EBC publikuje Raport o konwergencji 2010

Europejski Bank Centralny (EBC) publikuje dziś swój Raport o konwergencji 2010, w którym przedstawia ocenę konwergencji gospodarczej i prawnej dziewięciu państw członkowskich Unii Europejskiej: Bułgarii, Czech, Estonii, Łotwy, Litwy, Węgier, Polski, Rumunii i Szwecji. W raporcie podano, czy kraje te osiągnęły wysoki stopień trwałej konwergencji gospodarczej, a także czy ich banki centralne spełniają ustawowe wymagania dotyczące integracji z Eurosystemem (konwergencja prawna).

Ogólnie w raporcie stwierdzono, że obecnie w wielu krajach na pierwszy plan wysunęły się poważne problemy związane ze skumulowaną wcześniej nierównowagą i podatnością na destabilizację, które w ostatnich latach uruchomiły proces głębokich dostosowań gospodarczych. Realny PKB w większości badanych krajów załamał się lub silnie spadł, do czego przyczynił się światowy kryzys finansowo-gospodarczy. To osłabienie aktywności gospodarczej w połączeniu z sytuacją zewnętrzną przyczyniło się wprawdzie do obniżenia inflacji, ale jednocześnie gwałtownie pogorszyła się sytuacja budżetowa i znacznie wzrosły premie za ryzyko kraju (o czym świadczy poziom długoterminowych stóp procentowych).

Poniżej przedstawiono ustalenia z Raportu o konwergencji 2010 w rozbiciu na poszczególne kryteria konwergencji.

Stabilność cen

W 12-miesięcznym okresie referencyjnym, od kwietnia 2009 r. do marca 2010 r., z powodu wystąpienia szokowych spadków cen na świecie i poważnego załamania aktywności gospodarczej w większości krajów, poziom inflacji w Unii Europejskiej był bardzo niski. Z tego względu wartość referencyjna dla kryterium stabilności cen wyniosła 1,0%. Wartość tę obliczono poprzez dodanie 1,5 punktu procentowego do nieważonej średniej arytmetycznej stóp inflacji HICP za 12 miesięcy w następujących krajach: Portugalii (‑0,8%), Estonii (‑0,7%) i Belgii (‑0,1%). Jeszcze niższa była inflacja HICP w Irlandii, co wynikało z różnych czynników specyficznych dla tego kraju. Niemniej jednak, zgodnie z podejściem przyjętym w poprzednich raportach, stopa inflacji odnotowana w Irlandii została uznana za obserwację odstającą i wyłączona z obliczenia wartości referencyjnej. W okresie referencyjnym średnia stopa inflacji HICP w Czechach, w Estonii i na Łotwie znalazła się poniżej wartości referencyjnej, natomiast w sześciu pozostałych krajach – powyżej, przy czym największe odchylenie od tej wartości odnotowano w Rumunii, na Węgrzech i w Polsce.

Sytuacja budżetowa

Od opublikowania Raportu o konwergencji 2008 sytuacja budżetowa większości krajów bardzo się pogorszyła, głównie wskutek znacznego osłabienia warunków makroekonomicznych. W 2009 r. Bułgaria, Czechy, Łotwa, Litwa, Węgry, Polska i Rumunia odnotowały wskaźnik deficytu budżetowego do PKB wyższy niż 3-procentowa wartość referencyjna. Obecnie Komisja Europejska inicjuje procedurę nadmiernego deficytu wobec Bułgarii, a pozostałe z wymienionych krajów już są objęte decyzją Rady UE w sprawie istnienia nadmiernego deficytu. Jedynie w Estonii i Szwecji deficyt budżetowy w 2009 r. był niższy od wartości referencyjnej.

W kwestii długu publicznego, w 2009 r. jedynie na Węgrzech jego wskaźnik przekroczył wartość referencyjną 60% PKB. W pozostałych badanych krajach wskaźniki długu były niższe, choć we wszystkich dziewięciu krajach wzrosły, niekiedy znacznie.

Kursy walutowe

Spośród krajów omówionych w raporcie uczestnikami mechanizmu kursowego ERM II są obecnie Estonia, Łotwa i Litwa. Waluty tych krajów zostały objęte mechanizmem kursowym ponad dwa lata przed badaniem konwergencji; w okresie referencyjnym ich kursy centralne nie zostały poddane dewaluacji, chociaż w przypadku łata łotewskiego w ERM II kilkakrotnie doszło do poważnych napięć rynkowych.

