Opcje wyszukiwania
Podstawy Media Warto wiedzieć Badania i publikacje Statystyka Polityka pieniężna €uro Płatności i rynki Praca
Podpowiedzi
Kolejność

Synteza

Trwająca pandemia koronawirusa (COVID‑19) w pierwszym kwartale 2021 nadal wpływała na aktywność gospodarczą, ponieważ przedłużono restrykcyjne obostrzenia epidemiczne i pojawiły się zatory po stronie podażowej. Udało się jednak ograniczyć spadek produkcji dzięki efektowi uczenia się – podmioty gospodarcze lepiej dostosowały się do warunków panujących podczas pandemii – i wsparciu ze strony polityki publicznej, a także trwającemu ożywieniu popytu zewnętrznego i odporności sektora przetwórstwa przemysłowego[1].

Od drugiego kwartału bieżącego roku gospodarka powinna mocno odbić dzięki najnowszym postępom w walce z pandemią. W szczególności przyspieszenie akcji szczepień i związany z tym spadek wskaźników zakażeń mają w drugim półroczu 2021 pozwolić na szybkie zniesienie obostrzeń, które w pierwszej połowie roku były bardziej restrykcyjne, niż przewidywano. Przyjmuje się jednak, że te ograniczenia zostaną całkowicie wycofane dopiero w początkach 2022, tak jak zakładano w poprzednich projekcjach. Na podstawie tych założeń przewiduje się, że aktywność gospodarcza w strefie euro w drugim kwartale 2021 odbije, a w drugim półroczu będzie mocno rosnąć pod wpływem gwałtownego wzrostu spożycia prywatnego i zmniejszenia zatorów po stronie podażowej. W związku z tym realny PKB powinien przewyższać poziom sprzed kryzysu już od pierwszego kwartału 2022, czyli o kwartał wcześniej, niż przewidywano poprzednio.

W porównaniu z projekcjami z marca 2021 perspektywy wzrostu na lata 2021 i 2022 są lepsze. Wynika to z założenia, że pandemia będzie mieć mniejszy wpływ na gospodarkę, ze względu na postępy akcji szczepień, znaczne dodatkowe środki polityki fiskalnej (finansowane po części z funduszu Next Generation EU) oraz poprawę perspektyw popytu zewnętrznego wynikającą z pakietów fiskalnych przyjętych niedawno w USA. Oczekuje się, że środki polityki pieniężnej, fiskalnej i ostrożnościowej pozwolą zapobiec poważnemu spotęgowaniu skutków kryzysu przez kanały finansowe oraz zmniejszyć jego trwałe ślady w gospodarce. W rezultacie pod koniec 2022 realny PKB według oczekiwań ma być jedynie o 1,3% niższy od poziomu przewidywanego w projekcjach opublikowanych przed wybuchem pandemii[2].

Oczekuje się, że inflacja w 2021 skoczy do 1,9% pod wpływem przejściowych czynników proinflacyjnych, po czym w 2022 i 2023 obniży się, odpowiednio, do 1,5% i 1,4%, ponieważ presja popytowa pozostanie słaba, a ceny ropy według założeń będą spadać. Skok inflacji ogółem w 2021 odzwierciedla cofnięcie obniżki podatku VAT w Niemczech, odbicie inflacji cen energii związane z silnym efektem bazy oraz wzrost kosztów produkcji związany z zaburzeniami podaży. Ponieważ te przejściowe czynniki powinny ustąpić na początku 2022, ścieżka inflacja HICP w 2022 i 2023 prawdopodobnie będzie ogólnie płaska. Inflacja HICP z wyłączeniem cen energii i żywności powinna wzrastać – i to mocniej niż przewidywano w projekcjach z marca 2021 – w miarę ożywiania się gospodarki i zmniejszania niewykorzystanych mocy produkcyjnych. Według projekcji wzrośnie także inflacja HICP cen żywności. Wzrostowe oddziaływanie tych czynników na inflację ogółem jest w horyzoncie projekcji ogólnie neutralizowane przez obniżenie się inflacji HICP cen energii, przewidywane na podstawie spadkowego trendu krzywej cen terminowych ropy. W porównaniu z projekcjami ekspertów EBC z marca 2021 inflacja ogółem na 2021 i 2022 została zrewidowana w górę z uwagi na korzystniejsze kształtowanie się niewykorzystanych mocy produkcyjnych i wzrostowy wpływ cen surowców.

Projekcje dynamiki wzrostu i inflacji w strefie euro

(zmiany roczne w %)

Uwagi: Realny PKB na podstawie danych odsezonowanych i wyrównanych dniami roboczymi. Dane historyczne mogą się różnić od najnowszych danych Eurostatu, których publikacja przypadła po dacie granicznej projekcji.

Ze względu na utrzymującą się niepewność co do dalszego przebiegu pandemii oraz skali trwałych śladów, jakie kryzys pozostawi w gospodarce, sporządzono dwa scenariusze alternatywne: łagodny i dotkliwy. W pierwszym zakłada się szybsze przezwyciężenie kryzysu zdrowotnego, a w drugim – przedłużanie się pandemii. Oba scenariusze opisano w punkcie 5.

1 Główne założenia będące podstawą projekcji

W scenariuszu bazowym projekcji z czerwca 2021 zakłada się, że obostrzenia epidemiczne będą szybko luzowane, a kryzys zdrowotny zostanie przezwyciężony do początków 2022. Według scenariusza bazowego akcja szczepień będzie postępować zgodnie z unijną strategią dotyczącą dostaw szczepionek[3]. Zakłada się jednak, że pewne obostrzenia będą potrzebne do początków 2022 z kilku powodów, w tym ograniczonego popytu na szczepionki (gotowości społeczeństwa do poddania się szczepieniu) oraz pojawiania się nowych mutacji COVID‑19 poza strefą euro i braku całkowitej pewności co do skuteczności szczepionek wobec tych wariantów wirusa. W pierwszym półroczu 2021 obostrzenia były zdecydowanie bardziej restrykcyjne niż przyjęto w projekcjach z marca 2021, ale zakłada się, że do końca roku zostaną złagodzone i zbliżą się do poziomu przewidzianego w poprzedniej rundzie projekcji. To wskazuje na szybsze luzowanie obostrzeń w drugim półroczu 2021. Podobne założenia dotyczące dalszego przebiegu pandemii przyjęto, w ujęciu średnim, dla otoczenia międzynarodowego (choć uwzględniono wyraźne różnice między państwami). W punkcie 5 przedstawiono scenariusze oparte na odmiennych założeniach co do rozwoju pandemii i rozległości trwałych śladów pozostawionych przez kryzys w gospodarce.

Wprowadzone środki monetarne i fiskalne o znacznej skali, w tym program Next Generation EU (NGEU), pomogą chronić dochody i łączny popyt, uniknąć masowych zwolnień i bankructw oraz opanować niekorzystne sprzężenie zwrotne między gospodarką realną a sektorem finansowym. Oprócz środków polityki pieniężnej zastosowanych przez EBC aż do daty granicznej niniejszych projekcji scenariusz bazowy obejmuje dyskrecjonalne bodźce fiskalne skierowane na łagodzenie kryzysu COVID‑19, w tym środki finansowane z funduszu NGEU. Wartość tych bodźców wynosi ok. 4,5% PKB w 2021, 1,5% PKB w 2022 i 1,25% w 2023 (punkt 3). Gwarancje kredytowe i zastrzyki kapitału finansowane przez rządy powinny nadal pomagać w łagodzeniu niedoborów płynności. Ponadto dzięki środkom w zakresie polityki nadzorczej i makroostrożnościowej uwolniono więcej kapitału bankowego na potrzeby absorpcji strat i podtrzymania dopływu kredytów do gospodarki realnej. Uwolniono bufory kapitałowe, wydano rekomendacje dotyczące ograniczenia procykliczności rezerw oraz podjęto działania na rzecz utrzymania zdolności banków do pokrycia strat. Zakłada się, że w horyzoncie projekcji środki w zakresie polityki pieniężnej, fiskalnej i ostrożnościowej pozwolą w zasadzie zapobiec wystąpieniu poważnego sprzężenia zwrotnego między gospodarką realną a sektorem finansowym.

