Podsumowanie minionego roku

W roku 2018 w strefie euro nadal trwało ożywienie gospodarcze, jednak dynamika wzrostu była słabsza. Podczas gdy w 2017 stopa wzrostu wynosiła 2,5%, w 2018 zmalała do 1,8% wskutek wystąpienia w ciągu tego roku serii czynników hamujących wzrost. Znaczne osłabienie handlu światowego w połączeniu ze specyficznymi czynnikami krajowymi i sektorowymi zaważyło zwłaszcza na sektorze zewnętrznym i sektorze przetwórstwa przemysłowego.

Mimo to gospodarka strefy euro, pobudzana przez dalsze ożywienie rynku pracy, pozostała dość stabilna. Liczba zatrudnionych zwiększyła się o 10 mln w porównaniu z najniższą wartością z połowy 2013, zaś stopa bezrobocia w grudniu spadła do 7,8% – takiego wyniku nie odnotowano od października 2008. Wysoka dynamika rynku pracy przekładała się na równomierny i powszechny wzrost płac, który w ostatnim kwartale osiągnął 2,2%. Wzrost zatrudnienia i płac wywierał z kolei korzystny wpływ na spożycie prywatne.

Inflacja ogółem wzrosła w porównaniu z poprzednim rokiem: w 2018 wyniosła średnio 1,7%, choć wynikało to przede wszystkim z wyższych cen energii. Miary inflacji bazowej przez cały rok poruszały się w trendzie bocznym. Jednak perspektywy popytu wewnętrznego, rynku pracy i wzrostu płac utwierdziły nas w przekonaniu, że w średnim okresie inflacja będzie nadal zmierzać do poziomu docelowego.

W związku z tym w czerwcu 2018 Rada Prezesów przewidywała, że od września ograniczy zakupy netto w ramach programu skupu aktywów (APP) do 15 mld euro miesięcznie, a w grudniu – jeśli średniookresowe perspektywy inflacji znajdą potwierdzenie w aktualnych danych – zostaną one zakończone. Jednocześnie Rada podała, że spodziewa się utrzymania podstawowych stóp procentowych EBC na bieżącym poziomie przynajmniej do lata 2019^[1], a w każdym razie wystarczająco długo, by mieć pewność, że kształtowanie się inflacji pozostaje zgodne z oczekiwaniami trwałego dostosowania jej ścieżki.

W grudniu Rada Prezesów ponownie przeanalizowała perspektywy gospodarcze i stwierdziła, że jej ocena z czerwca pozostaje zasadniczo trafna. Na tej podstawie zakończyła zakupy netto w ramach programu APP i potwierdziła rozszerzoną zapowiedź forward guidance dotyczącą poziomu stóp procentowych. Jednocześnie potwierdziła, że nadal potrzeba mocnych bodźców monetarnych, by podtrzymać dalsze narastanie wewnętrznej presji cenowej i inflację ogółem w średnim okresie.

Bodźcem takim miała być zapowiedź forward guidance dotycząca podstawowych stóp procentowych, wzmocniona przez reinwestowanie spłat kapitału z tytułu zapadających papierów wartościowych z pokaźnego zasobu aktywów nabytych w ramach programu APP. Rada Prezesów zapowiedziała, że będzie kontynuować ich reinwestowanie jeszcze przez dłuższy czas po podniesieniu podstawowych stóp procentowych, a w każdym razie tak długo, jak długo będzie to konieczne do utrzymania korzystnych warunków płynnościowych i zdecydowanie łagodnej polityki pieniężnej.

Rada potwierdziła także, że jest w każdym wypadku przygotowana na takie dostosowanie wszystkich swoich narzędzi, aby mieć pewność, że inflacja będzie w dalszym ciągu stabilnie zmierzać do poziomu docelowego.

W 2018 utrzymujące się ożywienie wewnętrzne oraz działania mikro- i makroostrożnościowe przyczyniły się także do zwiększenia odporności sektora finansowego. Łączny współczynnik kapitału podstawowego Tier I (CET1) instytucji istotnych pod koniec trzeciego kwartału 2018 osiągnął 14,2%. Stan kredytów zagrożonych (NPL) w pierwszych trzech kwartałach 2018 obniżył się o 94 mld euro, a łączny współczynnik NPL dla instytucji istotnych ze strefy euro wyniósł 4,2%, wobec 5,2% rok wcześniej.

Ryzykowne działania w niektórych częściach rynku finansowego i rynku nieruchomości przyczyniły się w pewnych obszarach do wystąpienia łagodnych oznak przewartościowania, przy czym były wyraźne różnice między krajami. Jednocześnie nadal zwiększały się ryzyka w niebankowym sektorze finansowym. W tej sytuacji w krajach strefy euro stosowano środki makroostrożnościowe dla złagodzenia ryzyk systemowych: w 2018 EBC rozpatrzył 103 powiadomienia od władz krajowych o ich planowanych decyzjach makroostrożnościowych.

EBC nadal wspierał reformę benchmarków finansowych w strefie euro, opracowując w 2018 nową stopę referencyjną dla rynku pieniężnego. Metodologię obliczania krótkoterminowej stopy dla euro (€STR) opublikowano w czerwcu, po przeprowadzeniu dwóch rund konsultacji społecznych, w których projekt ten otrzymał powszechne poparcie. Indeks €STR jest oparty na transakcjach mniej więcej 32 banków o średnim dziennym wolumenie ok. 32 mld euro. We wrześniu 2018 grupa robocza ds. wolnych od ryzyka stóp procentowych dla euro, która działa w sektorze prywatnym, zarekomendowała wprowadzenie €STR w miejsce stawki EONIA. Indeks €STR zacznie się ukazywać w październiku 2019, po przeprowadzeniu przez Eurosystem gruntownych testów wewnętrznych.

W 2018 osiągnięto również istotny postęp w kwestii płatności w euro. W listopadzie Eurosystem uruchomił usługę TIPS – płatności natychmiastowe rozliczane całodobowo przez TARGET – zapewniającą realizację płatności w ciągu niecałych 10 sekund.

Jak wykazało grudniowe badanie Eurobarometru, w 2018 poparcie społeczne dla euro wzrosło do 75%. EBC w dalszym ciągu pracował nad komunikacją ze społeczeństwem strefy euro oraz poprawą swojej rozliczalności i przejrzystości. W tym celu nie tylko utrzymywał relacje z Parlamentem Europejskim, lecz także rozszerzał kontakty z młodymi ludźmi w ramach spotkań z serii „Youth Dialogue” oraz intensywniej wykorzystywał swoją stronę internetową, media społecznościowe i centrum dla zwiedzających.

Jeśli chodzi o plany na następny rok, nadal potrzeba będzie silnych bodźców monetarnych, aby podtrzymać dalsze narastanie wewnętrznej presji cenowej w średnim okresie. W obliczu utrzymywania się niepewności związanej z sytuacją geopolityczną, groźbą protekcjonizmu i podatnością gospodarek wschodzących na zagrożenia realizacja polityki pieniężnej w strefie euro będzie nadal wymagać zachowania cierpliwości, rozwagi i konsekwencji.

Frankfurt nad Menem, kwiecień 2019

Mario Draghi
Prezes

Rok w liczbach

1. Stopa wzrostu gospodarczego nadal powyżej stopy potencjalnego PKB przy rosnącej skali i intensywności presji kosztowych

Po okresie wyjątkowo szybkiego wzrostu w 2017, wzrost gospodarczy w strefie euro w 2018 był wciąż dodatni choć wolniejszy, jako że spadł popyt zewnętrzny a czynniki charakterystyczne dla poszczególnych krajów i branż osłabiały wzrost. Jednocześnie utrzymały się czynniki napędzające popyt krajowy. Dalsza poprawa sytuacji na rynkach pracy zwiększyła spożycie indywidualne, podczas gdy inwestycje przedsiębiorstw odzwierciedlały korzystne warunki finansowania i poprawę bilansów. Wzrost gospodarczy i spadająca podaż na rynkach pracy skutkowały również ciągłym wzrostem krajowych presji kosztowych. Jednocześnie miary inflacji bazowej były dość stonowane. Niemniej, wybiegając w przyszłość, należy się spodziewać wzrostu inflacji bazowej w średnim terminie z powodu polityki pieniężnej EBC, utrzymującego się wzrostu gospodarczego i przyspieszającego wzrostu płac.

1.1. Mniej zrównoważony wzrost globalny

W pierwszych 3 kwartałach 2018 stopa globalnego wzrostu gospodarczego wyniosła 3,6%, podobnie jak rok wcześniej, co jest wartością zbliżona do średniej długoterminowej (zob. wykres 1). Jednakże w porównaniu z poprzednim rokiem, wzrost aktywności gospodarczej stał się bardziej nierównomierny i mniej skoordynowany między krajami. Podczas gdy w Stanach Zjednoczonych utrzymywał się wysoki wzrost gospodarczy, w innych gospodarkach, np. w Japonii czy też w gospodarkach wschodzących, takich jak Turcja czy Argentyna, wzrost był słaby. Wzrost gospodarczy w drugiej połowie 2018 osłabł także w Chinach. Analiza poszczególnych składowych pokazuje, że spadło tempo wzrostu produkcji przemysłowej i globalnego handlu, podczas gdy dynamika spożycia indywidualnego utrzymywała się na wysokim poziomie.

W dziewiątym roku obecnej fazy boomu, stopa bezrobocia zarówno w gospodarkach zaawansowanych jak i wschodzących gospodarkach rynkowych nadal spadała i w wielu krajach znajdowała się na najniższym poziomie od czasu kryzysu. W niektórych przypadkach, np. w Wielkiej Brytanii i Japonii, były to najniższe poziomy w historii. Niektóre zaawansowane gospodarki wyraźnie odczuły niedobór pracowników, zwłaszcza wysoko wykwalifikowanej kadry.

Pojawia się coraz więcej oznak, że wciąż malejące rezerwy zdolności produkcyjnych i zasobów pracy na poziomie globalnym zaczęły się powoli przekładać na wzrost płac i wyższą inflację bazową. W krajach OECD inflacja bazowa (z wyłączeniem cen energii i żywności) wzrosła w 2018 do 2,1%. Inflacja zasadnicza rosła dużo szybciej, osiągając 2,6% w ujęciu rocznym, niemniej w drugiej połowie roku spadła głównie z powodu niższych cen ropy naftowej (zob. wykres 2).

Kluczowym czynnikiem kształtującym ceny ropy naftowej w 2018 w kontekście wciąż wysokiego popytu i niskiego poziomu zapasów była sytuacja po stronie podażowej. W pierwszej połowie roku ceny ropy naftowej wrosły stopniowo z ok. 67 USD za baryłkę do 79 USD za baryłkę w wyniku większej niż przewidywano dyscypliny 22 krajów wchodzących w skład OPEC i spoza tej organizacji, które uzgodniły cięcia w produkcji. Od jesieni ceny ropy wahały się od 70 USD do 86 USD za baryłkę, aby następnie spaść do ok. 52 USD za baryłkę pod koniec roku. Wzrost do bardzo wysokiego poziomu wynoszącego 86 USD za baryłkę na początku października związany był z obawami przed gwałtownym spadkiem eksportu ropy irańskiej po przywróceniu sankcji przez Stany Zjednoczone. Jednakże do końca grudnia ceny ropy spadły z powodu splotu kilku czynników, takich jak gorsze prognozy popytu i obawy o nadwyżkę podaży w wyniku zwiększenia produkcji przez Stany Zjednoczone, niektóre kraje OPEC i Federację Rosyjską. Ponadto wprowadzono pewne odstępstwa od sankcji nałożonych na Islamską Republikę Iranu. Tymczasem w 2018 odnotowano ogólny spadek cen surowców z wyłączeniem ropy naftowej (w przeliczeniu na USD)^[2]. Ceny żywności i metali w 2018 były na ogół stabilne. Ceny żywności spadły w drugiej połowie roku przy dużej globalnej podaży żywności i obawach przed skutkami amerykańskich ceł i ewentualnych ceł odwetowych ze strony krajów, w które wymierzone były działania ze strony Ameryki. Ceny metali od lata również spadały z powodu niższego popytu w Chinach, jak też z powodu obaw przed możliwością eskalacji napięć handlowych.

Od początku 2018 nastąpił wzrost nominalnego efektywnego kursu wymiany euro (zob. wykres 3). W ujęciu dwustronnym euro osłabiło się w stosunku do większości głównych walut. Deprecjacja euro była szczególnie wyraźna w stosunku do dolara amerykańskiego, japońskiego jena oraz, choć w mniejszym stopniu, do franka szwajcarskiego. W tym samym czasie euro umocniło się znacząco w stosunku do większości walut rynków wschodzących, zwłaszcza chińskiego renminbi oraz do tureckiej liry i peso argentyńskiego w wyniku niekorzystnej sytuacji w tych państwach.

Choć światowy wzrost gospodarczy utrzymywał się na wysokim poziomie, różne rodzaje ryzyka i niepewność w coraz większym stopniu zaburzały prognozy. W szczególności należy tu wymienić niepewność dotyczącą wymiany handlowej po posunięciach administracji amerykańskiej i odpowiedzi partnerów handlowych USA. Kulminacyjnym momentem było ogłoszenie latem w dwóch turach przez amerykańską administrację nałożenia ceł na import chińskich towarów o wartości 250 mld USD oraz ogłoszenie przez Chiny ceł odwetowych na import amerykańskich towarów o wartości 110 mld USD. Na perspektywy handlowe wpłynęły również obawy dotyczące brexitu. Podczas gdy bezpośrednie skutki tych ceł na poziomie globalnym powinny być ograniczone, tego typu protekcjonistyczne groźby mogą obniżyć zaufanie, zakłócić globalne łańcuchy wartości i negatywnie wpłynąć na inwestycje, niosąc ryzyko pogorszenia perspektyw gospodarki światowej. Przed końcem 2018 pojawiły się pierwsze oznaki tego, że niepewność dotycząca handlu zaczęła wpływać na prowadzenie działalności gospodarczej. Jeśli spór handlowy się zaostrzy, globalny wzrost gospodarczy może poważnie wyhamować.

1.2. Spowolnienie wzrostu gospodarczego

Po wyjątkowo wysokim wzroście w 2017 wzrost realnego PKB w strefie euro zmniejszył się do 1,8% w 2018 (zob. wykres 4). Choć spowolnienie to było głównie spowodowane mniejszą intensywnością handlu globalnego, pewną rolę odegrały też inne czynniki bardziej przejściowej natury. W pierwszej połowie 2018 zaburzenia spowodowane warunkami pogodowymi oraz strajki, zwłaszcza w sektorze transportu, wpłynęły na produkcję w wielu krajach. W drugiej połowie roku, a szczególnie w trzecim kwartale, nastąpiło znaczące zaburzenie produkcji samochodowej po wprowadzeniu z dniem 1 września światowej zharmonizowanej procedury testowania pojazdów lekkich. Ponadto osłabienie wzrostu mogło być bardziej dotkliwe ze względu na wzrost niepewności politycznej, zwłaszcza w kontekście rosnącego protekcjonizmu.

Podstawy wzrostu utrzymały się dzięki dobrej sytuacji na rynku pracy oraz systematycznemu wzrostowi przychodów i dochodów. Efekty pośrednie słabszego wzrostu popytu zewnętrznego i większej niepewności dotyczącej jego perspektyw miały jak dotąd ograniczony wpływ na popyt wewnętrzny.

Na skutek wyższych wynagrodzeń i korzystnych warunków finansowania spożycie indywidualne w strefie euro rosło w 2018 w średnim tempie ok. 1,3%. Jednocześnie stopniowy wzrost cen ropy naftowej od połowy 2017 nie ograniczył w istotny sposób wzrostu realnego dochodu do dyspozycji. W miarę wzrostu gospodarczego udział podatków i transferów w 2018 stał się ujemny. W czasach sprzyjającej koniunktury automatyczne stabilizatory fiskalne mają tendencję do tłumienia wzrostu realnego dochodu do dyspozycji.

Wzrost popytu krajowego, korzystne warunki finansowania i rentowność w sektorze przedsiębiorstw sprzyjała inwestycjom przedsiębiorstw w strefie euro w 2018. Inwestycje rosły również w sektorach, w których istnieją ograniczenia potencjału, takich jak transport. Jednakże mniej dynamiczne otoczenie zewnętrzne i zwiększona niepewność globalna, zwłaszcza w odniesieniu do polityki handlowej, wpływała na działalność inwestycyjną firm, szczególnie tych bardziej wrażliwych na otoczenie zewnętrzne. Patrząc perspektywicznie, wzrost inwestycji przedsiębiorstw prawdopodobnie osłabnie z uwagi na mniej korzystne otoczenie i niższy popyt końcowy oraz oczekiwane stopniowe pogorszenie warunków finansowania.

Wraz z ożywieniem na rynkach nieruchomości mieszkaniowych w strefie euro również inwestycje budowlane odnotowały dalszą poprawę, choć z niskiego poziomu wyjściowego. To z kolei odzwierciedlało rosnący popyt wewnętrzny, któremu sprzyjał wzrost dochodu realnego, niskie stopy procentowe i korzystne warunki kredytowania. Niemniej, wydaje się, że utrudnienia na rynku pracy ograniczyły w 2018 dynamikę wzrostu w budownictwie.

W 2018 udział sektora zewnętrznego w ogólnych wynikach strefy euro był zdecydowanie niewielki i na pewno mniejszy niż w 2017. Popyt zagraniczny, zwłaszcza ze strony krajów azjatyckich i w zakresie dóbr kapitałowych, spadał ze względu na rosnącą niepewność i zwiększone napięcia w wymianie handlowej, co zmniejszyło eksport ze strefy euro do tego regionu i ograniczało całkowity udział wymiany handlowej netto w PKB. Eksport do Wielkiej Brytanii i Chin ucierpiał z powodu zmieniającego się środowiska międzynarodowego, podczas gdy eksport do Stanów Zjednoczonych wzrósł, prawdopodobnie w związku z obawami przed nałożeniem przez administrację amerykańską ceł także na import z UE. W wyniku pozytywnej koniunktury gospodarczej na tym obszarze wzrost handlu w strefie euro początkowo okazał się odporny na niekorzystne trendy globalne. Jednakże w drugiej połowie 2018 tendencja ta osłabła, a wprowadzenie nowych standardów emisji w motoryzacji odbiło się na handlu dobrami kapitałowymi i samochodami. Odnotowano również pewien niekorzystny wpływ poprzednich aprecjacji kursu wymiany euro.

Wzrost produkcji w 2018 był nadal powszechny we wszystkich sektorach gospodarki (zob. wykres 5). Całkowita wartość dodana brutto wciąż rosła, a jej stopa wzrostu kształtowała się na poziomie ok. 2%, czyli nieco niższym niż w ubiegłym roku, ale podobnym jak w latach 2015 i 2016. Wartość dodana w przemyśle (z wyłączeniem budownictwa) oraz w sektorze usług wzrosła w 2018 o ok. 2%. Równocześnie wartość dodana w budownictwie, choć mniejsza niż przed kryzysem, nadal rosła, a tempo wzrostu wyniosło ok. 4%. Dane te potwierdzają coraz bardziej pozytywne tendencje w sektorze budowlanym, które nastały po długim okresie spadków lub niskiego wzrostu, zainicjowanym kryzysem finansowym z 2008.

Rynki pracy strefy euro w dalszym ciągu korzystały z ożywienia, podczas gdy zmieniała się struktura zatrudnienia pod względem wieku.

W roku 2018 nastąpiło dalsze ożywienie rynków pracy w strefie euro (zob. wykres 6). W roku 2018 stopa bezrobocia kontynuowała trend spadkowy, osiągając w grudniu 7,8%, co było najniższą wartością obserwowaną od października 2008. Spadek bezrobocia, który rozpoczął się w drugiej połowie 2013, był widoczny we wszystkich grupach wiekowych bez względu na płeć, podczas gdy stopa bezrobocia wykazuje znaczne różnice pomiędzy poszczególnymi krajami strefy euro. Do czwartego kwartału 2018 liczba osób zatrudnionych w strefie euro była o 1,3% wyższa niż w odpowiednim kwartale 2017, czyli była o ponad 6,7% wyższa od ostatniego lokalnego minimum odnotowanego w drugim kwartale roku 2013. W wyniku poprawy sytuacji gospodarczej zatrudnienie wzrosło o ok. 10 mln osób, przewyższając przedkryzysowe maksimum z pierwszego kwartału 2008. Wzrost zatrudnienia w wyniku ożywienia gospodarczego objął wiele krajów i sektorów i następował w kontekście dalszego zwiększenia podaży pracy.

Bliższe spojrzenie na strukturę wzrostu zatrudnienia wywołanego ożywieniem pokazuje, że ze wzrostu skorzystały głównie osoby starsze^[3]. Mniej więcej trzy czwarte wzrostu zatrudnienia ogółem dotyczyło bowiem osób w wieku 55–74 lat. Rosnące zatrudnienie starszych grup wiekowych w trakcie ożywienia jest spowodowane przede wszystkim rosnącą aktywnością zawodową w tej grupie. Można założyć, że odzwierciedla to wpływ reform systemu emerytalnego oraz rosnącego poziomu edukacji w tej grupie wiekowej. Duży wzrost udziału starszych grup wiekowych w zatrudnieniu może doprowadzić do daleko idących zmian w gospodarce przez oddziaływanie na wzorce konsumpcji, oszczędności i inwestycji, jak też zmiany poziomu płac i produktywności^[4]. W okresie ożywienia wzrost zatrudnienia był w około jednej trzeciej wynikiem zatrudnienia na część etatu, co pozostaje w ścisłym związku z długofalowym trendem zwiększającego się udziału kobiet i osób w starszym wieku w podaży pracy, jak też z nadal postępującą koncentracją wzrostu zatrudnienia w sektorze usług^[5]. W dalszej perspektywie można oczekiwać wpływu niedoborów na rynkach pracy w niektórych krajach i sektorach na osłabienie tych trendów.

Spadek deficytu budżetowego przy utrzymującym się nierównomiernym rozłożeniu ryzyka

Wskaźnik deficytu sektora finansów publicznych strefy euro w 2018 nadal się zmniejszał i osiągnął 0,6% PKB, tj. poziom rzadko obserwowany od zawiązania unii gospodarczej i walutowej (UGW) w 1999 (zob. wykres 7). Podobnie jak w ostatnich kilku latach, zmniejszenie się ogólnego deficytu było w znacznej mierze wynikiem korzystnej koniunktury oraz niższych wydatków odsetkowych, w miarę zamiany zapadającego wysoko oprocentowanego zadłużenia na nowe pożyczki zaciągnięte przy niższych stopach procentowych. Polityka fiskalna w strefie euro^[6] w 2018 była zasadniczo neutralna, choć zagregowane dane dla strefy euro nie oddają znacznych różnic między krajami, gdzie restrykcyjna polityka w niektórych krajach była niwelowana procyklicznym liberalizmem fiskalnym w krajach o gorszej sytuacji gospodarczej.

Wraz ze wzrostem aktywności gospodarczej zmniejszający się deficyt budżetowy przyczyniał się do spadku relacji zadłużenia brutto do PKB z poziomu 86,6% w 2017 do 84,8% w 2018. Mimo oczekiwań spadku wskaźnika zadłużenia do PKB w nadchodzących latach, należy pamiętać, że jest on wciąż zdecydowanie wyższy niż u zarania UGW. Wysokie zadłużenie stanowi zagrożenie, szczególnie w krajach cierpiących na niski wzrost produktu potencjalnego i stojących w obliczu wyzwań demograficznych (zob. ramka 1). Kraje takie mają ograniczony margines manewru w zakresie poliki fiskalnej w razie pogorszenia sytuacji gospodarczej czy zwiększonych wydatków odsetkowych. Powinny one zatem tworzyć bufory zabezpieczające teraz, gdy koniunktura gospodarcza na to pozwala.

W takim kontekście budzi obawy fakt, ze kraje najbardziej podatne na szoki w najmniejszym stopniu stosują się do zapisów paktu na rzecz stabilności i wzrostu. Według przewidywań Komisji Europejskiej większość krajów, których sytuacja budżetowa budzi zastrzeżenia, nie wywiązała się w 2018 ze swych zobowiązań wynikających z paktu. Pośród siedmiu krajów strefy euro, co do których według oszacowań Komisji istnieje ryzyko niezastosowania się do zaleceń prewencyjnych paktu na rzecz stabilności i wzrostu w 2018, 4 – tzn. Belgia, Francja, Włochy i Portugalia – mają wskaźniki zadłużenia do PKB na poziomie ponad 90%. Nawet fakt. że Hiszpania, jedyny kraj w stosunku do którego zastosowano w 2018 procedurę nadmiernego deficytu, dotrzyma terminu dostosowania wymaganego przez tę procedurę, nie zmienia wysokiego i rosnącego deficytu strukturalnego tego kraju będącego w sprzeczności z rekomendacjami. Co więcej, na podstawie przedstawionych projektów budżetów na 2019 Komisja Europejska szacuje, że jedynie 10 krajów zamierza zastosować się do postanowień paktu. Szczególnie niepokojący jest fakt, że kraje z największymi wskaźnikami zadłużenia nie należą do tej grupy.

Słabe tempo reform w strefie euro

Zalecenia dla poszczególnych krajów (CRSy) stanowią rekomendacje dostosowane do poszczególnych krajów i mające na celu zwiększenie wzrostu gospodarczego oraz odporności na szoki, przy zachowaniu zdrowych finansów publicznych. Zalecenia są zatwierdzane wspólnie przez państwa członkowskie w Radzie Europejskiej. Podobnie jak w ubiegłym roku, Komisja doszła do wniosku, że zdecydowana większość, tj. ponad 90%, rekomendacji reform wydanych krajom strefy euro w 2017 została wprowadzona w życie jedynie w „pewnym” lub „ograniczonym” stopniu, podczas gdy żadna nie została wdrożona w pełni (zob. wykres 8)^[9].

Dobrze zaprojektowane reformy strukturalne mogłyby przynieść duże korzyści mieszkańcom strefy euro przez wygenerowanie większego i szerzej odczuwalnego wzrostu zatrudnienia i dochodów. Niedawna analiza Eurosystemu pokazuje, że istnieje duży margines na przeprowadzenie reform, które jednocześnie zwiększą odporność na wstrząsy, zapewnią długofalowy wzrost i zagwarantują sprawiedliwość społeczną^[10]. Przykładem mogą być reformy rozwiązujące problem poszukiwania renty poprzez zwiększenie konkurencji na rynkach produktów i poprawę jakości instytucji publicznych. Podobnie polityka wspierająca edukację, także ustawiczną, poprawia nie tylko długoterminowe perspektywy wzrostu gospodarki, lecz również daje większe możliwości zatrudnienia grup szczególnie wrażliwych.

1.3. Podwyższona ścieżka inflacji

Stopa inflacji zasadniczej w strefie euro, mierzona zharmonizowanym wskaźnikiem cen konsumpcyjnych (HICP) wzrosła w roku 2018 do 1,7%, z poziomu 1,5% w roku poprzednim. Wzrost ten wynikał w znacznej mierze z wyższego wkładu cen energii oraz, w mniejszym stopniu, cen żywności. Natomiast wkład inflacji bazowej mierzonej indeksem HICP z wyłączeniem cen energii i żywności pozostał praktycznie bez zmian. Ta miara inflacji wykazała się niską dynamiką, poruszając się w ciągu roku w trendzie bocznym, wokół poziomu 1% (zob. wykres 9).

Kształtowanie się cen energii miało istotny wpływ na wahania inflacji HICP w ciągu roku. Pod wpływem wyższych cen ropy naftowej inflacja cen energii znacznie przyspieszyła w okresie od kwietnia do lipca, po czym utrzymała wysokie tempo w ujęciu rocznym (ze szczytem na poziomie 11% w październiku 2018 roku). Tym samym wkład wzrostu cen energii do inflacji zasadniczej zwiększył się z 0,2 pkt proc. w pierwszym kwartale roku 2018 do 0,9 i 0,8 pkt proc. w ostatnich dwóch kwartałach. Wahania cen żywności nieprzetworzonej utrwaliły ten profil śródrocznej inflacji za sprawą uwarunkowanych pogodą wzrostów rocznej stopy inflacji cen owoców i warzyw w miesiącach letnich. Zjawisko to ustąpiło w ostatnich miesiącach roku. Tym samym wkład cen żywności nieprzetworzonej do inflacji zasadniczej zwiększył się z 0,0 pkt proc. w pierwszym kwartale 2018 do ponad 0,2 pkt proc. we wrześniu. Obniżył się on nieco w ostatnim kwartale 2018.

Inflacja HICP po wyłączeniu cen energii i żywności nie zmieniła się w stosunku do roku ubiegłego, a jej przebieg w ciągu roku przyjął, podobnie jak w wypadku innych miar inflacji bazowej, kształt trendu bocznego^[11]. Natomiast po wyłączeniu bardziej zmiennych składników, np. cen odzieży i podróży, ta miara inflacji bazowej odnotowała wzrost.

