wojny Rosji na Ukrainie dla członków MFW. EBC współpracował również ściśle z MFW w zakresie uruchomienia Funduszu Powierniczego na rzecz Odporności i Zrównoważonego Rozwoju w celu ułatwienia dobrowolnego ukierunkowania specjalnych praw ciągnienia (SDR) po przełomowej ogólnej alokacji SDR w roku 2021 zgodnie z ramami zarządzania unią gospodarczą i walutową. EBC, często wraz ze swoimi partnerami w Europejskim Systemie Banków Centralnych, był również nadal zaangażowany na arenie międzynarodowej na innych forach, poza G20 i MFW, w tym poprzez współpracę banku centralnego z Ukrainą oraz z innymi potencjalnymi państwami członkowskimi UE oraz krajami rozwijającymi się i gospodarkami wschodzącymi.

10.1 Odpowiedzialność EBC

Na mocy Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) EBC uzyskał niezależność, co oznacza, że nie podlega zarządzeniom instytucji unijnych, rządów krajowych ani innych organów. Dzięki temu EBC może podejmować decyzje w ramach realizacji swojego celu, jakim jest utrzymanie stabilności cen, nie podlegając wpływom podmiotów politycznych. Niezbędnym dopełnieniem niezależności jest odpowiedzialność. EBC jest odpowiedzialny za swoje działania przed Parlamentem Europejskim jako organem składającym się z wybranych przedstawicieli obywateli UE. Skuteczne wypełnianie przez EBC obowiązków w zakresie odpowiedzialności przed Parlamentem Europejskim stanowi zasadniczą część jego pracy. Dwukierunkowy dialog pomiędzy EBC i Parlamentem Europejskim pozwala EBC wyjaśniać swoje działania i strategie przedstawicielom obywateli UE i wysłuchiwać ich obaw. Dialog ten rozwijał się na przestrzeni czasu, wykraczając poza wymogi określone w art. 284 ust. 3 TFUE. Ponadto działania EBC podlegają kontroli sądowej prowadzonej przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, co stanowi dodatkowy poziom odpowiedzialności.

W 2022 roku prezes EBC wzięła udział w 4 regularnych wysłuchaniach ECON i w lutym 2022 uczestniczyła w debacie plenarnej na temat Raportu rocznego EBC za rok 2020. Podczas regularnych wysłuchań prezes EBC udzieliła odpowiedzi na ponad 120 pytań posłów do Parlamentu Europejskiego dotyczących szerokiego zakresu tematów. Większość pytań dotyczyła polityki pieniężnej EBC i perspektyw gospodarczych (75%), ale posłowie poruszyli również kwestie związane z zarządzaniem gospodarczym (9%), zmianami klimatu (6%) i prawodawstwem finansowym (4%). Wiceprezes EBC przedstawił komisji ECON Raport roczny EBC za rok 2021 w kwietniu 2022. Jednocześnie EBC opublikował swoją odpowiedź na uwagi Parlamentu Europejskiego przedstawione w rezolucji w sprawie Raportu rocznego EBC za rok 2020. Ponadto w maju 2022 delegacja członków komisji ECON uczestniczyła w dorocznej wizycie w EBC, która odbyła się osobiście po 2 latach wizyt wirtualnych w czasie pandemii. Oprócz tych bezpośrednich interakcji EBC odpowiedział w ciągu roku na 32 pisemne pytania posłów do Parlamentu Europejskiego.

Ponadto EBC ściśle współpracował z komisją ECON w kontekście swoich prac dotyczących cyfrowego euro^[69]. W 2022 roku członek Zarządu, pan Panetta uczestniczył w 3 wysłuchaniach ECON w celu omówienia postępów osiągniętych na etapie badania cyfrowego euro, w tym tematów prywatności, stabilności finansowej i roli sektora prywatnego w ekosystemie cyfrowego euro. EBC zorganizował również seminaria techniczne na poziomie służb z Parlamentem Europejskim i uczestniczył w wydarzeniach organizowanych przez posłów do Parlamentu Europejskiego w celu omówienia projektu cyfrowego euro.

Badanie Eurobarometr – Zima 2022–2023 przeprowadzone w styczniu i lutym 2023 wskazało, że 79% respondentów ze strefy euro popiera euro. Wyniki te są zachęcające, jednak to samo badanie wykazało również, że stosunkowo mniejszy odsetek, tj. 44%, skłonny jest ufać EBC. EBC musi wspierać zaufanie publiczne zarówno w celu zakotwiczenia oczekiwań inflacyjnych, jak i ochrony EBC przed naciskami politycznymi, które mogłyby podważyć jego niezależność. W związku z tym EBC będzie kontynuował swoje wysiłki na rzecz budowania zaufania opinii publicznej poprzez prowadzenie konstruktywnego dialogu z Parlamentem Europejskim i obywatelami strefy euro, aby wyjaśniać swoje decyzje i wysłuchiwać ich obaw.

10.2 Współpraca międzynarodowa

G20

Rozwój sytuacji gospodarczej na świecie podczas prezydencji Indonezji w grupie G20 w 2022 roku został zdominowany przez poważne skutki gospodarcze i humanitarne wojny rosyjskiej na Ukrainie, które zaostrzyły globalne problemy i spowolniły rodzące się globalne ożywienie. Ministrowie finansów państw G-20 i prezesi banków centralnych musieli zareagować na bezpośrednie i pośrednie skutki wojny, takie jak niedobory żywności i energii, rosnąca globalna inflacja i narastające problemy związane z zadłużeniem, w szczególności w krajach podatnych na zagrożenia. Ponadto długoterminowe wyzwania strukturalne, jak np. łagodzenie zmian klimatu, zwiększenie gotowości na wypadek pandemii oraz unikanie protekcjonizmu i globalnego rozdrobnienia, nadal zajmują ważne miejsce w programie.

EBC nadal wspierał również inicjatywy grupy G-20 w zakresie wzmacniania stabilności i odporności finansowej. Obejmowało to ograniczenie słabości strukturalnych wynikających z niebankowego pośrednictwa finansowego oraz postępy we wdrażaniu ram regulacyjnych na poziomie międzynarodowym i na poziomie jurysdykcji w celu ograniczenia ryzyka związanego z ekosystemami kryptoaktywów. EBC wsparł również grupę G20 w opracowaniu zasad ramowych mających na celu zapewnienie sprawiedliwych i przystępnych transformacji klimatycznych oraz przyspieszenie przepływu zrównoważonych inwestycji. W odniesieniu do krajów podatnych na zagrożenia EBC nadal wspierał przewidywalne, terminowe i skoordynowane wdrożenie wspólnych ram obsługi długu (Common Framework for Debt Treatments), jak również środki zwiększające przejrzystość zadłużenia.

