Co to są zbiory zasad dotyczących dodatkowych należności kredytowych?
15 maja 2020 (aktualizacja 14 stycznia 2021)
Kiedy Eurosystem udziela bankom kredytów, żąda w zamian odpowiedniego zabezpieczenia. EBC codziennie ogłasza wykaz tysięcy aktywów rynkowych – takich jak obligacje skarbowe – które każdy z krajowych banków centralnych przyjmuje jako zabezpieczenie. Eurosystem akceptuje także aktywa nierynkowe, przeważnie w postaci należności kredytowych. Mogą one obejmować kredyty udzielone przez banki przedsiębiorstwom lub podmiotom sektora publicznego, będące potem dla banków podstawą dochodzenia wierzytelności. Zakres akceptowanych zabezpieczeń jest celowo bardzo szeroki, tak aby wszystkie banki – niezależnie od kraju i modelu biznesowego – miały wystarczającą ilość aktywów dających dostęp do płynności dostarczanej przez Eurosystem.
W celu utrzymania tego dostępu nawet przy niekorzystnej sytuacji gospodarczej Eurosystem przejściowo umożliwił krajowym bankom centralnym akceptowanie dodatkowych rodzajów zabezpieczeń. Pozwala to uwzględniać szczególne okoliczności występujące w danym kraju, np. dostępność różnych typów aktywów czy też specyficzną sytuację prawną lub operacyjną.
Przykładem aktywów dopuszczonych tymczasowo jako zabezpieczenie są dodatkowe należności kredytowe. Są to należności, które nie spełniają wszystkich kryteriów kwalifikacji przewidzianych w ogólnych zasadach Eurosystemu dotyczących zabezpieczeń. Zgodnie z tymi zasadami zabezpieczeniem mogą być kredyty na rzecz podmiotów sektora publicznego, dużych firm oraz małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP). Natomiast do dodatkowych należności kredytowych zaliczają się także kredyty dla gospodarstw domowych oraz pule podobnych wierzytelności, obejmujące np. kredyty dla dużych firm lub MŚP, konsumpcyjne bądź hipoteczne. Dodatkowe należności kredytowe mogą mieć także niższą jakość kredytową, niż przewidują ogólne zasady, lub być nominowane w walutach innych niż euro. Ponieważ z takimi należnościami wiąże się większe ryzyko, krajowe banki centralne stosują przy ich wycenie wyższy współczynnik redukcji wartości (haircut). Innymi słowy, żeby mieć margines bezpieczeństwa na wypadek zmiany wartości zabezpieczenia, wyceniają je po wartości niższej od nominału. Maksymalna kwota pożyczki, jaką bank może uzyskać w operacjach kredytowych Eurosystemu, zależy od łącznej wartości zabezpieczenia pomniejszonej o haircut.
Istnieją pewne różnice w krajowych zasadach dotyczących dodatkowych należności kredytowych. Przepisy obowiązujące w danym kraju nazywamy zbiorem zasad. Krajowe banki centralne mają prawo ustanowić dla swojego kraju odrębny zbiór zasad, który musi jednak zostać zatwierdzony przez Radę Prezesów na podstawie wspólnych, minimalnych zasad kontroli ryzyka. Możliwość stosowania takich zbiorów zasad została wprowadzona w grudniu 2011 roku w ramach środków wzmożonego wsparcia kredytowego dla podtrzymania akcji kredytowej podczas kryzysu finansowego. Będzie istnieć do końca trzeciej rundy ukierunkowanych dłuższych operacji refinansujących (TLTRO III), czyli do marca 2024 roku.
Jak rozszerzono zbiory zasad dotyczących dodatkowych należności kredytowych w reakcji na pandemię COVID‑19?