Niewysoka dynamikę inflacji HICP po wyłączeniu energii i żywności widoczna była w obydwu jej głównych składnikach, mianowicie dobrach przemysłowych innych niż surowce energetyczne i usługach przemysłowych. Inflacja dóbr przemysłowych innych niż surowce energetyczne przejawiała pewną zmienność: obniżała się ona do września 2018, by następnie nieco wzrosnąć i wrócić do poziomu z roku 2017, czyli 0,4%. W odniesieniu do oznak presji cenowej na różnych ogniwach łańcucha cenowego, zanotowano przyspieszenie zarówno rocznego wzrostu cen producenta towarów konsumpcyjnych innych niż żywność na rynku krajowym, jak i wzrostu cen tych dóbr pochodzących z importu. W przypadku cen towarów importowych wynikało to przede wszystkim ze słabnącego efektu aprecjacji euro w roku 2017, natomiast wzrost cen producenta mógł wynikać z wyższych cen materiałów oraz większego wolumenu sprzedaży detalicznej. Inflacja cen usług w roku 2018 pozostała na zasadniczo niezmienionym poziomie – 1,3% i była nadal zdecydowanie niższa od średniej wieloletniej. W ostatnim kwartale 2018 nastąpił niewielki wzrost rocznej stopy inflacji cen usług. Wynikało to wszakże z efektu bazy związanego ze niską dynamiką cen usług w tych samych miesiącach 2017. Podsumowując, wzrost cen usług, kształtowany w znacznym stopniu przez koszty pracy, nie odzwierciedla jak dotąd przyspieszonego wzrostu płac.

Krajowa presja kosztowa, mierzona wzrostem deflatora PKB, nie zmieniła się w ciągu trzech pierwszych kwartałów 2018, utrzymując się na poziomie nieco wyższym niż w drugim półroczu roku 2017. Przeciętne wynagrodzenie, po odbiciu w połowie 2016, kontynuowało wzrost w 2018, osiągając w trzecim kwartale przyrost o 2,5%, czyli więcej niż historyczne maksimum z roku 1999 (2.1%). Reasumując, dynamiczny wzrost płac odzwierciedlał poprawę sytuacji na rynku pracy (zob. rozdział 1.2 powyżej) oraz stopniowe wygasanie wpływu czynników, które w przeszłości ten wzrost hamowały, takich jak wpływ niskiej inflacji w przeszłości, wpisany w formalne i nieformalne mechanizmy indeksacyjne, czy skutki reform rynku pracy przeprowadzonych w niektórych krajach w czasie kryzysu finansowego. W umiarkowanie korzystnych warunkach popytowych przyspieszony wzrost płac przełożył się na szybszy wzrost jednostkowych kosztów pracy, jednak jego wpływ na skalę krajowej presji kosztowej osłabiały tendencje w zakresie rentowności (mierzonej marżą zysku operacyjnego brutto). Trendy te osłabły w ostatnich kwartałach, po części z powodu niekorzystnego wpływu gorszych terms-of-trade wynikających ze zwyżki cen ropy naftowej^[12].

Długoterminowe oczekiwania inflacyjne wzrosły w stosunku do roku 2017. Według badań ankietowych prowadzonych przez EBC wśród zawodowych prognostów, oczekiwania inflacyjne w perspektywie 5 lat pozostają od kilku kwartałów na niezmienionym poziomie 1,9%, czyli nieco wyższym niż w roku 2017. Rynkowe miary długoterminowych oczekiwań inflacyjnych, takie jak stopa 5-letnich swapów indeksowanych stopą inflacji w horyzoncie 5 lat przejawiały pewną zmienność: obniżyły się pod koniec roku, ale pozostały zasadniczo niezmienione w stosunku do roku 2017.

1.4. Korzystne warunki finansowania wspierały akcję kredytową i przyrost pieniądza

W roku 2018 rynki finansowe strefy euro pozostawały pod wpływem niepewności związanej z perspektywą gospodarczą, tak globalną, jak i w strefie euro, a także pod wpływem awersji do ryzyka na tle politycznym – w szczególności w związku z brexitem, tendencjami protekcjonistycznymi w handlu i obawami o przyszłą politykę rządu Włoch w zakresie finansów publicznych. Stopy procentowe rynku pieniężnego oraz rentowności obligacji o dłuższych terminach zapadalności pozostały na bardzo niskich poziomach, po części dzięki akomodacyjnej polityce pieniężnej EBC. Warunki finansowania sprzyjały inwestycjom przedsiębiorstw, natomiast majątek gospodarstw domowych wspierał konsumpcję prywatną. Przyrost pieniądza postępował wolniej, ale dynamika akcji kredytowej dla sektora prywatnego nadal nabierała tempa.

Rentowności obligacji skarbowych strefy euro pozostały bez większych zmian w 2018, choć pod koniec roku nastąpił lekki ich wzrost (zob. wykres 11). Wynikał on zasadniczo z ubocznych skutków stopniowego odstępowania od akomodacyjnej polityki pieniężnej w Stanach Zjednoczonych – a także rosnących spreadów obligacji włoskich. To ostatnie jednak jak dotąd w niewielkim stopniu przekłada się na rynki obligacji skarbowych strefy euro. Średnia dochodowości 10-letnich obligacji skarbowych strefy euro ważona PKB wyniosła 1,014% na dzień 31 grudnia 2018 i nie zmieniła się istotnie w stosunku do średniej z roku 2017. Spready 10-letnich obligacji skarbowych państw strefy euro w porównaniu do dochodowości niemieckich obligacji 10-letnich wzrosły w stopniu umiarkowanym w związku z panującą niepewnością co do polityki fiskalnej.

Ceny akcji w strefie euro w 2018 odnotowały istotny spadek, w związku z rosnącymi napięciami globalnymi, niepewnością odnośnie do rozwoju sytuacji politycznej we Włoszech oraz stopniową normalizacją akomodacyjnej polityki pieniężnej w gospodarkach rozwiniętych (zob. wykres 12) W szczególności szeroki indeks cen akcji przedsiębiorstw niefinansowych (NFC) strefy euro obniżył się w ciągu roku 2018 o 12,6%, a indeks cen akcji banków strefy o 33,3%. Ceny akcji przedsiębiorstw niefinansowych w Stanach Zjednoczonych okazały się mniej podatne na wahania niż ceny akcji strefy euro, za sprawą dobrej koniunktury gospodarczej, wynikającej częściowo z procyklicznego bodźca fiskalnego.

Ogólnie, korzystne warunki finansowania przedsiębiorstw sfery realnej w 2018 nadal sprzyjały inwestycjom, chociaż strumienie zewnętrznego finansowania przedsiębiorstw niefinansowych zmniejszyły się nieco (zob. wykres 13). Spadek ten wynikał głównie z umiarkowanego wkładu „innych” źródeł finansowania (w tym wzajemnych pożyczek przedsiębiorstw i kredytu kupieckiego). Jednocześnie pewne szczególne czynniki, a także względnie wysokie koszty finansowania udziałowego wpłynęły hamująco na emisję netto akcji i udziałów oraz innych udziałowych papierów wartościowych. Pomimo stopniowego wzrostu spreadów obligacji korporacyjnych w ciągu roku 2018, emisji dłużnych papierów wartościowych nadal sprzyjał program skupu obligacji przedsiębiorstw (CSPP), zapoczątkowany w czerwcu 2016 (zob. ramka 3). Ponadto, w 2018 ponownie wzrosła roczna stopa przyrostu kredytów bankowych dla przedsiębiorstw niefinansowych. Ożywieniu akcji kredytowej w 2018 sprzyjały dalsze znaczne spadki stóp oprocentowania kredytu bankowego w strefie euro, obserwowane od połowy 2014 (zob. rozdział 2.1). Były one w dużym stopniu wynikiem niekonwencjonalnych działań w ramach polityki pieniężnej EBC, które przyniosły ogólną poprawę podaży i popytu na rynku kredytów bankowych. Ponadto, pomimo nadal wysokiego udziału kredytów zagrożonych w części krajów, banki poczyniły znaczne postępy w odbudowie swoich bilansów.

Majątek netto gospodarstw domowych zwiększył się w pierwszych trzech kwartałach 2018, wspierając konsumpcję prywatną. W szczególności dalsze wzrosty cen nieruchomości mieszkaniowych spowodowały znaczne zyski z wyceny nieruchomości w zasobach gospodarstw domowych. Z drugiej strony, spadki cen akcji wiązały się ze stratami z tytułu wyceny aktywów finansowych tych gospodarstw. O ile roczny przyrost kredytów mieszkaniowych dla gospodarstw domowych pozostał umiarkowany na tle wartości historycznych, liczba pozytywnie rozpatrzonych wniosków kredytowych była wysoka^[13]. Zadłużenie brutto gospodarstw domowych, mierzone w relacji do ich nominalnego dochodu brutto do dyspozycji, pozostało jednak na poziomie znacznie przekraczającym średnią sprzed kryzysu.

Reasumując, przyrost kredytu dla sektora prywatnego wykazywał dalszy łagodny trend wzrostowy obserwowany od początku 2014. Roczna stopa wzrostu kredytów MIF (monetarnych instytucji finansowych) dla sektora prywatnego (skorygowana o sprzedaż kredytów, sekurytyzację i notional cash pooling, (wirtualnych pul gotówki) wzrosła do 3,4% w grudniu 2018, z poziomu 2,9% odnotowanego w grudniu roku poprzedniego (zob. wykres 14). Tym samym umocniła się rola akcji kredytowej jako istotnego czynnika przyrostu szerokiego pieniądza (zob. niebieskie obszary słupków na wykresie 15); przyrost ten jednak nieco osłabł na tle notowanej od połowy 2015 systematycznej zwyżki, w tempie ok. 5% (zob. wykres 14). Roczny przyrost M3 w grudniu 2018 wyniósł 4,1% w porównaniu z 4,6% odnotowanym z końca 2017. Stopniowe ograniczanie skali skupu netto aktywów przez Eurosystem (z 80 mld euro do 60 mld euro w kwietniu 2017, następnie do 30 mld euro w styczniu 2018 oraz 15 mld euro w październiku 2018, a wreszcie do zera w grudniu 2018) oznacza, że program skupu aktywów w mniejszym stopniu pobudzał przyrost M3 (zob. czerwone obszary słupków na wykresie 15). Jednocześnie sprzedaż netto obligacji skarbowych przez MIF-y strefy euro, z wyłączeniem Eurosystemu, hamowała przyrost M3 (zob. jasnozielone obszary słupków na wykresie 15). Pomimo rosnącej różnicy oprocentowania względem aktywów spoza strefy euro, wkład netto aktywów zagranicznych w październiku 2018 przyjął wartości dodatnie w ujęciu netto (zob. żółte obszary słupków na wykresie 15).

W środowisku bardzo niskich stóp procentowych i płaskiej krzywej dochodowości, czyli w warunkach niskich kosztów utraconych korzyści związanych z trzymaniem depozytów płynnych, głównym czynnikiem dynamiki M3 pozostało kształtowanie się najbardziej płynnych składników agregatu. Wzrost agregatu M1, wspierany przez przyrost depozytów jednodniowych gospodarstw domowych i NFC, również obniżył się, osiągając 6,6% w grudniu 2018, w porównaniu z poziomem 8,7% odnotowanym w grudniu 2017.

2. Polityka pieniężna: potrzeba dalszej cierpliwości, rozwagi i konsekwencji

Zważywszy na znaczny postęp na drodze do trwałego dostosowania tempa inflacji, a także fundamentalną siłę gospodarki strefy euro i dobrze zakotwiczone oczekiwania inflacyjne, miesięczne tempo zakupów netto aktywów w ramach programu skupu aktywów (APP) zmniejszało się stopniowo w ciągu całego roku 2018, a wraz z jego końcem skup ten zakończono. Pomimo to polityka pieniężna prowadzona była nadal cierpliwie, z rozwagą i konsekwencją, zachowując wysoki stopień akomodacji nadal niezbędny do tego, by inflacja w średnim okresie systematycznie zbliżała się do poziomu nieco poniżej 2%. Akomodacyjną politykę zapewniał skup pozostałych aktywów netto, znaczący zasób aktywów już nabytych i związane z tym reinwestycje, a także wyprzedzająca komunikacja z rynkiem (ang. forward guidance) w kwestii podstawowych stóp procentowych EBC, które utrzymywały się na historycznie niskim poziomie. Na koniec roku 2018 aktywa polityki pieniężnej stanowiły 72% sumy bilansowej Eurosystemu. Wielkość bilansu osiągnęła historyczne maksimum w wysokości 4,7 bln euro. Reguły EBC w zakresie zarządzania ryzykiem nadal ograniczały ryzyko związane z rozmiarami bilansu.

2.1. Zakończenie skupu aktywów netto, przy utrzymaniu wysokiego stopnia akomodacyjności polityki pieniężnej

Pod koniec roku 2017 w gospodarce strefy obserwowano coraz szybszą i bardziej powszechną ekspansję gospodarczą. Do wzrostu gospodarczego przyczyniał się silny popyt zewnętrzny; z drugiej strony, ekspansję wspierał wzrost popytu krajowego, któremu sprzyjał wzrost zatrudnienia, rosnąca zamożność gospodarstw domowych i rentowność przedsiębiorstw, a także bardzo korzystne warunki finansowania. Bazowa presja cenowa pozostawała słaba, ale systematyczny wzrost wykorzystania potencjału wytwórczego pozwalał wierzyć w trwałość korekty ścieżki inflacji. W tej sytuacji w październiku 2017. Rada Prezesów ogłosiła zamiar ograniczenia miesięcznych kwot skupu w ramach programu APP od początku 2018.

Tak więc od stycznia 2018 miesięczne tempo skupu aktywów netto w ramach APP obniżono z 60 mld euro do 30 mld euro. Rada Prezesów przewidywała, że nowe kwoty miesięczne będą obowiązywały do końca września 2018 lub, w razie potrzeby, dłużej, a w każdym razie do czasu, kiedy inflacja średniookresowa zacznie w sposób trwały podążać ku poziomowi poniżej, ale blisko 2%.

Jednakże perspektywy gospodarcze i ścieżka inflacji były nadal uzależnione od dalszego wsparcia poprzez działania ze strony Rady Prezesów. Akomodacyjną politykę pieniężną umożliwiał nieprzerwany skup aktywów netto. Ponadto oprocentowanie podstawowych operacji refinansujących oraz kredytu banku centralnego na koniec dnia i depozytów utrzymało się na niezmienionym poziomie, odpowiednio, 0,00%, 0,25% i −0.40% (zob. wykres 16). Bodźce monetarne wspierały ponadto wcześniejsze komunikaty Rady Prezesów dla rynku: oczekiwano, że podstawowe stopy procentowe pozostaną na obecnym poziomie przez dłuższy czas, wykraczający znacznie poza horyzont skupu aktywów netto. Ponadto Rada Prezesów zamierzała reinwestować kwoty główne zapadających papierów wartościowych nabywanych w ramach APP przez dłuższy okres po zakończeniu skupu aktywów netto, a w każdym razie tak długo, jak będzie to konieczne.

Pomimo pewnego spowolnienia – związanego z osłabieniem popytu eksportowego – dynamiki wzrostu, bardzo wysokiej w 2017, popyt krajowy utrzymał się na wysokim poziomie, wspierając szeroko zakrojony wzrost gospodarki strefy euro w pierwszej połowie roku 2018. Pomimo że zaczęto przykładać więcej wagi do ryzyka podwyższonej zmienności na rynkach finansowych i niepewności związanej z czynnikami globalnymi, w tym z protekcjonizmem, bilans ryzyk dla perspektyw wzrostu w strefie euro pozostał zasadniczo zrównoważony.

Wysoki stopień wykorzystania mocy produkcyjnych, duży popyt na pracę w stosunku do jej podaży i coraz szybszy wzrost płac przyczyniły się do dalszego narastania wewnętrznej presji cenowej. Po odbiciu od wcześniejszych historycznych minimów, miary inflacji bazowej utrzymywały się na ogół na niskim poziomie. Projekcje makroekonomiczne ekonomistów Eurosystemu z czerwca 2018 zgodnie przewidywały stopniowy wzrost inflacji do poziomu poniżej, ale blisko 2% w średnim okresie. Zarazem zmniejszała się znacznie niepewność związana z prognozami inflacyjnymi, a ryzyko deflacji zniknęło.

Na czerwcowym posiedzeniu Rada Prezesów uznała, że postępy na drodze do trwałej korekty inflacji są znaczące. Silna tendencja wzrostowa w gospodarce strefy euro oraz dobrze zakotwiczone oczekiwania inflacyjne pozwalały sądzić, że systematyczne zbliżanie się inflacji do celu będzie trwało również po stopniowej likwidacji skupu aktywów netto.

Wobec powyższego, na czerwcowym posiedzeniu Rada Prezesów podjęła decyzję potwierdzającą zamiar dalszego prowadzenia skupu netto aktywów przez Eurosystem w ramach APP, w miesięcznym tempie 30 mld euro do końca września 2018. Przewidywano, że po wrześniu 2018 – jeśli napływające dane potwierdzą średniookresową prognozę inflacyjną – skup netto aktywów zostanie ograniczony do 15 mld EUR miesięcznie w okresie od października do grudnia. Założono, że skup aktywów netto zakończy się z końcem grudnia.

Jednocześnie ze względu na panujący wysoki stopień niepewności, sprawą wielkiej wagi pozostała cierpliwość, rozwaga i konsekwencja w prowadzeniu polityki pieniężnej, ponieważ kształtowanie się presji cenowej pozostawało zależne od stopnia akomodacyjności tej polityki. Dlatego też prowadzono wiarygodną i skuteczną wyprzedzającą komunikację z rynkiem na temat stosowania pozostałych instrumentów polityki pieniężnej dla dalszego wsparcia trwałego podążania inflacji ku celowi inflacyjnemu EBC:

• Rada Prezesów wzmocniła swój wyprzedzający przekaz dla rynku dotyczący przyszłej ścieżki podstawowych stóp procentowych: podstawowe stopy procentowe miały pozostać na dotychczasowym poziomie przynajmniej do lata 2019, a w każdym razie dotąd, dopóki będzie to konieczne dla zapewnienia stałego podążania inflacji ku poziomowi niższemu, ale bliskiemu 2% w średnim okresie. Otwarte nawiązanie w komunikacie do konkretnej daty, ale i uzależnienia od sytuacji rzuciło więcej światła na możliwy przebieg przyszłej ścieżki podstawowych stóp procentowych. W ten sposób mocniej zakotwiczono oczekiwania dotyczące podstawowych stóp procentowych, wzmacniając warunki finansowe sprzyjające dalszej konwergencji inflacji w kierunku celu inflacyjnego. Komponent „zależności od sytuacji” w komunikacie, wyraźnie wiążący początek podwyżek podstawowych stóp procentowych z konsekwentną konwergencją inflacji ku celowi, był spójny z antycypacyjnym charakterem polityki pieniężnej i jej średniookresową strategią; podkreślał też wiarygodność intencji Rady Prezesów w realizacji celu stabilności cen. Jednocześnie sprecyzowanie komunikacji z rynkiem w kwestii stóp procentowych nie ograniczyło niezbędnej elastyczności polityki pieniężnej.
• Ponadto ponownie potwierdzono sygnał dla rynku dotyczący reinwestycji kwot głównych wymagalnych papierów wartościowych skupionych w ramach APP. Reinwestycje miały być kontynuowane przez dłuższy okres po zakończeniu skupu aktywów netto, a w każdym razie tak długo, jak będzie to konieczne do utrzymania korzystnych warunków płynności i wysokiego stopnia akomodacji polityki pieniężnej.

W warunkach wciąż utrzymującej się niepewności i powolnego wzrostu inflacji bazowej, politykę pieniężną należało nadal prowadzić z cierpliwością, rozwagą i konsekwencją Wysoce akomodacyjny charakter polityki pieniężnej miał zostać zachowany nawet w warunkach malejącego przypływu gotówki w ramach APP Tymczasem czerwcowa decyzja zainicjowała zwrot od skupu aktywów netto ku podstawowym stopom procentowym i komunikatom dla rynku co do ich prawdopodobnej przyszłej ewolucji. Ogólnie biorąc, w komunikatach należało starannie wyważyć sygnały zakończenia skupu aktywów netto do końca 2018 i podkreślenie zamiaru dalszego zapewniania niezbędnych bodźców monetarnych tak długo, jak będzie to konieczne.

Informacje napływające w okresie jesiennym okazywały się słabsze niż oczekiwano, odzwierciedlając mniejszy popyt zewnętrzny, ale także pewne czynniki charakterystyczne dla danego kraju i sektora. O ile w przypadku niektórych z tych czynników istniało prawdopodobieństwo ponownego odbicia, inne mogły świadczyć o słabnięciu tempa wzrostu gospodarczego. Jednocześnie wzrostowa tendencja popytu krajowego w dalszym ciągu wspierała ekspansję w gospodarce strefy euro i stopniowo rosnącą presję inflacyjną. W warunkach wysokiego stopnia wykorzystania potencjału wytwórczego i coraz bardziej ograniczonych dostępnych zasobów pracy – co windowało płace – wewnętrzna presja cenowa nadal rosła, obejmując coraz więcej sektorów Ogólnie, ryzyka dla perspektyw wzrostu gospodarczego oceniano nadal jako wyważone. Tym niemniej bilans ryzyk pogarszał się z uwagi na czynniki geopolityczne, groźbę protekcjonizmu, niedomagania rynków wschodzących i zmienność rynków finansowych. Czynniki te zaczęły dawać o sobie znać w miesiącach letnich i nie ustąpiły do końca roku.

Uwzględniając napływające informacje, w grudniu Rada Prezesów dokonała rewizji oceny perspektyw gospodarczych, zasadniczo podtrzymując ocenę z czerwca 2018. Stabilna dynamika popytu krajowego pozwalała nadal ufać, że proces systematycznej konwergencji inflacji do celu EBC postępuje i nie zostanie przerwany również po zakończeniu skupu aktywów netto. Na tej podstawie Rada Prezesów uznała za właściwe zakończenie tego skupu w ramach APP w grudniu 2018, zgodnie z wcześniejszymi przewidywaniami. Jednocześnie trwający proces konwergencji inflacji wymagał dalszej cierpliwej, rozważnej i konsekwentnej polityki pieniężnej. W związku z tym wzmocniono przekaz dla rynku dotyczący reinwestycji. Zgodnie z nim, Rada Prezesów zamierzała kontynuować reinwestycję kwot głównych zapadających papierów wartościowych skupowanych w ramach APP przez dłuższy okres po rozpoczęciu podwyżek podstawowych stóp procentowych EBC, a w każdym przypadku, tak długo, jak będzie to konieczne dla utrzymania korzystnych warunków płynnościowych i wysokiego stopnia akomodacji polityki pieniężnej Powiązanie horyzontu reinwestycji z podwyższaniem stóp procentowych potwierdziło, że w przyszłości podstawowym narzędziem korekty kursu polityki pieniężnej będą podstawowe stopy procentowe EBC i komunikacja z rynkiem co do ich prawdopodobnej ewolucji. Sygnały dla rynku dotyczące stóp procentowych, wzmocnione reinwestycją dużych zasobów nabytych aktywów, zapewniłby stopień akomodacji niezbędny dla systematycznego zmierzania inflacji do poziomu poniżej, ale blisko 2% w średnim okresie.

Działania polityki pieniężnej nadal tworzyły doskonałe warunki finansowania, wspierając rozwój gospodarczy

Realizacja APP przebiegała sprawnie, zarówno w zakresie skupu aktywów sektora publicznego (program PSPP), jak i programów skupu w sektorze prywatnym, obejmujących program skupu papierów zabezpieczonych aktywami (ABSPP), skupu w sektorze przedsiębiorstw (CSPP) oraz trzeci program skupu listów zastawnych (CBPP3). Średni miesięczny wolumen zakupów netto był zgodny z miesięcznymi kwotami wyznaczonymi przez Radę Prezesów na poziomie 30 mld euro miesięcznie od stycznia do września oraz 15 mld euro miesięcznie od października do grudnia (zob. wykres 17). W sierpniu wolumen zakupów netto był niższy od założonej miesięcznej kwoty ze względu na sezonową zmienność płynności rynku, ale zostało to skompensowane nieco wyższymi zakupów w pozostałych miesiącach roku. Na poziomie poszczególnych krajów wykup dłużnych papierów wartościowych znajdujących się w portfelach różnych programów spowodował znaczne wahania w miesięcznych zakupach brutto. Ogólnie, w kategoriach względnych, miesięczne zakupy netto odbiegały jedynie nieznacznie od wielkości docelowych. Poziom aktywów PSPP na koniec roku był zasadniczo zgodny z przewidywaną alokacją krajową opartą o klucz kapitałowy. Realizacja PSPP nie wpłynęła negatywnie na sytuację płynnościową na rynku obligacji skarbowych w strefie euro (zob. ramka 2). Ukierunkowane dłuższe operacje refinansujące (TLTRO) (por. rozdział 2 podrozdział 2) przyczyniły się do stworzenia korzystnych warunków finansowania, wspierając dalsze dostosowanie ścieżki inflacji.

Akomodacyjna polityka pieniężna oraz wzmocnienie bilansów banków przyczyniły się do utrzymania niskich kosztów finansowania banków. Pomimo rosnących różnic pomiędzy krajami strefy euro w drugiej połowie 2018, koszty finansowania banków pozostały znacznie poniżej poziomów obserwowanych przed podjęciem przez EBC działań w zakresie luzowania kredytowego w czerwcu 2014 (zob. wykres 18). Bardzo korzystne warunki finansowania banków przeniosły się na szerszą gospodarkę, a warunki udzielania kredytów dla firm i gospodarstw domowych pozostają do dziś atrakcyjne w całej strefie euro. Stopy oprocentowania kredytów i pożyczek bankowych dla przedsiębiorstw niefinansowych (NFC) i gospodarstw domowych utrzymywały się w pobliżu historycznego minimum. Między początkiem czerwca 2014 a grudniem 2018 spadły one odpowiednio o około 130 i 110 pkt bazowych, czyli w znacznie większym stopniu, niż rynkowe stopy referencyjne (zob. wykres 19).

Rynkowe koszty finansowania NFC pozostały również bardzo korzystne dzięki związanej ze skupem aktywów w ramach CSPP stałej kompresji rozpiętości oprocentowania (ang. spreads; zob. ramka 3). Niemniej jednak przez cały rok 2018 rozpiętości oprocentowania (spreads) obligacji na poziomie inwestycyjnym stopniowo i systematycznie rosły, począwszy od najniższych poziomów po kryzysie, ze względu na rosnącą niepewność otaczającą strefę euro i światowe perspektywy wzrostu gospodarczego.

Ponadto przepływom kredytowym do sektora prywatnego nadal sprzyjały bardzo korzystne warunki finansowania. Utrzymywał się stopniowy wzrost akcji kredytowej banków na rzecz NFC i gospodarstw domowych, obserwowany od początku 2014 (por. rozdział 1, podrozdział 4). Emisja dłużnych papierów wartościowych netto przez NFC była nadal wspierana przez CSPP, pomimo pewnego spowolnienia w porównaniu z rokiem ubiegłym (zob. ramka 3). Zgodnie ze statystyką emisji papierów wartościowych EBC^[18], nowe emisje netto denominowane w euro wyniosły 56 mld EUR w pierwszych jedenastu miesiącach 2018 w porównaniu z 91 mld EUR w tym samym okresie 2017. Nowe emisje netto denominowane we wszystkich walutach osiągnęły −3 mld euro w pierwszych jedenastu miesiącach 2018 i −7 mld euro w tym samym okresie 2017, co jest zgodne z CSPP, stanowiąc zachętę dla NFC strefy euro do emisji nowego długu w euro i wykupu długu w innych walutach.

Banki nadal donosiły o złagodzeniu standardów kredytowych oraz ogólnych warunków udzielania nowych kredytów, czemu sprzyjały działania EBC w zakresie polityki pieniężnej. Zgodnie z badaniem ankietowym na temat akcji kredytowej w strefie euro, APP nadal przyczyniało się do łagodzenia ogólnych warunków udzielania przez banki nowych kredytów dla przedsiębiorstw i gospodarstw domowych. Ponadto, działania EBC w zakresie polityki pieniężnej miały pozytywny wpływ na skalę akcji kredytowej. Niskie stopy procentowe i trwająca w strefie euro ekspansja gospodarcza nadal wspierały popyt na kredyt (por. rozdział 1 podrozdział 4). Zgodnie z najnowszym badaniem dostępu do finansowania przedsiębiorstw w strefie euro (SAFE)^[19], dostępność i warunki finansowania zewnętrznego dla małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) w 2018 uległy dalszej poprawie, czemu sprzyjała silnie akomodacyjna polityka pieniężna oraz lepsze warunki finansowania MŚP (zob. ramka 3).

Wysoce akomodacyjna polityka pieniężna realizowana od 2014 istotnie przyczyniła się do poprawy parametrów gospodarczych w strefie euro, wspierając przy tym korektę ścieżki inflacji ku celowi inflacyjnemu Rady Prezesów. Konsumpcji prywatnej sprzyjał nieprzerwany wzrost zatrudnienia – będący z kolei efektem m. in. wcześniejszych reform rynku pracy – a także wzrost zamożności gospodarstw domowych. Korzystne warunki finansowania, rosnąca rentowność firm i silny popyt pobudzały inwestycje przedsiębiorstw. Inwestycje mieszkaniowe utrzymały wysoką dynamikę. Biorąc pod uwagę wszystkie działania w zakresie polityki pieniężnej podejmowane od połowy 2014, szacuje się, że łączny ich wpływ na wzrost realnego PKB i inflację w strefie euro wyniesie ogółem – w obu przypadkach – około 1,9 pkt proc. w latach 2016–2020^[25].