Zagadnienia polityki pieniężnej związane z MFW oraz międzynarodową architekturą finansową

MFW odegrał znaczącą rolę we wsparciu Ukrainy i innych krajów członkowskich odczuwających bezpośrednie i pośrednie następstwa wojny prowadzonej przez Rosję na Ukrainie, takie jak kryzys energetyczny i żywnościowy. Fundusz uruchomił kilka działań w ramach swoich nadzwyczajnych instrumentów finansowych, w tym nowo utworzone wsparcie finansowe przeciw wstrząsom żywnościowym („food shock window”), oraz nowy program monitorowania z udziałem Rady, z których skorzystała Ukraina i kilka innych krajów. Utworzono również Rachunek Administrowany, aby umożliwić państwom darczyńcom bezpieczne przekazywanie wsparcia finansowego – pożyczek lub dotacji – na rzecz Ukrainy przy wykorzystaniu infrastruktury płatniczej MFW. Ponadto MFW ściśle współpracuje z władzami ukraińskimi w celu zapewnienia wsparcia technicznego dla środków polityki gospodarczej Ukrainy.

W zakresie zestawu narzędzi pożyczkowych MFW, nowy Fundusz Powierniczy na rzecz Odporności i Zrównoważonego Rozwoju (RST) – po raz pierwszy zaproponowany po ogólnej alokacji SDR-ów w roku 2021 – został zatwierdzony i zaczął działać przed dorocznymi posiedzeniami MFW w 2022. RST pomoże wzmocnić pozytywne skutki ogólnej alokacji SDR-ów w roku 2021, ułatwiając dobrowolne kierowanie SDR-ów od państw członkowskich o silnej pozycji zewnętrznej do krajów o niskich dochodach i podatnych na zagrożenia krajów o średnich dochodach. Środki finansowe w ramach RST mogą być wykorzystywane do rozwiązywania długoterminowych wyzwań strukturalnych, w tym związanych ze zmianami klimatu i przygotowaniem na wypadek pandemii, przyczyniając się tym samym do przyszłej stabilności bilansu płatniczego. W przypadku wkładu ESBC, podobnie jak w przypadku innych alternatywnych sposobów przekazywania środków za pośrednictwem funduszu powierniczego wspierającego ograniczanie ubóstwa i wzrost gospodarczy, istotne jest, aby środki finansowe przekazywane na rzecz RST zachowywały status oficjalnych aktywów rezerwowych. Wśród innych kwestii związanych z SDR, w maju 2022 MFW zakończył pięcioletni przegląd wyceny SDR, zgodnie z którym euro pozostało drugą największą walutą pod względem wielkości udziału po dolarze amerykańskim.

W warunkach zwiększonej podatności na zadłużenie w następstwie pandemii, którą dodatkowo zaostrzyła wojna Rosji na Ukrainie, MFW nadal rozwijał swój program prac związanych z zadłużeniem, kończąc wiosną 2022 roku swój przegląd „Review of the Fund’s Policies on Sovereign Arrears and Related Perimeter Issues”. W ramach przeglądu ponownie przeanalizowano warunki, na jakich Fundusz może udzielić pożyczki krajowi członkowskiemu w przypadku długu państwowego, biorąc pod uwagę zmiany w krajobrazie wierzycieli, w tym pojawienie się nowych oficjalnych wierzycieli dwustronnych i instytucjonalnych oraz nowych instrumentów. Oznacza to m.in. doprecyzowanie roszczeń, które podlegają polityce braku tolerancji dla zaległości, która stanowi najwyższy poziom ochrony MFW dla roszczeń międzynarodowych instytucji finansowych i oficjalnych wierzycieli dwustronnych. Kontynuowano prace w zakresie przejrzystości zadłużenia w ramach wspólnego wielostronnego podejścia MFW i Banku Światowego do kwestii podatności na zadłużenie. W marcu 2022 roku MFW zakończył również przegląd „Review of The Institutional View on the Liberalization and Management of Capital Flows”. Stanowi to część jego działań nadzorczych, które są coraz ważniejsze w świetle spowalniającej dynamiki wzrostu, zaostrzających się warunków finansowania oraz skutków kryzysu energetycznego i żywnościowego.

11 Promowanie dobrego zarządzania i zrównoważonego podejścia do zagadnień społecznych i środowiskowych

W 2022 roku EBC ściśle monitorował zmiany w zakresie sprawozdawczości dotyczącej zrównoważonego rozwoju na szczeblu europejskim i międzynarodowym, aby stale zwiększać przejrzystość swoich działań w obszarze środowiska, spraw społecznych i ładu korporacyjnego. W ciągu roku przeprowadzono kluczowe prace w tych obszarach, w tym zrealizowano kilka etapów agendy klimatycznej EBC, rozpoczęto kampanie informacyjne i zapewniono łatwy dostęp do porad w zakresie etyki i dobrego postępowania, aby odpowiedzieć na rosnące znaczenie kwestii etyki i zgodności, rozszerzono sposoby komunikacji EBC z opinią publiczną oraz dostosowano politykę i praktyki w zakresie zasobów ludzkich do nowych sposobów pracy, które pojawiły się po pandemii.

11.1 Odpowiedź EBC na wyzwania zrównoważonego rozwoju oraz związane z nimi skutki i ryzyko

EBC sporządził pierwszy raport dotyczący zagadnień związanych z ochroną środowiska, społeczeństwem i ładem korporacyjnym (ESG) oparty na podejściu bardziej holistycznym w 2021, na podstawie oceny istotności, w której określono kluczowe dla organizacji tematy związane ze zrównoważonym rozwojem. To zadanie ukierunkowało również informacje ujawniane przez EBC za rok 2022, które zostały dodatkowo wzbogacone dzięki wstępnej analizie tematów dotyczących zrównoważonego rozwoju określonych w europejskich standardach sprawozdawczości w tym zakresie w 2022^[70].

Jako instytucja publiczna EBC dąży do osiągnięcia najwyższego poziomu uczciwości i dobrego postępowania, stale monitorując i dostosowując swoje systemy, tak aby spełniały swoje zadanie w szybko zmieniającym się świecie (zob. podrozdział 11.2). Odnośnie do wpływu na społeczeństwo EBC podjął kolejne wysiłki, aby wyjaśnić swoją politykę społeczeństwu, kierując swoje działania do różnych grup odbiorców i odpowiadając na obawy obywateli, a także regularnie tworząc przestrzeń do rozmów z obywatelami. W podrozdziale 11.3 przedstawiono kluczowe działania w tej dziedzinie podjęte w 2022. EBC zaktualizował również swoje polityki i praktyki w zakresie zarządzania zasobami ludzkimi zgodnie z nowymi sposobami pracy, które pojawiły się w reakcji na pandemię COVID-19. Obejmowało to opracowanie nowej elastycznej polityki telepracy, wprowadzenie nowych programów uczenia się oraz rozwój inicjatyw w zakresie różnorodności i integracji społecznej, co opisano w podrozdziale 11.4. W 2022 EBC doprecyzował swoje strategiczne podejście do zmian klimatu, opracowując agendę klimatyczną EBC (zob. podrozdział 11.5).