Ramka 1
Założenia techniczne dotyczące stóp procentowych, cen surowców i kursów walutowych

W porównaniu z projekcjami z marca 2021 obecne założenia techniczne obejmują: wyższe długoterminowe stopy procentowe, znacznie wyższe ceny ropy i nieco silniejszy efektywny kurs euro. Podstawą założeń technicznych dotyczących stóp procentowych i cen surowców są oczekiwania rynkowe; datą graniczną jest 18 maja 2021. Stopy krótkoterminowe opierają się na 3‑miesięcznej stawce EURIBOR, a oczekiwania rynkowe są wyprowadzane ze stawek kontraktów terminowych. Z tej metody wynika średni poziom krótkoterminowych stóp procentowych równy −0,5% w latach 2021 i 2022 oraz −0,3% w 2023. Nominalna średnioroczna rentowność 10‑letnich obligacji skarbowych dla strefy euro wynikająca z oczekiwań rynkowych wynosi 0,2% w 2021, 0,5% w 2022 i 0,7% w 2023[4]. W porównaniu z projekcjami z marca 2021 oczekiwania rynkowe dotyczące krótkoterminowych stóp procentowych na rok 2023 minimalnie wzrosły, natomiast oczekiwania rynkowe dotyczące nominalnej rentowności 10‑letnich obligacji skarbowych dla strefy euro na lata 2021−2023 zwiększyły się o ok. 20−40 pkt bazowych.

Dla cen surowców bierze się pod uwagę ścieżkę wyprowadzoną jako średnia cen na rynkach terminowych z ostatnich dwóch tygodni przed datą graniczną (18 maja 2021). Na tej podstawie założono, że cena ropy Brent wzrośnie z 42,3 USD/b w 2020 do 65,8 USD/b w 2021, po czym będzie się obniżać i w 2023 wyniesie 61,9 USD/b. Z takiej ścieżki wynika, że w porównaniu z projekcjami marcowymi dolarowe ceny ropy w 2021 będą wyższe o ok. 11%, zaś w 2023 o 15%. Zakłada się, że dolarowe ceny surowców nieenergetycznych w 2021 mocno wzrosną (o 20 pkt proc. więcej, niż przyjęto w poprzedniej rundzie projekcji), następnie w 2022 się ustabilizują, a w 2023 spadną.

Przyjęto, że dwustronne kursy walutowe w horyzoncie projekcji utrzymają się bez zmian na poziomie równym średniej z ostatnich dwóch tygodni przed datą graniczną (18 maja 2021). Z tego założenia wynika, że średni kurs USD do EUR w latach 2021−2023 wyniesie 1,21, czyli bez zmian w stosunku do założeń do projekcji z marca 2021. Oznacza to umocnienie się efektywnego kursu euro o 0,7% od czasu projekcji marcowych.

Założenia techniczne

2 Gospodarka realna

W pierwszym kwartale 2021 ponownie nastąpił spadek realnego PKB. Według Eurostatu realny PKB obniżył się w tym kwartale o 0,3%[5]. Mniej więcej taki spadek przewidywano w scenariuszu bazowym projekcji z marca 2021. Pojawiły się wprawdzie pewne zatory po stronie podażowej, a środki wprowadzane dla ograniczenia pandemii okazały się bardziej rygorystyczne, niż wówczas zakładano, jednak wpływ tych obostrzeń na aktywność gospodarczą został zneutralizowany przez efekt uczenia się, związany z tym, że podmioty gospodarcze musiały się do nich na bieżąco dostosowywać. W sumie w pierwszym kwartale 2021 realny PKB był o 5,1% niższy niż w czwartym kwartale 2019.

Wykres 1

Dynamika realnego PKB w strefie euro

(zmiany procentowe kwartał do kwartału, dane kwartalne skorygowane o wyrównania sezonowe i liczbę dni roboczych)

Uwagi: Dane odsezonowane i wyrównane dniami roboczymi. Dane historyczne mogą się różnić od najnowszych danych Eurostatu, których publikacja przypadła po dacie granicznej projekcji. Ze względu na bezprecedensową zmienność realnego PKB obserwowaną w 2020 okres od początku tego roku jest na wykresie ukazany na innej skali. Pionowa linia wyznacza początek horyzontu projekcji. Na wykresie nie podano przedziałów wokół projekcji. Wynika to stąd, że w obecnych okolicznościach przedziały obliczone w standardowy sposób (na podstawie historycznych błędów projekcji) nie byłyby wiarygodną miarą podwyższonej niepewności obciążającej bieżące projekcje. Lepiej ją obrazują alternatywne scenariusze oparte na odmiennych założeniach co do przyszłego przebiegu pandemii COVID‑19, środków wprowadzonych w celu jej opanowania oraz rozległości trwałych śladów pozostawionych przez kryzys w gospodarce, przedstawione w punkcie 5.

Oczekuje się, że w drugim kwartale 2021 realny PKB odbije, na co wskazuje znaczna poprawa wskaźników nastrojów (wykres 1). W kwietniu wiele krajów strefy euro przedłużyło i zaostrzyło lockdowny, ale w maju nastąpiło pewne poluzowanie, które prawdopodobnie będzie kontynuowane także w czerwcu. Wydaje się, że podobnie jak w poprzednich kwartałach te obostrzenia powodowały mniejsze zakłócenia w przetwórstwie przemysłowym (np. wskaźnik PMI dla strefy euro wzrósł w maju do 63,1), a bardziej odbiły się na aktywności w sektorze usług. Jednak również w usługach pojawiły się oznaki ożywienia (wskaźnik PMI dla aktywności w usługach w strefie euro wyniósł w maju 55,2). Do ożywienia aktywności będą się także przyczyniać ukierunkowane środki fiskalne. W sumie oczekuje się, że w drugim kwartale realny PKB wzrośnie o 1,4% (w projekcjach z marca 2021 przewidywano wzrost o 1,3%).

W drugiej połowie 2021, wraz z oczekiwanym łagodzeniem obostrzeń, aktywność powinna wg projekcji mocno odbić. To przewidywane odbicie opiera się na kilku założeniach: szybkiego łagodzenia obostrzeń, dalszego ustępowania niepewności, większego zaufania w związku z ciągłym wzrostem liczby wykonanych szczepień, sprzyjającej polityki fiskalnej i pieniężnej oraz częściowej realizacji odroczonego popytu. Odbiciu sprzyja trwające silne ożywienie popytu zewnętrznego, ale jego głównym motorem będzie mocne ożywienie popytu wewnętrznego, zwłaszcza w trzecim kwartale, w którym ma następować coraz szybsze odmrażanie kolejnych sektorów gospodarki. Oczekuje się również, że osłabną inne czynniki, które ograniczały aktywność w pierwszym półroczu, w tym niedobór mikroczipów, który wg ocen odbił się na sektorach motoryzacyjnym i technologicznych. Ponadto w niektórych krajach program NGEU powinien pobudzić inwestycje. Oczekuje się, że realny PKB przekroczy poziom sprzed kryzysu w pierwszym kwartale 2022 (kwartał wcześniej, niż podano w projekcjach z marca 2021). W ostatnim kwartale 2022 ma wynieść 1,3% mniej, niż przewidywano w projekcjach opublikowanych przed wybuchem pandemii (wykres 2)[6].

Wykres 2

Realny PKB w strefie euro

(wolumeny otrzymane metodą nawiązań łańcuchowych, IV kw. 2019 = 100)

Uwagi: Dane odsezonowane i wyrównane dniami roboczymi. Dane historyczne mogą się różnić od najnowszych danych Eurostatu, których publikacja przypadła po dacie granicznej projekcji. Pionowa linia wyznacza początek horyzontu projekcji z czerwca 2021.

Tabela 1

Projekcje makroekonomiczne dla strefy euro

(zmiany roczne w %)

Uwagi: Realny PKB i jego składowe, jednostkowe koszty pracy, przeciętne wynagrodzenie i produktywność pracy na podstawie danych odsezonowanych i po wyrównaniu dniami roboczymi. Dane historyczne mogą się różnić od najnowszych danych Eurostatu, których publikacja przypadła po dacie granicznej projekcji. W tabeli nie podano przedziałów wokół projekcji. Wynika to stąd, że w obecnych okolicznościach przedziały obliczone w standardowy sposób (na podstawie historycznych błędów projekcji) nie byłyby wiarygodną miarą podwyższonej niepewności obciążającej bieżące projekcje. Lepiej ją obrazują alternatywne scenariusze oparte na odmiennych założeniach co do przyszłego przebiegu pandemii COVID‑19, środków wprowadzonych w celu jej opanowania oraz rozległości trwałych śladów pozostawionych przez kryzys w gospodarce, przedstawione w punkcie 5.
1) Z uwzględnieniem wymiany handlowej w obrębie strefy euro.