2.2. Dynamika bilansu Eurosystemu pod koniec skupu aktywów netto

Od wybuchu światowego kryzysu finansowego w latach 2007–2008 Eurosystem podjął wiele standardowych i niekonwencjonalnych działań w zakresie polityki pieniężnej, które, w miarę upływu czasu, miały bezpośredni wpływ na wielkość i strukturę bilansu Eurosystemu. Działania niekonwencjonalne obejmowały udzielanie finansowania kontrahentom w postaci zabezpieczonych kredytów z pierwotnym terminem zapadalności do czterech lat, a także skup aktywów emitowanych przez podmioty prywatne i publiczne (w ramach APP), dokonywany w celu poprawy transmisji polityki pieniężnej i złagodzenia warunków finansowania w strefie euro. Bilans Eurosystemu powiększał się nadal w ciągu roku 2018 ze względu na wspomniane niestandardowe działania polityki pieniężnej, osiągając do końca roku poziom 4,7 bln euro, najwyższy w historii i o 0,2 bln euro wyższy w porównaniu z końcem 2017.

Program APP powodował dalszy wzrost sumy bilansowej Eurosystemu w 2018, który wszakże przebiegał nieco wolniej niż w poprzednich latach w związku z ograniczeniem miesięcznych kwot skupu aktywów netto (por. rozdział 2 podrozdział 1). Na koniec 2018 pozycje związane z polityką pieniężną po stronie aktywów osiągnęły 3,4 bln euro, co stanowiło 72% sumy aktywów bilansu Eurosystemu (wzrost z 70% pod koniec 2017). Te aktywa-instrumenty polityki pieniężnej obejmują pożyczki dla instytucji kredytowych strefy euro, stanowiące 16% sumy aktywów (spadek z 17% pod koniec 2017) oraz aktywa skupowane w ramach polityki pieniężnej, które stanowiły około 56% sumy bilansowej (wzrost z 53% na koniec 2017; por. wykres 20). Pozostałe aktywa finansowe bilansu obejmowały głównie: a) waluty obce i złoto w dyspozycji Eurosystemu; b) denominowane w euro portfele aktywów niezwiązanych z polityką pieniężną; c) awaryjne wsparcie płynnościowe udzielane przez niektóre krajowe banki centralne Eurosystemu wypłacalnym instytucjom mającym przejściowe problemy z płynnością. Wymienione inne aktywa finansowe podlegają wymogom wewnętrznej sprawozdawczości Eurosystemu oraz ograniczeniom wynikającym zwłaszcza z zakazu finansowania monetarnego, jak również z zawartego w wielu tekstach prawnych wymogu, by nie wpływały one na politykę pieniężną^[26].

Po stronie pasywów główny wpływ dalszej akomodacyjnej polityki pieniężnej w 2018 dotyczył rezerw kontrahentów i wykorzystania depozytu jednodniowego, które zasadniczo nie zmieniło się, utrzymując się na poziomie 2 bln euro, stanowiąc 39% pasywów na koniec 2018, co oznacza spadek w stosunku do 42% zanotowanych na koniec 2017. Wartość banknotów w obiegu rosła zgodnie z historyczną tendencją wzrostową, ale w ujęciu względnym pozostała na niezmienionym poziomie 26% pasywów w porównaniu z końcem 2017 roku. Pozostałe zobowiązania, w tym kapitał i rachunki aktualizacji wyceny, stanowiły 34% omawianej kategorii (wzrost z 32% na koniec 2017), a w wartościach bezwzględnych wzrosły o 0,2 bln euro (por. wykres 20).

Średnia wymagalność portfela i dystrybucja w ramach różnych aktywów i w różnych jurysdykcjach

Miesięczne tempo skupu aktywów netto w ramach APP zostało zmniejszone z 30 mld euro w styczniu do 15 mld euro w październiku 2018. Na koniec roku stan aktywów zgromadzonych w ramach APP^[27] osiągnął 2,6 bln euro^[28].

Na ABSPP przypadało 1% (28 mld euro), na CBPP3 10% (262 mld euro), a na CSPP przypadało 7% (178 mld EUR) łącznych posiadanych aktywów w ramach APP na koniec roku. Wśród programów skupu adresowanych do sektora prywatnego, w 2018 do wzrostu aktywów APP przyczynił się w największym stopniu program CSPP z kwotą skupu netto w wysokości 48 mld euro. Skup aktywów w ramach CSPP prowadzony jest na podstawie klucza, który odzwierciedla proporcje wszystkich kwalifikowanych emisji dostępnych do wykupu. Oznacza to, że wagę dla każdej z jurysdykcji w kluczu wyznacza kapitalizacja jej rynku emisji.

Program PSPP stanowił większość APP i pod koniec 2018 osiągnął wartość 2,1 bln euro, czyli 82% wszystkich aktywów skupionych w ramach APP, w porównaniu z 83% na koniec 2017. W ramach PSPP alokacja zakupów do poszczególnych jurysdykcji przebiega zgodnie z kluczem kapitałowym EBC. W ramach przydzielonych alokacji, EBC i krajowe banki centralne strefy euro mają swobodę wyboru pomiędzy zakupem papierów wartościowych instytucji rządowych szczebla centralnego, regionalnego i lokalnego, papierów wartościowych emitowanych przez niektóre agencje mające siedzibę w odpowiednich jurysdykcjach oraz, w razie potrzeby, papierów wartościowych emitowanych przez instytucje ponadnarodowe. Średni ważony termin zapadalności aktywów trzymanych w ramach PSPP na koniec 2018 wynosił 7,4 roku, czyli nieco mniej niż 7,7 roku odnotowane na koniec 2017, przy pewnych różnicach w poszczególnych jurysdykcjach^[29].

Eurosystem dokonuje reinwestycji spłat kwot głównych aktywów nabytych w ramach APP w miarę ich zapadania. Reinwestycje w ramach programów skupu w sektorze prywatnym wyniosły 30,9 mld euro w 2018, a reinwestycje w ramach PSPP – 116,7 mld euro^[30]. Aktywa skupione w ramach PSPP i CSPP były nadal udostępniane na potrzeby udzielania pożyczek papierów wartościowych^[31] w celu wsparcia płynności rynku obligacji i umów odkupu (repo)^[32].

Zmiany w operacjach refinansujących Eurosystemu

Nierozliczona kwota operacji refinansujących Euroosystemu zmniejszyła się o 30,6 mld euro od końca 2017 i na koniec 2018 wynosiła 733,4 mld euro. Można to w dużej mierze przypisać dobrowolnym spłatom w wysokości 4,5 mld euro i terminowi zapadalności 8,9 mld euro w serii TLTRO-I, jak również dobrowolnym spłatom w wysokości 17,8 mld euro w serii TLTRO-II. Średni ważony termin zapadalności nierozliczonych operacji refinansujących zmniejszył się z około 2,7 roku na koniec 2017 do około 1,8 roku na koniec 2018. Średnia ważona stopa procentowa TLTRO-II wynosiła −0,365%.

2.3. Zasady zarządzania ryzykiem dla APP zmniejszają ryzyko finansowe, wspierając jednocześnie cel polityki pieniężnej

Z perspektywy polityki pieniężnej skupem aktywów kierują trzy główne zasady. Po pierwsze, skup aktywów powinien być skutecznym narzędziem realizacji podstawowego celu EBC, jakim jest utrzymanie stabilności cen. Po drugie, skup aktywów powinien być proporcjonalny do celów polityki pieniężnej; należy unikać zniekształcania rynku. Po trzecie, jeśli istnieje kilka wariantów realizacji celów tej polityki, wybrany wariant powinien być skuteczny zarówno pod względem operacyjnym, jak i z perspektywy ryzyka. W tym kontekście, zarządzanie ryzykiem w Eurosystemie dąży do uzyskania efektywności ryzyka, czyli osiągnięcia celów polityki przy najniższym poziomie ryzyka dla Eurosystemu^[33].

Wszystkie instrumenty polityki pieniężnej, w tym bezpośredni skup aktywów, nieodłącznie wiążą się z ryzykiem, którym zarządza i które kontroluje Eurosystem. Na ryzyko to składa się ryzyko kredytowe, rynkowe, płynności, operacyjne i prawne. Bezpośredni skup aktywów wymaga specyficznych metod zarządzania ryzykiem w celu ograniczenia ryzyka finansowego, które jest zależne od określonych celów polityki pieniężnej oraz cech i profili ryzyka danych rodzajów aktywów. Każda z tych metod obejmuje kryteria kwalifikacji, procedury oceny kredytowej i należytej staranności, ramy cenowe, benchmarki i limity. Metody kontroli ryzyka służą nie tylko ograniczaniu ryzyka finansowego, ale również przyczyniają się do pomyślnego osiągnięcia celów polityki pieniężnej poprzez skierowanie skupu aktywów w stronę zdywersyfikowanej, neutralnej rynkowo alokacji aktywów. Poniżej opisano metody zarządzania ryzykiem regulujące realizację APP. Tabela 1 podsumowuje kluczowe elementy tych metod. Metody zarządzania ryzykiem będą stosowane przez cały okres reinwestycji i tak długo, jak aktywa posiadane w ramach APP będą wykazywane w bilansie Eurosystemu.

Wymogi kwalifikacji do bezpośredniego skupu aktywów

Do bezpośredniego skupu aktywów kwalifikują się wyłącznie aktywa zbywalne przyjmowane jako zabezpieczenie operacji kredytowych Eurosystemu. Kryteria kwalifikacji zabezpieczeń dla operacji kredytowych Eurosystemu są określone w ogólnych ramach dla instrumentów polityki pieniężnej. Kwalifikowane aktywa muszą między innymi spełniać kryteria stopnia 3 jakości kredytowej (CQS 3) w ujednoliconej skali oceny zdolności kredytowej Eurosystemu, np. posiadanie co najmniej jednej oceny zdolności kredytowej^[34] wystawionej przez zewnętrzną instytucję oceny kredytowej (ECAI), akceptowanej w Ramach oceny zdolności kredytowej Eurosystemu (ECAF). Ponadto aktywa muszą być denominowane w euro oraz emitowane i rozliczane w strefie euro. W przypadku papierów wartościowych zabezpieczonych aktywami (ABS) dłużnicy, do których odnoszą się odpowiednie roszczenia, muszą mieć swoją siedzibę głównie w strefie euro.

W przypadku aktywów emitowanych lub gwarantowanych przez rządy centralne można odstąpić od minimalnego progu CQS 3, jeżeli dana jurysdykcja podlega programowi Unii Europejskiej/Międzynarodowego Funduszu Walutowego zgodnie z decyzją Rady Prezesów i spełnia jego wymogi. Aktywa kwalifikowane do nabycia na mocy zwolnienia z minimalnego progu jakości kredytowej muszą spełniać dodatkowe wymogi. Na przykład w okresie weryfikacji takiego programu zakupy nie są dozwolone; mogą zostać wznowione dopiero po pozytywnym wyniku weryfikacji. W przypadku ABSPP i CBPP3 aktywa takie muszą posiadać maksymalny możliwy do osiągnięcia rating w danej jurysdykcji oraz spełniać inne wymogi w celu ograniczenia zwiększonego ryzyka.

Oprócz powyższych kryteriów kwalifikacji, w zależności od programu stosuje się również szczególne kryteria kwalifikacji. Na przykład dla PSPP i CSPP obowiązują minimalne i maksymalne ograniczenia terminów zapadalności^[35]. W przypadku CSPP aktywa wyemitowane przez instytucje kredytowe lub emitentów, dla których przedsiębiorstwo dominujące jest instytucją kredytową, nie kwalifikują się do skupu. Ponadto, w przypadku CSPP i CBPP3 z zakupów wyłącza się aktywa wyemitowane przez podmioty w likwidacji i spółki zarządzające aktywami. W CBPP3 aktywa muszą być kwalifikowane jako zabezpieczenie operacji kredytowych Eurosystemu, a ponadto muszą spełniać warunki niezbędne do ich przyjęcia jako zabezpieczenia na potrzeby własne, tzn. mogą być wykorzystywane jako zabezpieczenie przez emitującą instytucję kredytową^[36]. Ponadto obligacje zabezpieczone z warunkowym przedłużeniem okresu zapadalności od dnia 1 stycznia 2019 nie kwalifikują się do skupu. Wreszcie, skup aktywów nie może stanowić obejścia przepisów zakazujących finansowania monetarnego władz publicznych, o którym mowa w art. 123 ust. 1 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej.

Oceny ryzyka kredytowego i procedury należytej staranności

W związku z programami skupu w sektorze prywatnym Eurosystem na bieżąco przeprowadza odpowiednie oceny ryzyka kredytowego i procedury należytej staranności w odniesieniu do szerokiej sfery zakupów. System monitorowania wykorzystuje określone wskaźniki ryzyka. Te oceny i procedury są zgodne z zasadą proporcjonalności, która nakazuje poddawać ryzykowne aktywa bardziej dogłębnej analizie. W uzasadnionych przypadkach można stosować dodatkowe działania w zakresie zarządzania ryzykiem, również z zastrzeżeniem zasady proporcjonalności, w szczególności ograniczenia lub zawieszenie skupu oraz, w wyjątkowych przypadkach, nawet sprzedaży aktywów, które wymagają indywidualnej oceny przez Radę Prezesów.

Zasady ustalania opłat

Zasady ustalania opłat dla APP zapewniają dokonywanie zakupów po cenach rynkowych w celu zminimalizowania zniekształceń rynku i ułatwienia osiągnięcia efektywności ryzyka. Zasady te uwzględniają dostępne ceny rynkowe, jakość tych cen i wartości godziwe. Przeprowadzane są również kontrole cen ex post w celu oceny, czy ceny transakcyjne, po których dokonano zakupów, odzwierciedlały ceny rynkowe w czasie dokonywania transakcji.

W ramach programów skupu w sektorze prywatnym zakupy aktywów o ujemnej stopie zwrotu są dopuszczalne, jeżeli stopa zwrotu jest wyższa od oprocentowania depozytu w banku centralnym. Skup instrumentów o dochodowości poniżej oprocentowania depozytu w banku centralnym jest dopuszczalny tylko w ramach programu skupu w sektorze publicznym i tylko w niezbędnym zakresie^[37].

Benchmarki

Benchmarki są stosowane w celu zapewnienia budowania zdywersyfikowanego portfela i przyczyniania się do ograniczania ryzyka. Benchmarki dla programów skupu w sektorze prywatnym opierają się na kapitalizacji rynkowej szerokiej grupy aktywów możliwych do nabycia, tj. na nominalnych nierozliczonych kwotach kwalifikowanych aktywów, które spełniają wymogi dotyczące ryzyka. W przypadku PSPP, klucz kapitałowy EBC kieruje skupem określając krajowe przydziały skupu.

Limity

W odniesieniu do APP obowiązują ramy limitów. Kalibracja limitów emisji i emitenta^[38] uwzględnia politykę pieniężną oraz aspekty operacyjne, prawne i z zakresu zarządzania ryzykiem. Limity są precyzyjnie dostosowane do klasy aktywów, z rozróżnieniem pomiędzy aktywami sektora publicznego i aktywami sektora prywatnego.

Limity emisji PSPP i emitenta stosuje się w celu zabezpieczenia funkcjonowania rynku i kształtowania cen, ograniczenia koncentracji ryzyka oraz zapewnienia, że Eurosystem nie stanie się dominującym wierzycielem rządów strefy euro. Limit emisji w ramach PSPP ustalono na 33% dostępnych obligacji, z zastrzeżeniem indywidualnej weryfikacji, mającej zapobiec posiadaniu przez Eurosystem mniejszości blokującej w wypadku zastosowania klauzuli wspólnego działania^[39]. W innych przypadkach limit emisji wynosi 25%. Limit emitenta ustala się na poziomie 33% niespłaconej kwoty aktywów kwalifikowanych wyemitowanych przez daną instytucję publiczną.

W przypadku programów skupu w sektorze prywatnym limit emisji ustalono na wyższym poziomie 70%^[40]. W CSPP niższe limity emisji mają zastosowanie w określonych przypadkach, na przykład w odniesieniu do aktywów emitowanych przez przedsiębiorstwa publiczne, które są traktowane w sposób zgodny z procedurą w ramach PSPP. Oprócz tych limitów emisji stosuje się również limity emisji dla CBPP3 i CSPP. W szczególności w przypadku CSPP limity te są określane na podstawie alokacji opartej na benchmarku, związanej z kapitalizacją rynkową grupy emitentów w celu zapewnienia zróżnicowanej alokacji zakupów. Ponadto, niższe limity mogą mieć zastosowanie, jeśli jest to uzasadnione na podstawie wyników oceny ryzyka kredytowego i procedur należytej staranności, jak wyjaśniono powyżej.

3. System finansowy strefy euro: rosnąca odporność banków w obliczu zagrożeń

W roku 2018 zagrożenia, z jakimi zmierzył się sektor finansowy strefy euro, stały się większym wyzwaniem. Z jednej strony kilka czynników, takich jak rozwijająca się gospodarka i rosnąca odporność sektora bankowego, przyczyniały się do stabilności finansowej. Z drugiej strony większe zagrożenia dla wzrostu, wynikające nie tylko z powodu zwiększenia protekcjonizmu w handlu i coraz większej niepewności sytuacji politycznej i niepewności związanej z przyjętą strategią, negatywnie wpływały na środowisko stabilności finansowej w 2018. Podejmowanie dużego ryzyka na rynku finansowym i rynku nieruchomości nadal przyczyniało się do narastania zagrożeń dla cen aktywów, chociaż ryzyko nadal kumulowało się w rozwijającym się niebankowym sektorze finansowym. W tym obszarze kraje strefy euro, w porozumieniu z EBC, wdrożyły wiele działań makroostrożnościowych, by złagodzić ryzyko systemowe i zwiększyć odporność na nie. Ponadto Nadzór Bankowy EBC podjął działania mikroostrożnościowe i nadal przyczyniał się do utrzymywania stabilnego europejskiego sektora bankowego i równych szans dla wszystkich banków w strefie euro. Dziesięć lat po wybuchu światowego kryzysu finansowego główne reformy regulacyjne, które pomogły zbudować bardziej odporny sektor finansowy, są bliskie ukończenia. Jednak mimo znaczącego postępu, konieczne są dalsze działania. W tym zakresie EBC nadal aktywnie uczestniczył w toczących się w 2018 dyskusjach o sfinalizowaniu unii bankowej i unii rynków kapitałowych, a także podkreślił znaczenie opracowania narzędzi służących do łagodzenia zagrożeń w niebankowym sektorze finansowym.

3.1. Stabilność finansowa w roku 2018

W roku 2018 stabilność finansowa stała się coraz większym wyzwaniem, co odzwierciedlały wskaźniki warunków skrajnych (zob. wykres 21). Analiza przeprowadzona w roku 2018 wskazywała, że niektóre wydarzenia wspierały stabilność finansową, w tym stałą ekspansję gospodarczą (zob. rozdział 1) i lepszą odporność banków. Jednak podejmowanie działań o wysokim ryzyku w niektórych segmentach rynku finansowego przyczyniło się do zmniejszenia globalnych premii za ryzyko. Rosnący protekcjonizm i ponowne napięcia we wschodzących gospodarkach rynkowych przyniosły okresy zmienności. W Unii Europejskiej coraz większa niepewność związana z procesem wychodzenia Wielkiej Brytanii z UE i napięcia na włoskich rynkach obligacji spowodowały wzrost niepewności politycznej i niepewności związanej z przyjętą strategią.

W tym obszarze rozpoznano 4 kluczowe zagrożenia dla stabilności finansowej strefy euro w horyzoncie czasowym 2 lat, które omówiono w publikowanym co pół roku przez EBC „Financial Stability Review”.

Możliwość niekontrolowanego wzrostu globalnych premii za ryzyko stanowiło pierwsze kluczowe zagrożenie dla stabilności finansowej w nadchodzących latach. Czynniki o charakterze wewnętrznym i zewnętrznym mogłyby wywołać niekontrolowany wzrost premii za ryzyko. Obejmują one chaotyczne reakcje rynków na niepewność polityczną i niepewność związaną z przyjętą strategią, dalsze napięcia we wschodzących gospodarkach rynkowych, wraz z możliwym przeniesieniem skutków ubocznych tych reakcji na gospodarki rozwinięte i nagłą zmianą perspektyw makrofinansowych Stanów Zjednoczonych. Przypadki ustalania wysokich cen aktywów oraz wysokiej korelacji między światowymi cenami aktywów finansowych mogą wzmocnić potencjalny wzrost globalnych premii za ryzyko.

Drugie kluczowe zagrożenie wiązało się z obawami o zdolność do obsługi zadłużenia. Wskaźniki napięć na rynkach obligacji państwowych w strefie euro nieznacznie wzrosły w połowie roku 2018, odzwierciedlając sytuację polityczną we Włoszech. Wzrosty te były jednak stosunkowo umiarkowane, co wskazywało na ograniczony charakter skutków ubocznych napięć, przenoszonych do innych krajów strefy euro. W ostatnich latach zadłużenie państw strefy euro pozostawało na wysokim poziomie, a wskaźnik zadłużenia nadal się zwiększał w kilku innych, mocno zadłużonych krajach strefy euro. Ponadto w niektórych krajach zadłużenie sektora prywatnego pozostawało wysokie, zarówno w ujęciu historycznym, jak i międzynarodowym, i znajdowało się powyżej progów zwykle kojarzonych z nawisem niespłaconego długu, chociaż dynamika zadłużenia nadal korzystała z silnego tempa wzrostu gospodarki strefy euro wynikającego z cyklu koniunkturalnego, połączonego z bardzo korzystnymi warunkami finansowania.

Rynki nieruchomości w strefie euro nabierały rozpędu w roku 2018. Silna dynamika cen nieruchomości nadal wywoływała słabe oznaki zawyżenia cen na rynkach nieruchomości mieszkaniowych strefy euro jako całości, przy czym różnice między krajami były znaczne. W ostatnich latach wzrosty cen na rynkach nieruchomości komercyjnych wyraźnie wyprzedziły wzrost cen wynajmu. Rentowność prestiżowych nieruchomości komercyjnych spadała, by osiągnąć najniższy poziom w bieżącym cyklu. Obserwowane zmniejszenie rentowności mogłoby świadczyć o możliwym zawyżeniu cen na rynkach nieruchomości komercyjnych. Należy jednak zaznaczyć, że pojawiły się pierwsze oznaki bardziej dojrzałej fazy cyklu.

Trzecie kluczowe zagrożenie wiązało się ze słabymi prognozami rentowności banków strefy euro i możliwym ograniczeniem ich zdolności do świadczenia usług pośrednictwa. Rentowność banków strefy euro ustabilizowała się, a zagregowana stopa zwrotu z kapitału własnego wyniosła ok. 6,9% w trzecim kwartale 2018. Wypłacalność banków pozostawała na stosunkowo stabilnym poziomie, a zagregowany wskaźnik kapitału podstawowego Tier I instytucji o istotnym znaczeniu dla strefy euro wyniósł 14,2% na koniec trzeciego kwartału 2018 w porównaniu z 14,3% rok wcześniej.

Ceny akcji banków strefy euro spadły o ok. 30% w roku 2018, odzwierciedlając większą niepewność polityczną i obawy o perspektywy dotyczące sytuacji zewnętrznej. Spadek cen akcji sprawił, że wskaźniki wyceny uległy obniżeniu, a łączne wskaźniki cen do wartości księgowej największych banków notowanych na giełdzie wyniosły 0,6 na koniec 2018.

W bankach strefy euro nadal następował stopniowy spadek kredytów zagrożonych. Ich wartość zmniejszyła się do 94 mld euro w pierwszych trzech kwartałach roku, a zagregowany wskaźnik kredytów zagrożonych instytucji o istotnym znaczeniu w strefie euro wyniósł 4,2%, co oznaczało spadek w stosunku do 5,2% rok wcześniej. Proces pozbywania się kredytów zagrożonych albo przyspieszył, albo nadal szybko postępował w większości krajów charakteryzujących się wysokimi wskaźnikami takich kredytów. Szczegółowe struktura danych o zmianach wskaźników kredytów zagrożonych w tym okresie pokazują, że większość spadków wskaźników tych kredytów była związana ze środkami zaradczymi, likwidacją i odpisami. Jednocześnie do ograniczenia wartości kredytów zagrożonych w znacznym stopniu przyczyniła się większa aktywność na wtórnym rynku aktywów o obniżonej jakości. Spośród krajów, w których trwał proces pozbywania się kredytów zagrożonych, we Włoszech i Hiszpanii był on nadal najbardziej intensywny. Niezależnie od wzrostu liczby transakcji na płynność na wtórnych rynkach kredytów zagrożonych nadal negatywnie wpływały różnego rodzaju nieprawidłowości w funkcjonowaniu rynku. Platformy transakcyjne umożliwiające odsprzedawanie kredytów zagrożonych mogłyby przyczynić się do przezwyciężenia nieprawidłowości w funkcjonowaniu rynku, stwarzając możliwości dla większej przejrzystości rynków kredytów zagrożonych, ułatwiając szerszy udział inwestorów i rozwiązując kwestie koordynacji^[41].

Czwarte kluczowe zagrożenie wiązało się z możliwym pogorszeniem sytuacji w zakresie płynności w sektorze funduszy inwestycyjnych. Przez ostanie 10 lat łączna wartość aktywów w sektorze funduszy inwestycyjnych strefy euro wzrosła ponad dwukrotnie z 5,7 bln euro na koniec roku 2008 do 13,8 bln euro w czerwcu 2018. Aktywa tego sektora stanowią obecnie ok. 20% łącznych aktywów znajdujących się w systemie finansowym strefy euro. Zasoby ryzykownych aktywów posiadanych przez fundusze inwestycyjne stale rosły w ciągu roku 2018. Jednocześnie ich bufory gotówkowe uległy obniżeniu, zwiększając w ten sposób podatność sektora na potencjalne szoki na globalnych rynkach finansowych. Z tego powodu w przypadku znacznych umorzeń dokonywanych przez inwestorów może zaistnieć konieczność zlikwidowania przez fundusze stosunkowo dużej części swoich portfeli, co obniżyłoby ceny rynkowe. Chociaż obowiązujące w UE przepisy stanowią solidne podstawy do rozwiązywania kwestii ochrony inwestorów i zagrożeń dla poszczególnych funduszy, istnieją coraz większe obawy o zagrożenia cykliczne związane z podejmowaniem większego ryzyka w zakresie płynności i rosnącym zasięgiem rynkowym sektora jako całości.

Ogółem te 4 ryzyka są wyraźnie ze sobą powiązane, i gdyby doszło do ich urzeczywistnienia, mogłyby wzajemnie się wzmacniać.

3.2. Funkcja EBC w dziedzinie polityki makroostrożnościowej

Kwestia pojawienia się ryzyka systemowego w systemie finansowym jest rozwiązywana poprzez działania prowadzone w ramach polityki makroostrożnosciowej, a EBC odgrywa tutaj ważną rolę i przyznano mu szczególne uprawnienia (zob. rozporządzenie SSM). W szczególności powierzono mu zadanie oceny działań makroostrożnościowych przewidzianych w unijnych aktach prawnych i przyjętych przez władze krajowe w państwach podlegających Nadzorowi Bankowemu EBC; EBC posiada również uprawnienie do uzupełniania działań krajowych w sektorze bankowym. W odpowiedzi na powstanie zagrożeń dla strefy euro w roku 2018 władze krajowe, w porozumieniu z EBC, wdrożyły wiele działań makroostrożnościowych w celu ograniczenia ryzyka systemowego i budowania odporności na nie oraz w celu zapewnienia skutecznego świadczenia usług finansowych podmiotom gospodarki realnej^[42].

Stałe działania makroostrożnościowe na rzecz zachowania stabilności finansowej

W 2018 EBC w dalszym ciągu prowadził szeroko zakrojone działania w obszarze polityki makroostrożnościowej, przyczyniając się w istotny sposób do zachowania stabilności finansowej. Oprócz wniesienia znaczącego wkładu analitycznego EBC udostępnił platformę dla wspólnej, regularnej oceny ryzyka i koordynacji polityki pomiędzy bankiem a władzami krajowymi w strefie euro. EBC i krajowe władze kontynuowały szerokie i otwarte dyskusje na temat stosowania instrumentów makroostrożnościowych i opracowania metod oceny różnych rodzajów ryzyka systemowego. Działania te usprawniały ten proces i metody oceny ryzyka systemowego oraz adekwatność środków w zakresie polityki makroostrożnościowej w strefie euro.