Oprócz oceny aspektów ESG z perspektywy skutków, EBC uwzględnia ryzyko zrównoważonego rozwoju w ramach istniejącego systemu zarządzania, co zostało podkreślone w rozdziale dotyczącym zarządzania ryzykiem w Rocznym raporcie finansowym.

11.2 Wzmocnienie etyki i uczciwości

EBC aktywnie promuje organizacyjną kulturę etyki i przestrzegania prawa, dbając o to, by urzędnicy wysokiego szczebla, kadra kierownicza i pracownicy wykonywali swoje funkcje zgodnie z najwyższymi standardami postępowania. Biuro ds. Zgodności i Ładu Wewnętrznego (CGO) odpowiada za ustanowienie zasad etyki i zarządzania dla pracowników EBC oraz za monitorowanie ich przestrzegania. Organizuje ono kampanie informacyjne, szkolenia i programy e-learningowe, a także udziela indywidualnych porad i wskazówek w kwestiach etycznych. W 2022 podjęto starania, aby zwiększyć świadomość tych zasad i ułatwić dostęp do konsultacji w zakresie etyki. Zauważając znaczenie szybkiego udzielania wysokiej jakości wskazówek, CGO opracowało chatbot etyczny, który jest w stanie w czasie rzeczywistym udzielać ogólnych informacji i odpowiedzi na proste pytania w kilku obszarach etycznych. W rezultacie liczba zapytań kierowanych do CGO spadła o prawie 20% z około 2050 w 2021 do 1690 w 2022, co pozwoliło ekspertom ds. etyki i zgodności skupić się na bardziej złożonych kwestiach (wykres 11.1).

Wykres 11.1

Zestawienie zapytań pracowników EBC otrzymanych w 2022

Poza regularnymi działaniami informacyjnymi i doradczymi EBC zainwestował w dalsze wzmocnienie swoich ram uczciwości i dobrego postępowania. W 2022 EBC przyjął uporządkowane podejście do zarządzania ryzykiem powstającym, gdy wykonawcy pracujący w obszarach wrażliwych nie postępują zgodnie ze standardami etycznymi EBC. Nowe podejście uzupełnia system zarządzania ryzykiem dostawców w EBC i zawiera wytyczne dotyczące monitorowania ryzyka postępowania i zarządzania nim w trakcie realizacji umowy.

Niezależna Komisja Etyki doradza urzędnikom wysokiego szczebla EBC w kwestiach etycznych, głównie dotyczących działalności prywatnej i pracy zarobkowej po ustaniu zatrudnienia, oraz ocenia ich deklaracje o braku konfliktu interesów. Zgodnie ze zobowiązaniem EBC do zachowania przejrzystości i budowania zaufania publicznego, opinie Komisji Etyki na temat konfliktu interesów, pracy zarobkowej po zakończeniu zatrudnienia i działalności prywatnej, a także oświadczenia o braku konfliktu interesów urzędników wysokiego szczebla są publikowane na stronie internetowej EBC.

Ponadto Komisja Etyki monitoruje międzynarodowe wydarzenia w dziedzinie etyki i dobrego postępowania oraz doradza w sprawie pożądanych aktualizacji ram etyki EBC dla urzędników wysokiego szczebla EBC. Pod koniec 2021 Komisja Etyki zaproponowała przegląd zasad regulujących prywatne transakcje finansowe w celu dalszego ograniczenia ryzyka niewłaściwego wykorzystania informacji poufnych i ewentualnych konfliktów interesów. W rezultacie w listopadzie 2022 Rada Prezesów przyjęła rozszerzony jednolity Kodeks postępowania nakładający dodatkowe ograniczenia na sferę inwestycyjną i horyzont prywatnych transakcji finansowych, a także nowe obowiązki w zakresie przejrzystości^[71].

Na poziomie Eurosystemu Konferencja Etyki Zawodowej i Zgodności, w skład której wchodzą główni specjaliści ds. etyki zawodowej EBC, krajowe banki centralne (KBC) oraz właściwe organy krajowe (NCA), wspierała bieżące wdrażanie wytycznych dotyczących etyki zawodowej przyjętych w 2021, które promują spójną interpretację przepisów we wszystkich instytucjach krajowych^[72]. W celu odzwierciedlenia rosnącego znaczenia etyki zawodowej i zgodności Rada Prezesów postanowiła przekształcić Konferencję w Komitet Etyki Zawodowej i Zgodności.

EBC uczestniczy we wspólnych działaniach i wymianie wiedzy z działami etyki instytucji europejskich i organizacji międzynarodowych. W celu zachęcenia do rozmów na temat etyki i uczciwości Komitet Etyki Zawodowej i Zgodności zorganizował sesje tematyczne z udziałem gości z organizacji europejskich i międzynarodowych. W roku 2022 EBC uczestniczył w międzyinstytucjonalnych dyskusjach na temat utworzenia niezależnego organu ds. etyki zawodowej wspólnego dla wszystkich instytucji UE, wniósł wkład w prace mechanizmu przeglądu wdrożenia Konwencji Narodów Zjednoczonych przeciwko korupcji oraz przyjął rolę wiceprzewodniczącego Sieci Etyki Organizacji Wielostronnych.

11.3 Zwiększanie przejrzystości i ułatwianie zrozumienia polityki EBC

W 2022 gwałtowny wzrost inflacji, inwazja Rosji na Ukrainę i następujący po niej kryzys energetyczny stworzyły trudne warunki, również dla komunikacji EBC. W czasach wyjątkowej niepewności jasna, wiarygodna i spójna komunikacja ma szczególne znaczenie dla zakotwiczenia oczekiwań inflacyjnych i zwiększenia zaufania opinii publicznej do zaangażowania i zdolności EBC do przywrócenia stabilności cen. W związku z tym EBC kontynuował wysiłki zmierzające do lepszego zrozumienia swoich decyzji zarówno wśród ekspertów, jak i szerszej opinii publicznej, stosując innowacyjne formy i przyjmując podejście wielojęzyczne.

Wyjaśnianie polityki EBC w niepewnych czasach i w późniejszym okresie

W obliczu wzrostu inflacji do poziomu niespotykanego w historii euro i podjęcia przez EBC zdecydowanych działań w zakresie polityki pieniężnej konieczne było zintensyfikowanie komunikacji i dostarczenie zrozumiałych wyjaśnień. Przede wszystkim chodziło o zapewnienie obywateli Europy o podstawowym zobowiązaniu EBC dotyczącym przywrócenia inflacji do poziomu 2% w średnim okresie oraz o jego zdolności do zapewnienia stabilności cen przy użyciu dostępnych mu narzędzi. Jednocześnie należało przyznać, że wysoka inflacja jest obciążeniem dla wszystkich w gospodarce i że konieczne zacieśnienie polityki pieniężnej będzie również bolesne.