2) Wskaźnik oparty na szacunkach faktycznego wpływu podatków pośrednich. Może się różnić od danych Eurostatu, w których zakłada się pełne i natychmiastowe przełożenie wpływu podatków pośrednich na HICP.
3) Obliczone jako saldo sektora instytucji rządowych i samorządowych z pominięciem przejściowych efektów cyklu koniunkturalnego i środków zaklasyfikowanych zgodnie z definicją Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC) jako tymczasowe.
4) Miarą nastawienia polityki fiskalnej jest zmiana salda pierwotnego skorygowanego o cykl koniunkturalny, po odjęciu pomocy publicznej dla sektora finansowego. Przedstawione wartości są też skorygowane po stronie dochodów o przewidywane dotacje z pakietu NGEU.

Motorem ożywienia ma być spożycie prywatne. W następstwie zacieśniania i przedłużania obostrzeń, które rozpoczęło się jesienią 2020, w pierwszym kwartale 2021 spożycie prywatne znów mocno spadło, co w znacznym stopniu przyczyniło się do zapaści aktywności. Wskutek słabszego krótkookresowego tempa spożycia gospodarstw domowych, zwłaszcza w usługach wymagających bliskiego kontaktu z innymi ludźmi, poziom spożycia w pierwszym półroczu 2021 jest niższy, niż przewidywano w projekcjach z marca 2021. Spożycie nadal wykazuje większą zmienność niż realny dochód do dyspozycji, stabilizowany przez wsparcie rządowe. Prowadzi to do kolejnych, gwałtownych zmian stopy oszczędności. Oczekuje się, że w drugim kwartale spożycie prywatne znów zacznie rosnąć, a w drugim półroczu znacznie przyspieszy wraz z sukcesywnym znoszeniem obostrzeń. Do poziomu sprzed kryzysu ma powrócić w drugim kwartale 2022. Także temu procesowi sprzyja stopniowy spadek niepewności i odbicie dochodów do dyspozycji, pomimo zakończenia transferów fiskalnych netto, zwłaszcza w 2022. Chociaż spożycie prywatne ma być motorem ożywienia gospodarczego, to w scenariuszu bazowym nie przewidziano, żeby miała w tym duży udział realizacja odroczonego popytu, ponieważ wysokie saldo skumulowanych nadwyżkowych oszczędności pozostanie w większości nienaruszone (zob. ramka 2).

Ramka 2
Dynamika stopy oszczędności gospodarstw domowych i jej implikacje dla perspektyw gospodarczych strefy euro

Od początku pandemii stopa oszczędności gospodarstw domowych wykazywała znaczne wahania i nadal utrzymuje się na wysokim poziomie, co prowadzi do kumulacji nadwyżek oszczędności. Wskutek pandemii COVID‑19 stopa oszczędności gospodarstw domowych w strefie euro gwałtownie wzrosła powyżej poziomu przeważającego przed pandemią. Wynikało to przede wszystkim z oszczędności wymuszonych, ponieważ lockdowny ograniczyły spożycie, zwłaszcza w usługach wymagających bliskiego kontaktu z innymi ludźmi, natomiast dochód do dyspozycji okazał się odporniejszy dzięki stabilizującemu oddziaływaniu wsparcia rządowego. Ten proces dodatkowo potęgowała silniejsza niż w normalnych czasach motywacja do gromadzenia oszczędności zapobiegawczych, związana z nadzwyczajną niepewnością co do perspektyw zatrudnienia i przyszłych dochodów gospodarstw domowych. Ponieważ stopa oszczędności odnosi się do przepływów, to dopóki przepływy oszczędności pozostaną powyżej ścieżki sprzed kryzysu – jako punkt odniesienia wybrano tu ścieżkę określoną w projekcjach eksperckich z grudnia 2019 – dopóty oszczędności będą się nadal kumulować na skalę większą niż normalnie przed kryzysem[7].

W projekcjach z czerwca 2021 przyjmuje się, że stopa oszczędności powróci w pobliże poziomu sprzed pandemii do połowy 2022 – kiedy stracą na znaczeniu czynniki powodujące powstawanie oszczędności zarówno wymuszonych, jak i zapobiegawczych – a następnie będzie przebiegać nieznacznie poniżej tego poziomu. Taka ścieżka odzwierciedla normalizację przepływów oszczędności po pomyślnym zakończeniu kryzysu zdrowotnego i złagodzeniu obostrzeń (wg założeń nastąpi to na początku 2022), co powinno również spowodować wzrost zaufania. Podczas gdy z trendów obserwowanych w przeszłości wynika, że spadek stopy oszczędności z powrotem do normalnego poziomu powinien trwać dość długo, tym razem ze względu na szczególny charakter sytuacji – pandemię i związane z nią obostrzenia – można oczekiwać stosunkowo szybkiej normalizacji stopy oszczędności i to przyjęto w projekcjach z czerwca 2021. Ponadto w projekcjach założono, że jedynie niewielka część skumulowanych dotąd nadwyżkowych oszczędności zostanie wchłonięta przez spożycie, co widać na poniższym wykresie, gdzie stopa oszczędności przebiega nieznacznie poniżej ścieżki przewidywanej przed pandemią.

Odchylenie stopy oszczędności gospodarstw domowych od ścieżki oczekiwanej przed pandemią COVID‑19

(odchylenie w pkt proc. od ścieżki podanej w projekcjach ekspertów Eurosystemu z grudnia 2019)

Źródła: Symulacje z modelu EBC BASIR, projekcje ekspertów Eurosystemu i obliczenia EBC.
Uwaga: Obie linie pokazują odchylenie od stopy oszczędności przewidywanej w projekcjach eksperckich z grudnia 2019, wybranej jako stopa referencyjna sprzed pandemii. Projekcję grudniową przedłużono do 2023 z użyciem średnich stóp wzrostu nominalnych dochodów do dyspozycji i spożycia prywatnego na 2022. Dla modelu EBC BASIR na okres do pierwszego kwartału 2021 nałożono projekcje z czerwca 2021.

Skorygowanie stanu skumulowanych nadwyżkowych oszczędności wymaga wyważenia kilku przeciwstawnych sił. Z jednej strony wzrost stopy oszczędności podczas lockdownów w dużej mierze odzwierciedlał niezamierzone oszczędności, które powinny się zmniejszyć i zostać częściowo skonsumowane po złagodzeniu obostrzeń[8]. Może temu sprzyjać fakt, że większość dodatkowych oszczędności była zapewne utrzymywana głównie w postaci depozytów bankowych, które są bardzo płynne i w związku z tym łatwo je wykorzystać na cele konsumpcyjne. Wraz ze zmniejszaniem się niepewności może też zostać zużyta część oszczędności zapobiegawczych. Z drugiej strony większe wykorzystanie nadwyżkowych oszczędności na cele konsumpcyjne wydaje się mało prawdopodobne, ponieważ oszczędności są skoncentrowane w gospodarstwach domowych o wysokich dochodach; takie gospodarstwa mają mniejszą krańcową skłonność do finansowania wydatków z dochodów bieżących lub majątku niż gospodarstwa o niskich dochodach[9][10]. Ponadto część przyrostu wynikającego z intencji ostrożnościowych może być trudna do odwrócenia, ponieważ gospodarstwa domowe mogą się spodziewać, że znaczny wzrost długu publicznego związany z pandemią przełoży się w przyszłości na wzrost podatków. Takie zjawiska mogą wystąpić na większą skalę w krajach mających mniejsze pole manewru w polityce fiskalnej, wyższy dług publiczny oraz sektor przedsiębiorstw bardziej podatny na zagrożenia, co wiąże się ze słabszymi perspektywami dochodów i zatrudnienia. Ponadto gospodarstwa domowe mogą nie konsumować nadmiarowych oszczędności, tylko nadal je utrzymywać w postaci depozytów, zainwestować w inne aktywa finansowe i niefinansowe (np. nieruchomości) lub przeznaczyć na spłatę zadłużenia. Na koniec, jako że motorem obecnego kryzysu był przede wszystkim spadek spożycia usług, potencjalna skala odroczonego popytu może być mniejsza, chociaż niższe spożycie usług mogło zostać w pewnym stopniu zrównoważone przez substytucyjne nabywanie dóbr trwałego użytku.