Ponadto EBC nadal usprawniał działania w dziedzinie komunikacji kwestii z zakresu polityki makroostrożnościowej, podnosząc poziom świadomości opinii publicznej przez przekazywanie w sposób bardziej przejrzysty informacji o bieżącej pracy banku oraz podejściu do tych kwestii. Oprócz przemówień, komunikatów prasowych i innych publikacji, w tym publikacji okolicznościowych, EBC kontynuował wydawanie w cyklu półrocznym biuletynu makroostrożnościowego, który stanowi ważne narzędzie komunikacyjne służące wyjaśnianiu zasad polityki makroostrożnościowej EBC oraz procedur decyzyjnych, a także postępów w zakresie przeprowadzanych analiz i ocen analitycznych dotyczących tego obszaru. Bank nadal publikował na swojej stronie internetowej przegląd obecnie realizowanych działań makrostrożnościowych w krajach objętych Nadzorem Bankowym EBC.

Decyzje w zakresie polityki makroostrożnościowej w roku 2018

Zgodnie ze swoim mandatem prawnym EBC dokonywał oceny powiadomień władz krajowych w strefie euro o 103 decyzjach w zakresie polityki makroostrożnościowej. Deczyzje te dotyczyły instrumentów mających na celu przeciwdziałanie cyklicznemu i strukturalnemu ryzyku systemowemu oraz instrumentów zastosowanych w ramach art. 458 rozporządzenia w sprawie wymogów kapitałowych (CRR). Większość otrzymanych powiadomień odnosiła się do ustalenia antycyklicznych buforów kapitałowych lub do określenia globalnych instytucji o znaczeniu systemowym i innych instytucji o znaczeniu systemowym oraz kalibracji ich buforów kapitałowych. Rada Prezesów EBC nie wyraziła sprzeciwu wobec żadnej z tych decyzji, o których władze krajowe powiadomiły EBC na przestrzeni 2018.

Wszystkie 19 krajów strefy euro raz na kwartał dokonują oceny cyklicznego ryzyka systemowego i, na podstawie tych ocen, ustalają poziom antycyklicznego bufora kapitałowego. W 2018 poziom antycyklicznych buforów kapitałowych został podniesiony w 4 krajach. Bank centralny Słowacji podjął decyzję o podwyższeniu poziomu antycyklicznego bufora kapitałowego z 0,5% do 1,25%, który będzie obowiązywał od 1 sierpnia 2018, a następnie dalszym podniesieniu go do 1,5% z dniem 1 sierpnia 2019. Bank powołał się na to, że Słowacja była jednym z krajów UE o najbardziej dynamicznym wzroście akcji kredytowej, zarówno w sektorze przedsiębiorstw, jak i sektorze gospodarstw domowych. Ponadto bank centralny Litwy podjął decyzję o podwyższeniu poziomu antycyklicznego bufora kapitałowego z 0,5%, od 31 grudnia 2018 roku, do 1% od 30 czerwca 2019. Podwyższenie tego poziomu nie było związane z nadmiernym cyklicznym ryzykiem, a raczej ze zmianą zasad przewodnich banku w odniesieniu do ustalania poziomu antycyklicznego bufora kapitałowego (obecnie jest on ustalony na poziomie powyżej zera w warunkach umiarkowanego ryzyka). Bank centralny Irlandii zdecydował o aktywowaniu od 1 lipca 2019 antycyklicznego bufora kapitałowego na poziomie 1%, z zamiarem ustanowienia bufora wystarczająco wcześnie w ramach cyklu, by skutecznie wspierać odporność, co także tłumaczy względną wrażliwość otoczenia makrofinansowego Irlandii na zmiany sytuacji zewnętrznej. Wreszcie francuska Wysoka Rada ds. Stabilności Finansowej po raz pierwszy wprowadziła antycykliczny bufor kapitałowy na poziomie powyżej zera (0,25%), który ma obowiązywać od 1 lipca 2019, w celu zwiększenia odporności banków na ryzyka cykliczne, odnosząc tę decyzję do korzystnej sytuacji makroekonomicznej oraz stałego przyspieszenia cyklu finansowego.

W kwestii instrumentów makroostrożnościowych ukierunkowane na strukturalne ryzyko systemowe, EBC ocenił decyzje władz krajowych na temat buforów kapitałowych dla 106 innych instytucji z znaczeniu systemowym^[43] a także 3 decyzje o buforach ryzyka systemowego. Jeśli chodzi o środki notyfikowane w ramach art. 458 rozporządzenia w sprawie wymogów kapitałowych, francuska Wysoka Rada ds. Stabilności Finansowej zdecydowała o zaostrzeniu limitów dużych ekspozycji obowiązujących wysoko zadłużone duże, krajowe przedsiębiorstwa niefinansowe w celu ograniczenia ryzyka, którego źródłem były przyspieszenie cyklu finansowego oraz ich nadal rosnący dług. Ponadto bank centralny Belgii zaproponował dwutorowe działanie ukierunkowane na zagrożenia występujące na rynku nieruchomości, polegające na tym, że banki stosujące metodę wewnętrznych ratingów miałyby dodać 5 pkt proc. do ogólnych wag ryzyka dla ekspozycji detalicznych zabezpieczonych hipoteką na nieruchomościach krajowych, a rozwiązanie to składałoby się też z dodatkowego wrażliwego na ryzyko elementu wymierzonego w profil ryzyka każdego portfela kredytów hipotecznych banku stosującego tę metodę. Działanie to ma na celu poprawę odporności banków stosujących metodę wewnętrznych ratingów na ryzyko makroostrożnościowe wynikające z sytuacji na rynku nieruchomości i rosnącej podatności kredytobiorców na zagrożenia.

Współpraca z Europejską Radą ds. Ryzyka Systemowego

Europejski Bank Centralny nadal udzielał wsparcia analitycznego, statystycznego, logistycznego i administracyjnego Sekretariatowi Europejskiej Radzie ds. Ryzyka Systemowego (ERRS), który jest odpowiedzialny za jej bieżące funkcjonowanie. ERRS jest odpowiedzialna za sprawowanie nadzoru makroostrożnosciowego nad systemem finansowym oraz przeciwdziałanie ryzyku systemowemu i jego ograniczanie.

Europejski Bank Centralny regularnie uczestniczył w identyfikacji i monitorowaniu potencjalnego ryzyka systemowego przez ERRS oraz udzielał ogólnego wsparcia jej badaniom. Przykładowo EBC współpracował z grupą zadaniową wysokiego szczebla ds. bezpiecznych aktywów przy ERRS, która powstała w celu zbadania praktycznych aspektów dotyczących papierów wartościowych zabezpieczonych obligacjami państwowymi. Opublikowano dwutomowy raport informujący o głównych ustaleniach grupy zadaniowej oraz zawierający analizę stanowiącą podstawę tych ustaleń. Poza tym EBC uczestniczył w powstaniu serii publikacji dokumentów roboczych o papierach wartościowych zabezpieczonych obligacjami państwowymi.

Jeśli chodzi o niebankowy sektor finansowy Unii, EBC uczestniczył w przygotowaniu trzeciego wydania EU Shadow Banking Monitor, który stanowi przegląd sytuacji w tym sektorze, ze szczególnym naciskiem na ocenę potencjalnych zagrożeń dla stabilności finansowej. Co do kwestii związanych z tym sektorem EBC uczestniczył w powstaniu raportu ERRS zatytułowanego Macroprudential provisions, measures and instruments for insurance, który opublikowano w listopadzie 2018. Raport stanowi wkład do toczących się dyskusji na temat dyrektywy Wypłacalność II, wzmocnienia pod kątem makroostrożnościowym ram regulacyjnych dla zakładów prowadzących działalność ubezpieczeniową i reasekuracyjną.

Europejski Bank Centralny współprzewodniczył pracom grupy ekspertów, których zadaniem było udzielenie odpowiedzi na prośbę Rady UE, by ERRS „opracowała metody makroostrożnościowe w celu zapobieżenia pojawianiu się problemów z kredytami zagrożonymi w całym systemie, uwzględniając równocześnie procykliczne efekty działań zmierzających do rozwiązania kwestii wolumenu tych kredytów i potencjalne skutki dla stabilności finansowej”. W opublikowanym raporcie wskazano czynniki wzrostu wolumenu kredytów zagrożonych w całym systemie, uznając, że nie ma potrzeby wprowadzania fundamentalnych zmian w istniejącym zestawie narzędzi makroostrożnościowych, choć należałoby rozważyć wprowadzenie pewnych modyfikacji.

Ponadto EBC przewodniczył pracom grupy zadaniowej, która opracowała dla ERRS niekorzystne scenariusze na potrzeby przeprowadzonego w 2018 ogólnounijnego testu warunków skrajnych Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego (EUNB) i testu warunków skrajnych w obszarze ubezpieczeń Europejskiego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń i Pracowniczych Programów Emerytalnych (EIOPA). EBC udzielał także poważnego wsparcia technicznego i wsparcia w obszarze modelowania. Ponadto w grudniu 2018 EBC był gospodarzem dorocznego warsztatu na temat testów warunków skrajnych.

Europejski Bank Centralny nadal wspierał ERRS w analizowaniu wielkoskalowego zbioru danych udostępnianych na podstawie rozporządzenia w sprawie infrastruktury rynku europejskiego. Prace te umożliwiły przejście na codzienne gromadzenie, przetwarzanie i analizę danych. Działania o charakterze analitycznym wspierają obecnie ERRS, jej komitety doradcze i ich struktury w prowadzeniu bardziej wszechstronnego i terminowego monitoringu rynków instrumentów pochodnych.

Bardziej szczegółowe informacje na temat ERRS można znaleźć na stronie internetowej i w Raportach rocznych.

3.3. Działania o charakterze mikroostrożnościowym podejmowane w celu zapewnienia dobrej kondycji poszczególnych banków

Na przestrzeni roku 2018 Nadzór Bankowy EBC nadal przyczyniał się do utrzymania stabilnego europejskiego sektora bankowego oraz równych szans dla wszystkich banków w strefie euro. W ostatnich latach banki w strefie euro wzmocniły swoją odporność, niemniej nadal stoją one przez znacznymi wyzwaniami.

Brak zysków jest jednym z najbardziej palących wyzwań dla banków w strefie euro. Chociaż zasadniczo sytuacja ta uległa poprawie, banki znajdują się nadal pod presją, by dokonać korekty swoich modeli biznesowych. Ciągle muszą znajdować sposoby, by utrzymać rentowność przez cały okres cyklu gospodarczego. W roku 2018 Nadzór Bankowy EBC zakończył i opublikował przegląd tematyczny dotyczący rentowności i modeli biznesowych. Stwierdził w nim, że sytuacja w poszczególnych bankach znacznie się różni. Stwierdzono także, że zdolność banków do strategicznego kierowania jest ważnym czynnikiem wpływającym na ich rentowność. Nadzór Bankowy EBC będzie nadal monitorował sytuację i weryfikował modele biznesowe banków.

Obok rentowności tzw. zastane aktywa, takie jak kredyty zagrożone, nadal stanowią problem dla sektor bankowe strefy euro. Ograniczają one zyski banków, zmniejszają ich odporność i zdolność do finansowania gospodarki. Chociaż rozwiązanie problemu kredytów zagrożonych jest przede wszystkim obowiązkiem banku, jest to także główny priorytet władz UE (o czym świadczy unijny Plan działania na rzecz rozwiązania problemu kredytów zagrożonych w Europie), a Nadzoru Bankowego EBC w szczególności. Już w marcu 2017 Nadzór Bankowy EBC opublikował wytyczne jakościowe dotyczące sposobu rozwiązania problemu kredytów zagrożonych. Uzupełniono je rok później o załącznik, który określa oczekiwania w odniesieniu do tworzenia rezerw na nowe kredyty zagrożone. Nadzór Bankowy EBC ogłosił w lipcu 2018 dalsze kroki w procesie rozwiązywania problemu wolumenu kredytów zagrożonych.

W ciągu roku 2018 Nadzór Bankowy EBC nadal doskonalił narzędzia i metody, którymi się posługuje. Po zakończeniu konsultacji społecznych (rozpoczętych w marcu 2018) Nadzór Bankowy EBC opublikował w listopadzie tego samego roku ostateczną wersję wytycznych dla banków na temat kapitału wewnętrznego i zarządzania płynnością wewnętrzną (proces oceny adekwatności kapitału wewnętrznego (ICAAP) i proces oceny adekwatności wewnętrznej płynności (ILAAP)). W powiązaniu z aktualnym ukierunkowanym przeglądem modeli wewnętrznych Nadzór Bankowy EBC opublikował też w listopadzie roku 2018, czyli po zakończeniu konsultacji społecznych, pierwszy rozdział swojego poradnika dla modeli wewnętrznych. Ponadto wydał wytyczne na temat oceny wniosków o udzielenie zezwolenia, które obejmują też instytucje kredytowe branży technologii finansowej (fintech). Inne wytyczne opublikowane we wrześniu 2018 koncentrują się na inspekcjach w siedzibie organizacji oraz badaniu modeli wewnętrznych. Celem tej publikacji jest wyjaśnienie sposobu przeprowadzania inspekcji. Nadzór Bankowy EBC uczestniczył też w teście warunków skrajnych EUNB banków europejskich (zob. ramka 4).

W roku 2018 Nadzór Bankowy EBC zajmował się także upadłością jednego z istotnych banków strefy euro. Ten szczególny przypadek uwydatnił potrzebę dalszej harmonizacji zasad postępowania z upadającymi bankami. EBC nie posiada uprawnień w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy, niemniej ten przypadek podkreślił potrzebę bardziej zharmonizowanego podejścia do tej kwestii na poziomie europejskim.

Szczegółowe informacje na temat Nadzoru Bankowego EBC znaleźć można na jego stronie i w „Raporcie rocznym EBC z działalności nadzorczej w 2018”.

3.4. Wkład EBC we wzmocnienie unii bankowej i unii rynków kapitałowych

Dziesięć lat po wybuchu światowego kryzysu finansowego główne reformy w sferze regulacyjnej, które pomogły zbudować bardziej odporny sektor finansowy, są bliskie finalizacji. Mimo znacznych postępów w ciągu minionych 10 lat nadal istnieją wyzwania natury prawnej i instytucjonalnej, którym trzeba sprostać, zanim europejskie banki będą mogły funkcjonować w prawdziwie zintegrowanych ramach, a odbiorcy usług finansowych skorzystają z bardziej zintegrowanego wspólnego rynku bankowego. Potrzeba też dalszych działań na rzecz rozwoju rynków kapitałowych i, równocześnie, wzmocnienia ram regulacyjnych i nadzorczych dla niebankowego sektora finansowego.

W roku 2018 EBC nadal uczestniczył w dyskusjach na temat zakończenia budowy unii bankowej i unii rynków kapitałowych (CMU). Obie inicjatywy przyczyniają się do lepszego funkcjonowania unii gospodarczej i walutowej (UGW). Ustanowienie wspólnego zabezpieczenia dla jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji oraz europejskiego systemu gwarantowania depozytów ułatwi głębszą integrację finansową oraz podniesie wiarygodność unii bankowej. Bardziej zintegrowane rynki finansowe poprawią efektywność rozdziału kredytów, ułatwią podział ryzyka prywatnego oraz pomogą dywersyfikować źródła finansowania dla gospodarki realnej.

W czerwcu 2018 przywódcy 27 krajów członkowskich Unii Europejskiej uzgodnili pierwszy pakiet decyzji na temat reformy UGW, w tym zakończenia procesu tworzenia unii bankowej. Uzgodnili oni, że europejski mechanizm stabilności zapewni wspólny mechanizm ochronny dla jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji. Zakres uprawnień wspólnego mechanizmu ochronnego został następnie zatwierdzony w grudniu 2018. Ponadto przywódcy podjęli decyzję o rozpoczęciu prac nad stworzeniem planu działania przed otwarciem negocjacji politycznych na temat europejskiego systemu gwarantowania depozytów. W grudniu 2018 uzgodnili stworzenie grupy roboczej wysokiego szczebla do rozpoczęcia prac na temat kolejnych kroków w tworzeniu tego systemu.

W trakcie prac, wspierających fora unijne w ustanowieniu wspólnego mechanizmu ochronnego dla jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji, EBC przedstawił poglądy na tę kwestię w opinii prawnej na temat wniosku rozporządzenia Komisji Europejskiej w sprawie utworzenia Europejskiego Funduszu Walutowego. EBC stwierdził w szczególności, że mechanizm ten powinien wspierać wszelkie możliwe środki podejmowane przez Jednolitą Radę ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji, w tym udzielanie wsparcia wypłacalności i wsparcia płynności na rzecz instytucji objętych restrukturyzacją i uporządkowaną likwidacją. Ponadto decyzje o wypłatach przez wspólny mechanizm zabezpieczenia powinny być szybkie i nie powinny opóźniać przyjęcia i wykonania decyzji Jednolitej Rady dotyczących tych procesów.

Ponadto EBC uważa, że ograniczenie ryzyka, które miało miejsce, może ułatwić osiągnięcie postępu w debacie politycznej na temat europejskiego systemu gwarantowania depozytów. Ważne jest, by w tym względzie plan działania z czerwca 2016 był przestrzegany możliwie jak najbardziej rygorystycznie. W kwestii warunków faktycznego wdrożenia europejskiego systemu gwarantowania depozytów EBC uważa, ze muszą one być współmierne do stopnia podziału ryzyka w pierwszym etapie wdrożenia systemu. EBC wyjaśnił też, że rozpatrując różne modele konstrukcji pierwszego etapu systemu, lepszym rozwiązaniem będzie utworzenie scentralizowanego funduszu, by system dysponował solidnymi zasobami finansowymi a system zarządzania pozwalał na szybkie i wspólne podejmowanie decyzji na poziomie europejskim.

Europejski Bank Centralny nadal udzielał doradztwa technicznego w sprawie europejskiego systemu gwarantowania depozytów. Przedstawił w szczególności tymczasowej grupie roboczej ds. wzmocnienia unii bankowej zaktualizowaną analizę jakościową na temat EDIS^[45]. W analizie stwierdzono, że w pełni finansowany europejski fundusz gwarantowania depozytów wystarczy do pokrycia wypłat w wypadku wystąpienia poważnego szoku. Nie istniałby także mechanizm nieuzasadnionego systematycznego subsydiowania krzyżowego w obrębie EDIS, rozumiany w tym sensie, że niektóre systemy finansowe wnosiłyby do funduszu mniej niż z niego otrzymywały nawet podczas rozważania szoków w poszczególnych krajach.

Ponadto EBC śledził dokładnie debatę na temat środków ograniczania ryzyka i w niej uczestniczył. Zgodnie z wnioskami Rady z czerwca 2016, zakończenie tworzenia unii bankowej wymaga podjęcia dalszych kroków, w rozumieniu ograniczania ryzyka i jego podziału w sektorze finansowym. Stałe ograniczanie ryzyka jest w bezpośrednim interesie EBC, jako banku centralnego i nadzorcy bankowego, w celu wzmocnienia odporności systemu bankowego i unii bankowej ogółem. W roku 2018 EBC uczestniczył w przygotowaniu wspólnego sprawozdania monitorującego, poświęconego ograniczaniu ryzyka, które powstało we współpracy z Europejską Komisją i Jednolitą Radą ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji, w którym przedstawiono zaktualizowaną ocenę rozwoju ryzyka w ramach unii bankowej. W przemówieniu wygłoszonym na forum Europejskiego Instytutu Uniwersyteckiego w maju 2018 prezes EBC wyjaśnił że dychotomia pomiędzy ograniczaniem ryzyka a podziałem ryzyka jest pod wieloma względami sztuczna. Kiedy istnieją właściwe ramy polityki, te 2 cele wzmacniają się wzajemnie.

Od samego początku Europejski Bank Centralny zdecydowanie opowiadał się za projektem unii rynków kapitałowych. EBC przypomniał w Financial Stability Review z listopada 2018, że istnieje potrzeba osiągnięcia postępu w kwestii projektu unii rynków kapitałowych, ponieważ pełnoprawna unia będzie miała potencjał stymulujący wzrost gospodarczy i będzie mogła odgrywać zasadniczą rolę we wzmacnianiu finansowej architektury i systemu nadzoru UE; w tym zakresie konieczne byłoby, aby Europejski Urząd Nadzoru nad Giełdami i Papierami Wartościowymi odgrywał większą rolę we wdrożeniu w pełni gotowej unii. Dlatego kluczowe znaczenie ma sfinalizowanie różnych inicjatyw ustawodawczych przedstawionych w planie działania Komisji na rzecz utworzenia unii rynków kapitałowych. Ponadto opublikowany w maju 2018 raport EBC poświęcony integracji finansowej w Europie zwrócił uwagę na różne zidentyfikowane w badaniach EBC możliwości, które uczyniłyby projekt unii rynków kapitałowych jeszcze bardziej skuteczny, w rozumieniu korzyści płynących z podziału ryzyka. Te możliwości koncentrują się na wartości reform systemu emerytalnego i inwestycji instytucjonalnych, wartości stymulowania wiedzy na temat finansów oraz wartości dalszego postępu na drodze wzmacniania harmonizacji europejskich ram prawnych w zakresie niewypłacalności.

Jak pokazuje ścieżka określona w planie działania Komisji na rzecz utworzenia unii rynków kapitałowych, niebankowy sektor finansowy będzie prawdopodobnie odgrywał coraz większą rolę w finansowaniu gospodarki w strefie euro. Sytuacja taka stwarza wiele możliwości zbudowania bardziej zdywersyfikowanego systemu finansowego, ale – w sytuacji, kiedy następuje przesunięcie pośrednictwa finansowego z banków do niebankowych instytucji finansowych – istniejące zagrożenia mogą migrować i mogą też pojawiać się nowe. Dlatego też w roku 2018 EBC podkreślił znaczenie stworzenia nowych narzędzi służących do zmniejszania ryzyka w niebankowym sektorze finansowym. Przykładowo unijny ustawodawca powinien wprowadzić narzędzia makroostrożnościowe, których celem byłaby eliminacja ryzyka systemowego związanego z niezgodnością w zakresie płynności i wykorzystaniem dźwigni finansowej w funduszach inwestycyjnych.

4. Sprawne funkcjonowanie infrastruktury rynkowej i płatności

Eurosystem odgrywa główną rolę w rozwoju, obsłudze i nadzorowaniu infrastruktury rynkowej, która zapewnia swobodny przepływ płatności, papierów wartościowych i zabezpieczeń w Europie. Od czasu wprowadzenia euro w 1999 w znacznym stopniu przyczynił się on do przekształcenia i skonsolidowania infrastruktury, przystosowując ją do płatności wysokokwotowych, do potransakcyjnej obsługi instrumentów finansowych, a ostatnio – do obsługi natychmiastowych płatności detalicznych. Ponadto Eurosystem monitoruje rozwój procesu transformacji cyfrowej, by utrzymać bezpieczeństwo i sprawność infrastruktur rynków finansowych.

4.1. Usługi systemu TARGET

Usługi systemu TARGET świadczone w ramach Eurosystemu obejmują 3 elementy składowe: TARGET2 – system rozrachunku brutto w czasie rzeczywistym dla transakcji płatności w euro związanych z operacjami polityki pieniężnej Eurosystemu, jak również transakcjami międzybankowymi i transakcjami handlowymi; TARGET2-Securities (T2S) – jednolita, ogólnoeuropejska platforma rozrachunku papierów wartościowych oraz TARGET Instant Payment Settlement (TIPS) – system rozrachunku płatności natychmiastowych, pozwalający dostawcom usług płatniczych zaproponować swoim klientom dokonywanie przelewów środków finansowych w czasie rzeczywistym, całodobowo, przez cały rok. Wszystkie 3 systemy dokonują rozrachunku w pieniądzu banku centralnego, eliminując w ten sposób ryzyko kredytowe w transakcjach rozrachunku.

Ponad 1700 banków korzysta z systemu TARGET2, by zainicjować transakcje w euro w imieniu własnym lub w imieniu swoich klientów. Za pośrednictwem systemu TARGET2 można uzyskać dostęp do 52 000 banków na całym świecie, w tym do ich oddziałów i spółek zależnych. W 2018 system TARGET2 przetwarzał średnio 346 834 płatności dziennie o średniej dziennej wartości 1,7 bln euro.

Rok po ostatniej fazie migracji do systemu T2S podpięcie korony duńskiej do systemu rozrachunku stanowiło ogromny postęp, ponieważ oznaczało, że po raz pierwszy waluta inna niż euro została udostępniona w systemie T2S do rozrachunku wg zasady „dostawa za płatność”, co oznaczało wykorzystanie funkcji wielowalutowości dostępnej w systemie. W 2018 T2S przetwarzał średnio 572 172 transakcji dziennie o średniej dziennej wartości 925 649 mld euro.

W listopadzie 2018 Eurosystem zainicjował system TIPS, który oferuje ostateczny i nieodwołalny rozrachunek płatności natychmiastowych w euro o każdej porze w ciągu doby i dowolnym dniu w roku w czasie krótszym niż 10 sekund. TIPS został opracowany, by umożliwić paneuropejski zasięg płatności natychmiastowych. Jest on oparty na SEPA Instant Credit Transfer (SCT Inst), tj. systemie przeznaczonym dla paneuropejskich płatności natychmiastowych, z którego korzysta już ponad 2000 dostawców usług płatniczych w 16 krajach. Ponadto TIPS został opracowany jako rozszerzenie systemu TARGET2, który już zapewnia rozbudowaną sieć uczestników w całej Europie, którzy mogą skorzystać z systemu TIPS.

Ostatecznie system TIPS może mieć szeroki zasięg i dużą skalę, wykorzystując już istniejącą sieć uczestników systemu TARGET2 i adresowalnych kodów BIC (ang. addressable BICs). Istnieją elastyczne sposoby współpracy z systemem TIPS, różni użytkownicy mają więc dostęp do systemu za pomocą różnych funkcji.

4.2. Utrzymywanie bezpieczeństwa i efektywności infrastruktury finansowej przez cały proces transformacji cyfrowej

W miarę postępu europejskiej integracji infrastruktura rynków finansowych i płatności podlegają szeroko zakrojonemu procesowi transformacji cyfrowej zachodzącej w sektorze finansowym i w całym społeczeństwie. Eurosystem, pełniąc rolę katalizatora, podejmuje to podwójne wyzwanie wspierając integrację i innowacje. Ponadto jako organ nadzoru Eurosystem działa na rzecz bezpieczeństwa oraz sprawności infrastruktury rynkowej i płatności.

W obszarze płatności Eurosystem stale pobudza proces integracji europejskiej i innowacyjność. Ocena migracji do Jednolitego Obszaru Płatności w Euro (Single Euro Payments Area, SEPA) pokazuje, że ujednolicenie przelewów płatniczych i poleceń zapłaty w euro zakończyło się sukcesem i ma pozytywny wpływ na dokonywanie płatności. Nie wyeliminowano jednak jeszcze całkowicie tzw. dyskryminacji IBAN-u, tj. praktyki niezgadzania się wierzycieli na wykorzystanie zagranicznych rachunków płatniczych dla poleceń zapłaty. Potrzebne są również dalsze działania w celu opracowania rozwiązań dotyczących zgody elektronicznej dla poleceń zapłaty w SEPA, przy czym opracowanie zasad SEPA dla kart płatniczych nie zostało jeszcze zakończone. EBC zachęca europejskie systemy kart płatniczych do promowania interoperacyjności i pełnego paneuropejskiego zasięgu, pozwalających na użycie dowolnej karty w dowolnym terminalu.

Pod auspicjami Rady Płatności Detalicznych w Euro (Euro Retail Payments Board, ERPB) – forum wysokiego szczebla pod przewodnictwem EBC, które wspiera rozwój na terenie UE zintegrowanego, innowacyjnego i konkurencyjnego rynku płatności detalicznych w euro – nadal trwały prace nad standaryzacją kart płatniczych oraz promocją innowacyjności w płatnościach detalicznych, w przypadku płatności natychmiastowych, płatności dokonywanych między dwiema osobami za pomocą urządzeń mobilnych, oraz nad dostępnością usług płatności detalicznych.

W odniesieniu do usług inicjowania płatności, tj. usług internetowych, które wykorzystują dostęp do rachunku płatniczego użytkownika w celu zainicjowania przelewu środków w imieniu użytkownika oraz za jego zgodą i po uwierzytelnieniu przez niego danej operacji, ERPB podjęła decyzję o wprowadzeniu wspólnego zestawu wymogów technicznych, operacyjnych i związanych z prowadzeniem działalności w celu świadczenia skutecznych usług inicjowania płatności na skalę ogólnoeuropejską. W zakresie fakturowania elektronicznego ERPB skoncentrowała się nad przyjęciem opartej na normie ISO 20022 formy komunikatu żądania zapłaty oraz na dalszej harmonizacji działań dostawców usługi, przedstawiania faktury elektronicznej i dokonywania elektronicznej płatności (ang. electronic invoice presentment and payment, EIPP).

W obszarze papierów wartościowych Eurosystem nadal wspiera harmonizację systemu T2S i obsługi potransakcyjnej papierów wartościowych, zmieniając swoje zasady monitorowania harmonizacji potransakcyjnej w taki sposób, by uwzględnić zakończenie migracji danych do systemu T2S. Spośród rynków obsługiwanych przez T2S 85% spełnia wymogi standardów harmonizacji systemu T2S, niezbędne są jednak dalsze prace na poziomie rynków, aby zwiększyć zakres zgodności ze standardami obsługi zdarzeń korporacyjnych na poziomie T2S.