EBC podjął istotne działania, aby wyjaśnić, jak jego decyzje w zakresie polityki pieniężnej wpłyną na inflację. Podwyżka stóp procentowych w lipcu 2022 była pierwszą od 11 lat. W celu wyjaśnienia szerszej opinii publicznej, jaki jest cel podwyższonych stóp procentowych, co konkretnie oznaczają one dla ludzi i ich wyborów ekonomicznych, EBC przeprowadził szeroko zakrojoną kampanię informacyjną. W tym celu opublikowano nowy informator (dostępny we wszystkich językach UE) oraz zorganizowano wiele wystąpień telewizyjnych i radiowych członków Zarządu i pracowników EBC, aby wyjaśnić poszczególne decyzje i ich uzasadnienie, a także aby rozwiać wątpliwości.

Ponadto w specjalnym odcinku podcastu EBC wyjaśniono podstawowe mechanizmy, dzięki którym wyższe stopy procentowe mogą powstrzymać inflację, a w kolejnym podcaście wyjaśniono, dlaczego zacieśnianie polityki pieniężnej musi być kontynuowane mimo słabnącej gospodarki.

Dzielenie się w szerszym zakresie spostrzeżeniami i analizami, które wpływają na decyzje EBC, może również pomóc w lepszym zrozumieniu polityki EBC przez zainteresowaną opinię publiczną. W związku z tym w 2022 uruchomiono odświeżony blog EBC, który obecnie zawiera wpisy zarówno członków Zarządu, jak i pracowników EBC.

Dzięki nowemu wyglądowi i stałemu napływowi ciekawych i atrakcyjnych wizualnie wpisów, blog EBC stał się interesującym kanałem przekazu informacji na różne tematy związane z bankowością centralną, począwszy od różnic w odczuwaniu inflacji przez mężczyzn i kobiety, poprzez finansowanie zielonych innowacji, aż po wzlot i upadek kryptowalut. Ze względu na to, że wpisy na blogu są z reguły zwięzłe i napisane przystępnym językiem, przyciągają nie tylko czytelników z grona ekspertów i naukowców.

Nowe sposoby docierania do szerokiej publiczności

W 2022 EBC realizował również swoje zobowiązanie wynikające z przeglądu strategii polityki pieniężnej EBC, dotyczące rozszerzenia zakresu komunikacji i zaangażowania poza rynki finansowe i ekspertów, tak aby w większym stopniu skoncentrować się na szerokiej opinii publicznej. W oparciu o badania wewnętrzne, z których wynika, że większość Europejczyków (79%) dowiaduje się o EBC za pośrednictwem telewizji, przy czym bardzo ważną rolę odgrywają również radio i inne media ogólnotematyczne, w 2022 EBC ukierunkował swoje działania na te media. Wyrazem tego był znaczący wzrost obecności członków Zarządu EBC w radiu i telewizji (wykres 11.2).

Wykres 11.2

Wzrost liczby wystąpień telewizyjnych i radiowych członków Zarządu EBC

(procent łącznego zaangażowania w mediach)

W związku z tym, że zwłaszcza młodsi ludzie mają coraz większy dostęp do informacji za pośrednictwem kanałów cyfrowych, EBC wzmocnił swoją obecność w internecie. W tym celu ulepszył swoje strony internetowe oraz rozszerzył swoją działalność i wykorzystał nowe formaty na różnych platformach mediów społecznościowych, co doprowadziło do stałego wzrostu liczby osób śledzących jego działania.

W związku z wynikami przeglądu strategii EBC zobowiązał się także do włączenia bezpośredniego zaangażowania i interakcji z szerszą opinią publiczną do strukturalnej części swojej komunikacji – inaczej mówiąc, do poszerzenia komunikacji jednokierunkowej o konwersację dwukierunkową. W tym celu koncepcja „EBC słucha” przekształciła się w nowy format „ECB & You”. „ECB & You” ma umożliwić bezpośredni dialog między najwyższymi przedstawicielami EBC i społeczeństwem. Jego celem jest uzyskanie jak najszerszego zasięgu, na przykład poprzez odpowiednie programy telewizyjne w krajach strefy euro. Pierwsze tego rodzaju wydarzenie w holenderskim programie telewizyjnym „College Tour” dało miejscowym studentom możliwość bezpośredniej interakcji z prezes Lagarde na różne tematy, w tym na temat inflacji, cyfrowego euro, kryptowalut i konsultacji zawodowych.

Chcąc skutecznie dotrzeć do szerokiej opinii publicznej, EBC musi przemawiać do ludzi w ich własnych językach. Jedynym sposobem jest przyjęcie wielojęzycznego podejścia do komunikacji. W tym celu znaczna część stron internetowych EBC jest dostępna we wszystkich 24 językach urzędowych UE, a od 2022 także w języku irlandzkim.

Zapewnienie dostępu do dokumentów jest kluczowym elementem polityki przejrzystości EBC. W roku 2022 EBC podjął kilka inicjatyw mających na celu ułatwienie składania i rozpatrywania wniosków o publiczny dostęp do dokumentów EBC. W szczególności, zgodnie z zasadami i praktykami zaproponowanymi przez Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich w celu realizacji prawa do publicznego dostępu do dokumentów, EBC poszerzył informacje dostępne na stronie internetowej „Dostęp do dokumentów”, publikując swój plan archiwizacji i przechowywania dokumentów, a także informacje zbiorcze dotyczące wniosków o publiczny dostęp do dokumentów otrzymanych w poprzednim roku. W odniesieniu do zaleceń dotyczących rejestrowania wiadomości tekstowych i błyskawicznych wysyłanych/otrzymywanych przez pracowników w ramach ich obowiązków służbowych, EBC przygotował wytyczne dla pracowników na temat ściśle ograniczonego stosowania i obowiązkowego rejestrowania wiadomości tekstowych i błyskawicznych wymienianych w celach służbowych.

Europejski Rzecznik Praw Obywatelskich nie stwierdził przypadków niewłaściwego administrowania w odniesieniu do rozpatrywania przez EBC wniosków o udzielenie publicznego dostępu do dokumentów.

W celu ułatwienia rozpatrywania wniosków o publiczny dostęp do dokumentów EBC w ramach EBC, Eurosystemu i jednolitego mechanizmu nadzorczego, CGO stworzyło portal dotyczący przejrzystości i dostępu do dokumentów, dostępny dla pracowników EBC, KBC i NCA. Zapewnia on łatwy dostęp do ram prawnych i procedur, których należy przestrzegać, a także do informacji o przypadkach, które miały miejsce w przeszłości. Podnosi również poziom wiedzy na temat zmian w zakresie przejrzystości na poziomie unijnym i międzynarodowym.

W 2022 EBC odpowiedział na około 10 400 zapytań od obywateli europejskich, co stanowi wzrost o 7% w porównaniu z rokiem 2021. Obywatele prosili o informacje lub wypowiadali się na temat wielu różnych zagadnień, w tym inflacji, stóp procentowych, wojny Rosji z Ukrainą, zmian klimatu, euro i kursów wymiany walut.