Ogólny bilans wszystkich czynników wskazuje, że stopień wykorzystania nadwyżkowych oszczędności na cele konsumpcyjne po poluzowaniu ograniczeń dotyczących dystansu społecznego będzie niewielki. Niemniej tempo i skala zakładanej normalizacji stopy oszczędności są obciążone znaczną niepewnością. Wynika ona stąd, że nie znamy z przeszłości przykładu tak ogromnej kwoty zgromadzonych oszczędności i potencjalnej zmiany sposobu wydawania pieniędzy przez konsumentów, jakie może zrodzić obecny kryzys. Sprawdzenie za pomocą modelu EBC BASIR[11] – który odzwierciedla bieżące warunki, gdyż bezpośrednio ujmuje sprzężenie zwrotne między pandemią a rozwojem sytuacji gospodarczej – pozwala przypuszczać, że w krótkim okresie redukcja stopy oszczędności będzie szybsza. Model nie wskazuje jednak na znaczne wykorzystanie nadwyżkowych oszczędności, tylko sugeruje, że w 2022 i 2023 stopa oszczędności pozostanie na ścieżce wyższej niż przed kryzysem i dopiero pod koniec 2023 zbliży się do poziomu ze scenariusza bazowego.

W kwestii inwestycji mieszkaniowych oczekuje się, że już w drugim kwartale 2021 powrócą one do poziomu sprzed pandemii. W pierwszym kwartale inwestycje mieszkaniowe umiarkowanie wzrosły i znalazły się minimalnie poniżej poziomu sprzed pandemii. W dłuższej perspektywie powinny im sprzyjać: przewidywana inflacja cen nieruchomości wyższa od dynamiki wydatków mieszkaniowych, przekładająca się na dodatni wskaźnik q Tobina, oraz odbicie dochodów do dyspozycji i zaufania konsumentów. Ponadto oczekuje się, że na inwestycje mieszkaniowe zostanie wykorzystana część skumulowanych nadwyżek oszczędności. Po szybkim początkowym wzroście dynamika inwestycji mieszkaniowych powinna szybko rosnąć przez cały rok 2021, a potem do końca horyzontu projekcji stopniowo wracać do wartości bardziej umiarkowanych.

Inwestycje przedsiębiorstw mają zachować odporność i w 2021 mocno się ożywić, tak że na koniec roku powinny wrócić do poziomu sprzed kryzysu. W drugim półroczu 2020 inwestycje przedsiębiorstw znacznie odbiły i częściowo odrobiły słabe odczyty z pierwszego półrocza. W pierwszej połowie 2021, w warunkach słabej łącznej aktywności oraz niewykorzystanych mocy produkcyjnych, dynamika inwestycji przedsiębiorstw prawdopodobnie była dość niska. Na drugie półrocze przewiduje się jej silniejsze odbicie, wraz z ożywieniem popytu światowego i wewnętrznego oraz szybszym wzrostem zysków, a także pod wpływem korzystnych warunków finansowania i programu NGEU. Jednak tę dynamikę w horyzoncie projekcji będzie ograniczać wzrost zadłużenia brutto przedsiębiorstw niefinansowych w trakcie pandemii (mimo znacznych zasobów gotówki), gdyż firmy muszą poprawiać swoją sytuację bilansową.

Ramka 3
Otoczenie międzynarodowe

Po przełomie roku światowa aktywność gospodarcza nadal się ożywiała mimo nasilenia się pandemii. W czwartym kwartale 2020 dynamika realnego PKB na świecie (bez strefy euro) okazała się nieco mocniejsza, niż przewidywano w projekcjach z marca 2021, ale gospodarka światowa rozpoczęła rok osłabiona, ponieważ ponowny wzrost liczby zakażeń w początkach 2021 spowodował, że rządy krajów rozwiniętych zacieśniły obostrzenia. Pandemia nasiliła się znacznie bardziej w gospodarkach wschodzących. Natomiast szybkie tempo szczepień w Wielkiej Brytanii i USA pomogło zmniejszyć w tych krajach liczbę zgonów związanych z COVID‑19, co stworzyło warunki do większego łagodzenia ograniczeń. Dane ankietowe za kwiecień sygnalizują znaczne przyspieszenie ożywienia w gospodarkach rozwiniętych, przy czym PKB w sektorze usług zwiększył się mocniej niż w stabilnie rosnącym przetwórstwie przemysłowym. To wskazuje, że ożywienie rozciągało się na kolejne sektory, a zatem stawało się solidniejsze.

Duży pakiet fiskalny zatwierdzony przez administrację prezydenta Bidena – nieuwzględniony w projekcjach z marca 2021 – jeszcze mocniej pobudzi trwające już ożywienie w USA, co w pewnym stopniu korzystnie wpłynie także na gospodarkę światową. Amerykański plan ratowania gospodarki (ARP), na który przeznaczono łącznie 1,9 bln dolarów (8,9% PKB), obejmuje wznowienie zasiłków dla bezrobotnych, dodatkowe jednorazowe wypłaty dla gospodarstw domowych oraz zwiększenie nakładów lokalnych i stanowych na ochronę zdrowia i edukację. Według projekcji środki wsparcia dochodów będą w najbliższych kwartałach pobudzać spożycie. Tymczasem administracja Bidena ogłosiła dwa kolejne plany, które także uwzględniono w projekcjach, chociaż ich wpływ na aktywność gospodarczą jest mniejszy niż w przypadku programu ARP.

Mimo zrewidowania w górę projekcji dla USA perspektywy wzrostu gospodarki światowej nie zmieniły się istotnie w porównaniu z projekcjami z marca 2021, natomiast pespektywy handlu światowego nieco się poprawiły. Prognozuje się, że światowy realny PKB (bez strefy euro) w roku bieżącym wzrośnie o 6,2%, po czym w latach 2022 i 2023 zwolni, odpowiednio, do 4,2% i 3,7%. Składa się na to wzajemne oddziaływanie różnych czynników, w tym pogorszenie się sytuacji epidemicznej na początku bieżącego roku w gospodarkach rozwiniętych, a w ostatnim okresie w gospodarkach wschodzących[12], a także ogólnogospodarcze oddziaływanie mocnych bodźców fiskalnych w USA i poprawa perspektyw w innych gospodarkach rozwiniętych dzięki szybkim postępom akcji szczepień. Podczas gdy pod koniec 2020 aktywność światowa była wyższa niż przed pandemią, to na pozostałą część horyzontu projekcji prognozuje się, że pozostanie ona poniżej ścieżki wskazanej w projekcjach eksperckich z grudnia 2019.

Lepsze perspektywy dla kluczowych partnerów handlowych doprowadziły do silniejszego popytu zewnętrznego wobec strefy euro. W roku bieżącym ten popyt ma wzrosnąć o 8,6%, w 2022 o 5,2%, a w 2023 o 3,4% – wartości dla wszystkich lat są wyższe niż w projekcjach z marca 2021. Te rewizje odzwierciedlają przede wszystkim silniejszy, niż wcześniej przewidywano, popyt ze strony USA i Wielkiej Brytanii.

Prognozowana ścieżka ożywienia gospodarki światowej po kryzysie wywołanym pandemią nadal jest nierówna. Oczekuje się, że w gospodarkach rozwiniętych spoza strefy euro ożywienie będzie postępować bez przerwy i w ciągu roku aktywność powinna dojść do ścieżki przewidywanej przed pandemią; przyczyni się do tego zwłaszcza sytuacja w USA. W Chinach, gdzie pandemia uderzyła najwcześniej, ale też gospodarka odbiła najprędzej dzięki mocnemu wsparciu ze strony władz, realny PKB wrócił na ścieżkę przedkryzysową już pod koniec ubiegłego roku. Natomiast w pozostałych gospodarkach wschodzących ożywienie będzie wg projekcji niemrawe. Niedawny wzrost liczby zakażeń oraz potencjalne opóźnienia w akcjach szczepień mogą tę rozbieżność jeszcze zwiększyć.

Otoczenie międzynarodowe

(zmiany roczne w %)

1) Obliczony jako średnia ważona importu.
2) Obliczony jako średnia ważona importu partnerów handlowych strefy euro.

Na rok 2021 przewiduje się dużą dodatnią kontrybucję salda wymiany handlowej, dzięki mocnemu wzrostowi eksportu, natomiast na kolejne lata należy oczekiwać, że w związku z przyspieszeniem importu ta kontrybucja będzie ogólnie zerowa. Dotychczas w 2021 rozwój pandemii odbijał się niekorzystnie na popycie wewnętrznym, hamując import, który wg oczekiwań wzrośnie w tym roku mniej niż eksport. W pierwszym kwartale 2021 na handel w strefie euro negatywnie wpływała niepewność związana z przejściowymi utrudnieniami w wymianie z Wielką Brytanią na nowych warunkach, zatorami w światowych łańcuchach logistycznych oraz ograniczeniami po stronie podażowej, zwłaszcza w sektorze półprzewodników. Oczekuje się, że dodatnia różnica między wymianą handlową w sektorach przetwórstwa przemysłowego i usług w bieżącym roku się zmniejszy, a wstępne wskaźniki pozwalają spodziewać się stopniowego ożywienia usług turystycznych w drugim kwartale. Według oczekiwań udziały w rynkach eksportowych do końca 2022 całkowicie odbiją, a w średnim okresie ustabilizują się na podobnym poziomie co przed pandemią, chociaż w krajach bardziej uzależnionych od eksportu usług turystycznych pozostaną nieco niższe. Wreszcie, dynamika importu prawdopodobnie będzie mocniejsza, niż wynikałoby z popytu wewnętrznego. Jest to spowodowane dużą importochłonnością eksportu oraz mocnym importem usług związanych z turystyką w części krajów na północy strefy euro.