W sferze zarządzania zabezpieczeniami EBC, wraz z interesariuszami głównych rynków finansowych, opublikował pierwszy zestaw zharmonizowanych procesów biznesowych i etapów procesów roboczych oparty na zawartym w normie ISO 20022 sposobie wymiany komunikatów dotyczących zarządzania zabezpieczeniami. Konkretnie, raport o harmonizacji trójstronnego zarządzania zabezpieczeniami i raport o harmonizacji obsługi zdarzeń korporacyjnych zostały opublikowane w 2018 i EBC liczy na wsparcie uczestników rynku przy wdrażaniu propozycji dotyczącej harmonizacji zawartych w tych raportach, w szczególności na wsparcie przy opracowaniu nowego systemu zarządzania zabezpieczeniami w Eurosytemie Eurosystem Collateral Management System (ECMS).

W obszarze fintech badania nad wpływem technologii rozproszonego rejestru (ang. distributed ledger technology, DLT) na infrastrukturę rynków finansowych w Europie zostały pogłębione i rozszerzone. W 2018 kontynuowano realizację wspólnego programu badawczego EBC i centralnego banku Japonii, którego celem jest ocena możliwości wykorzystania DLT na potrzeby infrastruktur rynków finansowych i zakończono wdrażanie drugiego etapu projektu Stella. Dokonano analizy prawdziwie nowatorskiego podejścia do osiągnięcia interoperacyjności rejestrów, która nie wymaga połączenia pomiędzy rejestrami, ani odpowiednich ustaleń instytucjonalnych.

Dążąc do zapewnienia bezpieczeństwa i skuteczności infrastruktur rynków finansowych i płatności, Eurosystem ustanawia cele nadzorcze w postaci konkretnych regulacji nadzorczych, standardów, wytycznych i rekomendacji oraz realizuje swoje zadania nadzorcze gromadząc stosowne informacje, oceniając informacje pod kątem celów nadzorczych, a także inicjując zmiany, jeśli to konieczne. W 2018 Eurosystem nadal wzmacniał swoją funkcję nadzorczą rozszerzając wymogi sprawozdawcze dotyczące poważnych incydentów obejmujące dostawców usług płatniczych^[46], systemy płatności i systemy płatnicze.

Opierając się na ciągłym procesie monitorowania oszustw związanych z kartami płatniczymi, w 2018 Eurosystem opublikował piąty raport w sprawie oszustw związanych z kartami płatniczymi. Raport ten wskazywał na odwrócenie trendu przy niewielkim spadku liczby oszustw związanych z kartami płatniczymi wyemitowanymi w SEPA oraz ostrym spadku liczby takich oszustw dokonywanych w bankomatach. Skala oszustw internetowych nadal jednak rośnie (aczkolwiek wolniej niż liczba transakcji, w których karta płatnicza nie zostaje fizycznie użyta), co stanowi prawie trzy czwarte ogólnej liczby oszustw związanych z kartami płatniczymi.

W zakresie nadzoru nad systemami rozrachunku papierów wartościowych EBC, wraz z pozostałymi bankami centralnymi strefy euro, na mocy rozporządzenia w sprawie centralnych depozytów papierów wartościowych uczestniczy, jako bank centralny emitujący euro, w udzielaniu zezwoleń na działalność centralnych depozytów papierów wartościowych (CDPW), przeprowadzaniu regularnych przeglądów tych instytucji i stałym ich monitorowaniu. W 2018 Eurosystem wydał swoją opinię w sprawie udzielenia zezwolenia na działalność 5 CDPW oraz zaopiniował zezwolenie dla jednego CDPW na świadczenie bankowych usług pomocniczych.

W 2018 przeprowadzono pierwszą kompleksową ocenę działającego systemu T2S pod kątem kryteriów Komitetu ds. Płatności i Infrastruktur Rynku (Committee on Payments and Market Infrastructures, CPMI) i zasad Międzynarodowej Organizacji Komisji Papierów Wartościowych (International Organisation of Securities Commissions, IOSCO) dotyczących infrastruktur rynku finansowego. Eurosystem przeprowadza tę ocenę w porozumieniu ze stronami umowy o współpracy w ramach systemu T2S, tj. jednostkami, które sprawują nadzór nad CDPW korzystającymi z usług T2S, bankami centralnymi emitującymi waluty, które są rozliczane w systemie T2S, oraz Europejskim Urzędem Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych (European Securities and Markets Authority, ESMA).

W odniesieniu do partnerów centralnych (ang. central counterparty, CCP) Eurosystem nadal aktywnie uczestniczył w działalności kolegiów organów nadzoru utworzonych na mocy rozporządzenia w sprawie infrastruktury rynku europejskiego (European Market Infrastructure Regulation, EMIR). Rosnąca rola CCP zwiększa odporność systemu finansowego, ale jednocześnie przyczynia się do koncentracji ryzyka płynności, co może mieć wpływ na rynek pieniężny i sprawne działanie systemów płatności oraz wymagać zapewnienia płynności przez bank centralny, zwłaszcza w wyjątkowych okolicznościach. Niezbędne są odpowiednie ramy nadzorcze, by Eurosystem był w stanie monitorować, oceniać i, w razie konieczności, reagować na te zagrożenia, zarówno w ramach UE, jak i w państwach trzecich. Jest to szczególnie istotne wobec faktu, że znaczna część rozliczeń w euro jest przeprowadzana w Wielkiej Brytanii. Przyjęcie zmienionych ogólnych zasad nadzorczych dla CCP ma więc nadal fundamentalne znaczenie i jest niezwykle pilne.

5. Działania wspierające funkcjonowanie rynku i usługi finansowe świadczone na rzecz innych instytucji

W odpowiedzi na rosnące obawy dotyczące rentowności średniej referencyjnej stawki międzybankowych operacji depozytowych typu overnight na rynku pieniężnym strefy euro (EONIA), w 2017 EBC rozpoczął opracowywanie nowej referencyjnej stopy procentowej – krótkoterminowej stopy procentowej dla euro (€STR) – opartej wyłącznie na danych dotyczących informacji statystycznych w sprawie rynków pieniężnych (MMSR). Metodologia €STR została opublikowana w czerwcu 2018 po uzyskaniu szerokiego poparcia w toku dwóch serii konsultacji społecznych, a następnie została zalecona przez grupę roboczą ds. wolnych od ryzyka stóp procentowych dla euro jako substytut dla stopy EONIA. W rezultacie oczekuje się, że €STR stanie się jedną z głównych stóp referencyjnych na rynkach strefy euro.

Europejski Bank Centralny jest odpowiedzialny za zarządzanie różnymi operacjami finansowymi w imieniu UE. Pełni również ogólną rolę koordynującą w odniesieniu do usług świadczonych w ramach Eurosystemu w zakresie zarządzania rezerwami.

W celu wspierania wiarygodności i skuteczności funkcjonowania hurtowego rynku walutowego, opracowano listę zasad odnoszących się do dobrych praktyk (zob. ramka 5 na końcu rozdziału).

5.1. €STR, nowa stopa referencyjna overnight dla rynków pieniężnych strefy euro

Odkąd istnieje rynek finansowy strefy euro opierał się na stopach referencyjnych, takich jak EONIA^[47]. EONIA jest szeroko stosowana jako podstawowa stopa referencyjna w szeregu kontraktów pochodnych, takich jak swapy procentowe, lub jako sposób określania przyszłych płatności w wielu otwartych kontraktach. EONIA jest również szeroko stosowana do wyceny produktów finansowych (do dyskontowania przyszłych przepływów pieniężnych), co czyni ją bardzo ważną dla funkcjonowania rynków. Wskaźniki referencyjne takie jak EONIA są również ważne dla banków centralnych, ponieważ są one wskaźnikiem wpływu polityki pieniężnej banku centralnego na różne segmenty rynku i jej transmisji do pozostałej części gospodarki.

W przyszłości stosowanie stopy EONIA w jej obecnej formie będzie zabronione, ponieważ nie spełnia ona wymogów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie indeksów stosowanych jako wskaźniki referencyjne (BMR). Po konsultacji z bankami uczestniczącymi w panelu Europejski Instytut Rynków Pieniężnych (EMMI), administrator indeksu EONIA, ogłosił w lutym 2018 że nie będą wprowadzane żadne zmiany w metodologii indeksu EONIA. Oznacza to, że pilnie potrzebne jest zastąpienie indeksu EONIA w celu zachowania sprawnego funkcjonowania wszystkich rynków, które opierają się na istnieniu solidnej stopy oprocentowania depozytów overnight.

Z uwagi na niepewność związaną z EONIA Europejski Bank Centralny ogłosił we wrześniu 2017, że opracuje własną stopę procentową overnight, krótkoterminową stopę dla euro (€STR), opartą w całości na danych łatwo dostępnych dla Eurosystemu za pośrednictwem codziennej sprawozdawczości statystycznej rynku pieniężnego. Zbieranie danych mających na celu wsparcie Eurosystemu w realizacji polityki pieniężnej zaczęło się w lipcu 2016 na podstawie rozporządzenia w sprawie sprawozdawczości statystycznej rynków pieniężnych. Wykorzystywane są dane wejściowe 50 największych banków w strefie euro, mierzone wielkością bilansu, które do godziny 07:00 czasu środkowoeuropejskiego każdego dnia roboczego zgłaszają wszystkie swoje transakcje z poprzedniego dnia roboczego w segmencie instrumentów niezabezpieczonych i zabezpieczonych rynku pieniężnego, na rynku swapów walutowych oraz na rynku swapów indeksowanych stopą overnight (OIS).

Europejski Bank Centralny rozpoczął prace nad stworzeniem €STR z wyraźnym zamiarem, aby posiadała ona wszystkie cechy potrzebne uczestnikom rynku. EBC dąży zatem do stosowania najlepszych praktyk w zakresie opracowania wskaźników referencyjnych, zgodnie z zasadami IOSCO i będzie zmierzać do osiągnięcia jak największej przejrzystości w kształtowaniu stopy referencyjnej, co zostanie osiągnięte dzięki informacjom uzyskanym w toku dwóch serii konsultacji społecznych. Pierwsze konsultacje społeczne rozpoczęte w listopadzie 2017 dotyczyły zakresu €STR i jego „bazowej stopy oprocentowania”, natomiast drugie konsultacje społeczne rozpoczęte w marcu 2018 dotyczyły szczegółowych metod obliczania stopy procentowej. Ostateczna metodologia dla stopy €STR została opublikowana w czerwcu 2018.

Celem modelu €STR jest również wyeliminowanie pewnych niedociągnięć obecnej metodologii EONIA, i jednoczesne zachowanie prostoty i podobieństwa rozwiązań, do których przyzwyczajeni są uczestnicy rynku. Podobnie jak EONIA, €STR jest stopą niezabezpieczonych transakcji, co oznacza, że jej wartość odzwierciedla czysty koszt finansowania i nie mają na nią wpływu inne czynniki, takie jak zabezpieczenie. Podobnie jak EONIA również €STR jest stopą oprocentowania depozytów overnight, stanowiącą okres oprocentowania dla większości niezabezpieczonej działalności rynkowej. Istnieją jednak istotne różnice pomiędzy stopami EONIA i €STR. O ile EONIA jest międzybankową stopą oprocentowania kredytów, €STR uwzględnia działalność agentów sprawozdawczych w zakresie zaciągania pożyczek przez funkcję sprawozdawczą MMSR nie tylko z innych banków, ale również z innych instytucji finansowych, takich jak fundusze emerytalne, ubezpieczyciele i podmioty zarządzające aktywami, tym samym uwzględniając fakt, że znaczenie samej działalności na rynku międzybankowym na hurtowym niezabezpieczonym rynku pieniężnym w strefie euro zmniejszyło się. Ponadto o ile EONIA opiera się na dobrowolnym panelu uczestników, którego wielkość z czasem zmalała, €STR opiera się na danych pochodzących ze sprawozdawczości statystycznej o znacznie szerszej i stabilnej bazie podmiotów składających sprawozdania. W rezultacie wolumeny bazowe są wyższe niż wolumeny będące podstawą indeksu EONIA. Dzienne wolumeny €STR wynoszą średnio 32 mld euro i wahają się od 16,5 mld euro do 44,1 mld euro, a dane są przekazywane codziennie przez około 32 banki. Ponadto €STR wykazuje mniejszą zmienność niż EONIA i jest mniej podatny na zachowania idiosynkratyczne (zob. wykres 22).

Pomiędzy stawkami EONIA i €STR istnieją dwie zasadnicze różnice, które uczestnicy rynku powinni mieć na uwadze i na które powinni się przygotować. Po pierwsze, biorąc pod uwagę różny zakres stóp EONIA i €STR, a w szczególności fakt, że €STR jest stopą oprocentowania kredytu, natomiast EONIA jest stopą oprocentowania kredytu z punktu widzenia podmiotu składającego sprawozdanie, obecnie występuje spread w wysokości ok. 9 pkt bazowych pomiędzy stopami EONIA i €STR. Po drugie, ze względu na cykl sprawozdawczy MMSR, który kończy się o godzinie 07:00 następnego dnia roboczego, €STR może być opublikowana tylko jeden dzień roboczy po dacie transakcji kwalifikowanych, natomiast EONIA jest publikowana w tym samym dniu roboczym. Oznacza to, że wszyscy użytkownicy, którzy obecnie działają w oparciu o założenie, że benchmark dla depozytów overnight jest dostępny w tym samym dniu, powinni przygotować zmiany techniczne i proceduralne niezbędne do dostosowania się do czasu publikacji stawki €STR.

Stawka €STR zostanie udostępniona do października 2019 po zakończeniu gruntownych wewnętrznych testów systemów i procedur na poziomie Eurosystemu. W międzyczasie EBC aktualizuje serie danych stawki pre-€STR raz w każdym okresie utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Takie serie mają na celu uświadomienie opinii publicznej, jak stopa €STR będzie wyglądać i zachowywać się, kiedy zostanie już uruchomiona. Zawiera ona dzienne obliczenia od marca 2017, które ułatwią przyjęcie €STR po jej uruchomieniu.

We wrześniu 2018 grupa robocza ds. wolnych od ryzyka stóp procentowych dla euro, w sektorze prywatnym, utworzona przy wsparciu EBC, Europejskiego Urzędu Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych, belgijskiego Urzędu Nadzoru Usług i Rynków Finansowych (FSMA) oraz Komisji Europejskiej, zaleciła €STR jako stopę zastępczą dla stawki EONIA, a także jako stopę, która może posłużyć do tworzenia procedur awaryjnych w kontraktach, które obecnie odwołują się do stopy procentowej oferowanej w operacjach międzybankowych w euro (EURIBOR). Zalecenie to zostało sformułowane po przeprowadzeniu konsultacji społecznych dotyczących potencjalnych propozycji zarówno stopy zabezpieczonych, jak i niezabezpieczonych depozytów. W wyniku konsultacji otrzymano dużą liczbę odpowiedzi i uzyskano zarówno a) potwierdzenie jakości analizy, jak i b) jasne wytyczne dotyczące preferowanej stopy wolnej od ryzyka. €STR uznano za najwłaściwszą przyszłą wolną od ryzyka stopę procentową dla euro, głównie ze względu na jej niezabezpieczony charakter, metodologię opracowania i niski poziom zmienności a także fakt, że będzie nią zarządzał EBC, który jest unijną instytucją.

Zalecenie dotyczące stawki €STR jako wolnej od ryzyka stopy procentowej dla euro jest tylko pierwszym krokiem w bardzo złożonym procesie zastępowania stopy EONIA. W grudniu 2018 grupa robocza opublikowała sprawozdanie dotyczące możliwych opcji odejścia od indeksu EONIA. Możliwe ścieżki przejściowe są konstruowane w reakcji na cztery kluczowe pytania: a) czy stawki EONIA i €STR będą publikowane równolegle, czy raczej €STR zastąpi stawkę EONIA po dacie przejściowej BMR? b) czy EONIA i €STR będą niezależnymi stopami oprocentowania, czy raczej metodologia stopy EONIA będzie się zmieniać, aby uzależnić ją od €STR po dacie przejściowej BMR? c) czy spread między stopami EONIA i €STR może złagodzić przejście? d) czy krzywe dyskontowe EONIA OIS i €STR OIS mogą współistnieć? W sprawozdaniu zaleca się, aby EMMI, jako administrator stopy EONIA, rozwinął obecną metodologię stopy EONIA, od ustalania jej przez banki uczestniczące w panelu do obliczania jej jako stałego spreadu w stosunku do €STR przez ograniczony okres czasu, do momentu wygaśnięcia stopy EONIA. Stworzyłoby to stabilną platformę ułatwiającą stopniowe i płynne przejście na €STR.

Na kolejnych etapach sprawą o kluczowym znaczeniu jest rozpoczęcie planowania fazy przejściowej przez wszystkich użytkowników stawki EONIA. Istnieje wiele działań, które można podjąć jeszcze przed uruchomieniem €STR, na przykład: a) zwiększenie wewnętrznej świadomości ryzyka i ekspozycji na produkty powiązane ze stawką EONIA; b) rozpoczęcie przygotowań poprzez dokonanie przeglądu stanu kontraktów i ocenę wpływu odejścia od stawki EONIA; c) sporządzanie budżetu ewentualnych zmian w systemach wewnętrznych i modelach wyceny, w szczególności w odniesieniu do podmiotów przeprowadzających rozliczenia; oraz d) aktywna bezpośrednia komunikacja z klientami, uczestnictwo w odpowiednich forach, takich jak branżowe grupy robocze i okrągły stół, a także udział w konsultacjach społecznych. Pomyślne przejście zależy od gotowości każdej ze stron, dlatego ważne jest, by wszyscy użytkownicy byli tego świadomi oraz szeroko i aktywnie angażowali się w dyskusje i konsultacje.

5.2. Zarządzanie operacjami zaciągania i udzielania pożyczek

Europejski Bank Centralny odpowiada za zarządzanie operacjami zaciągania i udzielania przez UE pożyczek w ramach instrumentu średnioterminowej pomocy finansowej (MTFA)^[48] i europejskiego mechanizmu stabilizacji finansowej (EFSM)^[49]. W 2018 roku EBC przetwarzał płatności odsetkowe od pożyczek udzielonych w ramach MTFA. Łączne saldo z tytułu tego instrumentu na dzień 31 grudnia 2018 wyniosło 1,7 mld euro. W 2018 roku, w związku z pożyczkami w ramach EFSM, EBC przetwarzał też różne inne płatności i płatności odsetkowe. Łączne saldo z tytułu tego instrumentu na dzień 31 grudnia 2018 wyniosło 46,8 mld euro.

Europejski Bank Centralny odpowiada także za zarządzanie płatnościami wynikającymi z operacji w ramach europejskiego instrumentu stabilności finansowej (EFSF)^[50] i europejskiego mechanizmu stabilności (ESM)^[51]. W 2018 roku EBC, w związku z pożyczkami w ramach EFSF, obsługiwał różne płatności z tytułu odsetek i opłat. EBC przetwarzał również wkłady państw należących do EMS oraz różne płatności z tytułu odsetek i opłat związane z pożyczkami udzielonymi w ramach tego mechanizmu.

Europejski Bank Centralny odpowiada również za obsługę płatności wynikających z umowy pożyczkowej zawartej z Grecją^[52]. Łączne saldo z tytułu tego instrumentu na dzień 31 grudnia 2018 wyniosło 52,9 mld euro.

5.3. Usługi Eurosystemu w zakresie zarządzania rezerwami

W roku 2018 Eurosystem w dalszym ciągu świadczył kompleksowe usługi zarządzania aktywami rezerwowymi klientów, denominowanymi w euro w ramach programu ERMS (Eurosystem Reserve Management Services) wprowadzonego w 2005 roku. Wiele krajowych banków centralnych należących do Eurosystemu („dostawcy usług z ramienia Eurosystemu”) oferują kompletny zestaw takich usług, na jednolitych warunkach zgodnych z ogólnymi standardami rynkowymi, na rzecz banków centralnych, władz monetarnych i agencji rządowych spoza strefy euro oraz organizacji międzynarodowych. EBC pełni rolę ogólnego koordynatora, zapewniając sprawne funkcjonowanie systemu oraz składając sprawozdania Radzie Prezesów.

Liczba klientów utrzymujących relacje biznesowe ERMS z Eurosystemem na koniec 2018 roku wyniosła 277, w porównaniu z 278 na koniec roku 2017. Jeśli chodzi o skalę samych usług, zagregowane zasoby ogółem (obejmujące aktywa pieniężne i papiery wartościowe) zarządzane w ramach ERMS zwiększyły się o około 10% w tym samym okresie.

Ramy prawne ERMS zostały zmienione w 2018 roku, by uwzględnić kilku zmian operacyjnych, wyjaśnić niektóre aspekty i uwzględnić niektóre sugestie z badania opinii klientów programu ERMS przeprowadzonego w 2017. W tym celu, aby uniknąć kolejnej zmiany aktu prawnego, wszystkie poprawki wprowadzone do ram prawnych ERMS zostały skonsolidowane w nowych wytycznych EBC w sprawie świadczenia przez Eurosystem usług w zakresie zarządzania rezerwami w euro na rzecz banków centralnych i państw nienależących do strefy euro oraz na rzecz organizacji międzynarodowych (wytyczne EBC/2018/14 (wersja przekształcona)).

6. Więcej banknotów, mniej falsyfikatów

Europejski Bank Centralny i KBC ze strefy euro są odpowiedzialne za emisję banknotów euro wewnątrz strefy i utrzymywanie zaufania społecznego do wspólnej waluty. Liczba i wartość banknotów euro w obiegu rośnie od ich wprowadzenia w roku 2002 w tempie przewyższającym dynamikę wzrostu gospodarczego w ostatnich latach. Dzięki wielu czynnikom, takim jak zwiększenie zabezpieczeń banknotów nowej serii Europa, współpraca z organami ścigania czy wymiana informacji i szkolenia na poziomie ogólnoeuropejskim i krajowym, liczba falsyfikatów spadła jeszcze bardziej, osiągając bardzo niski poziom. Wprowadzenie do obiegu 28 maja 2019 nowych banknotów o nominałach 100 euro i 200 euro wyposażonych w nowe, innowacyjne zabezpieczenia dopełni serię Europa.

6.1. Ciągły wzrost banknotów w obiegu

W roku 2018 liczba banknotów euro w obiegu wzrosła o ok. 5,6%, a ich wartość – o ok. 5,2%. Na koniec roku w obiegu znajdowało się 22,6 mld banknotów euro o łącznej wartości 1 231 mld euro (zob. wykresy 23 i 24). Najszybciej przybywało banknotów o nominale 100 euro, w przypadku których roczna stopa wzrostu wolumenu w roku 2018 wyniosła 6,9%. Wartość ogółem banknotów 100 euro pozostających w obiegu na koniec 2018 wyniosła 280 mld euro, czyli tyle ile połączona wartość wszystkich nominałów banknotów euro będących w obiegu w maju 2002. Nadal odnotowywano silną dynamikę banknotów 50 euro, na poziomie 6,3%.

Szacuje się, że pod względem wartości około jedna trzecia banknotów euro w obiegu znajduje się poza strefą euro. Znajdują się one głównie w krajach z nią sąsiadujących, i są to zwykle banknoty o wyższych nominałach. Banknoty te służą jako środek tezauryzacji oraz do rozliczania transakcji na rynkach międzynarodowych.

Produkcję banknotów euro prowadzą wspólnie krajowe banki centralne ze strefy euro, które w roku 2018 odpowiadały za produkcję 4 mld banknotów.

Łączna liczba monet euro w obiegu w 2018 wzrosła o 3,7% i na koniec roku wyniosła 130,7 miliardów. Wartość monet znajdujących się w obiegu wyniosła 29,0 mld euro i była o 3,6% wyższa niż na koniec 2017.

W roku 2018 krajowe banki centralne ze strefy euro sprawdziły autentyczność i stan 31 mld banknotów; w rezultacie ok. 5 mld banknotów zostało wycofanych z obiegu. Eurosystem w dalszym ciągu udzielał wsparcia producentom urządzeń do obsługi banknotów w dostosowywaniu tych urządzeń do standardów EBC w zakresie sprawdzania autentyczności i jakości obiegowej banknotów euro przed ich ponownym wprowadzeniem do obiegu. W roku 2018 instytucje kredytowe i inne podmioty obsługujące obieg gotówki sprawdziły za pomocą tych urządzeń ok. 37 miliardów banknotów euro. Ramka 6 przedstawia informacje na temat przeprowadzonej przez Eurosystem ankiety dotyczącej usług gotówkowych świadczonych przez instytucje kredytowe oraz akceptację płatności gotówkowych przez sprzedawców detalicznych.

6.2. Niski poziom fałszerstw banknotów euro i dalszy ich spadek

W 2018 roku łączna liczba fałszywych banknotów euro zmalała: z obiegu wycofano ok. 563 000 sztuk. Zmiana ta wynika z wielu czynników, takich jak zwiększenie zabezpieczeń banknotów nowej serii Europa, współpraca z organami ścigania czy wymiana informacji i szkolenia na poziomie ogólnoeuropejskim i krajowym. W porównaniu z liczbą autentycznych banknotów euro w obiegu odsetek falsyfikatów spadł i jest bardzo niewielki. Na wykresie 25 przedstawiono zmiany liczby fałszywych banknotów wycofanych z obiegu w perspektywie długoterminowej. Najczęstszym celem fałszerzy są banknoty o nominałach 20 euro i 50 euro, na które w 2018 przypadało łącznie ponad 80% wszystkich wykrytych falsyfikatów, przy czym w 2018 zmniejszył się udział podrobionych banknotów 20 euro.

Mimo że spada liczba oszustw za pośrednictwem falsyfikatów wycofywanych z obiegu, Europejski Bank Centralny wciąż uczula obywateli na ryzyko oszustwa i przypomina, by stosować metodę „sprawdź dotykiem, pod światło i pod kątem” oraz zawsze zwracać uwagę na więcej niż jedno zabezpieczenie. Ponadto w ramach wspierania walki Eurosystemu z fałszerstwami stale prowadzone są szkolenia dla osób mających zawodowo do czynienia z gotówką, zarówno w Europie, jak i poza nią, oraz udostępniane aktualne materiały informacyjne. Dążąc do osiągnięcia wspomnianego celu EBC współpracuje także z Europolem, Interpolem i Komisją Europejską.

6.3. Zaprezentowano banknoty 100 euro i 200 euro z lepszymi zabezpieczeniami

Nowe banknoty 100 euro i 200 euro z lepszymi zabezpieczeniami zostały zaprezentowane 17 września 2018. Po banknotach 5, 10, 20 i 50 euro, banknoty 100 euro i 200 euro są ostatnimi nominałami serii Europa i wejdą do obiegu 28 maja 2019. Zakończy to kilkuletnie przygotowania i współpracę w ramach Eurosystemu.

Po rozważeniu obaw, że banknoty 500 euro mogłyby ułatwiać działalność przestępczą, Rada Prezesów EBC postanowiła wyłączyć ten nominał z serii Europa. Ze względu na powszechne zaufanie do banknotów euro i międzynarodową rolę tej waluty banknoty 500 euro zachowają status prawnego środka płatniczego i nadal będzie można nimi płacić oraz trzymać je jako oszczędności. Wszystkie banknoty euro zachowują swoją wartość i będzie je można bezterminowo zamieniać w KBC strefy euro.

EBC i KBC strefy euro przeprowadziły kampanię informacyjną skierowaną do społeczeństw i podmiotów obsługujących obieg gotówki, której celem było poinformowanie o nowych banknotach 100 euro i 200 euro. Podobnie jak pozostałe nominały, nowe banknoty łatwo sprawdzić za pomocą metody „sprawdź dotykiem, pod światło i pod kątem”, jednak dwa banknoty o najwyższych nominałach posiadają również innowacyjne zabezpieczenia. Banknot 100 euro jest drugim najczęściej używanym (po 50 euro) banknotem pod względem wartości w obiegu, a pod względem liczby banknotów w obiegu zajmuje trzecie miejsce (po 50 euro i 20 euro, wyprzedzając 5 euro i 10 euro). Eurosystem wspiera w przygotowaniach do wprowadzenia nowych banknotów producentów i właścicieli urządzeń do obsługi banknotów i urządzeń sprawdzających ich autentyczność. Wsparcie to obejmuje pomoc w testowaniu sprzętu, możliwość wypożyczenia z KBC nieemitowanych jeszcze banknotów serii Europa, oraz publikację listy maszyn do obsługi gotówki, które pozytywnie przeszły testy z użyciem nowych banknotów serii Europa.

7. Statystyka

Europejski Bank Centralny – z pomocą KBC, a w zakresie zadań związanych z Jednolitym Mechanizmem Nadzorczym (SSM), odpowiednich organów krajowych – opracowuje, zbiera, zestawia oraz udostępnia różnego rodzaju dane statystyczne, które są potrzebne do wspierania polityki pieniężnej w strefie euro, funkcji nadzorczych sprawowanych przez EBC, oraz różnych innych zadań ESBC i zadań ERRS. Z danych tych korzystają również instytucje publiczne, uczestnicy rynków finansowych, media i zwykli ludzie, co przyczynia się do osiągnięcia przez EBC celu przejrzystości. ESBC pogłębił współpracę z Europejskim Systemem Statystycznym, zwłaszcza w zakresie przemyśleń i inicjatyw dotyczących pomiaru globalizacji i działalności wielonarodowych przedsiębiorstw. W 2018 roku ESBC nadal sprawnie i terminowo dostarczał okresowe dane statystyczne strefy euro. Ponadto dokładał starań, by zaspokoić nowe wymagania w zakresie terminowego dostarczania bardziej szczegółowych danych wysokiej jakości na poziomie krajów, sektorów i instrumentów.