Długoterminowe stopy procentowe

Wartość referencyjna dla długoterminowych stóp procentowych za 12-miesięczny okres referencyjny, od kwietnia 2009 r. do marca 2010 r., wyniosła 6,0%. Ponieważ Estonia nie ma zharmonizowanej długoterminowej stopy procentowej, powyższą wartość referencyjną obliczono przez dodanie 2 punktów procentowych do nieważonej średniej arytmetycznej długoterminowych stóp procentowych pozostałych dwóch państw członkowskich UE uwzględnionych w obliczeniu wartości referencyjnej dla kryterium stabilności cen, dla których dostępna była zharmonizowana długoterminowa stopa procentowa, czyli Belgii (3,8%) i Portugalii (4,2%). W okresie referencyjnym tylko w Czechach i Szwecji średnie długoterminowe stopy procentowe były niższe od wartości referencyjnej.

Estonia

Krajem, który w tym raporcie oceniono nieco bardziej szczegółowo, jest Estonia. Wynika to z faktu, że władze Estonii zgłosiły zamiar wprowadzenia euro z dniem 1 stycznia 2011 r. Poniżej przedstawiono ocenę tego kraju według Raportu o konwergencji 2010.

W okresie referencyjnym, od kwietnia 2009 r. do marca 2010 r., średnia stopa inflacji HICP za 12 miesięcy wyniosła w Estonii ‑0,7%, czyli była wyraźnie niższa od wartości referencyjnej 1,0% przyjętej dla kryterium stabilności cen. Na podstawie najnowszych informacji oczekuje się, że w nadchodzących miesiącach 12-miesięczna średnia stopa inflacji HICP wzrośnie.

Utrzymujący się obecnie w Estonii niski poziom inflacji wynika głównie z czynników przejściowych (w tym procesu poważnych dostosowań gospodarczych), które w 2009 r. doprowadziły do spadku realnego PKB o 14,1%, po długim okresie nawarstwiania się nierównowagi makroekonomicznej i podatności na destabilizację. Ponadto obecny brak presji inflacyjnej w Estonii wynika z procesu odrabiania strat konkurencyjności przy stałym kursie walutowym. Gdy proces ten dobiegnie końca, dalsze utrzymanie inflacji na niskim poziomie będzie stanowić poważne wyzwanie z uwagi na ograniczone pole manewru w polityce pieniężnej. W nadchodzących latach na inflacji prawdopodobnie będzie się odbijać proces nadrabiania dystansu rozwojowego, związany z tym, że PKB per capita oraz poziom cen są w Estonii wciąż niższe niż w strefie euro. Gdy PKB zacznie ponownie rosnąć, to przy systemie kursu stałego dostosowania realne prawdopodobnie przejawią się w wyższej inflacji. Z uwagi na istnienie izby walutowej oraz ograniczony charakter innych narzędzi polityki antycyklicznej może być trudno przeciwdziałać ponownemu nawarstwieniu się nierównowagi makroekonomicznej, w tym powrotowi wysokiej inflacji. Doświadczenie kilkuletniego silnego wzrostu gospodarczego w Estonii pokazuje, z jakimi wyzwaniami muszą się uporać władze tego kraju, aby osiągnąć stabilność cen przy faktycznym braku niezależnej polityki pieniężnej. Podsumowując, istnieją obawy co do trwałości konwergencji inflacji w Estonii.

Estonia nie jest przedmiotem decyzji Rady UE w sprawie istnienia nadmiernego deficytu. W referencyjnym roku 2009 kraj ten odnotował deficyt budżetowy w wysokości 1,7% PKB, czyli wyraźnie poniżej wartości referencyjnej. Wskaźnik długu publicznego brutto do PKB wyniósł 7,2% PKB, czyli był znacznie niższy od wartości referencyjnej, wynoszącej 60%.