Stopa bezrobocia w 2021 według oczekiwań pozostanie ogólnie niezmieniona, a do końca 2023 powróci do poziomu sprzed kryzysu. Spadek wzrostu zatrudnienia w pierwszym kwartale 2021, związany z przedłużaniem lockdownów i towarzyszącym temu spadkiem aktywności, doprowadził do wzrostu bezrobocia. Zakłada się, że znaczna część pracowników objętych systemami ochrony miejsc pracy powróci do normalnego zatrudnienia dzięki mocnemu ożywieniu, kiedy skończy się pandemia. Zatem stopa bezrobocia do końca 2021 ma kształtować się dość stabilnie, a przez kolejne dwa lata stopniowo spadać i na koniec 2023 wynieść 7,3%.

Dynamika produktywności pracy w przeliczeniu na jednego zatrudnionego od drugiego kwartału 2021 powinna się poprawiać. W pierwszym kwartale 2021 produktywność pracy w przeliczeniu na zatrudnionego ponownie zmalała z powodu restrykcyjniejszych obostrzeń i związanego z tym korzystania z systemów ochrony miejsc pracy. W drugim kwartale 2021 powinna zacząć rosnąć, w trzecim dojść do maksimum, a następnie stopniowo wyhamowywać.

W porównaniu z projekcjami z marca 2021 perspektywy wzrostu realnego PKB na lata 2021 i 2022 zrewidowano w górę. Projekcja wzrostu na drugie półrocze 2021 została podwyższona, zwłaszcza dla trzeciego kwartału. Jest to odzwierciedleniem oczekiwania, że obostrzenia będą łagodzone prędzej w związku z przyspieszeniem akcji szczepień, a także dodatkowego wsparcia fiskalnego oraz rewizji oceny wpływu realizacji odroczonego popytu wewnętrznego po odmrożeniu sektorów gospodarki. Wymienione czynniki odpowiadają za największą część rewizji rocznego wzrostu na 2021, a zwłaszcza na 2022 (gdzie wynika ona wyłącznie z efektu przeniesienia). Wpływ przyjętych założeń jest tu ogólnie obojętny, jako że oddziaływanie prowzrostowe, związane z założeniem mocniejszego popytu zewnętrznego, w większości znosi się z antywzrostowym oddziaływaniem zarówno wyższych cen ropy, jak i wstrzymania dodatkowego, przejściowego wsparcia fiskalnego po końcu bieżącego roku.

3 Perspektywy fiskalne

Polityka fiskalna w dalszym ciągu łagodzi makroekonomiczne skutki pandemii COVID‑19 i pobudza ożywienie. Ocenia się, że wartość nadzwyczajnych bodźców fiskalnych wprowadzonych w reakcji na pandemię w 2020 wyniosła nieco ponad 4% PKB. W 2021 wciąż obowiązywały obostrzenia, więc rządy przedłużały nadzwyczajne środki fiskalne, stopniowo zwiększały ich skalę bądź przyjmowały nowe. Wartość dyskrecjonalnych bodźców związanych z kryzysem na rok 2021 szacuje się na blisko 4,5% PKB (ok. 1,25 pkt proc. więcej niż w projekcjach marcowych). Większość dodatkowych środków ma charakter tymczasowy i według oczekiwań zostanie wycofana w 2022. Niektóre mają dłuższy horyzont czasowy i wraz z innymi środkami na rzecz pobudzania ożywienia, w tym wydatkami finansowanymi z funduszu NGEU[13], powinny stanowić bodziec o rocznej wartości ok. 1,5% PKB w 2022 i 1,25% PKB w 2023. Większość nadzwyczajnych środków pomocowych przewidzianych na 2021 stanowią dodatkowe wydatki w formie dotacji i transferów dla przedsiębiorstw, m.in. w ramach systemów ochrony miejsc pracy. Na środki zaklasyfikowane jako „spożycie publiczne” składają się przede wszystkim wyższe wydatki na opiekę zdrowotną (w tym wynagrodzenia) związane z akcją szczepień. Środki ochrony dochodów polegają na cięciach podatków bezpośrednich i pośrednich[14]. Dodatkowe inwestycje rządowe, które w 2020 były ograniczone, od 2021 mają większy udział w pakietach bodźców, głównie ze względu na spodziewane środki finansowane z funduszu NGEU. Nastawienie polityki fiskalnej[15] skorygowane po stronie dochodów o wpływ dotacji z pakietu NGEU (w wysokości ok. 0,6% PKB rocznie) wg projekcji w 2021 będzie ekspansywne, w 2022 się zacieśni, a w 2023 pozostanie zasadniczo neutralne.

Deficyt budżetowy strefy euro wg projekcji w 2021 lekko się zmniejszy, a od 2022 będzie spadać szybciej, natomiast zadłużenie strefy euro osiągnie maksimum w 2021[16]. Niewielki spadek deficytu w 2021 jest odzwierciedleniem nieco lepszego składnika cyklicznego i niższych płatności odsetkowych, równoważących z naddatkiem dodatkowe bodźce po stronie dochodów niefinansowane z dotacji NGEU. Saldo budżetowe w 2022 ma się znacznie poprawić, do czego przyczynią się przede wszystkim wygaszenie większości nadzwyczajnych bodźców związanych z kryzysem oraz zdecydowanie korzystniejszy składnik cykliczny. W 2023, kiedy nastawienie polityki fiskalnej będzie ogólnie neutralne, a warunki koniunkturalne staną się korzystniejsze, łączne saldo budżetowe wg projekcji jeszcze się poprawi i wyniesie −2,6% PKB. Płatności odsetkowe w horyzoncie projekcji mają się dalej obniżać i w 2023 wynieść 1,1% PKB. Przewiduje się, że zadłużenie strefy euro w 2021 osiągnie maksimum na poziomie 99% PKB, a potem będzie się nieco zmniejszać. Jego spadek w latach 2022−2023 wynika głównie z korzystnej różnicy między oprocentowaniem zadłużenia a stopą wzrostu PKB, równoważącej z naddatkiem utrzymujący się (choć coraz mniejszy) deficyt pierwotny. W porównaniu z projekcjami z marca 2021 deficyt budżetowy i zadłużenie strefy euro zrewidowano w górę, zwłaszcza na 2021, ze względu na dodatkowe bodźce. Większa rewizja na 2021 wynika z efektu bazy z 2020 związanego z wyższą, niż wcześniej zakładano, korektą dopasowującą deficyt i dług. Jest ona odzwierciedleniem m.in. przeklasyfikowania w niektórych państwach pewnych środków pomocowych dla sektora prywatnego do rachunku sektora instytucji rządowych i samorządowych.