11.4 Mobilizowanie naszych pracowników do osiągania sukcesów na rzecz Europy

Po ponad 2 latach pracy głównie zdalnej, w 2022 pracownicy EBC stopniowo wrócili do biura i zaczęli przygotowywać się do nowego sposobu pracy. W celu zapewnienia im wsparcia w tym okresie opracowaliśmy i dostosowaliśmy nasze polityki i inicjatywy dotyczące zasobów ludzkich. W dalszym ciągu prowadziliśmy badania nastroju, aby sprawdzić, czy nasi pracownicy dobrze się czują, czy mają poczucie przynależności do grupy i jakie są ich pierwsze doświadczenia związane z pracą hybrydową. Przechodząc na hybrydowy model pracy, wzmocniliśmy również nasze działania w zakresie różnorodności i integracji, aby stworzyć miejsce pracy, w którym każdy czuje się bezpieczny, ceniony i szanowany za to, kim jest.

Stopniowy powrót do biura

W maju 2022 pracownicy EBC weszli w fazę przejściową, podczas której stopniowo wracali do pracy w biurze na co najmniej 8 dni w miesiącu. Równolegle uruchomiliśmy pilotażowy model pracy hybrydowej, aby zebrać pierwsze doświadczenia w tym zakresie. W projekcie wzięło udział około 1 400 pracowników z 6 obszarów biznesowych. Wyniki projektu pilotażowego, a także informacje zwrotne przekazane przez pracowników EBC różnymi kanałami, obszerne analizy porównawcze i liczne konsultacje z przedstawicielami pracowników posłużyły do opracowania nowych zasad telepracy w EBC. Ta nowa polityka, obowiązująca od 1 stycznia 2023, wyróżnia się na tle innych organizacji pod względem ogólnej elastyczności – pracownicy EBC mogą pracować w formie telepracy do 110 dni w roku (ok. 50% czasu pracy).

Chcąc poznać samopoczucie naszych pracowników, ich produktywność, poczucie przynależności do grupy i pierwsze doświadczenia związane z pracą hybrydową, nadal przeprowadzaliśmy badania nastroju, w których uczestniczyło około 60% osób. O ile w pierwszej części roku samopoczucie naszych pracowników nadal się poprawiało, o tyle pod koniec roku spadło, pomimo poprawy poczucia przynależności do grupy po powrocie do biura. Ostatnie badanie wykazało, że pracownicy czują się dobrze przygotowani do pracy w systemie hybrydowym, 83% z nich jest dumnych z pracy w EBC, a 72% poleciłoby EBC jako wspaniałe miejsce pracy.

Nauka i rozwój

W 2022 zaoferowaliśmy inicjatywy edukacyjne mające na celu przyspieszenie cyfrowej transformacji biznesowej, wyposażenie naszych pracowników w narzędzia do pracy hybrydowej i wspieranie ich rozwoju zawodowego. Na przykład uruchomiliśmy portfolio edukacyjne z zakresu sprawności cyfrowej, które obejmowało klasy mistrzowskie i kursy e-learningowe dla liderów i wszystkich pracowników, a także ponownie wprowadziliśmy program rozwoju liderów dla naszych liderów w EBC. Równolegle z umożliwieniem naszym pracownikom dostępu do materiałów edukacyjnych Komisji Europejskiej i innych instytucji UE, a także LinkedIn Learning poprzez portal edukacyjny Komisji „EU Learn”, zainicjowaliśmy naszą nową wirtualną platformę edukacyjną EUREKA (Europejska Akademia Wiedzy i Kompetencji). EUREKA wspiera wymianę wiedzy i współpracę. Skupia też w jednym miejscu możliwości kształcenia i mobilności w EBC. Od 2023 platforma będzie obejmować także możliwości kształcenia i mobilności w innych instytucjach ESBC i SSM.

Korzystamy z mobilności, aby wspierać wszechstronność i przyciągać utalentowanych ludzi z nowymi perspektywami. Okazało się to przydatne podczas pandemii, gdy w odpowiedzi na pilne potrzeby biznesowe przesunęliśmy pracowników EBC korzystających z mobilności do ich dawnych obszarów działalności. W 2022 mobilność pracowników EBC w poszczególnych obszarach działalności nieznacznie spadła do 4,3% (w porównaniu z 4,5% w 2021). Mobilność w ramach ESBC i SSM wzrosła jednak dzięki dwóm podobnym inicjatywom: ponownie uruchomionemu programowi Schumana i nowemu pilotażowemu programowi „Ogólnosystemowe zespoły wirtualne”, umożliwiającemu zarówno pracownikom EBC, jak i pracownikom innych instytucji ESBC i SSM zdalną pracę nad interesującymi projektami (tabela 11.1).

Tabela 11.1

Projekty mobilności

Po napaści Rosji na Ukrainę EBC podjął wiele działań mających na celu wsparcie obywateli Ukrainy. Uruchomiliśmy staże dla ukraińskich absolwentów i zaoferowaliśmy ukraińskim specjalistom umowy krótkoterminowe. We wrześniu 2022 przyjęliśmy 15 ukraińskich stażystów i 2 pracowników krótkoterminowych. Zapewniliśmy również, aby nasi dostawcy usług opieki nad dziećmi i zakwaterowania byli dostępni dla uchodźców z Ukrainy. Ponadto pracowaliśmy nad oferowaniem możliwości zawodowych pracownikom Narodowego Banku Ukrainy.

Różnorodność i integracja

Przyciąganie różnorodnych talentów jest niezbędne, aby EBC mógł podejmować jak najlepsze decyzje dla obywateli, którym służy. W tym celu w 2022 EBC uczestniczył w kilku targach kariery, takich jak targi organizowane przez ADAN (Afro Deutsches Akademiker Netzwerk), największe w Europie targi kariery dla osób czarnoskórych i innej rasy niż biała, oraz EUROUT, wiodącą europejską konferencję biznesową dla osób LGBTQ+. Z powodzeniem uruchomiliśmy również pilotażowy program stażowy dla kandydatów ze spektrum autyzmu.

Kontynuowaliśmy monitorowanie postępów w realizacji naszych celów na lata 2020–2026 w zakresie równości płci poprzez ulepszone karty wyników dla płci. W 2022 roku EBC osiągnął cel zatrudnienia i awansowania kobiet na stanowiska kierownicze (cała kadra kierownicza i kadra wysokiego szczebla) w co najmniej 50% przypadkach. Osiągnięte wyniki na poziomie kierowników (zespołów), ekspertów i analityków odbiegały jednak od celów w zakresie od 10 do 6 pkt proc. Odnośnie do ogólnego udziału kobiet w odpowiednich grupach przedziałów płacowych, cele na 2022 zostały osiągnięte na poziomie kierownictwa (cała kadra kierownicza i kadra zarządzająca wyższego szczebla) i analityków. Jednak wyniki na poziomie kierownika (zespołu) i eksperta odbiegały od celów odpowiednio o 2 pkt proc. i 1 pkt proc. (tabela 11.2). Będziemy nadal wzmacniać nasze wysiłki na rzecz osiągnięcia równowagi płci.