W dniu 7 kwietnia 2020 Rada Prezesów EBC postanowiła tymczasowo zezwolić krajowym bankom centralnym na rozszerzenie zbiorów zasad przez włączenie do nich kredytów dla firm, MŚP, osób samozatrudnionych oraz gospodarstw domowych, pod warunkiem że są one objęte publicznymi gwarancjami kryzysowymi związanymi z COVID‑19. W przeciwnym razie do takich kredytów należałoby stosować wyższy haircut albo w ogóle nie kwalifikowałyby się one jako zabezpieczenie w świetle zasad dotyczących dodatkowych należności kredytowych. Jednocześnie Rada Prezesów postanowiła obniżyć współczynnik haircut i tym samym zaakceptować przejściowe zwiększenie ryzyka rezydualnego, tj. ryzyka, że bank nie spłaci pożyczki, a wartość likwidacyjna złożonego zobowiązania nie wystarczy na pokrycie ekspozycji. Ponadto Rada Prezesów postanowiła tymczasowo zredukować częstotliwość sprawozdań z danymi o pojedynczych kredytach, żeby nieco zmniejszyć potencjalne obciążenie banków, a także rozszerzyć listę źródeł, z których może pochodzić ocena jakości kredytowej dodatkowych należności kredytowych.
Dlaczego te zmiany wprowadzono właśnie teraz?
W reakcji na pandemię COVID‑19 wiele państw członkowskich w strefie euro ustanowiło systemy celowych gwarancji rządowych lub publicznych, żeby wspomóc swoje gospodarki. Krajowe banki centralne mogą teraz w pewnym zakresie uwzględniać te gwarancje, chociaż często nie spełniają one ogólnych wymogów kwalifikacji obowiązujących w Eurosystemie. Na przykład niektóre z nowych gwarancji pokrywają jedynie część zabezpieczenia.
Które banki centralne ze strefy euro wprowadziły zbiór zasad dotyczących dodatkowych należności kredytowych?
Dotychczas takie zbiory wprowadziło 17 krajowych banków centralnych: belgijski (Nationale Bank van België / Banque Nationale de Belgique), niemiecki (Deutsche Bundesbank), estoński (Eesti Pank), irlandzki (Banc Ceannais na hÉireann / Central Bank of Ireland), grecki (Bank of Greece), hiszpański (Banco de España), francuski (Banque de France), włoski (Banca d'Italia), cypryjski (Central Bank of Cyprus), łotewski (Latvijas Banka), litewski (Lietuvos bankas), maltański (Bank Ċentrali ta’ Malta / Central Bank of Malta), austriacki (Oesterreichische Nationalbank), portugalski (Banco de Portugal), słoweński (Banka Slovenije), słowacki (Národná banka Slovenska) i fiński (Suomen Pankki – Finlands Bank). Oczekuje się, że kolejne pójdą ich śladem. Rozszerzenie zasad powoduje poprawę dostępu banków do operacji kredytowych Eurosystemu, m.in. do operacji TLTRO III, i pozwala składać jako zabezpieczenie więcej rodzajów kredytów, w tym kredyty objęte gwarancjami kryzysowymi związanymi z COVID‑19.
Jak rozszerzenie zasad ma pomóc gospodarce realnej?
Zasady dotyczące dodatkowych należności kredytowych od lat stanowią zachętę dla banków, żeby jako zabezpieczenie operacji Eurosystemu składać kredyty udzielone mniejszym firmom, osobom samozatrudnionym i prywatnym konsumentom. Przejściowe rozszerzenie zasad pozwala teraz na dalsze złagodzenie niektórych wymogów warunkujących akceptację takich kredytów. W czasach poważnych napięć gospodarczych i spadku przychodów (czasem do zera), dzięki tym rozwiązaniom banki będą mogły nadal zasilać kredytami gospodarkę realną, w tym – mniejszych kredytobiorców, a środki na te kredyty pozyskiwać przez zaciąganie pożyczek od Eurosystemu, nawet na trzy lata, obecnie po ujemnej stopie procentowej. To z kolei powinno pomóc małym i średnim przedsiębiorstwom oraz osobom samozatrudnionym, zwłaszcza korzystającym z celowych gwarancji rządowych, nadal prowadzić działalność w tym trudnym okresie i utrzymać lub nawet zwiększyć poziom finansowania bankowego.