4 Ceny i koszty

Według projekcji inflacja HICP w 2021 znacznie wzrośnie, po czym na początku 2022 gwałtownie spadnie i do końca horyzontu projekcji będzie przebiegać płasko (wykres 3). Inflacja ogółem wg projekcji w 2021 wyniesie średnio 1,9% (w czwartym kwartale tego roku osiągnie maksimum na poziomie 2,6%), a w 2022 i 2023 spadnie, odpowiednio, do 1,5% i 1,4%. Jej skok w 2021 wynika ze wzrostowego wpływu czynników przejściowych, takich jak cofnięcie obniżki podatku VAT w Niemczech, odbicie inflacji cen energii związane z silnym efektem bazy oraz wzrost kosztów produkcji związany z zaburzeniami podaży. Pewną zmienność wskaźnika inflacji w 2021 powodują zmiany wag, ale oczekuje się, że w ujęciu średniorocznym będą one mieć jedynie niewielkie spadkowe oddziaływanie na inflację HICP. Wspomniane czynniki przejściowe zanikają na początku 2022, a znoszące się nawzajem zmiany głównych składowych w horyzoncie projekcji wskazują na zasadniczo płaską ścieżkę inflacji HICP, z lekkim wzrostem w 2023. Oczekuje się, że inflacja HICP z wyłączeniem cen energii i żywności będzie stopniowo wzrastać: z 1,1% w 2021 do 1,4% w 2023, pod wpływem przewidywanego ożywienia gospodarczego i zmniejszania się skali niewykorzystanych mocy produkcyjnych. W horyzoncie projekcji wzrostowa presja cenowa wynikająca z silniejszego popytu, chociaż ogólnie pozostanie słaba, powinna przewyższyć malejącą presję związaną z niekorzystnymi skutkami pandemii i obostrzeniami po stronie podażowej. Przewiduje się, że głównym czynnikiem wyższej bazowej ścieżki cen konsumpcyjnych będzie wzrost wewnętrznej presji kosztowej, natomiast zewnętrzna presja cenowa powinna w horyzoncie projekcji słabnąć. Zgodnie z oczekiwaniami w horyzoncie projekcji nieco wzrośnie także inflacja HICP cen żywności. Lekko wzrostowe oddziaływanie tych dwóch składowych HICP na inflację ogółem w 2022 i 2023 ma być zasadniczo równoważone przez przewidywane obniżanie się inflacji HICP cen energii w związku ze spadkowym nachyleniem krzywej cen terminowych ropy.

Do wzrostu wewnętrznej presji kosztowej w horyzoncie projekcji będą przyczyniać się jednostkowe koszty pracy. W 2020 te koszty mocno się zwiększyły w wyniku gwałtownego spadku produktywności pracy. Oczekuje się, że w 2021 odbicie produktywności będzie hamować ich dynamikę, ale potem do 2023 powinny one odbić i stopniowo rosnąć. Wprawdzie dominujący wpływ na kształtowanie się jednostkowych kosztów pracy podczas kryzysu mają gwałtowne zmiany produktywności pracy, ale także dynamika przeciętnego wynagrodzenia mocno się waha pod wpływem systemów ochrony miejsc pracy. Takie systemy chronią zatrudnienie, jednak objęci nimi pracownicy otrzymują niższe wynagrodzenie. To doprowadziło do spadku rocznej dynamiki przeciętnego wynagrodzenia w 2020, ale w 2021 powinno spowodować jej odbicie. W miarę stopniowej poprawy sytuacji na rynkach pracy w horyzoncie projekcji i ustępowania wpływu tych systemów dynamika przeciętnego wynagrodzenia według oczekiwań będzie się normalizować i w 2023 wyniesie w ujęciu rocznym 2,4%.

Oczekuje się, że marże zysku pozwolą w dużej mierze zamortyzować zmienność jednostkowych kosztów pracy. W 2020 marże zysku spadły z powodu swojego procyklicznego charakteru. Dzięki stabilizującemu oddziaływaniu systemów ochrony miejsc pracy były jednak dużo odporniejsze, niż wynikałoby to ze spadku aktywności gospodarczej w normalnych czasach. Przedsiębiorstwa w strefie euro zwykle starają się utrzymać zatrudnienie na początku dekoniunktury, nawet jeśli wiąże się to z obniżeniem marż zysku. Ten spadkowy wpływ na marże złagodziły jednak rządowe systemy wsparcia płac. Ogólnie oczekuje się, że marże zysku zamortyzują zmiany jednostkowych kosztów pracy i w 2023 będą miały lekko dodatni wpływ na presję inflacyjną.

Wykres 3

Inflacja HICP w strefie euro

(zmiany roczne w %)

Uwagi: Pionowa linia wyznacza początek horyzontu projekcji. Na wykresie nie podano przedziałów wokół projekcji. Wynika to stąd, że w obecnych okolicznościach przedziały obliczone w standardowy sposób (na podstawie historycznych błędów projekcji) nie byłyby wiarygodną miarą podwyższonej niepewności obciążającej bieżące projekcje. Lepiej ją obrazują alternatywne scenariusze oparte na odmiennych założeniach co do przyszłego przebiegu pandemii COVID‑19, środków wprowadzonych w celu jej opanowania oraz rozległości trwałych śladów pozostawionych przez kryzys w gospodarce, przedstawione w punkcie 5.

Dynamika cen importu według oczekiwań będzie mocno powiązana ze zmianami cen ropy i surowców nieenergetycznych, a pod koniec horyzontu projekcji ma odzwierciedlać umiarkowaną zewnętrzną presję cenową. Dynamika cen importu, która w 2020 spadła mocno poniżej zera, według oczekiwań w 2021 osiągnie wysoką wartość dodatnią – głównie w wyniku podwyżek cen ropy i surowców nieenergetycznych, ale także wzrostu kosztów produkcji związanego z niedoborami podaży – a potem do 2023 będzie znacznie spadać. Oczekuje się, że w horyzoncie projekcji, poza spadkami cen ropy i surowców nieenergetycznych, ogólna dynamika cen światowych pozostanie umiarkowana i będzie się przyczyniać do umiarkowanych perspektyw zewnętrznej presji cenowej.

W porównaniu z projekcjami z marca 2021 projekcja inflacji HICP na 2021 i 2022 została zrewidowana w górę, odpowiednio, o 0,4 i 0,3 pkt proc., a na 2023 pozostała bez zmian. Do podniesienia projekcji inflacji ogółem w pierwszych dwóch latach horyzontu projekcji przyczyniają się wszystkie trzy główne składowe HICP. Inflacja HICP z wyłączeniem cen energii i żywności została podwyższona w całym horyzoncie projekcji ze względu na korzystniejsze, niż przewidywano w projekcjach marcowych, kształtowanie się wskaźników niewykorzystanych mocy produkcyjnych oraz pewien dodatni wpływ wzrostu światowej presji inflacyjnej i przyjętych założeń, przede wszystkim w zakresie cen ropy. Założenia dotyczące cen ropy odpowiadają także za niedawny niespodziewany wzrost – i wyraźną rewizję w górę – inflacji HICP cen energii, zwłaszcza w pierwszych dwóch latach horyzontu projekcji. Jeśli chodzi o inflację HICP cen żywności, jej nieco wyższe niż w projekcjach marcowych perspektywy wynikają z zaskakującego niewielkiego wzrostu, związanego prawdopodobnie z przejściowymi czynnikami pogodowymi, oraz z wyższej, niż wcześniej zakładano, dynamiki cen surowców żywnościowych.

Ramka 4
Prognozy innych instytucji

Wiele instytucji – zarówno organizacji międzynarodowych, jak i podmiotów z sektora prywatnego – sporządza prognozy dla strefy euro. Jednak te prognozy nie są w pełni porównywalne ani między sobą, ani z projekcjami makroekonomicznymi ekspertów Eurosystemu, ponieważ finalizuje się je w różnych terminach. Prawdopodobnie zastosowano w nich także odmienne założenia co do dalszego rozwoju pandemii COVID‑19. Ponadto stosuje się w nich różne metody wyprowadzania założeń dotyczących zmiennych fiskalnych, finansowych i zewnętrznych, w tym cen ropy naftowej i innych surowców. Przyjmuje się także różne podejścia do korygowania danych o liczbę dni roboczych (zob. tabela).

Zestawienie najnowszych prognoz dynamiki realnego PKB i inflacji HICP dla strefy euro

(zmiany roczne w %)

Źródła: OECD Economic Outlook No 109, maj 2021; Euro Zone Barometer MJEconomics, 20 maja 2021, dane na 2023 pochodzą z badania z kwietnia 2021; prognozy Consensus Economics, 13 maja 2021, dane na 2023 pochodzą z badania z kwietnia 2021; prognoza gospodarcza Komisji Europejskiej European Economic Forecast. Spring 2021; Survey of Professional Forecasters EBC, drugi kwartał 2021, badanie przeprowadzone w dniach 31 marca – 12 kwietnia; World Economic Outlook MFW, 6 kwietnia 2021.
1) W projekcjach makroekonomicznych ekspertów Eurosystemu podaje się roczne stopy wzrostu skorygowane o liczbę dni roboczych, natomiast Komisja Europejska i MFW nie korygują rocznych stóp wzrostu o ten czynnik. W pozostałych prognozach nie podano, czy zawarte w nich dane uwzględniają liczbę dni roboczych. Dane historyczne mogą się różnić od najnowszych danych Eurostatu, których publikacja przypadła po dacie granicznej projekcji. W tabeli nie podano przedziałów wokół projekcji eksperckich. Wynika to stąd, że w obecnych okolicznościach przedziały obliczone w standardowy sposób (na podstawie historycznych błędów projekcji) nie byłyby wiarygodną miarą podwyższonej niepewności obciążającej bieżące projekcje. Lepiej ją obrazują alternatywne scenariusze oparte na odmiennych założeniach co do przyszłego przebiegu pandemii COVID‑19 i środków wprowadzonych w celu jej opanowania, przedstawione w punkcie 5.