Tabela 11.2

Cele dotyczące naboru i udziału kobiet w 2022

Wdrożyliśmy także kolejne działania koncentrujące się na powiązaniu płci z innymi aspektami różnorodności, takimi jak wiek, pochodzenie etniczne i niepełnosprawność. Jednym z takich działań było uruchomienie zmienionej wersji Stypendium EBC dla kobiet.

W EBC staramy się tworzyć kulturę pracy, w której wszyscy pracownicy czują się zintegrowani i szanowani, a indywidualne pochodzenie, doświadczenia i zdolności są mile widziane i cenione. Aby stworzyć taką kulturę i nawiązać z pracownikami kontakt w tej dziedzinie, w 2022 roku kontynuowaliśmy realizację Programu integracji. Oprócz zapewnienia szkoleń i kursów e-learningowych, uruchomiliśmy kilka warsztatów koncentrujących się na zachowaniach integracyjnych w zespołach. Ponadto prezes Christine Lagarde oraz prezesi 28 KBC i NCA podpisali Kartę na rzecz równości, różnorodności i włączenia społecznego, aby promować kulturę opartą na szacunku, godności i włączeniu społecznym w całym ESBC i SSM.

Pracownicy EBC w liczbach

11.5 Podejmowanie wyzwań związanych z ochroną środowiska i klimatem

W ramach swojego mandatu EBC angażuje się w wypełnianie swoich zadań w zakresie walki ze zmianą klimatu i przeciwdziałania zagrożeniom związanym z klimatem. W 2021 EBC wzmocnił zarządzanie pracami dotyczącymi klimatu, tworząc centrum ds. zmiany klimatu (CCC), które podlega bezpośrednio prezesowi EBC i regularnie informuje Zarząd o postępach i priorytetach.

CCC opracowuje i kieruje strategią EBC w zakresie zmian klimatu oraz prowadzi prace dotyczące klimatu we współpracy z odpowiednimi podmiotami wewnętrznymi i zewnętrznymi. Regularne spotkania z kierownictwem EBC służą jako forum koordynacji i wymiany informacji.

Aspekty klimatyczne są już w stosownych przypadkach elementem istniejących struktur zarządzania EBC, na przykład w zakresie oceny ryzyka zmian klimatu, a także operacji polityki pieniężnej, portfeli niezwiązanych z polityką pieniężną, stabilności finansowej i zarządzania ryzykiem operacyjnym. Ponadto w 2022 roku EBC podjął decyzję o przyjęciu wewnętrznych ram wspierających włączenie celów europejskiego prawa klimatycznego do polityk, projektów i działań EBC oraz o zamieszczeniu informacji o tych środkach w Raporcie rocznym. W ramach Eurosystemu utworzono nowe forum ds. zmiany klimatu w celu pogłębienia współpracy w zakresie wymiany informacji i budowania potencjału, a także wspierania innowacji w pracach dotyczących klimatu. Aspekty polityki związanej ze zmianą klimatu są nadal przedmiotem prac odpowiednich komitetów Eurosystemu i ESBC.

Agenda klimatyczna EBC została zapoczątkowana w 2022 i określa cele strategiczne, priorytety i mapę drogową dla prac EBC w tym obszarze. Wyznacza ona 3 cele strategiczne. Po pierwsze, EBC zarządza ryzykiem finansowym związanym ze zmianą klimatu i ogranicza je oraz ocenia jej skutki gospodarcze. Po drugie, wspiera uporządkowane przejście do gospodarki neutralnej klimatycznie za pomocą środków, które mieszczą się w ramach jego mandatu. Po trzecie, dzieli się wiedzą specjalistyczną w celu wspierania działań podejmowanych poza EBC. Agenda klimatyczna EBC będzie regularnie aktualizowana, a szczegółowe informacje o działaniach wspierających realizację celów strategicznych zostaną podzielone na 6 obszarów priorytetowych przedstawionych na rysunku 11.1.

Rysunek 11.1

Cele strategiczne agendy klimatycznej EBC

Priorytetowe obszary prac dotyczących zmiany klimatu

W 2022 roku EBC podjął dalsze kroki w celu włączenia zagadnień związanych ze zmianą klimatu do swoich działań w ramach swojego mandatu i biorąc pod uwagę bieżące zadania.

Poprzez swoje prace analityczne EBC kontynuował ocenę makroekonomicznego wpływu zmiany klimatu i polityk łagodzących jej skutki na inflację i gospodarkę realną. Projekcje makroekonomiczne pracowników Eurosystemu z grudnia 2022 dla strefy euro obejmowały ocenę makroekonomicznego wpływu środków fiskalnych związanych ze zmianą klimatu, takich jak podatek energetyczny, na wzrost gospodarczy i inflację. Główne wyniki zostały opublikowane w Biuletynie ekonomicznym. Prace analityczne koncentrowały się m.in. na ocenie wpływu ekstremalnych zjawisk pogodowych na inflację. Ponadto EBC poczynił postępy w zakresie włączenia aspektów zmiany klimatu do zestawu narzędzi służących do modelowania makroekonomicznego.

Eurosystem opracował wskaźniki statystyczne związane z klimatem, w tym wskaźniki eksperymentalne dla zrównoważonych instrumentów finansowych oraz wskaźniki analityczne dotyczące ekspozycji instytucji finansowych na ryzyko fizyczne i ślad węglowy ich portfeli. Wskaźniki te będą dalej rozwijane. W tym kontekście Eurosystem dąży również do poprawy dostępności i jakości danych klimatycznych, na przykład poprzez ocenę i włączenie publicznych źródeł danych do analizy ryzyka przejściowego i fizycznego oraz poprzez pozyskiwanie danych komercyjnych w celu uzupełnienia istniejących luk w danych.

W celu lepszego oszacowania ryzyka finansowego związanego z klimatem, w 2022 roku Eurosystem przeprowadził pierwszy klimatyczny test warunków skrajnych dla kilku ekspozycji finansowych w swoim bilansie. Główne wyniki dotyczące portfela obligacji korporacyjnych zostały opublikowane w informacjach finansowych Eurosystemu dotyczących klimatu w marcu 2023. Eurosystem opracował również wspólne minimalne standardy uwzględniania ryzyka zmiany klimatu w wewnętrznych systemach oceny kredytowej KBC dla zabezpieczeń Eurosystemu, które wejdą w życie do końca 2024. Analiza EBC dostarczyła również dalszych dowodów na systemowy charakter ryzyka zmiany klimatu oraz przedstawiła argumenty przemawiające za dostosowaniem istniejących instrumentów polityki makroostrożnościowej w celu ograniczenia takiego ryzyka dla systemu finansowego^[73].

Ryzyko klimatyczne i środowiskowe jest nadal uwzględniane w ramach nadzoru bankowego EBC i zostało wskazane jako priorytet nadzorczy na lata 2023-25. Informacje na temat kluczowych działań podjętych w 2022 znajdują się w Rocznym raporcie EBC z działalności nadzorczej.