7.1. Nowa i rozszerzona statystyka strefy euro

Strategia ESBC i Komitetu ds. Statystyki dotycząca zbierania danych od banków zmierza do standaryzacji i włączenia, na ile to możliwe, obecnych ram statystycznych ESBC w różnych domenach i krajach. Podejście to opiera się na przejrzystych i zharmonizowanych pojęciach, definicjach i wymaganiach, oraz na promowaniu standaryzacji danych, co mogłoby pomóc w automatyzacji przetwarzania danych i poprawy ich jakości. Innym ważnym elementem tej strategii jest przejście na zbieranie bardziej szczegółowych danych, co umożliwi spełnienie nowych wymogów dotyczących danych w sposób bardziej elastyczny i terminowy, co ograniczy potrzebę nowych próśb o dane, kierowanych ad hoc. Głównymi celami tego podejścia jest zwiększenie skuteczności sprawozdawczej i zmniejszenie obciążenia banków.

Jeden z elementów tego strategicznego podejścia – ramy zintegrowanej sprawozdawczości (IReF) Europejskiego Systemu Banków Centralnych – ma na celu zintegrowanie wymogów banków dotyczących sprawozdawczości statystycznej w jednopoziomowy zbiór obejmujący wszystkie potrzeby i wymogi ESBC dotyczące danych. IReF obejmować będzie również zasady transformacji konieczne dla wygenerowania potrzebnych agregatów pieniężnych i finansowych spełniających określone wymogi, począwszy od zintegrowanego poziomu zbierania danych. Inny element – Słownik zintegrowanej sprawozdawczości banków (BIRD) – stanowi poziom wejściowy, który ma pomóc podmiotom sprawozdającym w skutecznej organizacji informacji przechowywanych w ich systemach wewnętrznych. Uzupełniony zostanie o zasady transformacji stosowane przez banki w celu wypełnienia swoich wymogów sprawozdawczych. Po wprowadzeniu IReF banki będą mogły korzystać z tego samego zbioru zasad transformacji obowiązującego we wszystkich krajach strefy euro. Wspólne podejście z sektorem bankowym, które będzie wprowadzane przez ESBC, zostało przedstawione w ramce 7.

Zgodnie z harmonogramem realizacji tej strategii w 2018 Dyrekcja Generalna EBC ds. Statystyki dostarczyła obszerne zbiory danych granularnych, aby umożliwić przeprowadzenie wariantowej i dogłębnej analizy opartej na wielu kryteriach. Jednym z najlepszych przykładów jest gromadzenie danych granularnych na temat kredytów i ryzyka kredytowego w ramach bazy danych AnaCredit, które trwa od 2018. AnaCredit jest inicjatywą w zakresie gromadzenia szczegółowych, aktualnych i zharmonizowanych informacji dotyczących poszczególnych kredytów udzielanych przez instytucje kredytowe przedsiębiorcom i innym podmiotom prawnym, oraz udostępniania ich użytkownikom w ramach odpowiednich zasad poufności. Model danych AnaCredit ułatwia sprawne generowanie niezliczonej ilości danych granularnych, zapewniając większą elastyczność przeprowadzanych przez użytkowników analiz z różnych dziedzin bankowości centralnej i nadzoru bankowego, co podnosi wartość tych analiz i umożliwia zastawianie z danymi zagregowanymi jako element zapewniania jakości danych. Kiedy wszystkie krajowe banki centralne strefy euro wprowadzą pełną sprawozdawczość w ramach AnaCredit, przewiduje się, że co miesiąc zbierane będą dane dotyczące 50 milionów instrumentów.

Grupa ds. Statystyki Inwestycji w Papiery Wartościowe (SHSG) również zrobiła znaczące postępy. Baza danych statystyki inwestycji w papiery wartościowe (SHS), zawiera wysoce szczegółowe dane; dane te mogą być uszeregowane do aż poziomu poszczególnych członków ograniczonej listy grup bankowych (inwestorów) oraz papieru wartościowego (inwestycje). Umożliwia to między innymi właściwą i elastyczną identyfikację ryzyk i efektów zewnętrznych na rynkach finansowych. Gromadzenie danych o poszczególnych papierach wartościowych będących w posiadaniu poszczególnych grup bankowych obejmuje więcej grup bankowych i więcej atrybutów. Od trzeciego kwartału 2018 rozszerzona sprawozdawczość obejmuje obecnie wszystkie grupy bankowe objęte nadzorem EBC. Ponadto sprawozdawczość obejmuje nowe atrybuty zgodnie z pojęciami AnaCredit, umożliwiając zestawianie i dokonywanie analiz danych o kredytach i papierach wartościowych w sposób zharmonizowany. Zbiory danych zarówno AnaCredit, jak i SHS powstają w oparciu o system rejestrów, w których przechowywane są pełne, dokładne i aktualne informacje o podmiotach instytucjonalnych (rejestr instytucji i jednostek powiązanych, RIAD) i instrumentach finansowych (scentralizowana baza danych o papierach wartościowych, CSBD); oba rejestry zostały znacznie rozszerzone w roku 2018.

W ubiegłym roku, zgodnie z przewidywaniami, poszerzono zakres bazy danych RIAD prowadzonej przez ESBC, która jest wspólnym zbiorem danych o podmiotach prawnych i innych instytucjonalnych jednostkach statystycznych, aby ułatwić procesy biznesowe w całym Eurosystemie oraz wykonywanie zadań powierzonych ESBC i SSM. Ponadto w czerwcu 2018 EBC opublikował wytyczne RIAD (wytyczne EBC/2018/16), co upraszcza koordynację zadań prowadzonych przez krajowe banki centralne w zakresie sprawozdawczości danych referencyjnych na potrzeby RIAD. W roku 2018 EBC rozpoczął prace nad zmianą rozporządzenia w sprawie statystyki rynków pieniężnych (rozporządzenie EBC/2014/48). Zmienione rozporządzenie zapewni, że objęte nim będą transakcje ze wszystkimi kontrahentami operacji finansowych, rozpowszechni wykorzystanie Identyfikatora podmiotu prawnego (LEI) i skonkretyzuje obowiązki podmiotów sprawozdających tak, aby spełniały one wysokie standardy opracowane w celu zapewnienia nienaruszalności informacji. Po przeprowadzeniu dwóch serii konsultacji społecznych 28 czerwca 2018 EBC ogłosił metodologię obliczania krótkoterminowej stopy w euro (€STR) (zob. podrozdział 5.1). Publikacja stawki €STR rozpocznie się w październiku 2019. Tymczasem EBC rozpoczął publikację danych (określanych jako stopa pre-€STR), które mogą być wykorzystane przez uczestników rynku w celu oceny przydatności nowej stopy rynkowej przed jej faktycznym udostępnieniem oraz w celu dostosowania przez nich procesów i procedur, aby zapewnić płynne wprowadzenie nowej stopy. Stopa pre-€STR uwzględnia dzienne szeregi czasowe danych historycznych począwszy od 15 marca 2017.

Aby nadal spełniać zadania i odpowiadać potrzebom użytkowników w zmieniającym się świecie statystyka makrodanych kompilowana przez EBC podlega ciągłym zmianom. W dniu 17 lutego 2018 opublikowano nowe rozporządzenie EBC w sprawie wymogów sprawozdawczości statystycznej w odniesieniu do funduszy emerytalno-rentowych (rozporządzenie EBC/2018/2). Jego celem jest zwiększenie przejrzystości oraz ułatwienie porównywalności danych w tej szybko rozwijającej się branży sektora finansowego. Rozporządzenie usunie braki w obecnej niezharmonizowanej i niekompletnej kwartalnej statystyce dotyczącej funduszy emerytalnych publikowanej od czerwca 2011, zwłaszcza upubliczniania danych transakcyjnych w ograniczonym zakresie ze względu na niedostateczną jakość danych.

Wytyczne EBC (EBC/2018/17) w sprawie statystyki monetarnej i finansowej zostały zmienione w 2018. Obecnie zakładają one przekazywanie do EBC kolejnych danych w zakresie, w jakim są dostępne w krajowych bankach centralnych. Obejmują one miesięczne dane na temat korekty kredytów i pożyczek monetarnych instytucji finansowych (MIF) w celu uwzględnienia działań związanych ze sprzedażą kredytów i sekurytyzacją, gromadzenia wirtualnych pul gotówki (ang. notional cash pooling), pozycji MIF względem Jednolitej Rady ds. Restrukturyzacji i Uporządkowanej Likwidacji (SRB), podziału kapitału i rezerw MIF na podkategorie, oraz dane pozwalające na identyfikację przedsiębiorstw zbiorowego inwestowania w zbywalne papiery wartościowe w ramach statystyki funduszy inwestycyjnych.

Wytyczne EBC w sprawie wymogów sprawozdawczości w zakresie statystyki zagranicznej również zostały zmienione (wytyczne EBC/2018/19) w celu uwzględnienia nowych potrzeb analitycznych w zakresie polityki pieniężnej i stabilności finansowej, w tym potrzeby dalszej integracji kwartalnej statystyki bilansu płatniczego i międzynarodowej pozycji inwestycyjnej oraz statystyki rachunków narodowych (w tym rachunków sektorowych). Podstawowe zmiany polegają na uwzględnieniu dodatkowych szczegółów dotyczących sektora i położenia geograficznego. Dane będą przekazywane od marca 2021.

Statystyka makroekonomiczna może na wiele sposobów w znacznym stopniu skorzystać z nowo powstałych baz danych. Powiązanie danych makroekonomicznych z danymi granularnymi może podnieść jakość statystyki, przyczynić się do powstania nowych zestawień oraz zwiększyć elastyczność analiz. W związku z tym EBC kontynuował prace nad projektem powiązania danych mikroekonomicznych (badanie finansów i spożycia gospodarstw domowych) oraz danych makroekonomicznych (rachunki sektorowe) dotyczących aktywów i pasywów gospodarstw domowych. Celem prac jest opracowanie informacji makroekonomicznych na temat dystrybucji bogactwa i długu w sektorze gospodarstw domowych, co dostarczy nowych i cennych informacji na potrzeby analiz ekonomicznych.

Połączona analiza zbieżnych w czasie mikrodanych zebranych w różnych segmentach rynku stwarza możliwość analizy bardziej złożonych, nieprzewidzianych i szybko zmieniających się zachowań w porównywalnym czasie. Aby przyspieszyć postęp w tych dziedzinach, EBC zwiększył swoje zaangażowanie oraz przywództwo w pracach nad globalną standaryzacją danych, jak na przykład nad uruchomionym już Systemem globalnego identyfikatora podmiotów prawnych, który powinien zostać rozbudowany do pełnej wersji, oraz nad opracowaniem standardów ISO. Kontynuowane prace nad standaryzacją danych na rynkach podniosą jakość korpusu gromadzonych danych, zmniejszając jednocześnie koszty operacyjne i ryzyko dla wszystkich.

7.2. Większa przejrzystość i lepsza komunikacja

W 2018 roku EBC kontynuował wysiłki na rzecz zwiększenia przejrzystości swojej statystyki, uczynienia jej bardziej dostępną i interaktywną dla zewnętrznych użytkowników profesjonalnych i opinii publicznej. Zgodnie z inicjatywą EBC projektowania najpierw wersji strony internetowej dla urządzeń mobilnych (ang. mobile first) wszystkie komunikaty prasowe dotyczące statystyki zostały rozbudowane o formaty internetowe, co ułatwia dostęp do statystyk i udostępnianie przez media społecznościowe. Choć statystyka EBC już obecnie jest udostępniana przez ulepszony flagowy produkt, jakim jest hurtownia danych statystycznych, nowe zestawienia i wizualizacje statystyczne dotyczące statystyk strefy euro i statystyk krajowych zostały udostępnione na stronie „Nasze statystyki”. Profesjonalni użytkownicy, tacy jak dziennikarze, mogą ponownie wykorzystywać wizualizacje we własnych serwisach informacyjnych i na stronach internetowych, używając swojego preferowanego języka UE.

Statystyki nadzoru bankowego również uległy zmianie w reakcji na zmiany na rynku i w otoczeniu regulacyjnym, i uwzględniają wnioski użytkowników oraz informację zwrotną. EBC gromadzi i publikuje kwartalne statystyki danych nadzoru bankowego dotyczące instytucji objętych bezpośrednim nadzorem EBC. Dane obejmują informacje o strukturze bilansów i rentowności, adekwatności kapitałowej, dźwigni finansowej, finansowaniu i płynności. Począwszy od trzeciego kwartału 2018 poszerzono zakres danych o ekspozycje wobec sektora instytucji rządowych i samorządowych, podział aktywów według hierarchii wartości godziwej oraz parametry ryzyka kredytowego oparte na ratingu wewnętrznym. Ponadto w 2018 EBC po raz pierwszy opublikował w ramach filaru 3 poszczególne informacje na temat aktywów ważonych ryzykiem, w podziale na rodzaj i metodę obliczania, dotyczące nadzorowanych przez EBC globalnych instytucji o znaczeniu systemowym (G-SIIs) oraz innych instytucji o znaczeniu systemowym (O-SIIs) (75 instytucji), oprócz 3 wskaźników wypłacalności i dźwigni finansowej dla 118 instytucji o istotnym znaczeniu. Ten nowy poziom przejrzystości pozwala interesariuszom dokonywać sensownych porównań wskaźników ostrożnościowych. W 2018 EBC usprawnił komunikację z sektorem bankowym na temat procesu jakości danych dla potrzeb danych nadzorczych. Przedstawiciele sektora bankowego zostali zaproszeni do dyskusji nad opracowaniem dodatkowych testów jakości w odniesieniu do danych na potrzeby SSM. W celu zapewnienia przejrzystości pierwszą listę takich testów opublikowano na stronach EBC i krajowych organów nadzorczych.

Europejski Bank Centralny był również jednym ze współorganizatorów organizowanej co dwa lata „Konferencji osób związanych ze statystyką europejską 2018”, która tym razem odbyła w niemieckim mieście Bamberg. Dla osób związanych ze statystyką europejską, zarówno naukowców, przedstawicieli środowisk akademickich, osób odpowiedzialnych za tworzenie statystyk oraz innych grup społecznych, była ona okazją do nawiązania kontaktów zawodowych i dyskusji na temat metodologii statystycznych. EBC uczcił pierwsze 20 lat statystyki ESBC,organizując wydarzenie zatytułowane „Dziewiąta Konferencja Statystyczna EBC – 20 lat statystyki ESBC: Co dalej?” (zob. ramka 8).

8. Priorytety badawcze w EBC

Priorytety badawcze w EBC podlegają regularnym przeglądom i są odpowiednio dostosowywane aby zapewnić gruntowne podstawy do analizy kwestii stanowiących wyzwanie dla polityki EBC. Działalność trzech zespołów i dwóch sieci badawczych sprzyjała współpracy pomiędzy poszczególnymi bankami w ramach ESBC. W sytuacji ujemnych stóp, transmisja niestandardowych działań polityki pieniężnej oraz interakcja pomiędzy polityką pieniężną, stabilnością finansową oraz gospodarką realną pozostały w centrum zainteresowań badawczych w 2018. Badania koncentrowały się na ocenie skuteczności niestandardowych działań w równoważeniu ekonomicznych skutków niekorzystnych wstrząsów finansowych poprzez zmniejszenie niepewności rynkowej i zwiększenie dostępu do finansowania bankowego dla małych i średnich przedsiębiorstw. Po określeniu ram polityki makroostrożnościowej, powołano nowy zespół zadaniowy ds. badania powiązań pomiędzy polityką pieniężną i polityką makroostrożnościową oraz ich optymalnej koordynacji. Pozostałe priorytety obejmowały rolę czynników finansowych w zachowaniu firm i gospodarstw domowych w strefie euro, dynamikę kształtowania się cen i wynagrodzeń oraz kształt rozwiązań instytucjonalnych i rozwiązań w zakresie prowadzonej polityki w celu wzmocnienia unii gospodarczej i walutowej (EMU). Rola tarć finansowych w przenoszeniu efektów polityki pieniężnej i wstrząsów gospodarczych jest jedną z głównych kwestii poruszanych w NAWM EBC i przedmiotem kolejnych modeli obejmujących szereg krajów wykorzystywanych do projekcji i analizy polityki pieniężnej^[53].

8.1. Działalność zespołów badawczych ESBC i projekt PRISMA

W celu dalszego wzmocnienia współpracy pomiędzy osobami odpowiedzialnymi za badania ekonomiczne w ESBC, kierownicy działów ds. badań w ESBC postanowili w 2016 powołać trzy nowe zespoły badawcze. Zadaniem tych zespołów jest koordynacja badań prowadzonych w dziedzinach o wysokim priorytecie poprzez organizację regularnych warsztatów i realizację wspólnych projektów (zob. rysunek 2).

W 2018 zespoły badawcze zorganizowały szereg warsztatów, podczas których grupy badawcze omawiały takie zagadnienia, jak optymalny kształt polityki pieniężnej w sytuacji niepewności, niedoskonałości rynków finansowych oraz skutków ich przenoszenia się na rynki międzynarodowe. Jeżeli chodzi o stabilność finansową, na jednym z warsztatów omawiano implikacje wymogów kapitałowych i płynnościowych banków na zachowanie banków i rynki pieniężne. Inny kierunek badań obejmował uwarunkowania mikroekonomiczne wzrostu produktywności, w szczególności, rolę tarć finansowych, niewłaściwą alokację kredytów oraz organizację produkcji. Wstępne wyniki badań podkreśliły konieczność uwzględnienia roli małych firm w zrozumieniu wzorców ogólnego wzrostu produkcji.

Wśród sieci badawczych Eurosystemu/ESBC Household Finance and Consumption Network (HFCN) kontynuowała prace nad trzecią runda badania ankietowego na temat finansów i konsumpcji gospodarstw domowych, którego wyniki mają być opublikowane w 2019. Badania HFCN koncentrowały się, między innymi, na implikacjach różnorodności gospodarstw domowych dla transmisji polityki pieniężnej. Na przykład, badacze HFCN skwantyfikowali wpływ polityki pieniężnej na konsumpcję gospodarstw domowych w zależności od statusu zawodowego i struktury portfela aktywów. Wyniki badania, zgodnie z którymi polityka pieniężna ma niewspółmierny wpływ na zatrudnienie w dolnej części dystrybucji dochodów oznaczają, że łagodna polityka pieniężna w strefie euro doprowadziła do ograniczenia nierówności w dochodach i konsumpcji. Badania sieci koncentrowały się również na takich zagadnieniach jak wpływ niepewności na decyzje gospodarstw domowych, niestabilna sytuacja finansowa tych gospodarstw oraz pomiar górnego ogona wykresu dystrybucji ich majątku. Ponadto, wyniki badania były wykorzystywane przez wielu badaczy zewnętrznych.

PRISMA (analiza danych mikroekonomicznych kształtowania cen), nowa sieć badawcza ESBC powołana w 2018, upoważniona przez Radę Prezesów będzie badać politykę ustalania cen w poszczególnych firmach oraz w sektorze detalicznym wykorzystując zestawy danych mikroekonomicznych. Badania zajmą się kwestią związku kształtowania cen z dynamiką inflacji ogółem. W szczególności będą one zmierzały do odpowiedzi na pytanie, czy polityka ustalania cen zmieniła się w okresie niskiej inflacji i czy zależy od kursu polityki pieniężnej, fazy cyklu koniunkturalnego oraz rodzaju wstrząsów występujących w gospodarce.

Po określeniu ram polityki makroostrożnościowej, powołano nowy zespół zadaniowy ds. badania powiązań pomiędzy polityką pieniężną i polityką makroostrożnościową oraz ich optymalnej koordynacji. Jednym z zagadnień analizowanych przez grupę zadaniową są interakcje pomiędzy polityką pieniężną a polityką makroostrożnościową, w tym wpływ środków polityki makroostrożnościowej na gospodarkę realną. Zważywszy powyższe interakcje, kolejnym przedmiotem badań grupy zadaniowej jest optymalna koordynacja pomiędzy polityką pieniężną a polityką makroostrożnościową.

8.2. Konferencje i publikacje

W celu podtrzymania zakrojonego na szeroką skalę dialogu z ekonomistami i naukowcami oraz organami decyzyjnymi, EBC zorganizował w 2018 kilka spotkań naukowych na wysokim szczeblu, w tym, Forum bankowości centralnej pod egidą EBC w Sintrze oraz drugą doroczną konferencję naukową EBC. Tematem poprzedniej konferencji były źródła i implikacje niskiej dynamiki inflacji charakterystyczne dla okresu ożywienia po kryzysie w wielu zaawansowanych gospodarkach, w tym kształtowanie się cen i wynagrodzeń oraz rola oczekiwań inflacyjnych. Na dorocznej konferencji naukowej EBC omawiano innowacyjne zagadnienia takie jak rola rynków aktywów w sygnalizowaniu kursu polityki pieniężnej, rynki kredytów hipotecznych, ewolucja konkurencyjności rynków finansowych i rynków towarów oraz globalizacja. Inne ważne konferencje dotyczyły reform strukturalnych w strefie euro, handlu światowego, rynków pracy oraz cyfryzacji, a także polityki pieniężnej i makroostrożnościowej^[54].

Wyniki wielu prac badawczych EBC zostały opublikowane w czasopismach naukowych i dokumentach roboczych. W 2018 w ramach serii EBC „Working Paper Series” opublikowano w sumie 98 artykułów. Ponadto na łamach serii publikacji EBC „Occasional Paper Series”, „Statistics Paper Series” oraz „Discussion Paper Series” ukazało się wiele badań bardziej koncentrujących się na kwestiach strategii. Ten zbiór wysokiej jakości opracowań naukowych i prac analitycznych umożliwił także rozpowszechnienie wyników badań na większą skalę, również wśród ogółu społeczeństwa, m.in. za pośrednictwem publikacji EBC „Research Bulletin”, w której w 2018 ukazało się 12 artykułów^[55].

9. Działania i obowiązki prawne

W niniejszym rozdziale omawiane jest orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie EBC, raporty na temat opinii EBC oraz przypadki nieprzestrzegania obowiązku konsultowania z EBC projektów ustaw w dziedzinach podlegających jego kompetencji, a także monitorowania przestrzegania zakazu finansowania ze środków banku centralnego i uprzywilejowanego dostępu.

9.1. Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej dotyczące EBC

W marcu 2018 Sąd Unii Europejskiej (Sąd) oddalił skargę o odszkodowanie wniesioną przeciwko EBC przez podlegające prawu publicznemu prywatne stowarzyszenie emerytów (ESTAMEDE) w sprawie T-124/17. Członkowie ESTAMEDE są beneficjentami Greckiego Funduszu Emerytalnego Inżynierów i Przedsiębiorców Robót Publicznych. Skarga o odszkodowanie była związana z redukcją wartości pewnych greckich obligacji skarbowych w kontekście częściowej restrukturyzacji długu państwowego Grecji w 2012, która miała dotknąć fundusz emerytalny i jego beneficjentów, a nie stowarzyszenie jako takie. We wniosku próbowano przypisać EBC różne naruszenia prawa i zasad UE, w tym praw podstawowych chronionych Kartą praw podstawowych UE, takich jak prawo własności. Na mocy swojego postanowienia Sąd oddalił skargę jako wyraźnie niedopuszczalną, bez rozpatrywania meritum sprawy, tym samym wykluczając jakąkolwiek odpowiedzialność EBC za ujęte we wniosku szkody. Sąd orzekł, że skarżący nie posiada legitymacji procesowej do wniesienia skargi przed Sądem i wniosek nie spełnia formalnych wymogów dopuszczalności.

W lipcu 2018 Sąd oddalił także wnioski o odszkodowanie wniesione m.in. przeciwko EBC przez niektórych posiadaczy depozytów, udziałowców i posiadaczy obligacji w bankach cypryjskich, wobec których podjęto środki wynikające z planu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji z 2013 (sprawy T-680/13 i T-786/14). Wyroki wynikają z decyzji Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej („Trybunał Sprawiedliwości”) z 2016 w 2 sprawach apelacyjnych (sprawy Mallis^[56] i Ledra^[57]), które dotyczyły podobnych kwestii. Wnioskodawcy twierdzili, że przedmiotowe środki restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji zostały narzucone przez EBC i inne pozwane strony, gdyż instytucje te uczestniczyły m.in. w posiedzeniach Eurogrupy oraz miały udział w negocjowaniu i przyjęciu porozumienia z Cyprem, oraz decyzji Rady Prezesów EBC dotyczących awaryjnego wsparcia płynnościowego. Sąd stwierdził, że EBC i inne pozwane strony nie popełniły żadnego naruszenia prawa własności, zasady uzasadnionych oczekiwań ani zasady równego traktowania. Od obu wyroków wniesiono apelację do Trybunału Sprawiedliwości.

W grudniu 2018 Trybunał Sprawiedliwości postanowił, że rozpatrzenie pytań prejudycjalnych, przekazanych przez niemiecki Federalny Trybunał Konstytucyjny w sprawie C-493/17 (Weiss), nie ujawniło żadnego czynnika, który wpływałby na ważność programu EBC dotyczącego skupu aktywów sektora publicznego na rynkach wtórnych (PSPP). Po pierwsze, PSPP mieści się w obszarze polityki pieniężnej i nie narusza zasady proporcjonalności. Szczegółowy cel programu można powiązać z głównym celem polityki pieniężnej UE, którego określenie w ujęciu ilościowym, jako utrzymanie stóp inflacji na poziomach poniżej, ale blisko 2% w średnim okresie, nie wydaje się być nieważne z powodu wyraźnego błędu oceny ani wykraczać poza ramy ustalone przez Traktaty. Ponadto EBC rozważył interesy różnych stron, by faktycznie nie dopuścić do pojawienia się niekorzystnych sytuacji, które są wyraźnie niewspółmierne do celu PSPP, w momencie wprowadzenia programu w życie. Ze względu na zagrożenia, na które znaczny wolumen skupu aktywów w ramach PSPP mógłby narazić krajowe banki centralne (KBC), EBC postanowił nie kierować się ogólną zasadą podziału strat. Po drugie, PSPP przestrzega zakazu finansowania ze środków banku centralnego. To, że PSPP pozwala przewidzieć na poziomie makroekonomicznym, że znaczny wolumen obligacji zostanie zakupiony na rynkach wtórnych, nie daje danemu operatorowi prywatnemu takiej pewności, że może on de facto działać jako pośrednik Eurosystemu w bezpośrednim skupie obligacji od władz publicznych i organów państw członkowskich. Ponadto taka przewidywalność makroekonomiczna nie osłabia motywacji tych państw do prowadzenia rzetelnej polityki budżetowej, zważywszy na tymczasowy i warunkowy charakter programu oraz różne zabezpieczenia, które ograniczają wpływ PSPP na tę motywację. Trybunał Sprawiedliwości stwierdził również, że zakaz finansowania ze środków banku centralnego nie wyklucza ani utrzymania obligacji do terminu zapadalności, ani zakupu obligacji z ujemną rentownością do terminu zapadalności. Na podstawie tego orzeczenia wstępnego niemiecki Federalny Trybunał Konstytucyjny podejmie decyzję w sprawie skarg konstytucyjnych pośrednio kwestionujących PSPP.

9.2. Opinie EBC i przypadki naruszenia obowiązku zasięgania opinii

Artykuły 127 ust. 4 i 282 ust. 5 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej stawiają wymóg zasięgania opinii EBC w sprawie każdego projektowanego aktu UE lub projektu regulacji krajowych w dziedzinach podlegających jego kompetencji. Wszystkie wydane przez bank opinie są publikowane na jego stronie internetowej. Opinie EBC w sprawie projektów unijnych aktów prawnych są również ogłaszane w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej.

W 2018 EBC wydał 16 opinii na temat projektów unijnych aktów prawnych i 42 opinie w sprawie projektów regulacji krajowych wchodzących w zakres jego kompetencji.

Na poziomie unijnym EBC wydał opinie na temat projektów aktów prawnych dotyczących spraw nadzoru makro- i mikroostrożnościowego, w tym reformy Europejskiej Rady ds. Ryzyka Systemowego^[58], Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego^[59] i Europejskiego Nadzoru Giełd i Papierów Wartościowych^[60], podejścia kapitałowego do ekspozycji zagrożonych i obligacji zabezpieczonych^[61], ostrożnościowego traktowania firm inwestycyjnych^[62] i wzmocnienia roli Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego w zapobieganiu wykorzystywania systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu^[63]. Europejski Bank Centralny wydał opinie na temat innych projektów unijnych aktów prawnych mających wpływ na rynki finansowe, w tym reformy rynków obligacji zabezpieczonych^[64], uregulowania podmiotów obsługujących kredyty, nabywców kredytów oraz zwrotu zabezpieczenia^[65], opłat należnych od płatności transgranicznych i wymiany walut ^[66] oraz przepisów dotyczących skutków cesji roszczeń dla osób trzecich^[67]. Europejski Bank Centralny wydał też opinie na temat podstawowych zasad rządzących unią walutową i gospodarczą (UGW), w tym wzmocnienia odpowiedzialności fiskalnej i średniookresowej orientacji polityki budżetowej w państwach członkowskich^[68] oraz proponowanego utworzenia Europejskiego Instrumentu Stabilizacji Inwestycji^[69] i Europejskiego Funduszu Walutowego^[70]. EBC wyraził również opinie na temat statystyki przedsiębiorstw europejskich^[71] i unijnego programu szkoleń w dziedzinie ochrony euro przed fałszowaniem „Perykles IV”^[72].