Projekcje ekspertów Eurosystemu z czerwca br. na lata 2021 i 2022 są bardziej optymistyczne niż pozostałe prognozy wzrostu gospodarczego i inflacji, a na rok 2023 są z nimi zasadniczo zgodne. Zmiana realnego PKB w 2022 w porównaniu z 2019 w prognozach innych instytucji i prognostów z sektora prywatnego mieści się w przedziale od 1,2% (MFW) do 1,7% (Komisja Europejska), natomiast w czerwcowych projekcjach ekspertów Eurosystemu wynosi 2,1%, więc sytuuje się znacznie powyżej tego przedziału. Jeśli chodzi o inflację, czerwcowe projekcje ekspertów Eurosystemu na lata 2021 i 2022 są wyższe – głównie ze względu na wyższą oczekiwaną inflację składowych o większej zmienności – natomiast na rok 2023 mają być według oczekiwań zgodne z projekcjami MFW i są nieco niższe niż pozostałe prognozy.

5 Alternatywne scenariusze perspektyw gospodarczych strefy euro

Ponieważ utrzymuje się duża niepewność co do przyszłego przebiegu i skutków ekonomicznych pandemii COVID‑19, dla zobrazowania zakresu jej możliwego wpływu na gospodarkę strefy euro opracowano dwa scenariusze alternatywne wobec bazowego scenariusza projekcji ekspertów Eurosystemu z czerwca 2021.

Scenariusz łagodny zakłada przezwyciężenie kryzysu zdrowotnego pod koniec 2021 i jedynie tymczasowe straty gospodarcze, a scenariusz dotkliwy – przedłużanie się tego kryzysu oraz trwały spadek produktu potencjalnego. W porównaniu ze scenariuszem bazowym w scenariuszu łagodnym przewidziano szybsze wdrożenie masowych szczepień, wyższy poziom ich społecznej akceptacji oraz większą skuteczność szczepionek, również w odniesieniu do nowych mutacji wirusa. Te czynniki pozwalają na szybsze łagodzenie obostrzeń i ich ostateczne wycofanie do końca 2021[17]. Skuteczniejsze działania władz i uczestników życia gospodarczego dodatkowo obniżają gospodarczy koszt obostrzeń, wpływają na wzrost zaufania i prowadzą do szybszego odbicia w sektorze usług turystycznych, niż wcześniej zakładano. Natomiast scenariusz dotkliwy przewiduje, że w najbliższych miesiącach wraz z pojawieniem się bardziej zakaźnych mutacji wirusa może dojść do nawrotu pandemii. To przekłada się na mniejszą skuteczność szczepionek i utrzymanie niektórych obostrzeń do połowy 2023, co spowalnia aktywność gospodarczą[18]. W scenariuszu dotkliwym trwałe ślady w gospodarce są bardziej rozległe niż w scenariuszu bazowym, ponieważ potęgują je wzrost liczby bankructw i pogarszanie się wiarygodności kredytowej kredytobiorców. Te czynniki z kolei niekorzystnie wpływają na oczekiwane straty banków i narzuty kapitałowe, a tym samym – na dopływ kredytów do sektora prywatnego. Jednocześnie nawet w scenariuszu dotkliwym zakłada się, że polityka pieniężna, fiskalna i ostrożnościowa zdołają nie dopuścić do bardzo poważnego spotęgowania się skutków kryzysu poprzez kanały finansowe. Scenariusze opierają się na ogólnie podobnym opisie rozwoju sytuacji w gospodarce światowej. Na koniec 2023 popyt zewnętrzny wobec strefy euro jest we wszystkich scenariuszach wyższy niż przed kryzysem: w łagodnym o ok. 12%, w dotkliwym ok. 2%, a w bazowym o 9%.

Tabela 2

Alternatywne scenariusze makroekonomiczne dla strefy euro

(zmiany roczne w %; % zasobu siły roboczej)

Uwagi: Dane historyczne mogą się różnić od najnowszych danych Eurostatu, których publikacja przypadła po dacie granicznej projekcji.

Realny PKB w scenariuszu łagodnym mocno odbija i powraca do poziomu sprzed kryzysu już w trzecim kwartale 2021, natomiast w scenariuszu dotkliwym osiąga ten poziom dopiero pod koniec roku 2023 (wykres 4). Scenariusz łagodny pokazuje wyraźnie silniejszy wzrost aktywności gospodarczej w drugim i trzecim kwartale 2021 (odpowiednio: 2,5% i 4,1%)[19], a następnie jej dalsze umacnianie się do końca roku, w wyniku szybkiego wdrożenia masowych szczepień, prowadzącego do wzrostu zaufania. W rezultacie aktywność gospodarcza już w trzecim kwartale 2021 powraca do poziomu sprzed pandemii, a do połowy 2022 zaczyna przebiegać powyżej ścieżki przewidywanej w projekcjach z grudnia 2019, opracowanych przed wybuchem kryzysu. W scenariuszu dotkliwym dynamika aktywności gospodarczej w drugim i trzecim kwartale jest niższa (odpowiednio: 0,6% i 1,3%), po czym kontynuuje umiarkowane ożywienie. Wzrost gospodarczy pozostaje słaby do początków 2022 z powodu powolnego luzowania obostrzeń, na co z czasem nakładają się: ograniczony efekt uczenia się, utrzymująca się niepewność oraz potęgowanie się skutków kryzysu przez kanały finansowe. Wpływ tych czynników jest jedynie częściowo łagodzony przez wsparcie ze strony polityki publicznej. W scenariuszu dotkliwym dynamika wzrostu zaczyna lekko przewyższać ścieżkę ze scenariusza bazowego od drugiego półrocza 2022, dzięki silniejszemu potencjałowi rozwojowemu i skutecznemu dostosowaniu się do nowych warunków. To pomaga odrobić do końca horyzontu projekcji cały spadek realnego PKB w stosunku do poziomu sprzed kryzysu.

Wykres 4

Alternatywne scenariusze realnego PKB i inflacji HICP w strefie euro

(wolumeny otrzymane metodą nawiązań łańcuchowych, IV kw. 2019 = 100 (wykres lewy); zmiany roczne w % (wykres prawy))

Uwaga: Dane dotyczące realnego PKB są odsezonowane i wyrównane dniami roboczymi. Pionowa linia wyznacza początek horyzontu projekcji. Dane historyczne mogą się różnić od najnowszych danych Eurostatu, których publikacja przypadła po dacie granicznej projekcji.

Inflacja HICP w krótkim okresie w obu scenariuszach odbija, ale w dalszej perspektywie występuje między nimi większa rozbieżność spowodowana różnicami w kształtowaniu się relacji między popytem a podażą. Wynika to stąd, że główne czynniki krótkookresowego wzrostu inflacji (czyli zakładane ceny ropy, efekt bazy wynikający ze składowej „energia”, zatory po stronie podażowej oraz wpływ cofnięcia tymczasowej obniżki podatku VAT w Niemczech) są w scenariuszach alternatywnych takie same jak w scenariuszu bazowym. W średnim okresie skala niewykorzystanych mocy produkcyjnych w scenariuszu dotkliwym jest większa niż w scenariuszu łagodnym. W rezultacie inflacja w 2023 w scenariuszu łagodnym wynosi 1,7%, a w dotkliwym 1,1%.

Sytuacja na rynkach pracy w scenariuszu łagodnym poprawia się szybko, gdyż zakłada się, że środki w zakresie polityki skutecznie zapobiegają wystąpieniu efektu histerezy, który w scenariuszu dotkliwym udaje się powstrzymać jedynie częściowo. W scenariuszu łagodnym stopa bezrobocia osiąga maksimum w 2021, po czym do połowy 2022 powraca do poziomu sprzed kryzysu. Natomiast w scenariuszu dotkliwym stopa bezrobocia nie osiąga w horyzoncie projekcji poziomu przedkryzysowego i pozostaje zdecydowanie wysoka, co wiąże się z koniecznością większych przesunięć między sektorami. Widać tu wyraźniej czynniki mogące oddziaływać w kierunku wzrostu bezrobocia, związane z możliwymi upadłościami i podatnością na zagrożenia w sektorze przedsiębiorstw, a także z potencjalnym efektem histerezy.