Eurosystem podjął kolejne kroki w celu włączenia kwestii zmiany klimatu do swoich operacji polityki pieniężnej. Począwszy od października 2022 Eurosystem zaczął obniżać emisyjność obligacji korporacyjnych znajdujących się w portfelach polityki pieniężnej, kierując swoje udziały w stronę emitentów o lepszych wskaźnikach w zakresie realizacji celów klimatycznych, mierzonych na podstawie dotychczasowych emisji, ambitnego podejścia do planów redukcji emisji i jakości sprawozdawczości.

Ponadto w ramach systemu zabezpieczeń Eurosystem postanowił ograniczyć udział aktywów emitowanych przez przedsiębiorstwa niefinansowe o wysokim śladzie węglowym, które kontrahenci mogą zastawiać jako zabezpieczenie przy zaciąganiu pożyczek w Eurosystemie. Ograniczenie to będzie obowiązywało do końca roku 2024, o ile zostaną spełnione niezbędne techniczne warunki wstępne. Ponadto w grudniu 2022 EBC po raz pierwszy uwzględnił ryzyko zmiany klimatu podczas regularnych przeglądów redukcji wartości w wycenie stosowanej do obligacji korporacyjnych wykorzystywanych jako zabezpieczenie. W ramach przeglądu środków kontroli ryzyka przeprowadzonego w 2022 nie znaleziono dowodów, które uzasadniałyby zmiany w harmonogramie redukcji wartości w oparciu o aspekty klimatyczne, ponieważ zaktualizowany harmonogram redukcji wartości w wystarczającym stopniu chroni przed ryzykiem finansowym wynikającym ze zmiany klimatu. Inne środki w ramach zabezpieczeń obejmują wprowadzenie wymogów dotyczących kwalifikacji związanych z ujawnianiem informacji, które mają być stosowane od 2026 w odniesieniu do podmiotów podlegających dyrektywie w sprawie sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju oraz wspomniane powyżej wzmocnienie oceny ryzyka.

W obszarze polityki unijnej i międzynarodowej oraz regulacji finansowych EBC aktywnie uczestniczył w dyskusjach na temat zrównoważonego finansowania na odpowiednich forach, w tym na forum G7, G20, Rady Stabilności Finansowej, Bazylejskiego Komitetu Nadzoru Bankowego, Sieci Banków Centralnych i Organów Nadzoru na rzecz Ekologizacji Systemu Finansowego (Network of Central Banks and Supervisors for Greening the Financial System – NGFS), Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego i EFRAG. W ten sposób EBC zamierza nadal rozwijać ramy regulacyjne dotyczące zmiany klimatu, poprawiać analizy ryzyka zmiany klimatu i scenariusze klimatyczne, działać jako katalizator w celu poprawy sprawozdawczości z własnej perspektywy, wypełniać luki w danych i ostatecznie pomagać w zwiększaniu zrównoważonego finansowania ze środków prywatnych i publicznych. Przykłady prac EBC w dziedzinie unijnego prawodawstwa dotyczącego zrównoważonego finansowania i klimatu obejmują opinię w sprawie proponowanego przekształcenia dyrektywy w sprawie charakterystyki energetycznej budynków oraz wkład w opracowanie unijnych standardów sprawozdawczości w zakresie zrównoważonego rozwoju w charakterze obserwatora w Radzie ds. Sprawozdawczości w Zakresie Zrównoważonego Rozwoju EFRAG. Na szczeblu międzynarodowym EBC przewodniczy również obecnie grupie roboczej ds. opracowywania i analizy scenariuszy oraz sieci ekspertów ds. prawnych NGFS.

W swojej Deklaracji środowiskowej za rok 2022 EBC określił, jak zamierza dostosować swoją działalność do celów porozumienia paryskiego. Plan koncentruje się na ograniczeniu wpływu na środowisko związanego z podróżami i konferencjami oraz na współpracy z dostawcami za pomocą narzędzi oferowanych przez procesy zrównoważonych zamówień publicznych w celu zarządzania oddziaływaniem na środowisko w całym łańcuchu wartości. Osiągnięto również postępy w ocenie potencjalnego wpływu na środowisko drugiej serii banknotów euro w całym ich cyklu życia. Na podstawie dostępnych informacji rozpoczęto badania i wdrożono strategie mające na celu zminimalizowanie wpływu banknotów euro na środowisko, np. wykorzystanie zrównoważonej bawełny do produkcji papieru do drukowania banknotów, wydłużenie okresu funkcjonowania banknotów w obiegu oraz stosowanie bardziej zrównoważonych metod usuwania zużytych banknotów.

W odniesieniu do zwiększonej przejrzystości, w marcu 2023 EBC i Eurosystem opublikowali swoje pierwsze informacje finansowe związane z klimatem dotyczące denominowanych w euro portfeli niezwiązanych z polityką pieniężną EBC i KBC Eurosystemu oraz portfela obligacji korporacyjnych Eurosystemu dla celów polityki pieniężnej. Sprawozdanie EBC dotyczące portfeli niezwiązanych z polityką pieniężną wyjaśnia strategię inwestycyjną EBC i przedstawia postępy w zakresie dekarbonizacji funduszy własnych i portfeli pracowniczych funduszy emerytalnych.

12 Poznaj naszych ludzi

Zmiana miejsca pracy w ramach EBC lub tymczasowa praca w innym banku centralnym lub instytucji partnerskiej stała się integralną częścią rozwoju zawodowego i osobistego pracowników Eurosystemu i Europejskiego Systemu Banków Centralnych. Tego rodzaju możliwości związane z mobilnością są dla pracowników doskonałym narzędziem do poszerzania wiedzy i umiejętności, a jednocześnie pozwalają im wnieść swoją specjalistyczną wiedzę do ważnych projektów o zasięgu europejskim.

Poniższe historie przybliżają szeroki wachlarz zadań podjętych przez naszych kolegów w ramach różnych form mobilności.

Elena Bobeica, główny ekonomista, Dyrekcja Generalna ds. Ekonomii

Po tymczasowym zatrudnieniu w sekretariacie Dyrekcji Generalnej w ramach programu mobilności wewnętrznej EBC w roku 2022 powróciłam do Dyrekcji Generalnej ds. Ekonomii, aby podjąć się realizacji ambitnego projektu. Powierzono mi zadanie współprowadzenia grupy ekspertów z EBC i krajowych banków centralnych w celu zbadania kwestii związanych z prognozowaniem kosztów mieszkań zajmowanych przez ich właścicieli.

Co ciekawe obecna miara inflacji tylko częściowo uwzględnia koszty usług mieszkaniowych ponoszone przez właścicieli domów, związane z posiadaniem, utrzymaniem i mieszkaniem we własnym domu, chociaż stanowią one kluczowe pozycje wydatków. O ile włączenie tych kosztów w przyszłości do zharmonizowanego wskaźnika cen konsumpcyjnych jest wieloletnim projektem w ramach europejskiego systemu statystycznego, o tyle prognozowanie inflacji i jej składników jest jednym z głównych zadań banku centralnego.