Europejski Bank Centralny wydał opinie na temat projektów krajowych aktów prawnych dotyczących KBC, w tym zarządzania i niezależności finansowej banku centralnego Cypru^[73], niezależności instytucjonalnej banku centralnego Bułgarii^[74], kontroli państwowej przeprowadzonej w banku centralnym Chorwacji^[75], systemu odpowiedzialności członków Zarządu i pracowników banku centralnego Rumunii^[76], wymogów w zakresie rezerw obowiązkowych banku centralnego Węgier^[77] oraz powierzenia KBC szerokiego zakresu zadań obejmujących m.in. nadzorowanie stosowania opłat „interchange” za transakcje płatności kartą^[78], bezpieczeństwo i ochronę infrastruktury krytycznej^[79], bezpieczeństwo sieci i systemów informatycznych w sektorze finansowym^[80], działalność sekurytyzacyjną^[81], emisję obligacji zabezpieczonych^[82], procedury przewalutowania kredytów udzielonych we frankach szwajcarskich na kredyty denominowane w euro^[83], działalność instytucji kredytowych związaną z rynkami instrumentów finansowych^[84], najważniejsze dokumenty instytucji kredytowych zawierające informacje na temat detalicznych i ubezpieczeniowych produktów inwestycyjnych w pakietach^[85], uprawnienia do prowadzenia postępowań i stosowania środków wykonawczych w odpowiedzi na podawanie fałszywych lub mylących informacji przez instytucje kredytowe i finansowe^[86], zadania dotyczące uregulowania niektórych rachunków oszczędnościowych^[87], współpracę z właściwymi organami w związku ze zwrotem funduszy ze wskazanych rajów podatkowych^[88], prowadzenie centralnego rejestru rachunków bankowych i transakcji finansowych^[89] oraz krajowej bazy danych roszczeń ubezpieczeniowych^[90]. Tematem powracającym w wielu opiniach była ocena powierzenia KBC nowych zadań mimo zakazu finansowania ze środków banku centralnego na mocy art. 123 Traktatu pod kątem finansowania z tych środków realizacji zadań państwa.

Europejski Bank Centralny wydał również opinie w sprawie projektów ustaw krajowych w zakresie nadzoru makro- i mikroostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi i finansowymi, w tym m.in. w sprawie nawiązania ścisłej współpracy między EBC a bankiem centralnym Bułgarii^[91], reformy włoskich banków spółdzielczych (wł. banche popolari i banche di credito cooperativo)^[92], narzędzi makroostrożnościowych w Hiszpanii^[93], mandatu makroostrożnościowego banku centralnego i zarządzania instytucjami kredytowymi w Bułgarii^[94], narzędzi makroostrożnościowych umożliwiających przywrócenie równowagi w sektorze nieruchomości mieszkaniowych i w sprawie wzajemnej implementacji narzędzi makroostrożnościowych w Luksemburgu^[95], wprowadzenia wskaźnika finansowania ze środków dostępnych na rynku międzybankowym na Węgrzech^[96], wymogów dotyczących amortyzacji kredytów hipotecznych w Szwecji^[97], stałego wynagrodzenia dyrektorów instytucji kredytowych o znaczeniu systemowym w Holandii^[98], przekazywania danych nadzorczych dla celów statystycznych w Niemczech^[99], reorganizacji polskiego Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego^[100] oraz źródeł finansowania urzędu nadzoru finansowego Malty (Malta Financial Services Authority) i zarządzania nim^[101].

Europejski Bank Centralny wydał opinie w sprawie innych projektów krajowych ustaw, których skutki prawne obejmują instytucje kredytowe i finansowe, w tym ogólnych zasad restrukturyzacji zaległości hipotecznych oraz regulacji działalności w zakresie zarządzania umowami o kredyt (Irlandia)^[102], ram prawnych obligacji zabezpieczonych (Czechy i Słowacja)^[103], zasad sekurytyzacji (Cypr)^[104], przewalutowania kredytów udzielonych we frankach szwajcarskich na kredyty w euro (Słowenia)^[105], zasad oprocentowania niektórych francuskich, regulowanych rachunków oszczędnościowych^[106] oraz obowiązków fińskiego sektora finansowego w zakresie zapewnienia gotowości w razie wystąpienia sytuacji kryzysowej lub awaryjnej^[107].

Odzwierciedlając rosnące znaczenie zagadnień cyberbezpieczeństwa, EBC wydał opinie adresowaną do wielu państw członkowskich w sprawie wpływu krajowych aktów prawnych dotyczących bezpieczeństwa informacji oraz cyberbezpieczeństwa na krytyczną infrastrukturę rynkową i nadzór ostrożnościowy nad instytucjami kredytowymi^[108]. EBC wydał ponadto opinię w sprawie nowych zasad zaokrąglania płatności denominowanych w euro w Belgii^[109].

Zarejestrowano 1 przypadek naruszenia obowiązku zasięgania opinii EBC w sprawie projektów unijnych aktów prawnych. Nie konsultowano z EBC projektu rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącego przepisów regulujących skutki cesji roszczeń dla osób trzecich. EBC z własnej inicjatywy wydał opinię w tej sprawie, zwracając uwagę na braki proponowanego wyboru przepisów regulujących skutki cesji roszczeń dla osób trzecich^[110]. Ten przypadek niezasięgnięcia opinii uznaje się za „oczywisty i ważny” przypadek braku konsultacji EBC. Za „oczywiste i powtarzające się” uznaje się 2 przypadki naruszenia obowiązku zasięgania opinii z 2017 oraz 1 taki przypadek stwierdzony w 2018.

W 2018 stwierdzono 1 kwestię odnoszącą się w takim samym stopniu do wszystkich krajów członkowskich dotyczącą krajowych aktów prawnych wprowadzających w życie Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/1148 z dnia 6 lipca 2016 w sprawie środków na rzecz wysokiego wspólnego poziomu bezpieczeństwa sieci i systemów informatycznych na terytorium Unii. Na skutek zastosowania prawa do decydowania o transpozycji tej dyrektywy, z którego korzystają niektóre państwa członkowskie, EBC aktualnie ocenia zakres, w jakim wpłynęło to istotnie na jego obszary kompetencji doradczych w odniesieniu do KBC, systemów płatności i rozrachunku i/lub zadań EBC dotyczących nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi. Dotychczas EBC wystosował do władz krajowych 1 pismo dotyczące niezasięgnięcia opinii w związku z tą kwestią (Cypr). Ponadto opinii EBC nie zasięgnęły władze rumuńskie w sprawie nadzwyczajnego rozporządzenia rządu wprowadzającego podatek od aktywów bankowych.

9.3. Przestrzeganie zakazu finansowania ze środków banku centralnego i uprzywilejowanego dostępu

Zgodnie z art. 271 ust. d Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zadanie monitorowania krajowych banków centralnych państw członkowskich UE oraz EBC w zakresie przestrzegania zakazów określonych w artykułach 123 i 124 Traktatu oraz w rozporządzeniach Rady (WE) nr 3603/93 i 3604/93 powierzono Europejskiemu Bankowi Centralnemu. Artykuł 123 zabrania EBC i krajowym bankom centralnym udzielania kredytów w rachunku bieżącym i wszelkich innych rodzajów kredytu instytucjom rządowym bądź instytucjom i organom UE, a także nabywania na rynku pierwotnym instrumentów dłużnych emitowanych przez te instytucje. Artykuł 124 zakazuje podejmowania jakichkolwiek działań, które nie wynikają z przesłanek ostrożnościowych, a które umożliwiałyby instytucjom rządowym oraz instytucjom i organom UE uprzywilejowany dostęp do instytucji finansowych. Komisja Europejska, równolegle z Radą Prezesów, monitoruje przestrzeganie powyższych postanowień przez państwa członkowskie UE.

Europejski Bank Centralny monitoruje także dokonywane przez banki centralne państw UE na rynku wtórnym zakupy instrumentów dłużnych emitowanych przez krajowy sektor publiczny, sektor publiczny innych państw członkowskich UE oraz instytucje i organy UE. Zgodnie z preambułą rozporządzenia Rady (WE) nr 3603/93 nabycie instrumentów dłużnych sektora publicznego na rynku wtórnym nie może być wykorzystane do obejścia art. 123 Traktatu. Transakcje te nie powinny stać się formą pośredniego finansowania sektora publicznego.

Monitorowanie prowadzone w 2018 potwierdziło, że przepisy artykułów 123 i 124 Traktatu oraz związane z nimi rozporządzenia Rady były na ogół respektowane.

Przeprowadzony monitoring wykazał, że w 2018 większość krajowych banków centralnych UE wdrożyła zasady oprocentowania depozytów sektora publicznego, w których w pełni uwzględniono górne limity oprocentowania. Kilka krajowych banków centralnych musi jednak dołożyć starań, aby stopy oprocentowania depozytów sektora publicznego nie przekraczały górnego limitu oprocentowania.

W „Raporcie Rocznym EBC” za rok 2016 stwierdzono, że utworzenie i sfinansowanie MARK Zrt., spółki zarządzającej aktywami, przez bank centralny Węgier stanowiło naruszenie zakazu finansowania ze środków banku centralnego, które wymagało działań naprawczych. Sprawa została zamknięta po przeprowadzeniu przez bank centralny Węgier takich koniecznych działań.

W związku z obawami wyrażonymi w „Raporcie Rocznym EBC” za rok 2014 Europejski Bank Centralny nadal monitorował kilka programów uruchomionych przez bank centralny Węgier w latach 2014 i 2015. W 2018 bank centralny Węgier nadal podejmował działania mające rozwiać obawy EBC i w tym samym roku zamknął program zakupu węgierskich dzieł sztuki i dóbr kultury. Niemniej biorąc pod uwagę ich wielość, rozmiar i zakres, EBC będzie nadal uważnie monitorował te operacje pod kątem naruszenia zakazu finansowania ze środków banku centralnego i uprzywilejowanego dostępu. Ponadto Europejski Bank Centralny będzie nadal monitorował zaangażowanie banku centralnego Węgier w Giełdę Papierów Wartościowych w Budapeszcie, ponieważ nabycie przez bank centralny Węgier w listopadzie 2015 większościowego pakietu akcji Giełdy Papierów Wartościowych w Budapeszcie może budzić dalsze obawy o finansowanie ze środków banku centralnego.

Ograniczenie zasobu aktywów związanych z Irish Bank Resolution Corporation przez bank centralny Irlandii w 2018, poprzez sprzedaż długoterminowych bonów o zmiennej stopie procentowej, jest ważnym krokiem w kierunku nieodzownej, całkowitej likwidacji tych aktywów. Bardziej ambitny harmonogram sprzedaży w większym zakresie zmniejszyłby utrzymujące się poważne obawy o finansowanie ze środków banku centralnego.

10. Kluczowe problemy dotyczące agendy europejskiej i międzynarodowej

W 2018 EBC utrzymywał ścisłą współpracę z różnymi forami i instytucjami europejskimi, w szczególności z Radą Europejską, Radą ECOFIN, Eurogrupą, Parlamentem Europejskim i Komisją Europejską. Perspektywy ekonomiczne, pogłębianie unii gospodarczej i walutowej (UGW) oraz zagadnienia dotyczące ram zarządzania budżetem i gospodarką UE, to niektóre tematy omawiane na posiedzeniach Rady Europejskiej, Eurogrupy i Rady ECOFIN, w których uczestniczył Prezes EBC i pozostali członkowie Zarządu EBC.

10.1. Pogłębianie UGW

W 2018 EBC uczestniczył w dyskusjach dotyczących wzmocnienia UGW, zapewniając doradztwo techniczne w obszarach swoich kompetencji i wiedzy specjalistycznej. Dyskusje na forach UE koncentrowały się na 3 głównych zagadnieniach: zakończenie budowy unii bankowej, reforma europejskiego mechanizmu stabilności (EMS) oraz opracowanie instrumentu stabilizacji makroekonomicznej w strefie euro. Kluczowym wkładem do tej debaty był dokument otwierający debatę opublikowany przez Komisję Europejską w maju 2017, wraz z powiązanymi propozycjami, oraz francusko-niemieckie porozumienie osiągnięte w Mesebergu w czerwcu 2018.

Po pierwsze, jeśli chodzi o unię bankową^[111], finalizowany był pakiet regulacyjny, który obejmuje dyrektywy i rozporządzenia przewidujące wskaźnik dźwigni finansowej, aby zapobiec nadmiernemu zwiększaniu dźwigni finansowej przez banki, wzmocnienie wrażliwych na ryzyko wymogów kapitałowych dla banków prowadzących obrót papierami wartościowymi i instrumentami pochodnymi oraz zwiększenie zdolności do absorpcji strat w bankach o znaczeniu systemowym na świecie. Ponadto osiągnięto porozumienie w sprawie nowych wymóg minimalnego pokrycia strat dla nowych zagrożonych ekspozycji w bilansach banków. Co więcej, na szczytach państw strefy euro, które odbyły się w czerwcu i grudniu, postanowiono, że EMS stanie się zapleczem dla jednolitego funduszu restrukturyzacji i uporządkowanej likwidacji (SRF) dla banków objętych postępowaniem naprawczym. W odniesieniu do europejskiego systemu ubezpieczeń depozytów (EDIS), przywódcy europejscy uważają, że konieczne są dalsze prace techniczne; w tym celu powołano grupę roboczą wysokiego szczebla, która przedstawi sprawozdanie w czerwcu 2019. Przestrzegając w odpowiedniej kolejności wszystkich elementów planu działania na 2016, rozpoczęto prace nad mapą drogową dotyczącą rozpoczęcia negocjacji politycznych w sprawie EDIS. Tymczasem, przy wsparciu europejskiego nadzoru bankowego, banki w strefie euro nadal wzmacniały swoje bilanse, ograniczały dźwignię finansową i nadal obniżały stan kredytów zagrożonych. Wreszcie, prace nad budową europejskiej unii rynków kapitałowych postępowały zgodnie z planem działania CMU z 2015.

Po drugie, w świetle dyskusji na temat reformy EMS, EBC wydał opinię, w której zatwierdził włączenie EMS do ram prawnych UE, udoskonalenie zapobiegawczych instrumentów pomocy finansowej przy jednoczesnym zapewnieniu odpowiednich warunków oraz dokonanie przeglądu zarządzania w celu zapewnienia szybkiego i wiarygodnego procesu decyzyjnego opartego na wysokiej jakości niezależnych opiniach ekspertów.

Po trzecie, kontynuowano prace techniczne dotyczące projektu i ram czasowych instrumentu stabilizacji budżetowej, jak również innych potencjalnych instrumentów budżetowych dla strefy euro. Zgodnie z Raportem Pięciu Przewodniczących z 2015, EBC z zadowoleniem przyjął te prace, podkreślając, że każdy instrument budżetowy powinien wspierać łączny popyt, w szczególności w przypadku recesji w całej strefie euro, unikając jednocześnie osłabiania zachęt do prowadzenia stabilnej krajowej polityki gospodarczej i fiskalnej. EBC wydał również opinię w sprawie wniosku Komisji Europejskiej dotyczącego europejskiej funkcji stabilizacji inwestycji (EISF). Na grudniowym szczycie państw strefy euro upoważniono Eurogrupę do pracy nad instrumentem budżetowym na rzecz dobrowolnej konwergencji i konkurencyjności strefy euro i państw członkowskich grupy ERM II, w kontekście wieloletnich ram finansowych. Inne rozważania na forach UE obejmowały wniosek Komisji dotyczący rozporządzenia w sprawie papierów wartościowych zabezpieczonych obligacjami skarbowymi (SBBS).

W odniesieniu do strukturalnych kwestii gospodarczych, Komisja Europejska zaproponowała program wsparcia reform w celu wsparcia realizacji reform strukturalnych w ramach kolejnych wieloletnich ram finansowych (2021–2027). UE zgodziła się również na zwiększenie puli środków finansowych w ramach już istniejącego programu wsparcia reform strukturalnych, aby w latach 2017–2020 zwiększyć całkowity budżet do 222,8 mln euro.

W ramach debaty na temat pogłębiania UGW, EBC często podkreślał, że pełne stosowanie zasad budżetowych i skuteczniejsza koordynacja polityk gospodarczych ma nadal zasadnicze znaczenie dla wzmocnienia odporności strefy euro i stworzenia zaufania między państwami członkowskimi niezbędnego, aby przejść ku dalszej integracji. W tym względzie do tej pory osiągnięto niezadowalające postępy.

10.2. Wypełnianie wymogów odpowiedzialności demokratycznej

Odpowiedzialność demokratyczna EBC jest konieczną przeciwwagą dla jego niezależności. EBC jest niezależną instytucją, która – w ramach realizacji zadań i wypełniania swojego mandatu – ma pełną swobodę stosowania swoich instrumentów w zależności od potrzeb. O niezależności tej zadecydowano w sposób demokratyczny w ramach ratyfikacji traktatów, co również dało EBC wyraźny mandat, z którego jest rozliczany wobec opinii publicznej. Odpowiedzialność demokratyczna, uzupełniona przez kontrolę sądową Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, gwarantuje, że niezależność nie prowadzi do arbitralności oraz, że EBC działa zgodnie ze swoim mandatem.

Traktaty powierzają Parlamentowi Europejskiemu – jako demokratycznie wybranemu organowi przedstawicielskiemu obywateli UE – centralną rolę w rozliczaniu EBC z zadań. W 2018 prezes EBC uczestniczył w 4 zwyczajnych wysłuchaniach przed Komisją ds. Gospodarczych i Monetarnych Parlamentu Europejskiego^[112]. Prezes uczestniczył również w debacie plenarnej Parlamentu poświęconej Raportowi rocznemu EBC i EBC opublikował swoje uwagi na temat wkładu Parlamentu Europejskiego przedstawionego w rezolucji dotyczącej Raportu rocznego EBC za rok 2016^[113]. EBC rozlicza się z obowiązków wynikających z odpowiedzialności demokratycznej także przez regularnezoru składanie raportów i odpowiadanie na pytania pisemne posłów do Parlamentu Europejskiego (MEP). W 2018 prezes EBC otrzymał 36 pisma zawierające takie pytania, a odpowiedzi na nie zostały opublikowane na stronie internetowej EBC^[114]. Większość pytań zadanych przez MEP dotyczyła stosowania przez EBC niestandardowych środków polityki pieniężnej, warunków ekonomicznych i finansowych oraz spraw instytucjonalnych EBC i UE. Wreszcie, EBC odpowiada za swoje działania w zakresie nadzoru bankowego zarówno przed Parlamentem Europejskim, jak i Radą UE^[115].

EBC nadal uczestniczył w debacie na temat niezależności i odpowiedzialności demokratycznej banku centralnego, która pojawiła się w ostatnich latach. W 2018 członkowie Zarządu wygłosili kilka wystąpień na ten temat^[116], a w artykule w Biuletynie Ekonomicznym przeanalizowano rozwój praktyk EBC w zakresie odpowiedzialności demokratycznej^[117]. W artykule przedstawiono między innymi nowe ilościowe i jakościowe dowody na to, w jaki sposób interakcje EBC z Parlamentem Europejskim nasiliły i rozwinęły się w czasie kryzysu pod względem częstotliwości, formatu i treści.

Według sondażu Eurobarometru^[118] z 2018, popularność euro osiągnęła rekordowy poziom – 75% z 340 mln obywateli strefy euro popiera wspólną walutę. Jest to najwyższy poziom poparcia odnotowany w badaniu od czasu wprowadzenia euro.

10.3. Następstwa brexitu

Europejski Bank Centralny, choć nie był stroną negocjacji, nadal monitorował i oceniał rozwój sytuacji związanej z brexitem w ramach swojego mandatu. W opracowaniu EBC „Financial Stability Review” (FSR) z listopada 2018 (FSR) zbadano potencjalne następstwa brexitu dla stabilności finansowej strefy euro. Analiza wykazała, że brexit stwarza ograniczone ogólne ryzyko dla stabilności finansowej strefy euro, głównie ze względu na wiele opcji dostępnych dla sektora prywatnego w celu ograniczenia potencjalnych zagrożeń. Przejście do nowej równowagi po przeprowadzeniu brexitu pociągnie za sobą jednorazowe koszty korekty i może oznaczać ryzyko konfliktów w niektórych segmentach rynku, jeśli przejście to nie zostanie odpowiednio przygotowane. Jednakże ryzyko, że realna gospodarka strefy euro zostanie pozbawiona dostępu do usług finansowych po opuszczeniu UE przez Wielką Brytanię, wydaje się ograniczone. Podobnie analiza wskazuje na ogólne ograniczone ryzyko dla pozycji kapitałowej sektora bankowego strefy euro. Jednakże skrajna opcja brexitu może prowadzić do szerszej i surowszej rewaloryzacji rynku niż miało to miejsce w 2018 i może spowodować gwałtowny wzrost premii z tytułu ryzyka i zmienności.

W kwietniu 2018 EBC i bank centralny Wielkiej Brytanii utworzyły wspólną techniczną grupę roboczą, której mandat koncentruje się na zarządzaniu ryzykiem w obszarze usług finansowych w okresie około 30 marca 2019. W październiku 2018 grupa przedstawiła Komisji Europejskiej i Ministerstwu Skarbu Wielkiej Brytanii aktualne informacje na temat swoich ustaleń.

Podczas wysłuchania w lutym 2018 przed Parlamentem Europejskim prezes EBC podkreślił, jak ważny jest postęp w pracach nad kluczowymi aktami prawodawstwa finansowego UE – takimi jak EMIR II – z dużym wyprzedzeniem w stosunku do brexitu, aby przygotować się na wszelkie możliwe sytuacje awaryjne, w tym na scenariusz wyjścia z UE bez umowy (ang. „no-deal”)

W obszarze europejskiego nadzoru bankowego EBC i krajowe organy nadzoru skoncentrowały się na komunikacji i realizacji oczekiwań nadzorczych dotyczących kwestii związanych z brexitem, a także na ocenie planów dotyczących brexitu i wniosków licencyjnych banków międzynarodowych, które przenoszą działalność z Wielkiej Brytanii do strefy euro oraz planów dotyczących brexitu w przypadku banków ze strefy euro prowadzących istotną działalność w Wielkiej Brytanii. Bardziej szczegółowe informacje na ten temat można znaleźć w Raporcie rocznym EBC z działalności nadzorczej za 2018.

Do dnia oddania niniejszego raportu nie została zawarta umowa o wystąpieniu Wielkiej Brytanii z UE.

10.4. Współpraca międzynarodowa

G20

W warunkach trwającego wzrostu gospodarczego, ale przy zwiększonym ryzyku pogorszenia perspektyw globalnych, ministrowie finansów i prezesi banków centralnych państw grupy G20 omawiali konsekwencje napięć w handlu dla gospodarki światowej w 2018, podkreślając potrzebę zintensyfikowania dialogu i działań mających na celu ograniczenie ryzyka. Członkowie grupy G20 dokonali również przeglądu skutków zaostrzenia globalnych warunków finansowych, w szczególności dla gospodarek rynków wschodzących. Grupa G20 kontynuowała działania monitorujące mające na celu osiągnięcie silnego, trwałego, zrównoważonego i sprzyjającego włączeniu społecznemu wzrostu gospodarczego na całym świecie oraz dokonała przeglądu postępów w kierunku osiągnięcia wspólnego celu wzrostu w wysokości 2% do 2018. Działania wdrożone w tym kontekście przygotowały światową gospodarkę na wzrost powyżej 2%, choć ma on zostać osiągnięty później niż pierwotnie przewidywano. Ministrowie finansów i prezesi banków centralnych odnowili swoje zaangażowanie na rzecz stabilnych kursów walutowych i wdrożenia reform sektora finansowego. W okresie prezydencji argentyńskiej w grupie G20 priorytety obejmowały ułatwianie finansowania infrastruktury i przyszłość pracy. Grupa G20 kontynuowała również wysiłki w obszarze międzynarodowych kwestii podatkowych i rozważała korzyści i potencjalne zagrożenia związane z innowacjami technologicznymi, takimi jak aktywa kryptograficzne. Grupa G20 potwierdziła swoje zobowiązanie w zakresie dalszego wzmacniania globalnej sieci bezpieczeństwa finansowego, w której centrum znajduje się silny, oparty na kwotach i dysponujący odpowiednimi zasobami MFW, a także globalna architektura finansowa. W tym kontekście Eminent Persons Group on Global Financial Governance Grupy G20 opublikowała raport pt. „Making the Global Financial System Work for All”.

Polityka banku w odniesieniu do MFW oraz międzynarodowej architektury finansowej

Europejski Bank Centralny nadal odgrywał aktywną rolę w dyskusjach dotyczących międzynarodowego systemu monetarnego i finansowego toczących się w ramach MFW i na innych forach, promując wspólne stanowisko europejskie z perspektywy banku centralnego^[119]. MFW omówił lub zainicjował ważne przeglądy swoich polityk w ramach nadzoru i udzielania pożyczek. W lutym 2018 MFW wprowadził ważne wyjaśnienia dotyczące polityki związanej z kształtowaniem programów w ramach unii walutowych. W kwietniu 2018 zakończono okresowy przegląd nadzoru MFW, a w grudniu 2018 Niezależne Biuro Oceny MFW wydało zalecenia dotyczące nadzoru finansowego MFW. MFW zainicjował również przegląd warunków oraz opracowanie programów wspieranych przez Fundusz, a także przegląd ram zdolności obsługi zadłużenia w krajach mających dostęp do rynku. Ponadto w 2018 trwały prace dotyczące piętnastego przeglądu kwot MFW.

W lipcu 2018 MFW zakończył swój pierwszy Program Oceny Sektora Finansowego w strefie euro (FSAP) – kompleksowe działanie obejmujące kilka instytucji europejskich, w tym zarówno banki centralne, jak i organy nadzorcze EBC. MFW podkreślił, że nadzór bankowy w strefie euro uległ znacznej poprawie od czasu utworzenia jednolitego mechanizmu nadzorczego (SSM). Ponadto, chociaż wzrosła odporność dużych banków w strefie euro, nadal istnieją pewne słabe punkty związane z ryzykiem kredytowym i rynkowym. Działanie to będzie również źródłem informacji i ułatwi działania FSAP na szczeblu krajowym strefy euro. W konsultacjach MFW w sprawie polityki strefy euro, zakończonych również w lipcu 2018, zauważono, że ekspansja strefy euro jest nadal silna, aczkolwiek tempo jej rozszerzania spowalnia do bardziej umiarkowanego. Ponadto w niektórych państwach członkowskich sprawą najwyższej wagi pozostaje tworzenie wystarczających buforów polityki i wdrażanie reform strukturalnych. W październiku 2018 na dorocznych posiedzeniach na Bali MFW uruchomił Agendę Fintech z Bali, w której omówiono możliwości i zagrożenia związane z rozwojem technologii finansowych i skoncentrowano się na następstwach takiego rozwoju dla sektora finansowego.

Międzynarodowa współpraca banków centralnych

Uwzględniając swoje ograniczone zasoby, EBC w dalszym ciągu pozytywnie reagował na duże zainteresowanie wymianą doświadczeń ze strony banków centralnych spoza UE, co odzwierciedla jego ważną rolę w gospodarce światowej i jako instytucji europejskiej.

Europejski Bank Centralny poszerzył zasięg geograficzny swojej współpracy, zawierając Porozumienie (MoU) z Bankiem Rezerw Republiki Południowej Afryki. Ponadto na podstawie istniejących porozumień dwustronnych, nadal rozwijano stosunki z kluczowymi bankami centralnymi w Azji i Ameryce Łacińskiej. EBC zacieśnił również współpracę z organizacjami regionalnymi w celu poszerzenia swoich kontaktów zewnętrznych. Dyskusje na szczeblu Eurosystemu były kontynuowane również w ramach spotkania wysokich przedstawicieli Eurosystemu i ich latynoamerykańskich odpowiedników.

Europejski Bank Centralny nadal odgrywa rolę instytucji UE poprzez ukierunkowane dyskusje z bankami centralnymi w krajach, które mają perspektywę przystąpienia do UE. Główną platformą jest seria warsztatów regionalnych, a dyskusje są organizowane w ścisłej współpracy z krajowymi bankami centralnymi (KBC) UE, wszędzie tam, gdzie jest to możliwe. EBC przyczynia się również do ukierunkowanej współpracy prowadzonej przez KBC UE na rzecz takich banków centralnych państw trzecich.