Ramka 5
Analiza wrażliwości

Projekcje w znacznym stopniu zależą od założeń technicznych dotyczących kształtowania się pewnych kluczowych zmiennych. Jako że niektóre z tych zmiennych mogą wywierać duży wpływ na projekcje dla strefy euro, przeprowadzenie analizy wrażliwości na zmianę założeń może pomóc w ocenie ryzyk związanych z projekcjami.

W tej ramce analizuje się skutki alternatywnych ścieżek cen ropy naftowej. Według założeń technicznych scenariusza bazowego – opartych na cenach terminowych ropy – ceny tego surowca będą wyraźnie spadać: w horyzoncie projekcji cena ropy Brent obniży się o ok. 5,9%. Przeanalizowano dwie ścieżki cen ropy. Pierwszą wyprowadzono z 25. percentyla rozkładu gęstości cen ropy wynikającego z notowań opcji na 18 maja 2021, czyli datę graniczną dla założeń technicznych. Wynika z niej stopniowy spadek cen ropy do 44,7 USD/b w 2023, czyli 27,8% poniżej wartości przyjętej na ten rok w scenariuszu bazowym. Średnia wyników uzyskanych z różnych modeli makroekonomicznych stosowanych przez ekspertów wskazuje, że taka ścieżka spowodowałaby niewielki wzrost dynamiki realnego PKB (o ok. 0,1 pkt proc. w 2022 i 2023), natomiast inflacja HICP byłaby niższa: w 2021 o 0,2 pkt proc., w 2022 o 0,6 pkt proc., a w 2023 o 0,3 pkt proc. Druga ścieżka opiera się na 75. percentylu tego samego rozkładu i wynika z niej wzrost cen ropy do 80,4 USD/b w 2023, czyli 29,8% powyżej wartości przyjętej na ten rok w scenariuszu bazowym. Przy takiej ścieżce inflacja HICP byłaby wyższa: w 2021 o 0,1 pkt proc., w 2022 o 0,5 pkt proc., a w 2023 o 0,4 pkt proc., natomiast dynamika realnego PKB byłaby nieco niższa (o 0,1 pkt proc. w 2022 i 2023).

© Europejski Bank Centralny 2021

Adres do korespondencji 60640 Frankfurt am Main, Niemcy
Telefon +49 69 1344 0

Internet www.ecb.europa.eu

Wszelkie prawa zastrzeżone. Zezwala się na wykorzystanie do celów edukacyjnych i niekomercyjnych pod warunkiem podania źródła.

Objaśnienia terminów można znaleźć w słowniczku EBC (dostępnym jedynie po angielsku).

HTML ISSN 2529-4784, QB-CF-21-001-PL-Q

  1. Datą graniczną dla założeń technicznych, w tym dotyczących cen ropy i kursów walutowych (ramka 1), był 18 maja 2021. Projekcje makroekonomiczne dla strefy euro zostały sfinalizowane 26 maja 2021. Obecna runda projekcji makroekonomicznych obejmuje lata 2021−2023. Projekcje o tak długim horyzoncie czasowym są obciążone bardzo dużą niepewnością, o czym należy pamiętać przy ich interpretacji. Zob. „An assessment of Eurosystem staff macroeconomic projections”, Monthly Bulletin, EBC, maj 2013. Na stronie http://www.ecb.europa.eu/pub/projections/html/index.en.html są dostępne arkusze kalkulacyjne z danymi do niektórych tabel i wykresów.
  2. Zob. „Projekcje makroekonomiczne ekspertów Eurosystemu dla strefy euro” z grudnia 2019, obejmujące lata 2019−2022.
  3. Zgodnie z unijną strategią dotyczącą szczepionek państwa członkowskie powinny przyspieszyć masowe szczepienia i do „lata 2021 […] zaszczepić co najmniej 70% całej dorosłej populacji”, co stanowi ok. 55−60% populacji ogółem. Ta strategia jest zasadniczo spójna z liczbą zamówionych obecnie dawek.
  4. Podstawą założenia dotyczącego nominalnej rentowności 10‑letnich obligacji skarbowych dla strefy euro jest średnia rentowności 10‑letnich obligacji benchmarkowych poszczególnych krajów ważona wartościami rocznego PKB i przedłużona zgodnie ze ścieżką terminową wyprowadzoną z obliczanej przez EBC 10‑letniej rentowności parytetowej wszystkich obligacji emitowanych w strefie euro, przy czym w horyzoncie projekcji początkowa różnica między oboma szeregami pozostaje stała. Założono, że spready między rentownościami obligacji skarbowych poszczególnych krajów a odpowiednią średnią dla strefy euro będą w horyzoncie projekcji stałe.
  5. Wartość zrewidowana w górę w porównaniu z pierwotnymi szybkimi szacunkami Eurostatu, które wynosiły −0,6%; te szacunki uwzględniono w projekcjach ekspertów Eurosystemu przedstawionych na wykresach 1 i 2.
  6. Zob. przypis 2.
  7. Znaczne przepływy oszczędności utrzymujące się podczas pandemii COVID‑19 doprowadziły do dużej kumulacji nadwyżkowych oszczędności – w pierwszym kwartale 2021 ich stan szacowano na 540 mld euro, co stanowiło 7,4% rocznego dochodu do dyspozycji z 2019. Ponieważ kryzys zdrowotny jeszcze się nie skończył, można oczekiwać, że w następnym okresie stan nadwyżkowych oszczędności ponownie się zwiększy.
  8. Zob. ramka „COVID 19 and the increase in household savings: precautionary or forced?”, M. Dossche i S. Zlatanos (2020), Economic Bulletin, EBC, nr 6/2020.
  9. Zob. „Special topic: Will consumers save the EU recovery? – Insights from the Commission’s Consumer Survey”, European Business Cycle Indicators, seria Technical Paper, Komisja Europejska, nr 047, kwiecień 2021.
  10. Zob. m.in. J. D. Fisher, D. S. Johnson, T. M. Smeeding, J. P. Thompson, „Estimating the marginal propensity to consume using the distributions of income, consumption, and wealth”, Journal of Macroeconomics, t. 65, 2020.
  11. Zob. E. Angelini, M. Damjanović, M. Darracq Pariès, S. Zimic, „ECB-BASIR: a primer on the macroeconomic implications of the COVID‑19 pandemic”, Working Paper Series, nr 2431, EBC, Frankfurt nad Menem, czerwiec 2020.
  12. W porównaniu z projekcjami z marca 2021 tegoroczne perspektywy azjatyckich gospodarek wschodzących znacznie się pogorszyły, głównie z powodu słabszych prognoz dla Indii, Indonezji, Malezji i Filipin, podczas gdy projekcje realnego PKB dla Chin pozostały zasadniczo niezmienione, a dla Korei Południowej zostały skorygowane w górę.
  13. Zakłada się, że w horyzoncie projekcji program NGEU zapewni dodatkowy bodziec w wysokości nieco ponad 1,5% PKB (oraz 0,3% PKB na wydatki substytucyjne, tj. finansowanie istniejących planów), czyli o ok. 0,2 pkt proc. PKB więcej, niż przyjęto w projekcjach z marca 2021. To założenie opiera się na zaktualizowanych informacjach zawartych w dostępnych planach odbudowy i wzmacniania odporności, przedstawionych przez rządy wiosną bieżącego roku.
  14. Jeśli chodzi o środki mające bezpośredni wpływ na inflację, tymczasowa obniżka podatku VAT w Niemczech, obowiązująca od połowy 2020, została cofnięta w styczniu 2021. Od czasu projekcji marcowych nie wprowadzono żadnych innych istotnych środków podatkowych, które miałyby bezpośredni wpływ na inflację.
  15. Miarą tego nastawienia jest zmiana salda pierwotnego skorygowanego o cykl koniunkturalny, po odjęciu pomocy publicznej dla sektora finansowego. Pomijane są także wyższe dochody budżetowe wynikające z dotacji z programu NGEU, ponieważ nie mają one (zmniejszającego) wpływu na popyt.
  16. Nie uwzględniono tu ponadnarodowego europejskiego deficytu i długu związanego z transferami w ramach funduszu NGEU.
  17. W scenariuszu bazowym zakłada się całkowite zniesienie obostrzeń w początkach 2022.
  18. Ponieważ trudno jest przewidzieć, czy i kiedy dojdzie do nasilenia pandemii, możliwość nawrotu wirusa ujęto w projekcjach w ten sposób, że skutki gospodarcze rozłożono w czasie na okres do przezwyciężenia kryzysu zdrowotnego.
  19. W scenariuszu bazowym dynamika wzrostu w drugim kwartale 2021 wynosi 1,4%, a w trzecim 2,8%.