Korona estońska została objęta mechanizmem kursowym ERM II ponad dwa lata przed badaniem konwergencji. Estonia przystąpiła do mechanizmu kursowego z istniejącym systemem izby walutowej na zasadzie jednostronnego zobowiązania. W analizowanym okresie korona estońska była stabilna i nie wykazywała żadnych odchyleń od kursu centralnego wobec euro w ERM II, co wynikało z niezmiennej polityki kursowej w systemie izby walutowej. Ponadto w ERM II Estonia nie zdewaluowała z własnej inicjatywy centralnego kursu swojej waluty wobec euro.

Cechą systemu finansowego Estonii jest brak rozwiniętego rynku długoterminowych dłużnych papierów wartościowych w koronach estońskich, co wynika z niskiego poziomu długu publicznego i bardzo powszechnego użycia euro. W tej sytuacji niemożliwe jest wyznaczenie wskaźnika, który byłby porównywalny z oprocentowaniem długoterminowych obligacji skarbowych lub mógłby posłużyć jako jego zamiennik, co komplikuje proces oceny trwałości konwergencji w Estonii. Zastępczo przeprowadzono kompleksową analizę rynków finansowych, biorąc przy tym pod uwagę wiele istotnych wskaźników. Całościowa ocena sytuacji na rynkach finansowych w okresie referencyjnym prowadzi do mieszanych wniosków. Z wielu wskaźników wynika, że uczestnicy rynku mieli znaczne obawy co do trwałości konwergencji w Estonii. Obawy te były szczególnie wyraźne w szczytowym okresie kryzysu światowego. Od jesieni 2009 r. nastąpiło złagodzenie presji rynkowych, na co wpłynęły: obniżenie globalnej niechęci do podejmowania ryzyka, rozwój sytuacji budżetowej oraz ocena przez uczestników rynku perspektyw przyjęcia przez Estonię wspólnej waluty.

Stworzenie w Estonii warunków sprzyjających trwałej konwergencji wymaga polityki gospodarczej ukierunkowanej na ogólną stabilność makroekonomiczną, w tym trwałą stabilność cen. Ponieważ w systemie izby walutowej pole manewru w polityce pieniężnej jest ograniczone, konieczne jest, by polityka w pozostałych dziedzinach zapewniła środki potrzebne do przezwyciężania wewnętrznych szoków gospodarczych i zapobiegania ponownemu wystąpieniu nierównowagi makroekonomicznej.

Konwergencja prawna

Według stanu na 12 marca 2010 r. (data graniczna do oceny nowelizacji prawa w Raporcie o konwergencji 2010) w dziewięciu badanych krajach stwierdzono brak pełnej zgodności ustawodawstwa ze wszystkimi wymogami dotyczącymi przyjęcia euro, określonymi w Traktatach oraz Statucie Europejskiego Systemu Banków Centralnych i EBC. Jednak 22 kwietnia 2010 r. parlament estoński przyjął ustawę o wprowadzeniu euro, eliminując tym samym niezgodności w prawie. We wszystkich pozostałych krajach nadal występuje niezgodność przepisów w zakresie niezależności banku centralnego, w tym szczególnie niezależności instytucjonalnej, personalnej i finansowej. Poza tym we wszystkich badanych krajach z wyjątkiem Litwy istnieją niezgodności prawne dotyczące zakazu finansowania ze środków banku centralnego oraz integracji prawnej poszczególnych banków centralnych z Eurosystemem.

***

Przedstawiając niniejszy raport, EBC spełnia wymóg art. 140 Traktatu, zgodnie z którym przynajmniej raz na dwa lata, oraz każdorazowo na wniosek państwa członkowskiego objętego derogacją, EBC winien składać Radzie UE sprawozdanie „w sprawie postępów dokonanych przez państwa członkowskie objęte derogacją w wypełnianiu ich zobowiązań w zakresie urzeczywistnienia unii gospodarczej i walutowej”.

Obecnie 11 państw członkowskich UE nie uczestniczy w pełni w unii gospodarczej i walutowej. Dwa z nich – Dania i Wielka Brytania – mają status specjalny, na warunkach określonych w odpowiednich protokołach załączonych do Traktatów. W związku z tym w odniesieniu do tych dwóch państw raporty o konwergencji sporządza się wyłącznie na ich wniosek.

Raport o konwergencji jest dostępny w 21 językach urzędowych UE w serwisie internetowym EBC.