11. Wzmacnianie komunikacji

W ostatnich latach komunikacja z bankiem centralnym w coraz większym stopniu stawała się kluczowym elementem polityki pieniężnej, stając się nawet sama w sobie narzędziem polityki. EBC, wyraźnie sygnalizując swoje zamiary i informując o swojej polityce, w szczególności rynki finansowe i ekspertów, efektywnie zwiększył skuteczność swojej polityki. W minionym roku EBC w dalszym ciągu wzmacniał swoje starania na rzecz dotarcia do odbiorców wykraczających poza tradycyjne grono. Celem jest nawiązanie kontaktów z szerszym społeczeństwem obywatelskim oraz prowadzenie rozmów i słuchanie opinii publicznej, z wykorzystaniem nowych platform i formatów. W przeciwieństwie do komunikacji z rynkami i ekspertami, tego typu zaangażowanie często dotyczy podstawowych pytań o to, co EBC robi, dlaczego to robi i jakie ma to znaczenie dla poszczególnych osób i ich społeczności. Docierając do szerszego grona odbiorców i angażując się w prawdziwy dwustronny dialog, EBC dąży do lepszego zrozumienia swojej roli i polityki, a także do budowania zaufania do EBC jako instytucji.

Koncentracja na młodych ludziach

Dotarcie do młodych ludzi w Europie ma dla EBC szczególne znaczenie. W tym celu EBC uruchomił program „Powrót do szkoły”, który zachęca pracowników EBC do odwiedzania szkół, w szczególności ich własnych byłych szkół i włączenia się do rozmów z uczniami na temat Europy i euro, odpowiadania na ich obawy i dzielenia się osobistymi spostrzeżeniami na temat tego, co oznacza praca w instytucji UE. W 2018 inicjatywę podjęło 77 pracowników, co potwierdza entuzjazm pracowników EBC, aby przedstawić argumenty popierające euro, pomóc zbliżyć UE do jej obywateli i odwdzięczyć się swoim społecznościom.

Ponadto w 2018 EBC rozszerzył zakres swoich „Youth Dialogues”. Są to innowacyjne platformy, które umożliwiają studentom i młodym specjalistom podjęcie prawdziwego dialogu z decydentami EBC na wysokim szczeblu. Na przykład w styczniu EBC nawiązał współpracę z Debating Europe na rzecz dialogu młodzieży z prezesem EBC, Mario Draghim. Korzystając z hashtagu #AskDraghi, młodzi Europejczycy mieli możliwość składania pytań bezpośrednio do EBC, koncentrując się na wielu tematach, takich jak bezrobocie wśród młodzieży i kryptowaluty. Otrzymano ponad 280 pytań z całej Europy. Na 5 najważniejszych pytań odpowiedział prezes Draghi w wywiadzie opublikowanym na stronie internetowej EBC, który spotkał się również z dużym zainteresowaniem mediów.

Wiele aspektów polityki banku centralnego jest złożonych i często trudno zrozumiałych dla osób niebędących ekspertami. EBC jest jednak zdeterminowany, aby poprawić dostępność i atrakcyjność swoich komunikatów i w tym celu podjął nowe i innowacyjne kroki. Jednym z przykładów były starania na rzecz zwiększenia zasięgu forum bankowości centralnej organizowanego przez EBC w Sintrze i spowodowania, aby ważne i wnikliwe dyskusje, które są tam prowadzone, stały się interesujące i przystępne dla młodych ludzi. EBC zaprosił youtubera i świeżo upieczonego doktoranta Simona Clarka do relacjonowania sesji młodych ekonomistów za pośrednictwem jego kanałów mediów społecznościowych. Poprzez wyjątkowe ujęcia kuluarowe i szczere wywiady z ekonomistami, przedstawił świeże spojrzenie na forum banków centralnych, czyniąc jego treść bardziej zrozumiałą i bliższą dla młodych ludzi. Wideo na YouTube zostało już obejrzane ponad 30 000 razy.

Przestrzeń cyfrowa ma kluczowe znaczenie dla starań EBC o obecność w miejscach, w których ludzie – zwłaszcza młodzi ludzie – zdobywają wiadomości i informacje. W listopadzie 2018 EBC uruchomił oficjalne konto w aplikacji Instagram, które, opierając się głównie na materiałach fotograficznych, stara się pokazać ludzką stronę EBC, przedstawiając pracowników i dzieląc się doświadczeniami z codziennej pracy w EBC. Koncepcją konta w aplikacji Instagram jest również edukacja, przez rozpowszechnianie atrakcyjnych wizualnie treści za pośrednictwem platform społecznościowych. Ponadto ponad 457 000 obserwujących pozostaje w kontakcie z EBC poprzez jego kanał w serwisie społecznościowym Twitter. Ponadto EBC poszerzył swoją ofertę internetową, a witryny internetowe EBC zawierają obecnie ponad 160 000 stron, z których wiele jest dostępnych w 23 językach. W ramach działania wspólnie z innymi instytucjami UE utworzono również specjalną internetową sieć #EUROat20, upamiętniającą dwudziestą rocznicę wprowadzenia wspólnej waluty.

W ramach starań EBC, aby wyjść poza krąg ekspertów i włączyć się w rozmowy na temat wpływu polityki EBC na społeczności lokalne i przedsiębiorstwa w całej strefie euro, członek zarządu Benoît Cœuré odwiedził w październiku wiejskie regiony Francji, gdzie spotkał się z politykami, pracownikami fabryk i studentami, aby wyjaśnić niedawne decyzje EBC dotyczące polityki pieniężnej, wysłuchać obaw ludzi i odpowiedzieć na krytykę.

Wreszcie, w pierwszym pełnym roku jego działalności Centrum dla Zwiedzających EBC odwiedziło 20 743 gości. Centrum dla Zwiedzających, znajdujące się w głównym budynku EBC we Frankfurcie, umożliwia obywatelom zapoznanie się z zadaniami, historią i misją EBC, a także rozmowę z przedstawicielem EBC.

12. Dobre zarządzanie, doskonałość organizacyjna, odporność i efektywność środowiskowa

Wzmocnienie reputacji jako instytucji światowej klasy oraz inspirowanie, rozwijanie i angażowanie pracowników to 2 spośród strategicznych priorytetów EBC. W 2018 priorytety te przyświecały EBC w jego wysiłkach na rzecz: a) stworzenia doskonałości organizacyjnej poprzez bardziej zróżnicowaną i integracyjną kulturę oraz większą integralność, przejrzystość i odpowiedzialność wobec obywateli UE; b) wzmocnienia odporności w obliczu zagrożeń technologicznych poprzez zwiększenie zdolności do obrony EBC i ekosystemu finansowego przed atakami cybernetycznymi; oraz c) zapewnienia dobrych wyników w zakresie ochrony środowiska poprzez stałe zmniejszanie oddziaływania ekologicznego EBC.

12.1. Odblokowanie doskonałości poprzez różnorodność i integrację

Europejski Bank Centralny uważa, że różnorodność i włączenie społeczne mogą odblokować doskonałość: różnorodne zespoły mają szerszy wachlarz punktów widzenia, co prowadzi do lepszego podejmowania decyzji i bardziej miarodajnych wyników. Wspieranie zróżnicowanych zespołów i zachowań sprzyjających włączeniu społecznemu ma zasadnicze znaczenie dla zapewnienia, by EBC mógł osiągnąć możliwie najlepsze wyniki dla swoich pracowników i dla UE. Z tego względu różnorodność, szacunek, kultura etyczna i dobro pracowników są strategicznymi celami EBC.

Ponadto w 2018 EBC kontynuował starania na rzecz wspierania różnorodności i włączenia społecznego, jako kluczowych czynników stymulujących poprawę wyników organizacji. Kluczowymi elementami tych działań są szacunek, uczciwość, włączenie społeczne i równe szanse dla pracowników, niezależnie od, miedzy innymi, płci, narodowości, religii, orientacji seksualnej, pochodzenia etnicznego, wieku, środowiska kulturowego lub niepełnosprawności. EBC posiada wiele sieci ds. różnorodności które często angażują się w działalność związaną z zasobami ludzkimi i mają na celu zaspokajanie potrzeb wszystkich aspektów różnorodności. Na poziomie ESBC/SSM EBC prowadzi wymianę informacji z KBC i właściwymi organami krajowymi (NCA) na temat najlepszych praktyk w zakresie różnorodności i integracji, czego przykładem było trzecie doroczne spotkanie ESBC/SSM Diversity Network w Rzymie w październiku 2018.

W 2018 kompleksowy program działań EBC obejmował podniesienie tęczowej flagi w Międzynarodowym Dniu Przeciw Homofobii, Transfobii i Bifobii (IDAHOT), prowadzenie warsztatów pod hasłem „Przywództwo integracyjne” dla menedżerów EBC, obchody Międzynarodowego Dnia Walki z Dyskryminacją Rasową oraz organizowanie specjalnych wydarzeń dla prelegentów na tematy związane z LGBT+ i równością płci.

Europejski Bank Centralny kontynuuje prace dotyczące zwiększenia liczby kobiet na stanowiskach kierowniczych. Chcąc osiągnąć większą równowagę płci, Zarząd EBC wyznaczył cele na koniec 2019 i uzupełnił je o szeroki wachlarz działań zapewniających ich osiągnięcie. Działania te obejmują specjalny program szkoleniowy „Kobiety w przywództwie”, szerokie możliwości elastycznej organizacji pracy, nacisk na przywództwo integracyjne wśród menedżerów oraz ambasadorów różnorodności pracujących w każdym obszarze działalności w celu poprawy lokalnej równowagi płci.

Na koniec 2018 roku 29% stanowisk kierowniczych zajmowały kobiety, w porównaniu z celem na koniec 2019 wynoszącym 35%. W przypadku stanowisk kierowniczych wyższego szczebla udział ten wyniósł 22%, w stosunku do celu 28% na 2019 (zob. tabela 2). Ogólny udział kobiet w personelu EBC na wszystkich szczeblach wynosi 44%.

W świetle obecnych wyzwań Zarząd EBC przyjął w 2018 dodatkowe działania mające na celu zwiększenie różnorodności płci. Zdecydowano, że w każdym obszarze biznesowym co najmniej jeden członek zespołu kierowniczego wyższego szczebla i co najmniej jedna trzecia szerszej kadry kierowniczej powinna być płci żeńskiej. Ponadto procedury rekrutacyjne EBC zostały dostosowane w celu przyciągnięcia większej liczby kobiet. Obejmuje to na przykład większe zaangażowanie agencji rekrutacyjnych, których zadaniem jest poszukiwanie potencjalnych kandydatek. Ponadto, jeżeli jakakolwiek procedura rekrutacyjna nie przyciągnie zadowalającej liczby kandydatek, można ją zatrzymać i ponownie uruchomić. Dodatkowo w komisjach rekrutacyjnych będzie uczestniczyć więcej kobiet w całym EBC, aby przeciwdziałać potencjalnym uprzedzeniom i zapewnić podejmowanie decyzji bardziej zrównoważonych pod względem płci.

12.2. Wzmocnienie standardów integralności i zarządzania

Europejski Bank Centralny, przy wsparciu Komitetu ds. Etyki i Komitetu ds. Audytu, dąży do osiągnięcia najwyższego poziomu uczciwości i standardów zarządzania.

Za radą Komitetu ds. Audytu, Rada Prezesów zwróciła się do Komitetu ds. Etyki o sporządzenie Jednolitego kodeksu postępowania dla urzędników wysokiego szczebla EBC. Nowy kodeks wprowadza kompleksowe, nowoczesne ramy etyczne dla członków Rady Prezesów, Zarządu i Rady Nadzorczej. Ponadto wyraźnie rozszerza zasady przewodnie dotyczące interakcji z partnerami zewnętrznymi dla członków Rady Prezesów i Rady Nadzorczej. Członkowie Rady Ogólnej i innych organów EBC wysokiego szczebla, takich jak Komitet ds. Audytu, Komitet ds. Etyki i Administracyjna Rada Odwoławcza, zobowiązują się do przestrzegania głównych zasad ogólnych. Jednolity kodeks odzwierciedla podstawowe zasady i wartości EBC, a jednocześnie odpowiednio uwzględnia specyfikę EBC jako banku centralnego, organu nadzoru bankowego i instytucji UE. Ponadto stanowi odpowiedź na sugestie zainteresowanych stron EBC w odniesieniu do standardów uczciwości, odpowiedzialności i przejrzystości.

W odniesieniu do pracowników, zgodnie z zaleceniem audytora zewnętrznego EBC, coroczna kontrola zgodności prywatnych transakcji finansowych, obejmująca losowo wybraną grupę pracowników, została uzupełniona o doraźną kontrolę zgodności, która koncentruje się albo na określonej grupie pracowników, albo na określonych rodzajach transakcji.

W ciągu 2018 Komitet ds. Audytu EBC dokonał oceny kluczowych aspektów ładu korporacyjnego w EBC, obejmującej zarówno organy nadzoru w bankach centralnych i bankach, jak również w Eurosystemie. Komitet ds. Audytu skupił się w szczególności na właściwym funkcjonowaniu ram zarządzania ryzykiem finansowym Eurosystemu, postępach w realizacji skoordynowanych planów działania dotyczących zagrożeń cybernetycznych oraz inicjatywach organizacyjnych mających na celu zwiększenie skuteczności funkcjonowania SSM.

W ramach zobowiązania w zakresie otwartości i przejrzystości EBC podjął decyzję o utworzeniu publicznego rejestru dokumentów. Rejestr ten będzie stopniowo udoskonalany i uzupełniany w celu zapewnienia ogółowi społeczeństwa i rynkom łatwego w obsłudze dostępu do dokumentów dotyczących polityk, działań i decyzji EBC w uporządkowany i łatwy do odzyskania sposób.

12.3. Odporność cybernetyczna

Wymiana informacji jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania ekosystemu finansowego, w tym banków centralnych i samego EBC. W związku z tym, ochrona poufności i integralności danych oraz zapewnienie dostępności systemów informatycznych ma zasadnicze znaczenie. Rosnące wzajemne powiązania i złożoność krajobrazu informatycznego oraz rosnąca ilość danych na platformach cyfrowych i w różnych sieciach są związane ze wzrostem narażenia na ataki cybernetyczne i potencjalne incydenty komputerowe^[120]. Ataki cybernetyczne na podmioty finansowe i ich usługodawców są poważnym problemem, ponieważ mają negatywny wpływ na konsumentów i przedsiębiorstwa, mogą prowadzić do powstania ryzyka systemowego, oddziaływać na stabilność finansową, a nawet osłabić wzrost gospodarczy.

Europejski Bank Centralny wzmocnił własne zdolności obronne poprzez opracowanie ram zarządzania i wzmocnienie kontroli bezpieczeństwa za pomocą technologii (w tym projektowania, rozwoju i obsługi), procesów, szkoleń i testów. Ponadto, we współpracy z partnerami z ekosystemów finansowych, EBC promuje odporność całego systemu. Odporność cybernetyczna to zdolność przewidywania i dostosowywania się do zagrożeń cybernetycznych i innych istotnych zmian w środowisku oraz zdolność do odpierania, powstrzymywania cyberataku i szybkiego przywracania sprawności organizacyjnej po nim.

Europejski Bank Centralny opracował ramy zarządzania bezpieczeństwem cyfrowym i odpornością cybernetyczną, w których opisano ustalenia w zakresie zarządzania i organizacji własnego bezpieczeństwa cyfrowego i odporności cybernetycznej EBC, w tym sprecyzowano role i obowiązki. Ryzyko cybernetyczne jest ryzykiem operacyjnym i dlatego wchodzi w zakres ogólnych ram zarządzania ryzykiem operacyjnym. Ramy bezpieczeństwa cyfrowego i odporności cybernetycznej uzupełniają ramy regulujące podejście EBC do zarządzania ryzykiem niefinansowym oraz zwiększają zrozumienie i świadomość bezpieczeństwa cyfrowego, ryzyka cybernetycznego i odporności cybernetycznej. Możliwości EBC w zakresie reagowania i przywracania sprawności operacyjnej w przypadku ataku cybernetycznego na własną organizację zostaną jeszcze bardziej wzmocnione w 2019 poprzez udoskonalenie planów ciągłości działania oraz testowanie istniejących rozwiązań w zakresie reagowania na incydenty i zarządzania kryzysowego.

Bezpieczeństwo obejmuje gromadzenie i analizowanie informacji o zagrożeniach oraz wdrażanie środków obrony, a także zwiększanie zdolności w zakresie wykrywania zagrożeń i reagowania na nie. Zgłaszanie incydentów, współpraca i wymiana informacji są niezbędne dla skutecznej ochrony. W ramach EBC nowy Komitet Sterujący ds. Bezpieczeństwa Cybernetycznego (CSSC) ułatwia wymianę informacji, dostosowanie polityki i współpracę na poziomie roboczym w celu zwiększenia odporności EBC i europejskiego sektora finansowego na ataki cybernetyczne. EBC promuje wymianę informacji w ramach ESBC i ułatwia działanie sieci wymiany informacji na temat sytuacji w zakresie bezpieczeństwa operacyjnego (OSSA), do której należą 33 instytucje członkowskie na całym świecie.

Ze względu na ciągłą ewolucję ataków cybernetycznych istnieje potrzeba stałego informowania osób fizycznych o nowych zagrożeniach bezpieczeństwa i możliwych środkach zaradczych. Kluczowe znaczenie dla EBC ma kształtowanie wysokiego poziomu świadomości pracowników w zakresie bezpieczeństwa informatycznego w celu zapewnienia ochrony zarówno użytkowników, jak i zasobów informacyjnych. Pracownicy przechodzą szkolenia w celu podniesienia umiejętności i kompetencji w zakresie bezpieczeństwa informatycznego. Obowiązkowe szkolenia internetowe zostaną uruchomione w 2019. Regularnie przeprowadzane są testy behawioralne oraz testy systemów i procesów informatycznych.

Europejski Bank Centralny koncentruje się na odporności cybernetycznej z perspektywy regulacyjnej jako części swoich rozważań dotyczących ryzyka operacyjnego związanego z infrastrukturami rynków finansowych (FMI), dążąc do zapewnienia wdrożenia odpowiednich standardów w strefie euro oraz wspierając harmonizację na poziomie międzynarodowym. Zgodnie z tym podejściem Eurosystem opracował strategię odporności cybernetycznej dla FMI, obejmującą wiele działań dotyczących odporności poszczególnych FMI, odporności sektora oraz strategicznego zaangażowania organów regulacyjnych i sektora.

W celu zapewnienia konsekwentnego stosowania postanowień „Guidance on cyber resilience for financial market infrastructures” wydanych przez CPMI-IOSCO, Eurosystem opracował dokument pt. „Cyber resilience oversight expectations for financial market infrastructures” (CROE). CROE ma 3 zasadnicze cele:

• przedstawia FMI szczegółowe wskazówki na temat sposobu realizowania zaleceń, dzięki którym FMI są w stanie wspierać usprawnienia i zwiększyć swoją odporność cybernetyczną w dłuższym okresie;
• przedstawia nadzorcom jasne oczekiwania dotyczące oceny FMI w ramach ich odpowiedzialności;
• stanowi podstawę do konstruktywnej dyskusji pomiędzy FMI a ich odpowiednimi organami nadzoru.

W maju 2018 EBC uruchomił European framework for Threat Intelligence-based Ethical Red Teaming (TIBER-EU), które zostały opracowane przez Eurosystem jako narzędzie umożliwiające operatorom FMI zwiększenie ich odporności w sieci. TIBER-UE to pierwsze wspólne europejskie ramy ułatwiające kontrolowany, dostosowany do potrzeb i oparty na danych wywiadowczych test czerwonego zespołu krytycznych systemów produkcji na żywo, oparty na taktyce, technikach i procedurach rzeczywistych napastników. Jego celem jest zapewnienie standaryzacji i wzajemnego uznawania testów cybernetycznych w całej UE oraz uniknięcie konieczności przeprowadzania odrębnych testów przez FMI w każdym państwie członkowskim UE.

W ramach działań mających na celu zwiększenie odporności operacyjnej sektora finansowego Eurosystem, w ramach swojego mandatu nadzorczego, organizuje ćwiczenia dla całego rynku w zakresie komunikacji kryzysowej. W 2018 Eurosystem zorganizował ćwiczenie symulacyjne UNITAS w zakresie komunikacji w sytuacjach kryzysowych. Uczestnikom, w tym głównym systemom płatności w strefie euro, centralnym depozytom papierów wartościowych, partnerom centralnym, dostawcom usług, infrastrukturom rynku i nadzorcom banku centralnego, przedstawiono scenariusz cyberataku na FMI, który zagrażał integralności ich danych. Ćwiczenie przybrało formę moderowanej dyskusji pomiędzy uczestnikami rynku, umożliwiającej im formułowanie uwag i wyciąganie wniosków na podstawie scenariusza oraz określenie możliwych obszarów wspólnej pracy w celu dalszego zwiększenia odporności cybernetycznej szerszego sektora.

Uznając potrzebę stworzenia forum skupiającego podmioty rynkowe, właściwe organy i osoby zawodowo zajmujące się bezpieczeństwem cybernetycznym na poziomie ogólnoeuropejskim, Eurosystem ustanowił Euro Cyber Resilience Board for pan-European Financial Infrastructures (rada ds. odporności euro na zagrożenia cybernetyczne dla paneuropejskich infrastruktur finansowych, ECRB) (ECRB). Celem ECRB jest zwiększenie odporności cybernetycznej FMI i ich kluczowych dostawców usług, jak również szerszego sektora finansowego UE, zgodnie z międzynarodowymi standardami. Cel ten zostanie osiągnięty poprzez wspieranie zaufania i współpracy oraz ułatwianie wspólnych inicjatyw – zarówno wśród uczestników rynku, jak i pomiędzy uczestnikami rynku i władzami.

Europejski Bank Centralny uwzględnia odporność cybernetyczną i operacyjną w nadzorze nad ryzykiem informatycznym banków. Ryzyko cybernetyczne zasługuje na szczególną uwagę, biorąc pod uwagę zwiększone wzajemne powiązania banków i większe uzależnienie od technologii informatycznych oraz szybkość, z jaką słabe punkty mogą być wykrywane i wykorzystywane przez zdeterminowanych atakujących.

W 2018 EBC wdrożył wytyczne Europejskiego Urzędu Nadzoru Bankowego (EUNB) w sprawie oceny ryzyka związanego z technologiami informacyjno-komunikacyjnymi (ICT) w ramach SREP (EBA/GL/2017/05), co doprowadziło do spójnej i kompleksowej oceny sytuacji w zakresie ryzyka związanego z technologiami informacyjnymi (IT) we wszystkich nadzorowanych znaczących instytucjach kredytowych w strefie euro, co zaowocowało zarówno konkretnymi działaniami następczymi w poszczególnych bankach, jak i ustaleniami tematycznymi, którymi należy się zająć na szerszą skalę. Ogólniej rzecz ujmując, EBC podkreślił, że banki muszą nadal zwracać uwagę na wszystkie rodzaje ryzyka informatycznego i nie powinny ograniczać swojej działalności wyłącznie do wybranych obszarów tego ryzyka.

Europejski Bank Centralny wniósł znaczący wkład w opracowanie wytycznych EUNB dotyczących zarządzania ryzykiem w zakresie ICT i bezpieczeństwa, które zostały opublikowane do konsultacji w grudniu 2018. Oczekuje się, że działania te przyczynią się do harmonizacji wymogów w zakresie zarządzania ryzykiem informatycznym dla banków w całej Europie i będą sprzyjać bardziej wyrównanym warunkom konkurencji. Ponadto nadzór nad ryzykiem informatycznym w EBC w dalszym ciągu obejmuje bieżący nadzór sprawowany przez wspólne zespoły nadzorcze, inwazyjne i celowe kontrole na miejscu, ukierunkowane na konkretne cele w zakresie ryzyka informatycznego oraz informowanie na bieżąco o atakach cybernetycznych za pośrednictwem systemu zgłaszania incydentów cybernetycznych w EBC.

Kontynuowana jest aktywna współpraca na całym świecie, a w szczególności na szczeblu europejskim, w celu wzmocnienia odporności ekosystemu finansowego na ataki cybernetyczne.

12.4. Zmniejszenie oddziaływania ekologicznego EBC

Jako instytucja europejska, EBC ma świadomość swojej odpowiedzialności za wkład w ochronę środowiska i podejmowanie wyzwań związanych ze zmianami klimatu dla dobra społeczeństwa i przyszłych pokoleń. Od czasu przyjęcia swojej pierwszej polityki ochrony środowiska w 2007 EBC stale pracuje nad poprawą wyników w zakresie ochrony środowiska i zmniejszania śladu węglowego. EBC jest zarejestrowany w Europejskim Systemie Ekozarządzania i Audytu (EMAS) od 2010, a jego system zarządzania środowiskowego obejmuje wszystkie 3 budynki, w których zlokalizowani są pracownicy EBC we Frankfurcie – główny budynek na Sonnemannstrasse, Japan Center i Eurotower.

Ochrona środowiska stanowi integralną część strategii działalności EBC i kształtuje jego codzienne działania i procesy. Dzięki wsparciu ponad 50 wewnętrznych przedstawicieli ds. środowiska oraz wielu zaangażowanych zespołów i osób w całej organizacji, EBC dąży do ciągłego zmniejszania swojego oddziaływania ekologicznego. EBC wykazuje zaangażowanie poprzez podnoszenie świadomości pracowników, wdrażanie środków zwiększających efektywność oraz współpracę z różnymi zainteresowanymi stronami w zakresie wspólnych działań na rzecz realizacji celów EBC w obszarze ochrony środowiska. Jednym z takich działań było uruchomienie wszechstronnego narzędzia współpracy online, które umożliwia EBC zdalną interakcję z jego odpowiednikami. Narzędzie to nie tylko wzbogaca interakcje online, ale również pozwala uniknąć podróży, gdy tylko jest to możliwe, zmniejszając tym samym emisje. Ponadto EBC dodatkowo zoptymalizował profil oświetlenia głównego budynku w celu zmniejszenia natężenia oświetlenia w niektórych obszarach oraz dostosował harmonogramy operacyjne w celu uzyskania dalszych oszczędności energii. Ponadto jednorazowe kubki w strefach wspólnych zostały zastąpione kubkami wielokrotnego użytku, co znacznie zmniejszyło ilość odpadów.

Rok 2018 był dla EBC rokiem obfitującym w działania na rzecz podnoszenia świadomości ekologicznej, ponieważ EBC uczestniczył w kilku międzynarodowych kampaniach. EBC przyłączył się do apelu społeczności frankfurckiej o podjęcie działań na rzecz rzucenia światła na zmiany klimatyczne podczas Godziny dla Ziemi 2018 organizowanej przez WWF. Wraz ze 183 innymi przedsiębiorstwami i instytucjami we Frankfurcie EBC wyłączył wszystkie mniej istotne światła, a pracowników zachęcono do przyłączenia się do kampanii i wskazania dalszych sposobów zachowania bardziej przyjaznego dla środowiska. Inną inicjatywą był udział EBC po raz szósty w Europejskim Tygodniu Mobilności. Aby zachęcić pracowników EBC do dokonywania bardziej ekologicznych wyborów w codziennych dojazdach do pracy i z pracy, zorganizowano różne działania, takie jak kontrole bezpieczeństwa rowerów, konkursy drużynowe oraz quizy dotyczące mobilności i klimatu. Ponadto pracownikom EBC przekazano informacje na temat przyjaznej dla środowiska mobilności w EBC.

Wsparcie ze strony podmiotów zewnętrznych ma również zasadnicze znaczenie dla ograniczenia wpływu EBC na środowisko. Kryteria zrównoważonego rozwoju zostały uwzględnione na przykład przy wyborze wykonawcy usług porządkowych w EBC. Kryteria te doprowadziły do wprowadzenia do codziennej pracy wielu materiałów przyjaznych dla środowiska, takich jak papier z recyklingu w łazienkach. Firma sprzątająca świadcząca usługi na rzecz EBC stosuje wyłącznie innowacyjne, nieszkodliwe, w pełni biodegradowalne środki czyszczące oraz mechaniczne procedury głębokiego czyszczenia. Proces dozowania został również zoptymalizowany w celu zmniejszenia zużycia wody i poprawy recyklingu wody podczas czyszczenia podłóg.

W celu wywierania większego wpływu i uczenia się od siebie nawzajem, EBC ściśle współpracuje z KBC oraz z innymi instytucjami i organami europejskimi. Razem mogą wymieniać najlepsze praktyki, dyskutować i poszukiwać nowych rozwiązań wspólnych wyzwań oraz komunikować się nawzajem na temat ich efektywności ekologicznej. Na wspólnej stronie internetowej EMAS w instytucjach europejskich, instytucje i organy europejskie badają praktyczne korzyści płynące z rejestracji w EMAS oraz dzielą się najlepszymi praktykami i oszczędnościami zasobów. Współpraca międzyinstytucjonalna stanowi zatem kolejny kluczowy filar zaangażowania EBC w ochronę środowiska.

EBC publikuje również na stronie internetowej EBC poświęconej ochronie środowiska informacje na temat efektów swojej działalności środowiskowej oraz wdrożonych działań.

Roczny raport finansowy

https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/annrep/ecb.annualaccounts2018~cd3eabaa40.pl.pdf

Skonsolidowany bilans Eurosystemu na dzień 31 grudnia 2018

https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/ecb.eurosystembalancesheet2018~5b51d1aefe.pl.pdf

Część statystyczna (dostępna jedynie w języku angielskim)

https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/annrep/ecb.ar_annex2018_statistical_section~7ddac28291.en.pdf