Pracując wcześniej nad różnymi aspektami prognozowania inflacji, byłam zainteresowana zdobyciem wiedzy na temat wyzwań związanych z prognozowaniem kosztów mieszkań zajmowanych przez właścicieli i zbadaniem sposobów ich rozwiązania. Szczególnie satysfakcjonująca była dla mnie współpraca z kolegami z krajowych banków centralnych. Ściśle współpracowaliśmy nad projektem i mogliśmy dzielić się różnymi spostrzeżeniami i informacjami na temat specyfiki poszczególnych krajów. Było to niezwykle przydatne ze względu na różnorodność rynków mieszkaniowych w strefie euro. Uważam, że udało nam się pogłębić nasze zrozumienie kosztów związanych z mieszkaniami zajmowanymi przez właścicieli oraz potencjalnego wpływu włączenia ich do wskaźnika HICP z perspektywy prognozowania i monitorowania.

Daniel Gybas, starszy ekonomista, sekretariat Sieci Banków Centralnych i Organów Nadzoru na rzecz Ekologizacji Systemu Finansowego (sekretariat NGFS)

O ile przeciwdziałanie zmianom klimatycznym jest wyzwaniem globalnym, które wymaga działań na skalę światową, o tyle banki centralne działają w bardzo różnych okolicznościach. Będąc członkiem zespołu Dyrekcji Generalnej ds. Operacji Rynkowych zaangażowanym w kształtowanie pierwszych refleksji EBC na temat sposobu włączenia problematyki zmian klimatycznych do jego ram polityki pieniężnej, chciałem dowiedzieć się, w jaki sposób inne banki centralne działające w innym otoczeniu rozwiązują ten problem. Dzięki specjalnej inicjatywie mobilności pomiędzy krajowymi bankami centralnymi UE (program Schumana) mogłem dołączyć do sekretariatu NGFS (którego gospodarzem jest Banque de France), gdzie wspieram obszar zadaniowy dotyczący polityki pieniężnej. Moim obszarem zainteresowania jest ekologizacja operacji polityki pieniężnej, co wiąże się z ułatwieniem wymiany pomiędzy bardziej doświadczonymi bankami centralnymi, w tym EBC, a bankami centralnymi, które badają możliwość dostosowania swoich ram operacyjnych do zmiany klimatu.

Dzięki temu niezwykle satysfakcjonującemu zadaniu mogłem z bliska zapoznać się z działaniami i inicjatywami banków centralnych oraz ułatwić wymianę wiedzy i doświadczeń między instytucjami. W wymiarze osobistym choć przeniesienie mojej rodziny z Frankfurtu nad Menem w okolice Paryża było wyzwaniem, stworzyło ono również szanse na rozwój osobisty i zachowanie niezatartych wspomnień.

Stefano Pagnano, starszy ekspert ds. analiz biznesowych, Dyrekcja Generalna ds. Systemów Informatycznych

Swoją karierę w EBC rozpocząłem w Wydziale Usług Zarządzania i Transformacji, gdzie zajmowałem się zarządzaniem zasobami informatycznymi i transformacją cyfrową. Po kilku latach uświadomiłem sobie, że interesowałoby mnie poznanie EBC z innej perspektywy i wykorzystanie mojego doświadczenia w nowym kontekście. Dzięki możliwościom mobilności wewnętrznej w roku 2022 dołączyłem do Wydziału Danych i Usług Analitycznych Dyrekcji Generalnej ds. Systemów Informatycznych. Mój nowy wydział pracuje nad najnowocześniejszymi platformami danych i aplikacjami analitycznymi, które pomagają EBC osiągnąć cel, jakim jest przekształcenie EBC w organizację opartą na danych.

Obecnie pracuję nad scentralizowaną platformą gromadzenia danych o nazwie CASPER, która automatyzuje przekazywanie danych do EBC z dowolnego miejsca na świecie w trybie samoobsługowym i w krótkim czasie. Obecnie korzysta z niej ponad 3000 użytkowników i 175 różnych instytucji, które wypełniają swoje obowiązki sprawozdawcze.

W mojej nowej roli jestem zaangażowany w zarządzanie projektami i analizę biznesową. Wraz z kolegami z Dyrekcji Generalnej ds. Statystyki stale poszukujemy sposobów na poprawę naszych usług. Na przykład mój nowy wydział zainicjował program wspólnego zarządzania danymi. Jest to złożony projekt, którego celem jest zbudowanie platformy zarządzania danymi i analizy nowej generacji dla wszystkich użytkowników ESBC i SSM. Przed nami wiele wyzwań związanych z transformacją, ale nasz duch zespołowy i konstruktywne podejście są jedną z naszych mocnych stron!

Udział w programie mobilności wzbogacił mnie zarówno pod względem zawodowym, jak i osobistym. Pozwoliło mi to na poszerzenie mojej sieci kontaktów i pracę nad innowacyjnymi zadaniami w dwóch różnych rolach: wnosząc inną perspektywę dzięki mojemu "spojrzeniu nowicjusza" w połączeniu z moim doświadczeniem dojrzałego profesjonalisty.

Meri Sintonen, ekonomistka, Dyrekcja Generalna ds. Polityki Pieniężnej

W roku 2022 dołączyłam do Wydziału Strategii Polityki Pieniężnej EBC, oddelegowana z banku centralnego Finlandii w ramach inicjatywy mobilności pracowników Eurosystemu zwanej programem Schumana. Jako ekonomistka z doświadczeniem w dziedzinie płatności wraz z kolegami z różnych obszarów działalności EBC biorę udział w analizie skutków cyfrowego euro dla polityki pieniężnej. Choć cyfrowe euro mogłoby przynieść wiele korzyści, mogłoby mieć również konsekwencje dla polityki pieniężnej i stabilności finansowej w zależności od stopnia, w jakim stałoby się substytutem depozytów bankowych.

Uczestniczę w projekcie, którego celem jest prognozowanie potencjalnego popytu na cyfrowe euro w zależności od jego założeń konstrukcyjnych. Wyniki tych badań mogą być wykorzystane do oceny wpływu wprowadzenia cyfrowego euro na depozyty bankowe gospodarstw domowych i ich zasoby gotówkowe. Wnioski z analizy rzucają również światło na to, jak wybory różnych modeli wpływają na popyt na cyfrowe euro oraz na sposób, w jaki popyt zmienia się w zależności od cech gospodarstw domowych i w różnych krajach strefy euro.

To oddelegowanie dało mi wyjątkową okazję do podniesienia swoich umiejętności, rozwinięcia sieci kontaktów, lepszego poznania EBC i udziału w niezwykle interesującym projekcie. Inspirującym doświadczeniem jest obserwowanie tak wielu utalentowanych ludzi pracujących razem dla osiągnięcia wspólnych celów.

Roczny raport finansowy

Skonsolidowany bilans Eurosystemu na dzień 31 grudnia 2022